02:13 - 21/02/2019

هێرشی قەڕامیتە و كوشتنی حاجیانی ماڵی خودا‌

پەیسەر

كەعبە لە دوای (بیت المقدس) ماڵی پیرۆزی فەلەستینەوە بە دووەم ڕووگە(قیبلە)ی موسڵمانان دێتە ئەژمار، لە سەرانسەری دونیاوە خەڵكی بۆ نوێژكردن رووی تێدەكەن و بە (ماڵی خودا) بەناوبانگەو ساڵانەش بۆ حەج كردن موسڵمانان رووی تێدەكەن، بەپێی سەرچاوە ئاینیەكان پیرۆزترین شوێنی سەرزەوییە، هەر بە پێی ئەو سەرچاوانە لەسەر فەرمانی راستەوخۆی خودا بە ئیبراهیم پێغەمبەری گوتووە ماڵێك دروست بكات بەمەبەستی خودا پەرستی و لەو كارەشدا ئیسماعیلی كوڕی هاوكاری و بەردەستی كردووە، هەندێك لە مێژوونوسە موسڵمانەكان باوەڕیان وایە كەعبە یەكەمجار لە لایەن (فریشتە)كانەوە دروستكراوە، دوای ئەوەش دوازنزە جاری تر رووخاوەو بونیات نراوەتەوە،كەواتە بە پێی ئەو بۆچوونە بێت لە لافاوی سەردەمی نوح دا كەعبە روخاوەو دواتر ئیبراهیم دروستی كردوەتەوە، كەواتە ئیبراهیم دروستی كردوەتەوە نەك یەكەم كەس بێت دروستی كردبێت.

لە ئێستەدا شێوەیەكی چوار گۆشەیی هەیە كە بە پەردەیەكی ڕەش داپۆشراوەو لە رۆژانی جەژنە ئیسلامیەكاندا پەردەی سپی پێدا دەدرێت و تەنها یەك دەرگای چوون ژوورەوەی هەیە و سەردەمانێك لەسەرەتای دروستكردنیەوە سەقفی نەبووە، بەڵام لە سەردەمی دەسەڵاتداری عەبدولموتەلیبی باپیرەی پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) لە شاری مەككە سەربان و سەقفی بۆكراوە و دەرگای ئاسنی بۆ كراوە كە روو پۆش كراوە بە ئاڵتوون و لەوێوە بۆیەكەمجار زێر(ئاڵتون) لە رازاندنەوەی كەعبەدا بەكار هێنراوە،  لەسەردەمی خالدی كوڕی عبدالعزیز ئالی سعودا دا دەرگا ئاسنەكە گۆڕاوە بۆ زێڕ و كێشەكەی (280) كیلۆ بووە. لە رێگەی ئەو دەرگایەو ناو كەعبە ساڵانە سێ جار بە ئاوی (زەم زەم) خاوێن دەكرێتەوەو دەشورێت. بەرزی دەرگەكە 318 سم و پانیەكەی 171 سم، پانی دیوارەكەی نزیكەی نیو مەتر(50 سم) دەبێت.

لە سەردەمی فەهدی كوڕی عەبدولعەزیزی ئالی سعود دا كۆڵەكەكانی كە 1200 ساڵ بوو هەبوو، ئەوگۆڕی بۆ تەختەی زۆر بەهێز و نایاب كە لە (میانمار)ەوە بە تایبەت بۆی هێنابوو، لەبەر ئەوەی ئەو دارانە بەرگەی سەرماو گەرمای زۆر دەگرێت و بۆ هەزاران ساڵ دەمێنێتەوە.

بەرزیەكەی 15 مەترەو پانی لای پێشەوە لەگەڵ بەرامبەرەكەی  12 مەترە بە دەرگاكەشیەوە، دوو لاكەی تریشی یەكی 10 مەترن، بۆ ئەوەی ئاراستە و شوێنەكانی دیاری بكرێن هەر لەدێر زەمانەوە ناوی هەرچوار لاكەی نراوە بەم شێوەیە (لا ڕەشەكە- واتە ئەوەی بەردە ڕەشەكەی تێدایە، لای شام، لای یەمەن و لای عێراقی).

