04:27 - 05/03/2019

دەسەڵاتی سیاسی ئامانجە پیرۆزەكانی راپەڕینیان ناشرین كرد‌

پەیسەر

ئەمڕۆ ساڵڕۆژی راپەڕینی ساڵی 1991ی خەڵكی كوردستانە، 28 ساڵ پێش لە ئێستە خەڵكی رانیە رژانە سەرشەقامەكان و دام و دەزگاكانی حیزبی بەعسیان پێچایەوەو ئیدی لەوێوە پرشنگی ئەو ڕاپەڕینە سەرجەم ناوچەكانی تری هەرێمی كوردستانی گرتەوەو لە رۆژی 21 / 3 / 1991 كە ڕێكەوتە لەگەڵ رۆژی نەورۆز و سەری ساڵی كوردی شاری كەركووك ئازاد كراو ئاڵای كوردستان تێدا بەرز كرایەوە. 

 
شارەزایان پێیان وایە ڕاپەڕین بەردی بناغەی ئەم هەرێمەی ئێستای كوردستانە، رۆژانێكە لە مێژووی كورددا، كە دووبارە نابێتەوە، لەم رۆژانەدا زۆرینەی باس و خواسەكانی میدیا پیاهەڵدانی ئەو رۆژانەیەو گەورەكردنی خەڵكانی ئەو سەردەمەیەو بە قارەمان كردنیانە، لە سۆنگەی خەمخۆریمان بۆ پرۆسەی ڕاپەڕینی راستەقینەو هێنانە كایەی رەخنەی جدی، بە پێچەوانەی زۆرینەوە لەم شیكارەدا هەوڵ دەدەین دیوە ناشیرینەكەی ئەو ڕاپەڕینە بەكورتی بخەینە ڕوو، بە ئامانجی بەرچاوڕوونی زیاتر و دەستنیشانكردنی هەڵەو پەڵەكان و بە ئومێدی كۆتایی پێهێنانیان.

یەكەم: راپەڕین و كوشتنی پیرۆزیەكان:
هەرچەندە لەم رۆژانەدا ئەوەندە قسە لەسەر چەمكی هاوڵاتی بوون و مافەكانی مرۆڤ و نەبوونی جیاكارییە لەبارەی نەتەوەو ئاین و رەگەز و نیشتیمانەوە، بەڵام ئێمە وەك نەتەوەیەكی دابەشكراوو ژێردەستی چەندین نەتەوەی دیكە، كە نەك هەر مافە سەرەتاییەكانمان پێ ڕەوا نابینن بەڵكو لەپێناوی كوردبوونماندا مافی ژیان و گوزەرانمان لێوەردەگیرێتەوە، هێشتا لەوڵاتانی داگیركەردا كوردبوون بابەتێكی مەترسیدارەو كێشەی جدی ئەو وڵاتانەیە. لێرەوە دەكرێت بچینەوە سەر بابەتەكەی خۆمان، ئامانج و ئەجێندای شۆڕشە جیاجیاكانی كورد، بوونی نەتەوەی كورد بووە بە درێژایی مێژوو، لەو پێناوەدا دەیان شۆڕشی كردووە، هەزاران كەسی بۆ بەكوشت داوە، هەزاران گوندو شاری لەبەردەمدا وێران و روخێنراوە، هەر بۆیە بوونی نەتەوە(بە هەموو بنەماكانیەوە) وەك پیرۆزییەكی گەورە وێنا كراوەو هەزاران لاپەڕەی مێژوویی بۆ تەرخان كراوە، خەڵك چاوەڕوانی ئەوەی لەڕاپەڕینی 1991 ی باشووری كوردستان دەكرد، بەری رەنجی ئەو سەدان ساڵەیەی خەبات و شەونخونی و خوێنی شەهید و ئاوارەیی و وێران بوونی نیشتیمان بدورێتەوە ، بەڵام هەر لە مانگە سەرەتاییەكانی ڕاپەڕینەوە پێچەوانەكەی دەركەوت، یەكەمین گورزی كاریگەر لێدان بوو لە پیرۆزییەكانی نەتەوەو نیشتیمان.

