07:18 - 15/02/2019
خه‌باتی سیاسی ئۆجه‌لان و ماندێلا... له‌یه‌كچوون و جیاوازی
ئه‌مڕۆ 15ی شوباتی 2019 بیسته‌مین ساڵڕۆژی ده‌ستگیركردنی رێبه‌ری پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌كه‌كه)یه، پاش بیست ساڵ هێشتا جیهان له ئاستی ده‌ستگیركردن ئه‌و سه‌ركرده كارێزمایه‌ی كورد بێده‌نگن. ئەگەر چی وەكو دوو سەركردەی كاریزمایی دوو نەتەوەی جیاواز چەندین لایەنی لێكچووی عەبدولڵا ئۆجه‌لان و نیلسۆن ماندێلا هەیە، بەڵام هێشتا رای گشتی جیهان وەكو ماندێلا پشتگیری لە ئۆجه‌لان نەكردووە.
پوختەیەك لە ژیانی نیلسۆن ماندێلا
نیلسۆن رۆلیهلا ماندێلا، ٢٧ ساڵی لە تەمەنی خۆی لە زیندان بەسەر برد، لەگەڵ ئەو ماوەیەی لە زینداندا بووە، هەڵمەتێكی نێودەوڵەتی دەستی پێكردووە، بۆ ئەوەی ئازاد بكرێت. سه‌رئه‌نجام ساڵی ١٩٩٠ له زیندان ئازاد كرا، به‌ڵام له‌و كاته‌ی ماندێلا له زیندان دێته‌ده‌ره‌وه، شەڕی ناوخۆ لە باشووری ئەفریقیادا لە بەرفراواندا بوو. دوای ئازادبوونیشی دەبێتە سەرۆكی كۆنگرەی نیشتمانی ئەفریقیا و لەگەڵ سەرۆكی ئەم وڵاتە (دی كلیرك) دەست بە دانوستان دەكات لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی رەگەزپەرستی و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی فرە لایەنی لە ساڵی ١٩٩٤، كە لە ئەنجامدا ماندێلا بە سەرۆك هەڵبژێردرا.
پوختەیەك لەژیانی سیاسی عەبدوڵا ئۆجه‌لان
نووسەری سوری نەبیل مولحیم لە پەرتووكی (حەوت رۆژ لەگەڵ ئاپۆ) لە زمانی ئۆجه‌لان دەنووسێتەوە و دەڵێت:" شەرمم لەخۆم دەكرد كە دەمگووت كوردم. هەروەها دەمگووت: ئەم كوردبوونە بەڵایەكی گەورەم بەسەر دێنێت. لەلایەكی دیكەوە دەمگووت: ئەگەر نكۆڵی لە كوردبوونی خۆم بكەم شورەیەكی گەورەیە، كەواتە كوردبوون چیە ئەگەر شتێك بۆ كوردبوونی خۆم دروست نەكەم". بە گوێرەی ئەم نووسینە بێت، ئەو بارودۆخە پڕ مەینەتیەی كورد لە توركیادا پێی تێپەڕبووە هۆكارێكی راستەوخۆیە بۆ ئەوەی ئۆجه‌لان هاتبێتە ناو جیهانی سیاسەت.
ئۆجه‌لان لە ساڵی ١٩٤٨ لە گوندی (ئۆمەرلی) سەر بە شارۆچكەی (خەڵفەتی) شاری روها لەباكووری كوردستان لە دایكبووە. ژیانی سیاسی ئۆجه‌لان لە ساڵی ١٩٧٠ بە ئەندامبوون لە كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی كلتووری رۆژهەڵات دەستپێدەكات، كە ناوەندەكەی لە ئیستانبۆڵ بووە. لە ساڵی ١٩٧٥ لەگەڵ هەڤاڵانی لە ئەنقەرە دەست بەگفتوگۆ دەكات، دواتریش ئەو گفتوگۆیە دەگوازنەوە شارەكانی باكووری كوردستان. دوای تێپەڕبوونی دوو ساڵ بەسەر ئەم گفتوگۆیە لەگەڵ چەند هەڤاڵێكی لە ساڵی ١٩٧٧ لە گوندی فیس سەر بە شاری ئامەد لە باكووری كوردستان پەكەكە (پارتی كرێكارانی كوردستان) دادەمەزرێنن، لە ٢٧ تشرینی دووەمی ١٩٧٨ دامەزراندنی پەكەكە رادەگەینن.