مێژوو نوسان باوەڕیان وایە ناوی كەعبە لە چوار گۆشەیی ماڵكەوە هاتوە كە لە راستیدا وشەی (مكعب) واتە شەش پاڵوو، واتە شەش لای هەبێت، شوێنەكەی دەكەوێتە نیوەدوورگەی عەرەب و لە وڵاتی سعودیەو نێو شاری (مەككە) هەرچەندە ناوی زۆری هەبووە بەڵام هیچیان وەك كەعبە و بیت الله ناوبانگیان پەیدا نەكردووە، زۆرینەی مێژوو نووسە موسڵمانەكان باوەڕیان وایە كەعبە دەكەوێتە ناوەڕاستی زەوی، بەڵام تائێستە پاڵپشتی زاستی بۆ ئەو بۆچونەی مێژوونوسان و موفەسیرەكانی قورئان  نەدۆزراونەتەوە. 

لە سوچێكیەوە بەردێك هەیە كە ناسراوە بە بەردی ڕەش (حجر الاسود)، بە پێی فەرموودەیەكی پێغەمبەری ئیسلام(د.خ) ئەو بەردە لە بەهەشتەوە هاتووە و یەكەمجار لەبەفر سپی تر بووە بە هۆی تاوانی هاوبەش دانەرەكانەوە (مشركین) رەش بوەتەوە. شێوەكەی رەشێكە بەرەو سووری تێر دەڕوانێت و تیرەكەی 30 سم، چەندین جار هەوڵ دراوە بۆ دزین و فڕاندنی لەبەر ئەوەی لەناو تیرەو عەرەبەكانی ئەوسەردەمەدا پیرۆزی و ناوبانگێكی تایبەتی هەبووە، دیارترینیان دزینی ئەو بەردەیە لەلایەن قەرامیتەكانی بەحرەینەوە.

یەكەم كەس عەبدوڵای كوڕی زوبەیر بووە كە فەرمانی كردووە بەردەكە بە (زیوو) روپۆش بكرێت، ئەوەش لەداوی ئەو شەڕەی كە روویدا لە نێوان سوپای عەبدوڵاو یەزیدی كوڕی مەعاویە و تیایدا كەعبە سووتا، هەمان كار لە لایەن حەجاج كوڕی یوسفی سەقەفی یەوە دووبارە كراوەتەوەو رووپۆشەكە نوێ كراوەتەوە، پاشان هاورنەڕەشید رووپۆشی كردووە بە زیوو ئەڵماس، دواجار لە لایەن سوڵتان محمد رشید خانی عوسمانیەوە بازنەیەكی ئاڵتوونی بۆ زیاد كراوە، كۆتا جاریش لە لایەن سعود كوڕی ئالی عەزیز ەوە بازنەیەكی زێریی تری بۆ زیاد كراوەو تا ئێستە بەو شێوەیە ماوەتەوە.

پێش لە هاتنی ئیسلام و دوای هاتنی ئیسلامیش خزمەتكردن و راگەیشتن بە ئیش و كاری كەعبەدا پێگەو دەستكەوتێكی گەورەی ئاینی و كۆمەڵایەتی و سیاسی و بگرە ئابووریش بووە، هەركەس ئەو پایەیەی پێدرابێت ئەوا بوەتە خاوەنی پلەیەكی بەرز و ئەوانی دیكە كێشەیان بۆ ناوەتەوەو ویستویانە لێی وەربگرنەوە، پێگەی كەعبە خۆی كە بووەتە مایەی سەرنج راكێشانی خەڵكێك زۆر پاڵی بەدەسەڵاتدارانی وەختەوە ناوە ناوبانگ و شوێن و شت و مەكەكانی بۆ خۆیان ببەن، هەر وەك ئەوەی كە ئەبرەهەی یەمەنی هێرشی كردووە بۆ روخاندنی كەعبەو دروست كردنی ماڵێكی لەو شێوەیە لەیەمەن، ئەو روداوەش ل ساڵێكدا رووی داوە كەبە ساڵی فیل ناسراوە، ئەگەر ئەوە روداوێك بێت پێش لە ئیسلام ئەوا سەدان ساڵ دوای هاتنی ئیسلامیش روداوێكی دیكە هەموو جیهان بە ئێستەشەوە دەهەژێنێت، ئەویش كوشتنی 30 هەزار حاجی و خەڵكی شاری مەككەیە لەماوەی شەش رۆژدا لە لایەن پادشای بەحرەینیەكانەوە بەناوی(ئەبو تاهیری قرمتی).