پێدەچێت لێرەدا ئەو پرسیارە بێتە ئاراوە چۆن؟ بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە پێدەچێت هەندێك وردەكاری بووێت، لە دەرئەنجامی پێچەوانەكەوتنەوەی رەفتارەكانی ئەو كەسانەی خۆیان بە كوێخاو بەرپرسیاری راپەڕین دەزانی دەركەوت ئەوان تەنها كاریان بۆخۆیان و ماڵ و منداڵ و كەس و كار و دەست و پێوەندەكانی خۆیان كردووە، ئەوان پیاوی ئەوە نین پرۆژەیەكی نەتەوەیی گەورە بەڕێوە ببەن و ببنە خاوەنی ئەو سەروەرییە گەروەیەی ناویان لە نێو ریزبەندی كەسایەتیە گەورەكانی نەتەوەی كورد دا تۆمار بكرێت، كاتێك لە ڕووی رەفتارییەوە ئەو بەرپرسانە تا زیاتر لەنێو خەڵكیدا دەردەكەوتن ، زیاتر دەگەشتنە ئەو بڕوایەی ئەمانە پیاوی ئەو مەیدانە نین و لە خۆڕا ناوی گەورەیان لە خۆیان ناوەو ئەوەی كە پیاهەڵدان بێت شان و شەوكەتیان هەڵی ناگرێت، هەر بۆیە ئەوان كەوتنە بیركردنەوەی چۆنیەتی كۆنترۆڵكردنی شەقام و رای گشتی باشووری كوردستان، لە رێگەی جۆراو جۆرەوە، دەست بەسەردا گرتنی میدیاو بوونی میدیای حیزبی بەتەنها، دەست گرتن بەسەر سەرجەم دەروازە سنووریەكان و بەكارهێنانی بۆ بازرگانی و كاروباری ئەمنی و پەلكێشی سوپای داگیركەرو تەراتێنی دەزگا هەواڵگریەگانی وڵاتانی داگیركەر، برسی كردنی خەڵك و ناچاركردنیان بە چەكداریی و دواتریش بەكوشت دانیان لە نێو پرۆسەیەكی ناشیرین و قێزەونی (شەڕی براكوژی) ناوخۆدا.

ئەدەبیات و هەڵسوكەوتی حیزبی و دابەشبوونی سیاسەتی هەرزەكارانەی ئەو سەردەمانە رۆژ بە ڕۆژ پێگەی نەتەوەیی و نیشتیمانی بوونی هێزە كوردیەكانی دەخستە ژێر بەرپرسیارێتیەكی گەورەوە، بەڵام خەڵكی بۆچی قبووڵی ئەوەیان دەكرد؟ پرسیارێكەو پێویستی بەوەڵامە، هەرچەندە شارەزایان پێیان وایە ئەم قۆناغەش درێژكردنەوە شەڕی (مەلایی و جەلالی)یەكەی شەستەكانە، بەڵام نیشاندانی (هێزەكانی عێراق) ی ئەنفال و كیمیایی باران و ئازادی خنكێن و گوند روخێن و قورئان سوتێن لەبەرامبەر ئەزموونە تازەكەدا هەمیشە قوت كرابوویەوەو تەنها رێگرییەكیش ئەوەبوو كە لەلایەن هێزە نێو دەوڵەتیەكانەوە (لغاو)كرابوو، ئەگینا ئەزموونی كۆڕەو لە مانگی نیسانی هەر ئەو ساڵەدا ئەو راستییەی دەسەلماند كە چەكدارە حیزبیەكانی ئەو سەردەمەی باشووری كوردستان لە ئاستی ئەوەدا نەبوون بەرگەی هێزەكانی عێراقی ئەو سەردەمە بگرن، هەرچۆنێك بێت لە هەڵبژاردنەكانی 1992 ی پەرلەمانی كوردستانەوە دەركەوت دوو حیزبە خۆسەپێنەكەی كوردستان یەكترییان قبووڵ نیەو رێگە بەیەكتری نادەن تەنها یەك كورسییان لەیەكتری زیاتر بێت بۆیە دوای چەندین مانگ و دەیان كۆبوونەوە گەشتنە ئەو ئەنجامەی كێكە چەورەكەی باشووری كوردستان بكەن بە دوو كەرتی راستەوەوە نەریتی  (ففتی– ففتی) لە مێژووی مرۆڤایەتی دا بێننە ئەفڕاندن.

بەدەر لەوەش هەرئەوانەی خۆیان بە دەمڕاستی دۆخەكە دەزانی بە دەستەسڕ و تەزبیحی (زەردو سەوز)ەوە دەچوونە هۆڵەكانی پەرلەمان و دواجار ئەوەندەی نەبرد لەبەر هۆكاری ئابووری دابەشكردنی داهاتی گورمرگەكانی (ئیبراهیم خەلیل) بووە هەڵگیرسانەوەی شەڕی ناوخۆ و بەو شێوەیە درێژەی كێشا و دوو ئیدارەیی هاتە كایەوە و سنوور بوویەوە دێگەڵە و هاوڵاتیانی سلێمانی و هەولێر بە ناڕەحەتی توانای هاتوچۆیان هەبوو.