ئۆجه‌لان – ماندێلا لایەنە لێكچوو و جیاوازەكانیان:
ئەفریقیە رەش پێستەكان لە دەوروبەری ماندێلادا یەكگرتووبوون، لەدژی رژێمی رەگەزپەرستی، خەباتیان تەنیا لەناو باشووری ئەفریقیادا قەتیس بوو. جیهان لەو سەردەمەدا بە قۆناغێكی هۆشیاری سیاسی و كلتووری گەورە تێپەڕدەبوو كە تیادا داگیركاری و چەوسانەوەی گەلان رەتدەكرایەوە، بەتایبەتی لەناو وڵاتانی ئەوروپای رۆژئاوادا.
لەلایەكەی دیكەوە شێوازی ململانێ لە باشووری ئەفریقیادا دیار بوو، كە لە نێوان كەمایەتیەكی سپی پێستی داگیركەر و زۆرینەی رەش پێستانی خەڵكی رەسەنی وڵاتەكە بوو. خەباتی كەمینەی رەش پێست بۆ ئازادی و نەهێشتنی رەگەزپەرستی دەكرد.
بەڵام لە باكووری كوردستاندا بارودۆخەكە بەم شێوەیە نەبوو، بەهۆی شێواندنی راستیەكان لەلایەن میدیای دەوڵەتی توركیا، زۆربەی وڵاتانی جیهان كێشەی كوردیان لەم وڵاتەدا وەكو كێشەیەكی ناوخۆی ئەم وڵاتانە دەبینی كە كوردستانیان بەسەر دابەشكراوە.
میهراج ئۆرال سەركردەی چەپی تورك كە لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردوو بۆ ماوەی چەند ساڵێك نزیكی ئۆجه‌لان بووە، لە ئێستادا فەرماندەی هێزێكی ملیسی چەكداریە لە سوریادا و هاوپەیمانی سوپای سوریایە لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس)دا ماندێلا و ئۆجه‌لان وەكو دوو سەركردەی هەرە جەماوەری دەناسێنێت:" هەردوو سەركردەكە لە كۆكردنەوەی جەماوەر لە دەوروبەری خۆیاندا سەركەوتووبوون. دوو سەركردەن لە زینداندا سەركەوتنی گەورەیان بەدەستهێناوە. هەردوو سەركردە كەوتنە ناو چاڵی هێزە ئیمپریالیستەكان و بەدیل گیران. هەردوو سەركردە دوای بەدیل گرتنیان وازیان لە پارتەكەیان نەهێناوە، بەخۆڕاگری برەویان بە دۆزەكەیان داوە و دەنگیان لە دەنگی دیوارەكانی ناو زیندان بڵندتر بووە. هاوسەنگیەكانیان بە باشی خوێندۆتەوە، لە رووی كات و شوێنەوە، هەڵوێستی ئازایانەیان نیشانداوە. هەردوو سەركردە خەڵكەكەیان بە پێویستی شەڕكردن لەدژی كۆیلایەتی و داگیركاری هانداوه".
لەبارەی جیاوازیەكانیشان ئۆرال دەڵێت:" كاتێك دێینە سەر جیاوازیەكان، ماندێلا خیتابی هەموو توێژەكانی كۆمەڵگای باشووری ئەفریقیای دەكرد، وەكو سەرۆك ئۆجه‌لان خیتابێكی ئایدیۆلۆژی نەبوو. ئۆجه‌لان لەدژی دەره‌بەگی كوردی خەباتی كرد كە بەكرێگیراوی دەوڵەتی داگیركەر بوون. ئەمە بە واتای رزگاری نەتەوەیی نایێت، بەڵكو بە واتای رزگاری چیانەیەتی دێت و كاتێكی زۆری خایاند".
هەروەها دەڵێت:" ماندێلا لەدژی داگیركاری سپی پێستی رەگەزپەرست، شەڕی رزگاری دەكرد، بەڵام سەرۆك ئۆجه‌لان، ناچاربوو لەدژی ئەو كوردانە گوندپارێزانە (قۆرۆجی) شەڕی بكات كە بوونەتە تورك و چەكی دەوڵەتیان هەڵگرتووە، بە تایبەتی ئامادە كرابوون تا دژی نەتەوەی خۆیان شەڕ بكەن. دەوروبەری ماندێلا ئەو پیاوە كریستیانانە هەبوون كە دەیانتوانی كاریگەری لەسەر رای گشتی جیهان دروست بكەن، بەڵام لە دەوروبەری ئۆجه‌لان تەنیا گەلەكەی هەبوو".