وەك باسكرا كەعبە مێژوویەكی دوورودرێژی هەیەو سەرجەم ئاینەكایش قایلن بەو پیرۆزییەو تا ئێستەش درێژەی هەیە، هەر ئەو پێگەیە وای لە (قەرامیەتە)كانی بەحرەین كرد لەسەدەی چوارەمی كۆچیدا هێرشی بكەنە سەری و كارەساتی گەورەی تێدا بخولقێنن، مێژوو نوسان باس لەوەدەكەن دوای ئەوەی دەوڵەتی عەباسی لاواز دەبێت و دەسەلاتەكانی بەرەو پاشەكشە دەچێت، قەرامیتەكان بە خێرایی لە وڵاتی بەحرەینەوە سەر هەڵدەدەن بەسەرۆكایەتی (حەمدان كوڕی ئەشعەس) بۆیە ناونراون بە قەرامیتە لەبەر ئەوەی حەمدان كورتە باڵابوو و لە بەشی خوارەوەی –قاچەكانی- زۆر كورت بوون.

مێژوو نوسان دەڵێن: تا دەوڵەتی عەباسی لەناوچەكەدا لاواز تر دەبوو ئەوان دەسەڵاتیان زیاتری دەكرد، دوای ئەوەی دەستیان گرت بەسەر یەمەن دا روویان لە شام وعێراق كردوو ئەو وڵاتانەشیان خستە ژێر دەسەڵاتی خۆیانەوە، بە پێی كتێبی (روداوەكانی ئیسلام- حازم خالد) سەرۆكی سەربازی قەرامیتەكان فەرمانی كردووە بە سەربازەكانی هەركەسێكیان كوشت تەرمەكەی بخەنە نێو بیری (زەمزەم)ەوە و پەردەی سەر كەعبەی دڕاند و هەر پارچەیەكی دا بە یەكێك، ئەوجا بە شمشێرەكەی كەوتە شكاندنی بەردە ڕەشەكە(حجر الاسود) و لە بەر خۆیەوە هاواری دەكرد (كوا تەیرەن ئەبابیلە؟ كوا بەردە توێنەرەوەكان؟) ئیدی بەردەكەیان لە شوێنی خۆی هەڵكەند و بردیان لەگەڵ خۆیان بۆ  وڵاتی بەحرەیەن، ئەمیری مەككە ویستی رێگری لەو كارە بكات و نەهێڵێت بەردەكە ببەن و وتی چیت ئەوێت پێت دەدەم بەڵام نەك هەر رازی نەبوو بەڵكو خۆی و ماڵ و مناڵەكەشی كوشت.

بەردەكە یان بردەوە ناوچەی (الجش) لە بەحرەیەن و لەوێ خانوویەكیان دروست كرد بە خڕیی و ناویان لێنایەوە كەعبە و بەردەكەیان لەوێ دانا و داویان لە خەڵك كرد بۆ ئەنجامدانی حەج بچنە ئەوێ، جگە لەو كەسانەی خۆیان كەس نەچوو بەدەم بانگەوازەكەیانەوەو هەموو ئەو شوێنانەی كە هەبوون لە كەعبە دروستیان كردەوە، ئەو شوێنە تا ئێستەش  شوێنەواری هەر ماوە، هەرچەندە لەبەر كەش و هەواو كۆنی شوێنەكە ررووخاوە بەڵام بەحرەینیەكان وەك شوێنەوارێكی نیشتیمانی لێی دەڕوانن و بە شێوەیەكی نوێ و لەسەر شێوازە كۆنەكەی دروستیان كردوەتەوەو بەڵام لەم دوای نەمانی دەسەڵاتی قەرامیتەكان ناوی لێنرا (كوعەیبە) واتە (بچووك كراوەی كەعبە) سەرچاوەیەكی ئاوی هەیە ئێستەش بە (عین الكعیبە) ناسراوە. بە پێی وتەی شوێنەوارناسانی بەحرەین لەو شوێنەدا چەندین شوێنەواری پێش ئیسلام و سەردەمی قەرامیتەكانیان دۆزیوەتەوە.