ئەمانەو چەندین نموونەی دیكەی ئەزموونی بەرپرسانی حیزبی بووەنە هۆی ئەوەی پیرۆزیەكانی نیشتیمان و نەتەوە بكەوێتە ژێر پرسیارەوە، بەشێوەیەكی لێبێت سەر بۆ دۆخی نالەبار بكێشێت كە بەبڕوای ئێمە هیچ كارەساتێك لەو گەورەتر نەبووە لە مێژووی باشووری كوردستان دا، نەوەیەك بێتە ئاراوە هیچ ئینتیماو پەیوەست بوونێكی بە نیشتیمان و نەتەوەكەیەوە نەمێنێت و كار بگاتە ئەوەی یەكێك بڵێت: ئەوەی من بەم خاكەوە دەبەستێتەوە پێڵاوەكانمە، زۆرینەی خەڵك گاڵتە بە ئینتیمای نەتەوەیی بكەن و ئەو گاڵتەیەش نەشارنەوەو ئەگەر ئێستە گوزەرێك بەنێو بۆچوونەكانی خەڵكی باشووری كوردستان دا بكەیت لەوە تێدەگەیت خەڵكی باوەڕیان بە نیشتیمان و نەتەوە ئەوەندە خراپە كە لە ئاستی مەترسیدایە، پێدەچێت هەندێك بە پێچەوانەی ئەم بۆچوونەوە بڵێن سەدان پێشمەرگە لە بەرەكانی جەنگ شەهید بوون ئەوەش بەمانای بوونی ئینتیمای نەتەوەو نیشتیمانە، بەڵام راستیەكەی ئەوەیە ناچاری و بژێوی و حیزبایەتی پاڵنەری سەرەكی یەو ئەگەر لەبەرامبەر ئەوەدا كارو پیشەیەك دەست بكەوێت زۆرینەی هەرە زۆری ئەو پێشمەرگانە ناچنە بەرەكانی جەنگ و خۆیان بەكوشت نادەن بۆ ئەو برپرسانەی ئامادەنین بچنە پرسەكانیشیان، هەر ئەم راستییە بوو پاڵی بە بریكاری وەزیری پێشمەرگەوە ناوە كە بڵێت: لەچەند ساڵی داهاتوودا كارێك دەكەین هەرچی بڕوانامەداری كوردستانە واسیتە بكات ببێتە پێشمەرگە، ئەو قسەیەشمان بە روونی كەوتە بەرچاوو بینیمان چۆن بڕوانامەدارەكان تەماتە فرۆشتنیشیان دەست ناكەوێت، ئەگەر پرۆسەكە پرۆسەیەكی نیشتیمانییە لە پێشمەرگایەتی و بەرگری لە كوردستان دا منداڵی بەرپرسێكی پلە سێ و چواری ئەم هەرێمە بهێننە بەرچاوی خۆتان كەلە ژیانی پێشمەرگایەتیدا جگە لەمووچەی باش و ئۆتۆمبیڵی ئەخیر مۆدێل و ئەستێرەكانی سەرشان و دەركەوتنی شاشەو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان پەڵە خوێنێك لە جلەكانی كەوتبێت، یان عارەق كەتبێتە ناوچاوانی، ئەمانە رووی راستەقینەی ئەو پاڵنەرە سەرەكیانەن كە بۆچی لە ئێستەدا خەڵك باوەڕی بە نیشتیمان و نەتەوەو ئاڵاو سرودی نیشتیمانی و زامان و تەنانەت ئاینی كوردیش نەماوە؟ لە خۆمانمان پرسیوە لەناخی دڵمانەوە بۆچی قێزمان لەم ئەزموونەی دوای ڕاپەڕین دەبێتەوە؟ لەخۆمان پرسیوە بۆچی ئاڵای كوردستان لە ماڵەكانماندا نیە؟ بۆچی تا ئێستەش نەمانتوانیوە سرودی نیشتیمانی یەك خەین؟ بۆچی تا ئێستەش تەلەفزیۆنێكن میدیایەكی نیشتیمانی بوونی نیە؟ بۆچی حیزب تائێستەش رۆڵیان هەیە، هەر بۆیە دەبێت دان بەوەدا بنێین یەكێك لە دەرئەنجامە خراپەكان و ناشرینكردنی ئامانجه‌كانی راپه‌ڕینی د بەهاری 1991 نەمان (لانی كەم لاواز بوون تا ئاستی گومان لەمان)ی ئینتیمای نیشتیمانی ونەتەوەییە.

