07:54 - 02/03/2019

توركیا و روسیا و ئەمریكا... بۆچی ئەو هەموو ململانێیە لەسەر رۆژهەڵاتی سوریا؟‌

پشدەر بابەكر

رۆژی 14ی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوو و لەپەیوەندیەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بەبێ هیچ پێشەكیەك رایگەیاند فەرمان دەردەكات بەكشانەوەی سوپای وڵاتەكەی لەسوریا، ئەوەی هەنگاوێكی چاوەڕوان نەكراوبوو بۆ هاوتا توركیەكەی و ژمارەیەك لە بەرپرسانی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریكاش، ئەو بریارە چاوەڕوان نەكراوە بەكشانەوەی هێزەكانی كە 2 هەزار سەربازن و لەباكوری رۆژهەڵاتی سوریان، نیشانەیەكی تۆماركراوە بەناوی ترەمپەوە كە باسی كەمكردنەوەی هێزەكانی ئەمریكای لەناوچەكە كردبوو و گفتنوگۆی ئەوەشی دەكرد كە پێویستە هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەناوچەكە هەوڵی زیاتر بدەن و بەشداری زیاتریان هەبێت لەپاراستنی ئاسایشی ناوچەكە، بەڵام ویلایەتەیەكگرتووەكان تاكە لایەن نیە لەسوریا، و بڕیارەكەی ترەمپ كە بەبێ بیركردنەوە درابوو هیچ هەوڵێكی پێشتر نەبوو بۆ سازشكردن یان گرەنتیكردنی لایەنە تێوەگلاوەكانی تر لەململانێكانی سوریا، ئێستا هەموو لایەك هەوڵ دەدات دۆخێكی لەسەر زەوی ئەو وڵاتە دروست بكات كە خزمەت بە بەرژوەندیەكانی بكات و دژی بەرژوەندیەكانی ویلایەتەیەكگرتووەكانیش بێت.

جەمسەرە هەر گەورە و كاریگەرەكان لەو ژینگە ئاڵۆزە لەلایەن لایەنە دەرەكیەكان و ئەو هێزانەی كە بەوەكالەت شەریان بۆ دەكەن، توركیا و روسیا بوون، و هەردوولاشیان دەیانەوێت باكوری رۆژهەڵاتی سوریا كۆنترۆڵ بكەن كە تائێستاش لەژێر كۆنترۆڵی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا و هێزەكانی سوریای دیموكراتدایە هێزەكانی سوریای دیموكرات میلیشیایەكی هاوپەیمانی ئەمریكان كە زۆرینەیان شەرڤانانی كوردن.

سەبارەت بە ئەنكەرە و مۆسكۆ، توركیا نیگەرانە لەجێگربوونی چەكدارە كوردیەكان لە هێڵی سنوری  وڵاتەكەی و سوریا و هەوڵ دەدات كاریگەری سیاسی خۆی فراوان بكات بۆ ئەوەی باكوری سوریا بگرێتەوە، ئەوەش بەهەر نرخێك بێت، لەهەمان كاتدا روسیا هەوڵ دەدات سود لە لاوازی كورد و هەرەشەی توركیا وەربگرێت بۆ ئەوەی هاوپەیمانەكەی كە حكومەتی دیمەشقە بەهێز بكات، ئەگەر ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا كشایەوە، لەم حاڵەتەدا واشنتۆن چاودێری ئەو پێشبركێیە دەكات، و دەبینێت هەژمونی لەناوچەكە بەهێواشی نامێنێت.
گرەوی توركیا

پێش راگەیاندنی كشانەوەی سوپای ئەمریكا، سیاسەتی ترەمپ ببوە سەرچاوەی نیگەرانی بۆ سەركردەكانی توركیا، و بەدیاریكراویش لەمانگی ئازاری ساڵی 2017 ئەنكەرە نیگەرانی خۆی لە پرچەككردنی یەكینەكانی پاراستنی گەل راگەیاند، سەرچاوەی نیگەرانیەكەی حكومەتی توركیا لەوەوە دەستی پێكردبوو كە پشتیوانی سەربازی ئەمریكا بۆ یەكینەكانی پاراستنی گەل لەهێڵی سنوری توركیا- سوریا دەبێتە ناوەندێكی ئارام بۆ چەكدارانی كورد و ئەندامانی پارتی كرێكارانی كوردستان لە توركیا و عێراق.

