06:38 - 11/02/2019
ڕاپەڕین چۆن كۆتایی بە سەردەمی بانگخوازەكان هێنا؟
سی(30) ساڵ بەر لە ئێستە دیاردەیەك هەبوو پێی دەگوترا (كاسێت یا شریتی ئیسلامی) لە رێگەی ئەو شریتانەوە هەموو بابەتە ئیسلامیەكان بڵاودەبوونەوە، لەو رێگەیەوە گوتارێك بڵاو دەبوویەوە پێچەوانەبوو لەگەڵ ئەو گوتارەی كە دەوڵەت و هەرێمەكان بە فەرمی بڵاویان دەكردەوە، لەنێو خەڵكیدا ئەو كاسێتانە بایەخ و گرنیگیەكی گەورەیان هەبوو، پانتاییەكی فراوانی لە نێو رۆشنبیری ئیسلامیدا داگیركردبوو، هەر لەو رێگەیەشەوە بانگخوازەكان جێگەی خۆیان لە نێو كۆمەڵگەدا كردەوە و بوونە خاوەنی جەماوەرێكی زۆرفراوان و كاریگەری زۆر گەورەیان دانابوو، لەرێگەی ئەو كاسێتانەوە ناووناوبانگی ئەو بانگخوازانەی درەوشاندەوەو لەوێوە دەیان كەس بە شێوەی جیاواز دەركەوتن، هەیان بوو قورئانخوێنی دەنگخۆش و هەشیان بوو وتاربێژی بەتوانا، ئەوان تەنها لە رێگەی دەنگەكانیانەوە دەناسرانەوە، نەك رەنگ و روخسار و رەفتاری كۆمەڵایەتی و سیاسی، تا ئەو كاتانەی كەناڵە ئاسمانیەكان هاتنە گۆڕەپانەكەو ئیتر ئەوانەیان كە لە ژیاندا مابوون بە دەنگ و رەنگەوە دەردەكەوتن و ئیدی لێرەوە سەردەمی كاسێت بەسەرچوو.
لەسەرەتای كاسێتی ئیسلامییەوە، زۆرترین پشك بەر میسریەكان دەكەوت، ئەوەش لەبەر ئەو دۆخە ئیسلامییەی بەسەر كۆمەڵگەی میسریدا كیشابوو، دۆخێك كە ئیخوانەكان لە پشتیەوە بوون و لە ۆێگەی رێكخستنی نێو دەوڵەتییانەوە بڵاوەیان پێدەكرد، بێگومان ئەوەش كاریگەری لەسەر سەرجەم دۆخەكە جێهێشتبوو، كاسێتی قورئان خوێندن بە شێخ مستەفائیسماعیل محمود و خەلیل حوسەری و عەبدولباست عەبولسەمەد و مەنشاوی دەستی پێكرد، وتارەكانیش (عەبدولحەمید كوشك) كە بە سوارچاكی میمبەر ناسرابوو، تەفسیرەكانی شەعراوی، گەشت بەرەو دونیاكەی تری (عومەر عبدالكافی)، دوای ئەوانیش زنجیرە وتاری (ئاكارەكانی موسڵمان) و (زنجیرەی جەنگەكانی ئیسلام)ی (وەجدی غونەیم)، دوای ئەوانیش وتارەكانی (عەمرۆ خالید).
زۆرینەی ئەم كاسێتانە لەنێو ئەو كەسانەدا بڵادەبوویەوە كە نزیكیەكیان لەگەڵ ئیخوان موسلمین دا هەبووە یان ئەندامی راستەوخۆی ئەو گروپە بوون لە دوای ئەوانەش سەلەفیەكانیش دەستیان كردووەبە بڵاوكردنەوەی كاسێتەكانی محمد ئیحسان و مدارج السالكین ی حسین یعقوب و حرس الحدود ی ئیسحاق الحوینی..