دەسەڵاتی سیاسی كە خۆیانكردە خاوەنی راپەڕینی كوردستان بەهۆی پیادەكردنی سیاسەتی هەڵە و پڕ لە خەوش، بەرئەنجامێكی وای نیشاندا، كە داگیركەرانی كوردستانیش لە میدیاو شوێنە تایبەتەكانی خۆیانەوە هەمیشە ئەوە دەدەن بەگوێچكەی كوردەكانی ژێردەستی خۆیاندا، سەیرێكی كوردستانی عێراق بكەن و چاوێكیش لە دۆخی خۆتان بكەن، ئەمە ئەو راستییەمان تێدەگەیەنێت كە حیزبە سیاسییە دەسەڵاتدارەكان كە بەهۆی راپەڕینەوە هاتنە سەر حكوم دیوێكی ناشیرینی پیشانی كوردی پارچەكانی دیكە داوە. هەربۆیە ڕاپەڕینی كوردستان نەبووە سەرمەشق (ئولگو و سمبول)بۆ پارچەكانی دیكە، نەك هەر ئەوە ئەگەر نوزەیەكیش هەبووبێت بۆ سەربەخۆیی پارچەكانی دیكە، ئەزموونی راپەڕین ئەو نووزەیەشی كوشت و كۆتایی پێهێنا.

دووەم: راپەڕین و جاش
هەرچەندە مێژووی جاشایەتی لەنێو كورددا مێژوویەكی دێرینەیەو هیچ قۆناغێكی ئەو مێژووە بەدەر نیە لە دیاردەی جاشایەتی و خۆفرۆشی بۆ نەیارو داگیركەران، لە سەردەمی هەموو میرو دەرەبەگ و (بەحساب)دەوڵەتێكی كوردیدا، دەستت ناكەوێت كەسانێك نەبووبن جاشایەتیان بۆ داگیركەرو ناحەزانی نەتەوەكەی خۆیان نەكردبێت، ناكۆكی ناوخۆیی و جاشایەتی و پەلكێشی داگیركاران هەمیشە لەگەڵ مێژووەكەی هاتووە، بەردی بناغەی ئەم دیاردەیە لەباشووری كوردستان لەشەڕی (پارتی و یەكێتی)یەوە تۆختر بوەتەوە، شەرعیەتی شۆرشگێڕیی پێدراوە، بە عەیبە نەزانراوەو لەسەردەمێكدا ئۆردوگایان بۆ كراوەتەوە ، سوپای داگیركرانیان بردووەتە سەر یەك، بە ئێستەشەوە دیاردەكە ناشیرین و بێزراوو قێزەونە لە ڕواڵەت دا، بەڵام كاتێك دێتە سەر پراكتیك و بواری كردەیی، دەردەكەوێت (جاشایەتی و پاشایەتی) دروشمێك بووە لە قوڵایی ناخی نەوەیەكی زۆرو زەوەندەی ئەم باشوورەدا رەگی داكوتاوە، بە پێی ئامارەكان نزیكەی 275 هەزار جاش و موستەشارو مەفرەزە خاسە هەبوون.