بەشێَوەیەك وادەردەكەوت كە توركیا دژی زیادبوونی گرنگی پێدانی ئەمریكا بوو بە سوریا، بەجۆرێك لەسەرەتادا ئەركی ئەمریكا خۆی لە شەڕی دژی داعشدا دەبیندەوە بەڵام دواتر رووبەڕووبونەوەی هەژمونی ئێرانیشی هاتەسەر، ئەو گۆرانكاریە بەپلەی یەكەم بەسەرۆكایەتی جون بۆڵتن راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا و بەپاڵپشتی مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوە بوو، ئەم دووبەرپرسەی ئەمریكا رایانگەیاند كە ئەركی وڵاتەكەیانە تەواوی هێزەكانی ئێران لەسوریا دەربكات، ئەمەش ئامانجێكە كە بەدی نایەت بەڵام دەرفەتی مانەوەی دوورودرێژ دەداتە سوپای ئەمریكا.

سەبارەت بەتوركیا ئەو ئەركە نوێیەی سوپای ئەمریكا وەك خەوێكی ترسناك بوو، ئەنكەرە ترسی ئەوەی هەبوو كە مانەوەی سوپای ئەمریكا لەدوای تێكشكانی داعشیش بەردەوام بێت، چونكە ئەوە بەواتای بەردەوامی پرۆسەی راهێنان و هاوكاری هێزەكانی سوریای دیموكرات دێت، وادەردەكەوێت كە ئەمریكا دەمێنێتەوە تا ئەوكاتەی دەوڵەتێكی كوردی لەسەر سنورەكانی توركیا بەهێزێكی سەربازی بەتواناوە دروست دەبێت، لەچوارچێوەی هەوڵ دان بۆ دوورخستنەوەی ئەو هەنگاوە، ئەنكەرە هەوڵەكانی چركردۆتەوە بەئاراستەی بەهێزكردنی پێگەی خۆی لەڕووی سەربازی و سیاسیەوە لەوناوچانەی كە لەژێر دەستی یەپەگەدابوون لەرێگەی گۆرینی ئەنجومەنە خۆجێبەكانی كوردەوە بۆ دەستە و ئەنجومەنی تری كە پەیوەندیان بەتوركیاوە هەیە، ئەنكەرە پێی وایە ئەو هەنگاوە دەتوانێت هەموو ئەو مەترسیانە هەڵمژێت كە لەناوچەكەوە سەرهەڵدەدەن.

بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە توركیا پێویستی بەلاوازكردنی پەیوەندیەكانی ئەمریكا و هێزەكانی سوریای دیموكرات هەیە، هەروەها بەدروستكردنی فشار لەسەر واشنتۆن بۆ ئەوەی هاوكاری بكات، ئەوەشی لەرێگەی هەرەشەی ئەنجامدانی هێرشی سەربازی لەسنورەكانی بەدی هێنا، سەرەتا لەمەنبەج و پاشان لە رۆژهەڵاتی فورات كە لەمانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردووەوە هێزەكانی ئەمریكای تێدا جێگیركراوە.

لەگەڵ ئامادەكاریە سەربازیەگەورەكانی توركیا بۆهێرشی سەربازی ئەردۆغان پەیوەندی بە ترەمپەوە كرد، ئەنكەرە چاوڕێی ئەوەی دەكرد واشنتۆن دژی هێرشی وڵاتەكەی بێت بۆسەر هێزە كوردیەكان كەلەلایەن ئەمریكاوە پشتیوانی دەكرێن، بەڵام ئەمریكا ئەوەی نەكرد، لەكاتێكدا ئەردۆغان لەپەیوەندیەتەلەفۆنیەكەیدا رایگەیاند كاری لەپێشنەی ئەوان شەڕی دژی داعشە لەسوریا لەوكاتەدا ترەمپ رایگەیاند هیچ هۆكارێك نەماوە بۆمانەوەی هێزەكانی وڵاتەكەی لەسوریا.