ناصر خەسرەو گەڕیدەو مێژوو نوسی دیاری ئێرانی لە (سەفەرنامە)كەیدا باس لەوە دەكات كە خۆی ساڵی 440 چووەتە بەحرەین و لە نزیكەوە چاوی بەو شوێنانە كەوتوە، ئەو دەڵێت قەرامیتەكان پێیان وابوو ئەو بەردە هێزی راكێشانی موگناتیسی هەیە، بۆیە خەڵك بەو شێوەیە دەچن بۆ زیارەتی، بەڵام كاتێك هێنایانەبەحرەین جگە لەخۆیان كەسی دیكە نەهاتە سەردانی، دوای ئەوەی قەرامیتەكان بەرەو لاوازیی رۆشتن و كەوتنە رێگری و دزی و جەردەیی بۆئەوەی پارە پەیدا بكەن و خۆیانی پێ بژیەنن، هەر بۆیە لەبەرامبەر پەنجا هەزار دیناری زێڕدا گەڕاندیانەوە بۆ وای مەككە لە ساڵی (951).

قەرامیتەكان دەگەڕێنەوە بۆ سەر حەمدانی كور ئەشعەس ی ئەهوازی، قرمت لە زمانی عەرەبی دا بە یەكێك دەگوترێت (قاچەكانی كوڵ – كورت)بن، بۆیە ئەو نازناوەی پێدراوە لەبەر ئەوەی حەمدان ئەوەندە قاچەكانی كورت بووە كە زۆر بە ڕوونی دیار و جێگەی سەرنج بووە، ئەوەش وای لێكردووە رق و قینێكی گەورەی هەبێت بەرامبەر بە خەڵك و نەتەوەكانی چوادەوری، ئەو سەر بە ئاینزای (شێعە) بووە و خۆی بە نەوەی ئیمام حوسەین كوڕی ئیمامی عەلی لەقەڵەم داوە، قەرامیتەكان بەیەكێك لە گروپی ئیسماعیلیەكانی كوڕی  ئیمام جەعفەری صادق مەزهەبی شێعە دێنە ئەژمار، ئەوان پێیان وایە محمد كوڕی ئیسماعیل نەمردووە لەبەر ئەوەی رۆحی خودای لەبەردایە. 

هەندێك لەسەرچاوە مێژووییەكان باس لەوە دەكەن بنەمای فیكری قەرامیتەكان دەگەڕێتەوە بۆ (مەجوسی)یەكان و ئەوەی كە خۆیان بە موسڵمان لەقەڵەم داوە تەنها بۆ خەڵەتاندن بوەو هیچ راستیەكی تێدا نەبووە، كارەكانیان بۆ ئەوە بووە كە هەموو پیرۆزیەكانی ئیسلام نەهێڵن و لەناویاندا كەعبەو بەردە ڕەشەكە.

قەرامیتەكان گروپێكی بەهێزو بەتوانای سیاسی و كۆمەڵایەتی بوون و كۆمەڵێك تایبەتمەندییان هەبووە لەوانەش: زوهد(پارێز) ێكی زۆریان هەبوو لە هەموو شتێك كە گومانی تاوان یان حەرام بوونی لێوە بێت ئەوەش لەبەر ئەوەی خەڵك باوەڕیان پێبكات، رێكخستنی بەهێز و وردیان هەبوو بۆیە توانیویانە كاری گەورەو سەرسوڕهێنەر ئەنجام بدەن و دەست بگرن بەسەر زۆربەی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی عەباسیەكان دا، رواڵەتی قەرامیتەكان شێعەی ئیسماعیلی بوو، ئەوان پێیان وایە مانا شاراوەو باتنیەكانی ئیسلام كەس نایزانێت ئیمامی خۆیان نەبێت، ئەویش لەبەر ئەوەی زۆر لە خوداوە نزیكە ئیتر سەرجەم ئەركە ئاینەیەكانی لەسەر هەڵدەگیرێت، و هیچ سنورێك نامێنێتەوە  ئیمامەكەیان سڵی لێبكاتەوە، قەرامیتەكان دوو بەشی سەرەكییان هەیە كە پێیان دەگوترێت قەرامیتەی عێراق و قەرامیتەی بەحرەین.

لەنێوخۆی قەرامیتەكاندا چینایەتی هەیەو بۆ هەر چینێكیش ناو و ئاستی ئاینی و مامەڵەی خۆیان هەیە، چینی یەكەم كە پێیان دەگوترێت : ئیخوان ئەلصەفا، تەمەنی ئەمانە لە نێوان (15 بۆ 30)ساڵدایە، ئەم چینە لەوانە پێكدێن كە ئامادە دەكرێن بۆ وەرگرتنی بیروباوەڕی قرمیتەكان لە رووی دەروونی و بیروباوەڕەوە.