هەندێكجار ئەوەی ئەوان دەیانكرد بەعسیە داگیركەرەكانیش پێیان نەدەكرا، لە كوشتن، پەلكێش كردنی سوپای عێراق، گوندڕوخاندن و كەوتنە شوێن سەربازی هەڵاتوو، تەنانەت چوونە سەرماڵی پێشمەرگەو كەس و خێزانەكانیان و دەیان تاوانی دیكە، ئەمە لەكاتێكدا ژمارەی ئەو پێشمەرگانەی لە نێو ریزەكانی شۆڕش دابوون ژمارەیان كەمتر بووە لە 5 هەزار كەس، كاتێك راپەڕین ئەنجام دەدرێت، جاش و موستەشارەكان هەریەكەیان بە پێی خواست و ناوچەوە چوونە ژێر باڵی بەرپرسانی شۆڕشەوە! بەشێك لەوان پاساویان دەهێنایەوە (گوایە) پەیوەندییان بە كەسێكەوە یان رێكخستنەكانەوە هەبووە، بەرەی كوردستانی (روونتر دووحیزبەكە –یەكێتی و پارتی) نەك هەر لێخۆشبوونی بەكۆمەڵیان بۆ دەركردن، بەڵكو ژمارەیەك ئێجگار زۆریان (بەو ئەزموونەوە كە هەیان بوو لە خزمەتی بەعس دا) بوونە بەرپرسی سیاسی و سەربازی و دواتر ئەو ئەزموونەیان خستەوە خزمەتی شەڕی ناوخۆی هەردوو حیزب و جگە لەوەش بكوژی (مامە ریشە) بەئاشكرا بڵێت بەڵێ‌ ئیمە كوشتمان و ... بیهێننە بەرچاوی خۆتان 5 هەزار كەس (ئەگەر هەمووشیان پێشمەرگەی ساغ و كوردی خالس بووبن) تێكەڵ بكە بە 275 هەزار جاش و موستەشاری پەورەردەكراوی دەست بەعس دەبێت چی لەو دۆخەوە بێتە بەرهەم؟

قسە لەسەر ئەوە نیە لەبەرخاتری دروست نەبوونی كێشەی گەورەتر و لەبەر ئەوەی كێشەی لەوە گەورەتر لە پێشەوەیە لێبوردنیان بۆ دەركراوە، بەڵكە قسە لەسەر ئەوەیە چۆن بەرپرسیارێتی بەو جۆرە كەسانە دەدرێت؟ چۆن رەشوەی حیزبێك دەخرێتە دەستی ئەوانە؟ ئەم دیووەی راپەڕین كە بووە مایەی دەربازبوونی سێ پارێزگا لە ژێر چنگی دەوڵەتی بەعس، بەڵام نەتوانرا ریشەكێشی بەعسی بوون بكرێت، ئەوان بە هەمان رەفتاری بەعسییانەوە رژانەوە نێو یەكێتی و پارتی و دەرئەنجام بینیمان چۆن لە ناو پاس و لەناو ماڵاندا گڕیان لە كوڕی فەقیرو هەژار بەردەدا و بە دەرزەن تەرمی كوڕی كورد رووی لە شارو گوندەكان دەكردەوە، ئەوان لەبەر خاتری (كەپكێك)، (گردۆڵكەیەك), (قازێك) كوشتاری سەدان كەسیان بە ڕەوا بینی و درێغییان نەكرد لە رشتنی خوێنی یەكتری.

یەكێك لەو پێشمەرگانەی لە شەڕی خواكورك بەشداری كردووە لە ریزی پارتی دیموكراتی كوردستان دا پێشتر بە میدیا كوردیەكانی راگەیاندووە كە خراوەتە پشتگۆێ و خەباتی رۆژە سەختەكانی لەبەرچاو نەگیراوە، ئەو گوتوویەتی كاتێك ویستوویەتی چاوی بە مەسعودبارزانی سەرۆكی پارتی بكەوێت ناچار بووە لە رێگەی یەكێك لەو كەسانەوە مەوعیدەكە وەربگرێت كە لە شەڕی خواكورك دا لە ریزی جاشەكاندا بووە و فیشەكی بەمانەوە ناوە، ئەو پێشمەرگە دێرینە گوتوویەتی: ئەمەم راستەوخۆ بە كاك مەسعوود گوتووە، ئەویش گوتویەتی، ئەوە بڕیاری شۆڕش بووەو لێیان خۆش بووین.

پرسیار ئەوەیە، بۆچی نەدەكرا ئەو جاشانە ریزبەندی بكرێن و هەریەكەیان بەپێی تاوانەكانیان رەفتاریان لەگەڵ بكرایە؟ نەدەكرا لانی كەم بەرپرسیارێتی ئەوتۆیان پێنەدرایەو وەك تاوانبارێكی لێخۆش بوو رەفتاریان لەگەڵ بكرایە؟ ئەوە لەلایەك، لەلایەكی دیكەشەوە تا ساڵی 2003 كۆمەڵێكی زۆریان هێشتا لە نێو ریزەكانی بەعس دا مابوونەوە دوای پرۆسەی ئازادی عێراق هاتنەوە هەرێم و ئەوانیش بەر لێشاوی لێبوردنە دەست ئەنقەستەكەی هەرێم كەوتنەوە.