لێرەوە پێكهاتەی جۆراوجۆری باوەڕ و بیروبۆچوون و فیقه دەركەوت، دەركەوتنی ئەم جیاوازییانە كاریگەری لەسەر جۆراوجۆری كۆمەڵگە دانا، گۆڕانكاری بەسەر جۆری وتار و شێوازی قورئان خوێندن دا هات، بەڵام هێشتا ئەو گوتارانە درێژەیان هەبوو تا میدیای تر و كەناڵە ئاسمانیەكان هاتنە ئاراوە، شریت و كاسێت گۆڕا بۆ كەناڵی ئاسمانی، كارەكە لە پەناو پاسارەوە رووی كردە ئاشكرایی، لەیەك دەست و دوو دەستەوە چووە هەموو ماڵێك، بۆیە لێرەوە جارێكی تر میدیا رۆڵی سەرەكی هەبوو بۆ ئەوەی پێناسەیەكی دیكە بە بانگخوازەكان ببەخشێتەوە، بەمانایەكی تر ئەوانی كردە ئەستێرەی شاشە ئیسلامیەكان.
لەگەڵ بڵاوبوونەوەی دیاردەی (كەناڵی ئاسمانی ئیسلامی)دا ئیسلامیەكان توانییان پانتاییەكی زۆری وزەو تواناكانیان بخەنە بەردەم خەڵك، ئەوەی جاران بە تایبەتی و لە سنورێكی دیاریكراودا دەیان بەخشییە گوێگرەكانیان، لەو كاتەوە كردیانە گشتی، وانەی پەروەردەیی و ئەوەی كە پێیان دەگوت (وانەی تایبەتی- دەرسی خصوصی) فۆرمەكەی گۆڕا بۆ وانەی گشتی و لە كونجی ماڵەكان و لە هۆڵی مزگەوتێكەوە گواستیانەوە بۆ سەرشاشەی تەلەفزیۆنەكان، ئەم كارەشیان بۆیە كرد بۆ ئەوەی (وەك بانگخوازەكان باسی دەكەن) بێداربوونەوەی ئیسلامی ببەنە قۆناغێكی ترەوە، ئەم كارانەیان خستە بەردەم نەوەیەك كە پێشینەیان نەبوو لەبوارەكەدا و بەمانایەكی تر (قۆناغی كاسێت) یان نەبڕیبوو، یان ئاگایان لەو قۆناغە نەبوو، نەیاندەزانی ئەوانەی ئەمڕۆ دەخرێنە بەردەست لای نەوەی نوێ هیچ پێشینەیەكی نیە، بەڵام هێشتا ئەو بانگخوازانە كاریگەرییان لەسەر هەزاران كەس هەیەو دەتوانێت لەناو ستۆدیۆیەكەوە ئاراستەیان بكات، هەر ئەم حاڵەتە وای كردووە ئەو كەسانە ببنە كاریزماو ئەو بۆشاییە گەورەیەی لەنێو فەزا دینیەكەدا هەیە بیقۆزنەوە، بانگەشەو ناوەرۆكی بابەتەكان ئەگەر جاران لەرێگەی دەنگی كاسێتەكانەوە دەگوازرانەوە، لە ئێستەدا روونترو پاراوترەو وێنەیشی چووەتەسەر، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی بگوترێت بۆشاییەكەی پڕكردۆتەوە.
ئێستە كە زیاتر لە سی ساڵ بەسەر قۆناغی كاسێتی ئیسلامیدا تێدەپەڕێت، هەموو شت گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، ئێستە یەك دەنگ نەماوە هەمووان خووی پێوەبگرن، یەك دەمووچاو، یەك ناونیشان نەماوە وەك تاكانە بانگخواز دەربكەوێت و هەمووان گوێی بۆ بگرن، وەك ئەوەی لە رابوردوودا هەبوو، بەڵكو هەندێكجار پێچەوانەش كەوتۆتەوە، ئەوانەی كە دەیانویست بە رواڵەتی دینی كاریگەری لەسەر خەڵك دابنێن، لە ئێستەدا زۆرێك لەخەڵكە كۆنەكەش گوێیان بۆ ناگرن و بگرە خۆشیشیان ناوێن، دیاردەكە ئەوەندە كاریگەری دروست كردووە هەندێك لە سەرچاوەكان ناوی بنێن(دیاردەی هەڵوەرینی سومبولە ئاینەیەكان).