چینی دووەم كە ناسراون بە ئیخوان ئەلئەخیار، تەمەنیان دەكەوێتە نێوان 30 بۆ 40 ساڵی ئەمانە ئەو كەسانەن كە لە شتەكان تێدگەن و وەك سیاسی لێیان دەڕوانن. چینی سێیەمیش ئەوانەن كە تەمەنیان لە نێوان 40 بۆ 50 ساڵ مافی فەرمان بە چاكەو قەدەغەكردنی خراپەیان هەیە، مافی ئەوەشیان هەیە كە ئامۆژگاری خەڵك بكەن و بانگیان بكەن بۆ سەر رێبازی خۆیان، هەرچی چینی چوارەمە ریزبەندی خۆی هەیە سەرەتا پێیان دەگوترێت (موریدەكان) دوای ئەوەش( مامۆستاكان) پاشان (نزیكەكان)ی خودا تەمەنی ئەمانە لە 50 ساڵ بەرەو ژوورە، ئەمە بەرزترین پلەی قەرامیتەكانە، وەك خۆیان دەڵێن ئەم قۆناغە قۆناغی (كەشفە) واتە لەو قۆناغەدا هەندێك لە غەیب و شتە نادیارەكان دەزانێت، تەنانەت كاروباری رۆژی دوایی و رۆژی زیندووبونەوەش ئاگادارە..

بیروباوەڕە سەیرەكانی قەرامیتە زۆرن، شارەزایان كورتیان كردوەتەوە بەم شێوەیە، ئەوان پێیان وابوو كە نابێت ژن خۆی دابپۆشێت و موڵكی تەنها یەك پیاو بێت، دەیانگوت پەیوەندی ژنێك لەگەڵ چەند پیاوێك خۆشەویستی بڵاو دەكاتەوەو ئەوەشیان لە مەزدەكیە فارسەكانەوە وەرگرتووە. هەڵوەشاندنەوەی فەرمانە گرنگەكانی ئیسلام لە نمونەی نوێژ و رۆژوو فەرزەكانی دیكە، لەگەڵ ئەوەشدا زۆر باوەڕیان بە بەكارهێنانی توندو تیژی هەبوو، دەیانگوت ئەوەی بە زۆر دەكرێت بە بیروباوەڕ ناكرێت بۆیە سڵیان لە هیچ نەدەكردەوە، هەروەها دەیانگوت جەنگاوەرە بەهێزو بەتواناكان لە دونیاو قیامەتیش دا دەحەسێنەوەو شوێنی باش و بەشی چاكیان هەیەو دۆزەخ و نەهامەتیەكانیشی بۆ ئەوانەیە هەر خەریكی نوێژو رۆژوون. ئەوان هەمیشە كاریان لەسەر خەڵكی كرێكار و جوتیارو هەژار دەكرد و پێیان دەگوتن پارەدارەكان بەشی ئێوەیان خواردووەو هەرچۆنتان كردووە لێیان وەرگرنەوە، تا مافی خۆتان نەسەننەوە كەس خاوەنی پارەو ناموس و تەنانەت رۆحی خۆشی نیە. لەژێر كاریگەری بیروباوەڕی خەواریجەكان دا بوون و لە مەزدەكیەكانیشەوە شتیان وەرگرتووە.

بزوتنەوەی قەرامیتەكان نزیكەی سەدەیەك هەبوون لە رۆژئاوای وڵاتی ئێرانەوە دەستیان پێكردو دواتر چوونە كووفە و بەسرەو ئیحسا و بەحرەین و یەمەن و عومان و خۆراسان و دیمەشق و حیمس و سوپاكەیان نزیكی قاهیرەش بووەتەوە، ئەوان خاوەنی سوپایەكی زۆر و بێبەزەیی و توندو بێدەربایس بوون، روویان لە هەرجێگەیەك بكردایە و داگیریان بكردایە، بە ئارەزووی خۆیان خەڵكیان دەكوشت و ماڵیان تاڵان دەكرد و ژن و مناڵەكانیان دەبرد، ماڵ و دەخڵ و دانەكانیان دەسوتاند، تەنانەت ئەگەر منداڵ یان پیرو پەك كەوتەو نەخۆشیش لەناو ماڵەكانیشدا ببوایە.