هاكان تاهنماز، چالاكوانی تورك كە بە هەڵوێستەكانی لە پشتگیریكردنی كورد بەناوبانگە، پێیوایە ناكرێت ئۆجه‌لان – ماندێلا لەگەڵ یەكتر به‌راورد بكریێت. لەمبارەیەوە بۆ (پەیسەر پرێس) دەڵێت:" كاریگەری هەردوو سەركردە لەسەر كۆمەڵگا لە كاریگەری پارتەكەیاندا لەسەر كۆمەڵگا زیاترە، دەبێت كێشەكە لەسەر بنەمای " كێ بنكەوتووە و كێ سەركەوتووە " سەیر نەكرێت. بێگومان هەردووكیان ماوەیەكی درێژ لە زیندان بوون كە سنووری مرۆڤایەتی بەزاندووە. ئۆجه‌لان لە كاتی پڕۆسەی چارەسەریدا ریسكی سیاسی و رێكخراوەیی لەبەرچاو ناگرێت، هەوڵەكانی بۆ بەرقەراركردنی بارودۆخێكی بێ شەڕ چڕ دەكاتەوە كە لەگەڵ ئیرادەی ماندێلا بۆ ئاشتی یەكدەگرێت".
هەروەها دەڵێت:" هۆكارەكانی ئەم دوو كێشەیە، راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لەگەڵ موخاتەبەكان زۆر لێك جیاوازن. كێشەی كورد بە تەنیا كێشەی توركیا نیە، لە هەمان كاتدا كێشەی عێراق، ئێران، سوریا و بگرە یەكێتی ئەوروپا، ئیسڕائیل، وڵاتانی ناوچەكە و ئەمریكایە".
تاهنماز لەمبارەیەوە بەم شێوەیە درێژە بە قسەكانی دەدات:" بزوتنەوەی سیاسی كورد لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا كاردەكات و تا ئاستێك پەیوەندی هەیە. توركیا خاوەن یەكێك لە گەورەترین سوپاكانی ناتۆیە، لە هەمان كاتدا وڵاتێكە لەناو جوگرافیایەكی گرنگدا. نە عێراق، نە ئێران و نە باشووری ئەفریقیا بۆ وڵاتانی زلهێز بایەخدار نین. لە نێوان هەردوو كێشەدا جیاوازی گرنگ لە ئارادایە. نەتەوەپەرستی و رەگەزپەرستی لە توركیادا لە كۆگاكان پەردەپۆش دەكرێت و دەفرۆشێت. بەڵام لە باشووری ئەفریقیادا رەگەزپەرستی ئاشكرا كێشەی تایبەتی دروست كرد".
لەوانەیە ئایدیۆلۆژیای چەپ، كە رۆژئاوا بەسەرۆكایەتی ئەمریكا و ئەوروپا بە هەڕەشە لەسەر هەبوونی خۆی لە قەڵەمی دەدات هۆكارێكی سەرەكی بێت كە تا ئێستا وەكو ماندێلا پشتگیری لە ئۆجه‌لان نەكردبێت. لە رابردوودا ئۆجه‌لان رزگاری كورد و كوردستانی بە بونیادنانی سیستەمێكی سۆسیالیستی دەبەستەوە. هەندێك پێیانوایە ئەمە گەورەترین هەڵەیە كە ئۆجه‌لان كاروانی خەباتیدا تێیكەوتبێت. بە پێچەوانەی ماندێلا كە خەباتی خۆی بۆ ئازادی و رزگاری تەرخان كرد، ئەوەی دواخست بۆ ئەوەی گەلەكەی دوای رزگاربوون بڕیاری لەسەر بدات.
میهراج ئۆرال، بەراورد لە نێوان بارودۆخی شۆرشی ئەفریقیای باشوور و باكووری كوردستان دەكات، پێیوایە لەمبارەیەوە ئەركی ئۆجه‌لان لە ئەركی ماندێلا زۆر قوڕستر بووە:" ماندێلا لەكاتێكدا شۆڕشی دژی رەگەزپەرستی و زهنیەتی كۆیلایەتی بەرپاكردووە كە سەردەمی ئەم رەگەز پەرستیە بەسەرچوو بوو، بەڵام سەرۆك ئۆجه‌لان كوردستانی كردە ئامانج كە هەموو هاوسەنگیەكانی ناوچەكەی تێكدەدا، لەدژی دوژمنە مێژوویەكان وەكو تورك، فارس و عەرەب مەیدانی خوێندووە. بۆتە ئامانجی هەموو داگیركەرانی كوردستان، ئەمەش وایكردووە دوژمنانی كورد سەرەڕای ناكۆكیەكانیان بێنە لای یەكتر".