سێیەم: راپەڕین و سەرهەڵگرتنی بەكۆمەڵ
ئەو ئامانجە گەورەیەی خەباتی چەندین ساڵەی باشووری كوردستان بەدوایدا دەگەڕا، واچاوەڕی دەكرا لە ڕاپەڕین دا ئاسۆكەی دەربكەوێت، بەڵام هەرزوو دەركەوت لە سایەی ئەو جۆرە بەڕێوەبردن و عەقڵیەتەتەدا چاوەڕوانی كردن جگە لە چاوەڕوانی شتێكی دیكەی لێ چاوەڕێ ناكرێت، دەسەڵاتی كوردی ئەزموونێكی ئەوەندە خراپیان پێشكەش كرد، ژمارەیەكی ئێجگار زۆر گەنجی باشووری كوردستان خۆیان بە قەدەری نادیارو رێگی مان و مردن بسپێرن و بە رێگەی قاچاخ روو لە وڵاتانی ئەوروپی بكەن.

ئەوانەی سەری خۆیان هەڵدەگرت، بەشێكی زۆریان لە نیگەرانییان بوو لەو دۆخەی كە حیزبی كوردی بەسەری هێنابوون، ئەوانەی رێگەی مان و نەمانیان دەگرتەبەر ژمارەیەكی ئێجگار زۆریان لەرێگەدا گیانیان سپاردو نەگەشتنە شوێنی دڵخوازی خۆیان، ئەوان لە داخ و مەراقی دەسەڵاتی كوردی سەری خۆیان هەڵگرت و هەزاران مەترسی جۆراوجۆری رێگەیان پێباشتر بوو لە مانەوەی ژێر دەسەڵاتی ئەو حیزبانە، هەربۆیە دەكرێت بگوترێت سەرهەڵگرتن و كۆچی بە لێشاوی هەندەران دیوێكی ناشیرینی تری راپەڕینی 1991 ی باشووری كوردستانە، ئەوانەی كە نیشتەجێی ئەوروپان و شانسی دەربازبوونیان هەبووە شایەتی ئەوە دەدەن ئیدارەی فاشیلی یەكێتی و پارتی پاڵنەری سەرەكییان بووە كە ئەو رێگەیان گرتۆتە بەر، خۆ ئەگەر بگوترێت ئەوكەسانە شوێنی بژێوی خۆیان كەوتوون، ئەوا خراپی باری ئابووری ئەوكاتی باشووری كوردستانیش هەر یەكێتی و پارتی لێی بەرپرس بوون و تەنها بە پارەی گومرگ و داهاتی ناوخۆ دەیانتوانی ژیانێكی ئاسوودە بۆ گەنجەكان دابین بكەن، ئەو گەنجانە لە زانكۆو پەیمانگا جۆراوجۆرەكان دەرچووبوون دەبوو بچنە بارەگایەكی حیزبی و نەخوێندەوارێك واژۆیەكیان بۆ بكات تا دابمەزرێن و خزمەتێك بە نیشتیمانەكەیان بكەن، هێشتا ئەوەشیان پێڕەوا نەدەبینین، ئەمە لەكاتێكدا منداڵی بەرپرسەكان خوێندنی تایبەت و زانكۆی تایبەت و فیزای شنگن و سەفەری وڵاتان لەبەردەمیاندا كراوە بووە هەمیشە، ئەو كوڕانەی ئەوان ئەوەندە شانسیان هەبووە كە كوڕی ئەو كەسانە بوون ئەگینا نەك جیاوازییان لەگەڵ خەڵكی ئاسایی نەبووە، بەڵكو توانای فیكری و تەنانەت جەستەییشیان زۆر لەوانە كەمتر بووە كە پاروە نانێكیان لە نیشتیمانەكەی خۆیاندا دەست نەدەكەوت.

بەرازیلیە سورەكەی دەسەڵاتدارانی یەكێتی و پارتی بۆ كوشتن و لەناوبردنی دەنگە بوێرو دلێرە ناڕازیەكانی سەرەتای راپەڕین، كەیسی زۆرینەی ئەو گەنجانەی باشووری كوردستان بوو كە پێشكەشی وڵاتانی ئەوروپی دەكرا، بەرازیلییە سوورەكە ئەگەر زیادەڕۆیشی تێداكرابێت راستەقینەیەك بووی حاشاهڵنەگر بووە كە یەكێتی و پارتی بە ئێستەشیانەوە هەمیشە كاریان لەسەر كپكردنی دەنگە ناڕازیەكان بووە، هەرچەندە بە رێژەی جیاواز هەردولایان موومارەسەی كپكردنی دەنگەكان دەكەن و جیاوازی هەیە لە نێوان هەولێرو سلێمانی دا.