شەڕی دژی چەكدارانی داعش لەدواهەمین پێگەكانیان لە دووری 200 میل لەسنوری توركیاوەن، ئەوە دواشت بوو كە ئەردۆغان بیری لێدەكردەوە ، بەخێرایی ئەردۆغان خۆی بینیەوە كە دەبێت ئامادەكاری بكات بۆ قۆناغی دوای چوونەدەرەوەی ئەمریكا لەخاكی سوریا بەوپێیەی ئەنكەرە خواستی هەیە بەهاوكاری و رێگەپێدانی ئەمریكا ئەو ناوچانە كۆنترۆڵ بكات، ئەوەش كارێكی پێشبینی نەكراوە، بۆیە توركیا لەئێستادا كاری لەپێشینەی بووە بە بەهێزكردنی پەیوەندی لەگەڵ گەورەترین لایەنی سەربازی دەرەكی لەسەر خاكی سوریا كە روسیایە.

لەكۆتاییەكانی مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوو وەفدێكی باڵای توركیا سەردانی مۆسكۆی كرد، سەردانەكە هاوكات بوو لەگەڵ راگەیاندنی توركیا كەدەیەوێت رۆڵێكی زیاتر لەململانێی سوریادا ببینێت، دەزگای هەواڵگری توركیا بەهاوكاری سوپا كاریان لەسەر گواستنەوەی سەربازان و كەرەستە سەربازیەكان بۆ دەرەوەی مەنبەج دەكرد بەدرێژایی سنورەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا بۆ گرەنتیكردن و بەكارهێنانی هێز لەكاتی پێویستدا.

ئامانجی هێنانی ئەو هێزە و كەرەستە سەربازیانە بۆ ئەوەش بوو كە رژێمی سوریا لەدیمەشق لەدۆخی ئامادەدا بمێنێتەوە، ئەنكەرە دەیەوێت پشت بەحكومەتی سوریا ببەستێت بۆ لەناوبردنی تۆرە كوردیەكان لەسەر سنورەكانی توركیا، بەجۆرێك كە كشانەوەی سوپای ئەمریكا بەسادەیی نەبێتە هۆی دروستبوونی دەوڵەتێكی كوردی بەسەرۆكایەتی پارتی كرێكارانی كوردستان هاوپەیمانەكەی رژێمی سوریا.

بەدرێژایی حەوت ساڵی شەری ناوخۆی سوریا، كوردەكانی ئەو وڵاتە پشتیوانی گۆڕینی رژێمی ئەسەدیان نەكردووە بەڵكو پشتیوانی گۆرینی سیستمی حوكمرانیان بۆ دەوڵەتێكی لامەركەزی كرد، بەجۆرێك كە حوكمی زاتی بداتە كورد، پێناچێت ئەوە لەگەڵ خواستی ئەسەد بگونجێت، بەڵام توركیا نایەوێت ئەو پرس بەوشێوەیە بمێنێتەوە و پێی وایە فشاری سەربازی هۆكارێك دەبێت بۆ ئەوەی دەنگی لە مۆسكۆ و دیمەشق ببیسترێت.

زیادكردنی هێزەسەربازی و كەرەستەكانی توركیا یارمەتی دەدات بۆئەوەی دانوستان لەگەڵ ئیدارەی ترەمپ بكات، بەوپێیەی ئەویش دەیەوێت گرەنتی وەربگرێت كە كشانەوەی سوپاكەی نابێتە هۆی زیان گەیاندن بەبەرژوەندیەكانی وڵاتەكەی، لەو چوارچێوەیەدا ژمارەیەك پەیوەندی تەلەفۆنی لەچەند هەفتەی رابردوودا كران، وا دەردەكەوێت كە ئەردۆغان پەنای بۆ بەكارهێنانی هەرەشەی هێرشی سەربازی توركیا دژی كورد بردووە بۆ ئەوەی پشتیوانی ترەمپ بۆ دروستكردنی ناوچەیەكی ئارام بەدەست بهێنێت، كە 20 میلە بەدرێژایی سنوری توركیا و سوریا.

ئەوەش وەك دیوارێكی جیاكەرەوەی توركیا دەبێت دژی یەكینەكانی پاراستنی گەل و رێگری لەلێشاوی كۆچبەرانی سوریا بۆ توركیا، ئەوە ئامانجە سەرەكیەكانی ئەنكەرەن، ئەوەش بەو واتایەیە كە كشانەوەی سوپای ئەمریكا ستراتیژیەتی توركیا نەگۆڕی بەقەدەر ئەوەی خێرایی كرد.