لەبارەی پرسیاری بۆچی رای گشتی جیهان پشتگیری لە ئۆجه‌لان نەكردووە؟ ئەم سەركردە چەپە توركە پێیوایە هۆكاری سەرەكی ئەمە كوردبوونی ئۆجه‌لانە:" ماندێلا كە دەستی بە شۆڕش كرد بەڕێوەبەرایەتی كۆماری ئەفریقیا لەدژی بەها مرۆڤایەتیەكان دەوەستایەوە. كاتێك ماندێلا توانی دەنگی خۆی بگەیه‌نێتە دەرەوە، مرۆڤایەتی تێگەیشت و پشتگیری ماندێلای كرد. لەو كاتەی ماندێلا لە زینداندا خۆڕاگری دەكرد، خەڵكی لە دەروبەری پارتی كۆنگرەی نیشتمانی گرد دەبوونەوە. ئیتر رژێمی باشووری ئەفریقیا نوێنەرایەتی هەموو ئەو لەكە رەشانەی دەكرد كە بە نێوچەوانی مرۆڤایەتیەوە نووسابوو پێویست بوو بڕوخێت و نەمێنێت. بەڵام ئۆجه‌لان، بەرگری لە گەلێك و نیشتمانێك دەكرد، كە لە ئەنجامی بڕیاری چەندین دەوڵەت پارچە كردابوو، لە مێژوویدا دەوڵەتێكی نەبووە، هەموو جارێك لە جێگای دۆستایەتی بە خیانەت وەڵامی دراوەتەوە و دەوڵەمەندترین شوێنی سەر زەویە. خەباتكردن لە شوێنێك كە ئامانجی سەروبن كردنی هاوسەنگی و نەخشەی ناوچەكە بێت كە شادەماری بازرگانی جیهانیە كارێكی ئاسان نیە. ئۆجه‌لان خەباتێكی بەم شێوەیەی دەستپێكرد، كە دەیویست بە هەمان شێوەی دوژمنە ناوخۆیەكان چۆك بە دوژمنە دەرەكیەكانیشدا بدات".
هەر لەمبارەیەوە دەڵێت:" ئۆجه‌لان بەرنامەی مافی كوردی ئەوەندە بەرفراوان كرد هەموو كورد لەخۆ بگرێت. ئۆجه‌لان وەكو بزوتنەوە سیاسیە كوردە، عەشیرەتی و نەزۆكەكان بوو، سەركەوتوو بوو لەوەی ببێتە هیوای كورد لە هەموو پارچەكانی كوردستاندا. ئەم سەركەوتنە بووە هۆی ئەوەی هەموو دەوڵەتانی داگیركەر سووربن لەسەر دژایەتیكردنی ئۆجه‌لان. بە رادەی رەوایبوونی خەباتی ئۆجه‌لان دوژمنەكانیشی بەهەمان رادە سووربوون لەسەر دژایەتیكردنی. ئەو نیشتمانەی كە دەروازەیەكی ئاوی نەبوو بۆ گەیشتن بە جیهان لەبەردەم خەباتی ئۆجه‌لاندا ئاستەنگ بوو. ئەمەش بۆ خەباتی گەلێك كە چارەنووسی كۆمەڵكوژی و تەكتیكی پەرتكە زاڵبە بووە ئاسان نەبوو. بەڵام سەرۆك ئۆجه‌لان سەركەوتنێكی بەم شێوەیەی راگەیاند".
لەبارەی پرسیاری ئایا ئۆجه‌لان قوربانی ئایدیای سۆسیالیزمە، میهراج ئۆڕال دەڵێت:" ئەم دەوڵەتە راستڕەوانەی دوێنێ رێگایان نەدا كوردستانێكی یەكگرتوو دروست بێت، ئەمڕۆ خۆیان لە پشتگیركردنی ئۆجه‌لان دەدزنەوە".
ئەگەر هاوڕابین یان هاوڕانەبین لەگەڵیدا، ئۆجه‌لان بە یه‌كێك له‌گەورەترین سیاسی كورد دادەنرێت. چونكە رێبەرایەتی گشترین شۆڕشی كۆمەڵایەتی، سیاسی، خەباتی فیكری كرد كە تا ئێستا كوردستان بەخۆیەوە بینیووە، چەندین دەستكەوتی گەورەی بەدەستهێناوە:
- نیوەی كوردی لە توانەوەی ناچاری لەناو بۆتەی نەتەوەپەرستی توركی رزگار كرد. متمانەی بۆ كۆمەڵگای كوردی گەڕاندەوە.
- سەركەوتوو بوو لە كوشتنی ترس لەناخی مرۆڤی كورد.