چوارەم: راپەڕین و ئاودیوكردن
دەستەواژەی ئاودیوكردن، داهێنرواێكی دوای راپەڕینی 1991 ی باشووری كوردستانە، واتە فرۆشتن و بەتاڵان بردنی سامانی سەرزەوی و ژێرزەوی باشووری كوردستان و فرۆشتنی بە ئێران و توركیا، بەرپرسانی حیزبی، ئۆتۆمبێل بە هەموو جۆرەكانیەوە، ئاسن بە هەموو جۆرەكانیەوە، كارەبا بە هەموو پێداویستیەكانیەوە، ئاوو بۆریەكانی، هەرچی كارگەكان هەیە، هەرچی پارەی ئەم ناوچەیەیە، ئاودیوی سنورەكان كران و بەتاڵان فرۆشران بە داگیركەرانی ئێران وتوركیا.
ئاودیوكردن دیوێكی دیكەی ناشیرینی راپەڕینە، لەو میانەیەدا هەزاران كادرو بەرپرسی حیزبی بوونە ملیۆنێر، هەرچی دەسەڵاتداربوو بوونە چینێكی جیاوزی كۆمەڵگە.

پێنجەم: راپەڕین و شەڕی ناوخۆ
شەڕی ناوخۆی باشووری كوردستان(براكوژیی) وەك لە پێشەوەش بەكورتی باسیشمان كرد، درێژە پێدانی شەڕە كۆنەكانی (پارتی و یەكێتی)و شوێنكەوتوەكانیان بوو، ئەوان لەسەر شتی بێماناو بچووك ئامادە بوون دەیان و بگرە سەدان كەس بكوژرێت، بەو مەرجەی قسە بە (چا)ی بەردەم وێنەی سەركردەیەك نەگوترێت، ئەوان لەسەر گردۆڵكەیەك دەیان كەسیان بەكوشت دا، هەموو ئەوانەش لەبەرژەوەندی وڵاتانی دراوسێ و بە چەك و چۆڵی ئەوانەوە هەموو شەڕەكان دەكران و دوای تەواو بوونی شەڕەكانیش ئەوەی دەمایەوە دەیانبردەوە بۆ جەولەیەكی دیكەی شەڕی ناوخۆ.. دیوێكی دیكەی ناشیرینی راپەڕینی 1991 بونی شەڕێكی ناوخۆییە كە تا ئێستەش هەندێك لە پێشمەرگە دیلەكانی ئەو سەردەمانەی نێونیان چارەنوسیان نادیارە، لەوشەڕانەدا نزیكەی 5 هەزار پێشمەرگەی شەهید كران، ئەوان بەو شەڕانە كێشەی گەورەی كۆمەڵایەتیان نایەوە، ئاوارەی و پەنابەری نێوان هەولێرو سلێمانی لێهاتە ئاراوە، داگیركردنی ماڵ و موڵكی خەڵك، هەڵكوتانەسەر و بردن  كوشتن.... ئەم شەڕە بووە هۆی نائۆقرەیی كۆمەڵایەتی و پەیدابوونی دوو ئیدارەیی.