لەبارەی چارەنوسی بەردی رەش(حجر الاسود)ەوە ئیبن كەسیر لە بارەی روداوەكانی ساڵی 339 كۆچی نوسیویەتی: لەم ساڵە پیرۆزەدا لە مانگی زیلقەعدەدا حەجەرلوئەسوەد گەڕێنرایەوە بۆ مەككەو خرایەوە شوێنەكەی خۆی، پادشای ئەوكاتەی قەرمایتەكان ناوی ئەبوتاهیر سلیمان كوڕی ئەبی سەعید حەسەنی جەنابی بوو، كاتێك ئەو كارەی ئەنجامدا بە گەڕانەوەی بەردەكە لای موسڵمانان كارێكی زۆر گەورە بوو، ئەمیر (بەجكەم توركی) بری 50 هەزار دیناری پێدان بەڵام ئەوان نەیاندایەوە، لەوەڵامی بەجكەمدا گوتی: ئێمە بە پێی فەرمانێك بردوومانەو بە فەرمانیش دێنینیەوە، هەر ئەو ساڵە بەردەكەیان بردە كووفە لەناو یەكێك لە مزگەوتەكاندا بەیەكێك لە كۆڵەكەكانی مزگەوتەوە هەڵیان واسی تا خەڵكی بیبینن، دواتر براكەی ئەبوو تاهیر نامەیەكی نوسیوە تیایدا هاتووە: كاتێك بەردەكەمان برد بە فەرمان بوو ، ئێستەش دەیگێڕینەوە هەر بە فەرمانێكە، بیبەنەوە با خەڵكەكەتان پەرستش و  حەجی خۆتانی پێچ بكەن) هەندێك لە مێژوو نوسەكان دەڵێن گوتویەتی : بەفەرمانی خوا بەردەكەمان بردووەو بە ویستی خوداش دەیهێنینەوە.

ئەو بەردە پیرۆزەی موسڵمانان بۆ ماوەی 22 ساڵ لایان مایەوە، مێژوو نوسان باس لەو هەوڵانەش دەكەن كە لەلایە دەوڵەت و خەڵك و ئەمیرە عەرەبیەكانەوە دراوە بۆ گەڕاندنەوەی بەڵام لەبەر عینادی و رق ئەستووری خۆیان نەیانگێڕاوتەوە، ساڵی 339 بەرامبەر (951)ی زاینی بەردەكەیان گەڕاندوەتەوە شوێنی خۆی.

بەردە ڕەشەكە لەرووی زانستی شوێنەواریی و پێكهاتەی فیزیاییەوە قسەی زۆری لەسەر كراوە، هەندێك پێیان وایە بەردەكە لە جۆری (بازلت)ەو هەندێكی دیكەش پێیان وایە (عەقیق)ە، بەڕێوەبەری شوێنەوار و بەردە دەگمەنەكانی نەمسا (بۆل باتریتش) باس لەوە دەكات بەردێكی نەیزەكی یەو لە ئاسمانەوە كەوتوەتە خوارەوە، ساڵی 1980 زانكۆی كۆپنهاگن بە جیاواز لەوانی تر لە راپۆرتێكدا باسی ئەوە دەكات ئەو بەردە شوشویە و لە ئاسمانەوە وەك نەیزەك كەوتوەتە خوارەوە لەناوچەیەك 1100 كم دەكەوێتە رۆژهەڵاتی شاری مەككەوە كە پێی دەگوترێت (الربع الخالی)، هەندێكی دیكەش باس لەوە دەكەن پێدەچێت نەیزەكی ئەو كاتانە بێت كە بەسەر گەلەكانی پێشوودا هاتوەتە خوارەوە، وەك ئەوەی لە قورئاندا باسی نەتەوەكانی عاد و سەموود دەكات.
هەرچۆنێك بێت، ئەو بەرە پیرۆزەی لای موسڵمانان و رووگەكەیان (كەعبە) زۆر جاران رووبەڕووی كێشەو نەهامەتی بووەتەوە، ئەوەی كەماوەتەوە بگوترێت ئەوەیە ساڵان لە هەموو لایەكی دونیاوە ملیۆنەها خەڵك بەمەبەستی پەرستش و سەردانی ماڵی خودا رووی تێدەكەن، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە گوتەیەكی عومەری كوڕی خەتاب –جێنشینی دووەم-ە لەبارەی ئەو بەردەوە كە دەڵێت: سوێند بە خودا ئەی بەردەكە من دەزانم تۆ بەردی و نە توانای زیان گەیاندنت هەیە و نە سوود بەخشین، ئەگەر پێغەمبەرم نەدیایە كە دەستت پێدا بێنێ‌ و ماچت بكات منیش ماچم نەدەكردی).