- گۆڕانكاریەكی بەرفراوانی لەناو ژێرخانی كۆمەڵگای كوردیدا دروستكرد. كاتێك توانی ژن رابكێشێتە ناو بازنەی ململانێی سیاسی. ئەمڕۆ ژنی كورد لە سایەی هزری ئۆجه‌لان رۆڵێكی سەرەكی دەبینێت لە پڕۆسەی رزگاری نیشتمانی و كۆمەڵایەتیدا. بەتایبەتی لەمەسەلەی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا.
- ئۆجه‌لان توانی شۆڕشی كورد بكات مەسەلەی هەموو كورد چ لە كوردستان چ لە دەرەوە بێ. تەنیا بەلایەن جەنگی نەوەستایەوە، بەڵكو شۆڕشی ئۆجه‌لان لەلایەنەكانی دیكەی فكری، كۆمەڵایەتی و رۆشەنبیریشی لەخۆگرت.
شۆڕشی ئۆجه‌لان و پەكەكە لە شۆڕشی فەڕەنسا دەچێت، فەڕەنسا داوای رووخانی حكوومەتە پاشایەكانی وڵاتانی ئەوروپای نەكرد، كەچی هەموو رژێمە پاشایەكان لەسەر دژایەتیكردنی رێككەوتن و بڕیاری شەڕیان لە دژی دەركرد. چونكە تێگەیشتن سەركەوتنی شۆڕش لە فەڕەنسادا بە واتای بنكەوتنی ئەوان دێت، بەهۆی پێگەی بەهێزی فەڕەنسا لە كیشوەری ئەوروپادا.
هەندێك لایەن هەستیان بەوە كرد كە ئۆجه‌لان و حزبەكەی مەترسیدارن لەسەر بەرژەوەندی ئەوان، بۆیە سەرەتا دژایەتی ماوه در كرد، دواتر رێككەوتن تا لە كینیا دەستگیریان كرد، لە شوباتی ٢٠١٥ رادەستی هەواڵرگی توركیا كرایەوە، كە لە چوارچێوەی پڕۆسەیەكی هەواڵگری بەرفراواندا كرا. پێیانوابوو كە دەتوانی خۆیان لەسەر ئێشەی كورد رزگار بكەن، بەڵام ئەوەی روویدا تەواو پێچەوانە بوو.
بە گوێرەی هاكان تاهنماز تێڕوانینی ئۆجه‌لان بۆ سۆسیالیزم، دروستكردنی سیستەمێك لە جێگای سیستەمی سەرمایەداری، شتێك نیە تا سیستەمی سەرمایەداری قەبوڵی بكات. لەمبارەیەوە دەڵێت:" ئەم هەوڵەی ئۆجه‌لان بەسە بۆ ئەوەی سەرمایەداری پشتی تێبكات. جگە لەمە هەڵەكانی پەكەكە لە ستراتیژی خەباتی چەكداری و سیاسیدا، كاریگەریان لەسەر دروستكردنی تێڕوانینی كۆمەڵایەتی هەبووە لەبارەی ئۆجه‌لان و راوەیبوونی خەباتی كورد، بووە هۆی ئەوەی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دووربكەوێتەوە و یان بیكاتە بیانوویەك بۆ دووركەوتنەوە. دروستكردنی سیاسەتمەدار و بۆچوونی سیاسی لەناو خەڵكدا لەبارەی كێشەی كورد كە سەدەیەكی تێپەڕاندووە وەكو دوژمنداری لێكدەدرێتەوە. دوو ساڵ بەر لە ئێستادا ئەنقەرە بەهۆی ریفڕادۆم سیاسیەكانی كوردی بە بەكرێگیراوی وڵاتانی رۆژئاوا لە قەڵەمدا. كێشەی هەرە گەورە لەوەدایە، كە هەموو گەلانی ناوچەكە وەكو گەلی تورك باوەڕیان بەوە هێناوە. هێشتا موحەفەزەكارانی ئەم ناوچەیە، لیبڕال، چەپگر، سۆسیال دیموكراتەكان لە پشت ئەم درۆیە دەڕۆن كە كورد بەكرێگیراوی رۆژئاوایە. بەهۆی ئەم لێكدانەوەیە دەنگی پێویست بۆ پشتگیركردنی ئۆجه‌لان نابیسرێت كە ٢٠ ساڵە بەدەست گۆشەگیری و زیندانی تاكەكەسی دەناڵێت. ئەم بێدەنگیە ئاشتی و چارەسەری درەنگ دەخات. هەروەها هەست بەوە ناكات كە كێشەی كورد لە توركیا رۆژ لەدوای رۆژ وەكو كێشەی فەڵەستنیی لێدێت".