شەشەم: پەنا بۆ شەیتان بردن
پێش ئەوەی پارتی لەسەر زاری سەرۆكەكەیەوە بڵێت بۆشكاندنی یەكێتی پەنا بۆ شەیتانیش دەبات لە ساڵی 1996 دا، چەندین جار سوپای توركیایان هێنابوویە سەر بارەگاكانی پەكەكە، چەندین كەسی نەیاری توركیا لەسنووری پارێزگانی هەولێرو دهۆك كوژران و فرێندران، دەبابەی توركیا بە مەرزی نێو دەوڵەتی ئیبراهیم خەلیلدا هاتنە كوردستان و بارەگای میت و سەربازییان بۆ كردنەوە، لێدان لە پەكەكە جۆرێكی دیكەی شەڕی ناوخۆ بوو كە هەردوك هێز پێكەوە كردیان، دواتریش هەر لەو ماوانەدا بوو كە لە سنوری یەكێتی رادیۆی حیزبی دیموكراتی ئێران داخرا، چەندین جار پەلكێشی سوپای پاسداران كران بۆ (كۆیە)و (زڕگوێز)و هتد... ئیتر با كارەساتەكانی 31 ئابی 1996 بوەستێت كە دەبابەی عێراقی هێنرایە نێو پەرلەمانی كوردستان و بۆ نەگبەتی و هەژاری كوردیش نەك هەر بەتاوان و خیانەتی نازانن بەڵكو لەسەر تەلەفزیۆنەوە بە شانازی و سیاسەتی حەكیمانە شرۆڤەی دەكەن، جگەلەوەش رێكەوتنی ژێربەژێری نێوان یەكێتی و حكومەتی عێراق لە 16 ئۆكتۆبەری 2017 و رادەستكردنی كەركووك بە حەشدی شەعبی لە پێناوی خستنی یەكتریدا نموونەی بەرچاوی ئەو كارە ناشیرینانەن كە لەپاش راپەڕینی 1991 هاتووەتە كایەوە، بەپێی سەرچاوە رۆژنامەوانیەكان لە دوای راپەڕینەوە تا ئەمڕۆ زیاتر لە 2500 پێشمەرگەو ئۆپۆزسیۆنی رۆهەڵاتی كوردستان لە هەرێمی كوردستان كوژراون و ژمارەیكی ئێجگار زۆریش رادەستی ئێران كراونەتەوە. هەر بەپێی سەرچاوە رۆژنامەوانیەكان، نزیكەی 18 بارەگای سوپای توركیا بۆ لێدانی هێزەكانی pkk لە باشووری كوردستانن و لە سنووری پارتی دیموكراتی كوردستان دان.

حەوتەم: راپەڕین و گەندەڵی
بەپێی وتەی خودی بەرپرسانی هەرێمی كوردستان چ لەناو حكومەت و دامەزراوە حكومیەكان و چ لەنێو پەرلەمان و میدیا ئەهلی و تەنانەت حیزبیەكانیش، رێژەی گەندەڵی دارایی و رەوشتی ئەوەندە زەق بووەتەوە پاساو هەڵناگرێت، بڵاو بوونەوەی ناوی ملیاردێرەكانی كوردستان و بوون بە خاوەنی بیرە نەوت و پاڵاوگەو فڕۆكەخانەو دیارنەمانی پارەی بانك و داهاتی ناوخۆیی و دەیان و هەزاران جۆرە گەندەڵی دیكە بەشێك و دیوێكی دیكەی ناشیرینەكانی راپەڕینی 1991 ی باشووری كوردستانن، دەركەوتنی جیاوازی ئابووری گەورەو هەڵتۆقینی هەزران دەوڵەمەندی لەناكاو كە هیچ كارێكی دیاریكراوی ئەوتۆیان نیەو تەنها ئازایەتیەك هەیانبێـت نزیكییانە لە دەسەڵاتدارانی هەردوو حیزبەوە بەڵگەی حاشا هەڵنەگری ئەو دۆخەیە كە بگوترێت گەندەڵییەك لە ئارادایە نە سەری هەیە نە سامان..
گەندەڵی دارایی ئەوەندەی لەسەرگوتراوە كەدووبارەكردنەوەی پێدەچێت پێویست نەبێت، ئەوەندە بەسە كە حكومەت و سەرۆكایەتی پەرلەمان و هەرێمی پێشووش چەندین هەوڵی بنبڕكردن و كەمكردنەوەیان داوەو چەندین بۆ چەواشەكردنی خەڵك گوتویانە چاكسازی ئەنجام دەدەن، بەڵام جگە لە شەرعیەت پێدانی زیاترو چەواشەكاری شتێكی ئەوتۆی لێ بەرهەم نەهاتووە..

كێ ڕاپەڕینی كردو كێ نەیكرد ئامانجی ئەم راپۆرتە نەبووە، بۆیە خۆمان لەو بابەتە نەداوە، ئەوەی كە ماوەتەوە بگوترێت: ئێوە بفەرموون ئامانجەكانی راپەڕین چی بوون؟ ئاخۆ چەندیان بەدی هاتوون؟ كێ بەرپرسە لە بەلاڕێدابردنی ئامانجەكانی راپەڕین.
 یاخودا نەخێر لە راستیدا راپەڕینی كوردستان لە پێناوی بەدەست هێنانی ئەوئامانجانەدا بووە كە ئێستە برپرسەكانی ئەم هەرێمە پێوەی سەرقاڵن و خەڵكی بەهەڵە تێگەشتوون؟
دەكرێت بگوترێت بەرهەمی راپەڕینی خەڵكی كوردستان بەرپرسەكان چنیانەوەو نەهامەتی و كێشەكانیش هەر بۆخەڵكی كوردستان ماوەتەوە.