رۆڵی روسیا

سەبارەت بەروسیا وادەردەكەوێت كە ئەگەری كشانەوەی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا وەك فراوان بوونی گۆرەپانی یاریكردن لێی دەڕوانێت، تائێستا روسیا خۆی بەدوورگرتەوە لەهەر پلانێك و چاوەڕێی لێدوانەكان دەربارەی ئەو پرسە دەكات، بەرەچاوگرتنی جوڵەكانی پێشووتری لەناوچەكەدا، دەردەكەوێت كە هەوڵ دەدات تورك و كورد سەرقاڵ بكات بۆ بەدیهێنانی ئامانجی خۆی كە گەرانەوەی دەسەڵاتی رژێمەكەی ئەسەدە بۆتەواوی خاكی سوریا، لەناویشاندا باكوری رۆژهەڵات، ئەم جۆرە یاریە پێویستی بەوەهەیە كە روسیا هاوسەنگی رابگرێت لەنێوان بەرژوەندیەكانی بۆ بەهێزكردنی پەیوەندیەكانی لەگەڵ توركیا و ئامادەكردنی هاوپەیمانەكەی لەدیمەشق.

لەسەرەتادا رۆڵی روسیا لە سوریا ئاڵۆزنەبوو لەساڵەكانی سەرەتای شەری ناوخۆی سوریادا پاڵپشتی روسیا بۆ دیمەشق بەواتای هاندانی راستەوخۆ دژی یاخیبوانی سوریا بوو كە لەلایەن توركیاوە پشتیوانی دەكران، لە باكوری رۆژهەڵات پاشان و لەكۆتایی ساڵی 2016 روسیا هاوكاری سوریای كرد بۆ دامركاندنەوەی یاخیبوونەكەی حەڵەب، ئەوكاتە حەڵەب لەدەستی شۆرشگێراندابوو، كەوتنی حەڵەب وایكرد توركیا رێرەوی خۆی بگۆڕێت، لەبری پشتیوانی ئەو هێزانەی كە دەیانویست رژێمی دیمەشق بروخێنن بەرەبەرە ئەنكەرە ئاستی خواستەكانی كەمكردووە بۆ وەستاندنی پێشرەویەكانی كورد لەسنورەكاندا.

توركیا دوو پرۆسەی سەربازی سەرەكی بۆ پاڵپشتی ستراتیژیە نوێكەی ئەنجامدا یەكێكیان لەمانگی ئابی ساڵی 2016 لەباكوری حەڵەب دژی چەكدارانی داعش و دووەمیش دژی هێزە كوردیەكان لەعەفرین لەكۆتایی ساڵی رابردوو، لەهەردوو ئۆپەراسیۆنەكەدا ئامانجی توركیا دروستكردنی فشاربوو لەسەر كورد یەكەمیان بەكۆنترۆڵكردنی رۆژئاوای مەنبەج و دووەمیش بەدەركردنی یەكینەكانی پاراستنی گەل لەعەفرین لەهەردووناوچەكەش توركیا هەوڵ دەدات سیاسەتی خۆی وەك دیفاكتۆ بسەپێنێت.

مۆسكۆ بەهەمان شێوە شتێكی لەكورد دەوێت ،ئەویش ئەوەیە كە ملكەچی تەواوەتی رژێمی ئەسەد بن، پرۆسە سەربازیەكانی توركیا بووە دەرفەتێك بۆ ئەو ئامانجە روسیا.

لەعەفرین لەگەڵ هێزەكوردیەكان بەردەوام لەپەیوەندیدابوو هەر لەسەرەتای هێرشەكەی توركیاوە، بەجۆرێك مۆسكۆ پێشنیاری ئەوەی خستە بەردەم كورد كە دەستبەجێ هانی توركیا دەدات هێرشەكەی بوەستێنێت لەبەرامبەر رازی بوونیان بەملكەچی رژێمی سوریا، بەڵام یەكینەكانی پاراستنی گەل ئەو پێشنیارەیان رەتكردەوە.

بەڵام روسیا پێی وابوو دۆخەكە رێگە بەتوركیا نادات بێتە ناو خاكی سوریا، بەڵام بۆچوونەكەیان هەڵەبوو مۆسكۆ رێگری لەپرۆسەسەربازیەكانی توركیا نەكرد و ئێستا  عەفرین لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی نزیك لەتوركیادایە، لەگەڵ زیادبوونی فشارەكانی توركیا لەسەر هێزە كوردیەكان لەدوای عەفرین، روسیا جارێكی تر دەستپێشخەریەكی هاوشێوەی خستە بەردەم كورد بەهیوای ئەوەی قبوڵی بكەن بەگەرانەوەی دەسەڵاتی رژێمی ئەسەد لەبەرامبەر خۆپاراستن لەهێرشی توركیا.

دیمەشق لەم كاتەدا دانوستانی لەگەڵ كوردەكان دەكرد لەناویشیاندا یەكینەكانی پاراستنی گەل، راپۆرتەكان ئاماژەبەوەدەكەن كە هەردوور تائێستاش ناكۆكن لەسەر ئاستی سازشی كورد لەسەر خاك، مۆسكۆ و دیمەشق پشت بەتەوافوق دەبەستن وەك هۆكارێك بۆ دۆزینەوەی چارەسەری ناوچەكە،

جۆكەری ئەمریكی
لەگەڵ ئەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەدڵی رووداوەكاندان، تائێستاش ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا توانای ئەوەی هەیە كاریگەری لەسەر یاریەكە دروست بكات، بەڵام ستراتیژیەكەی دیاریكراوە و تائێستاش ناروونە، پنتاگۆن سورە لەسەر لەناوبردنی دوامۆڵگەكانی داعش لە رۆژهەڵاتی سوریا، و بۆئەمەش هێزەكانی سوریای دیموكرات وەك هاوبەشێكی گرنگ لەو شەرەدا سەیر دەكات، بەڵام چەندكەسێك لە وەزارەتی دەرەوە نیشانەی پرسیاریان سەبارەت بەو هاوپەیمانیەتیە و كاریگەرە ژەهراویەكانی لەسەر پەیوەندیەكانی ئەمریكا و توركیا هەیە، ئەوان وای بەباش دەزانن كە هەڵوێستی ئەمریكا دەربارەی توركیا بگۆڕدرێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بەبێ گەرانەوە بۆ رژێمی ئەسەد.

بەشێویەكی گشتی بیرۆكراتیەتی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا هەوڵیدا پاشەكشە بە بریاری ترەمپ بۆ كشانەوە لەسوریا بكات، ئەوان بەدوای رێگەچارەیەكدا گەران بۆ ئەوەی ئەو هەنگاوە نەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە بەرژوەندیەكانی ئەمریكا، بەڵام ئەم هەوڵانە لاوازن تا ئەوكاتەی توركیا دەتوانێت بەئاسانی ئەو بیرۆكراتیەتە تێپەڕێنێت و  لەگەڵ ترەمپ راستەوخۆ گفتوگۆبكات، بەجۆرێك كە سەرۆك وا دەردەكەوێت كە خواستی ئەوەی هەیە كە سەبارەت بەكورد دڵنیابێتەوە.

كوردەكان لای خۆیانەوە فراوان بوونی دەسەڵاتی توركیا رەتدەكەنەوە و بەردەوامن لەگفتوگۆكانیان لەگەڵ رژێمی سوریا وەك چارەسەری جێگرەوە، ئەوەش لەكاتێكدایە كە روسەكان بەچری چاودێری ئەو دانوستانانە دەكەن، و ئاماژەش بە دەستوەردانی سەربازی توركیا دەكەن بۆ بەهێزكردنی دیمەشق و دەرچوونی واشنتۆن.

تائێستا دیارنیە كە ناوچەكە بەتەواوەتی دەكەوێتە ژێر دەستی ئەسەد یان بەشێكی دەكەوێتە دەست توركیا، بەڵام ئەوەی روونە ئەوەیە كە سەقامگیری لەناوچە كوردیەكان كە ئەمریكا بەشداری لەرزگاركردنی لەدەستی داعش كردووە رۆیشتووە و ناگەڕێتەوە.