هەڵوەرین و كەوتنی سومبولەكان لەمیسر دوای هەڵگیرسانی بەهاری عەرەبی دەركەوت، لە كوردستانیش سەرەتاكانی دەگەڕێتەوە بۆ یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 1992 وەرزی كەوتن و هەڵوەرینیان بە دوو قۆناغ دەستی پێكرد، قۆناغی یەكەم تێوەگلانی چڕوپڕی بانگخوازەكان بوو لە ململانێ سیاسیەكانی ئەو رۆژانە، گوتاری ئەو جارەی بانگخوازەكان لە بانگهێشتی ئاینییەوە گۆڕا بۆ پەیام و گوتاری سیاسی، ئەو گوتارانەش زۆرینەیان سەریان لە مایە پووچی و بێ بنەماییەوە دەردەچوو و زۆرجاریش هەر نەهاتوونەتەدی و لەگەڵ واقیع دا زۆر پێچەوانە كەوتوونەتەوە، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی رۆڵی جەماوەری كۆمەڵایەتی ئەو بانگخوازانە بكەوێتە ژێر پرسیارەوەو ئومێدی خەڵكیان لێ هەڵبوەرێت كە لەوەو پێش كۆیان كردبوویەوە.
قۆناغی دووەمیش دەركەوتنی رۆڵی راستەقینەی ئەو بانگخوازانە لەنێو كۆمەڵگەدا بە لایەنگری هەندێك كەس و لایەن و بەكارهێنانی وشەی نەشیاوو نالایەق بە پێگەكەیان، لە هەندێك حاڵەتدا بۆ وروژاندنی هەست و سۆزی خەڵك دەكەوتنە كافركردنی هەندێك كەس و لایەن بەتایبەتی ئەگەر لە رووی سیاسییەوە نەیاری ئەوان بان و لە (پێڕ)و (گروپ)ەكەی ئەمان نەبوونایە.
لەنێو ئەو هەموو گۆڕانارییانەدا لە گۆڕەپانی رابیعەی عەدەوی تەنها كێشە لەنێوان ئیسلامیەكان و سەربازەكانی دەوڵەتدا نەبوو، لە كوردستانیش لە نێوان دوو حیزبی دەسەڵاتدارو ئیسلامیەكان، بەڵكو لایەكی گەورەی ئەو كێشەیە پەیوەندی بە نێوخۆی ئیسلامیەكانەوە هەبوو كەهەمیشە سەرودڵی یەكیان دەگرت، كاتێك وتاربێژو بانگخوازەكان راستەوخۆ تێكەڵی خەڵك بوون، ئیدی دیاردەی خۆ دەربازكردن لە دەسەڵاتی مەعنەوی بانگخوازەكان هاتە ئاراوە، بەتایبەتی نەوەی نوێ و لاوەكان چیتر متمانەیان بەو جۆرە بانگخوازانە نەما، لە روانگەی بیروباوەڕیانەوە كە پێیان وابوو ئەوەی ئەوان بیروباوەڕیان لەسەر هەڵچنیوەو ئەو پاشخانە گەورەیە هەیانە هی ئەم جۆرە كەسایەتیانە نین، نەوەی نوێ پابەندبوونی ئایدۆلۆژییان زۆر كەم بوو، ئەوان هەموو ئەو بۆچوون و شرۆڤە كۆن و كلاسیكیانەیان رەت دەكردەوە كە پێشینەكان هەیانبووە بۆ سیستەمی حوكم و گەڕاندنەوەی خەلافەت و دەوڵەتی ئیسلامی و جیهاد و سەرجەم چەمكەكانی تر، هەموو ئەمانە زیاتر ئەوانی دەخستە گومانەوە لەو بانگخوازانە، هەر ئەمەش بووە هۆی ئەوەی كە رێكخستنی ئیسلامیەكان تا دەهات بەرەو لاوازبوون و پاشەكشە دەڕۆشت و رۆژ بەڕۆژ بەرەو بێگانە و نامۆ بوونەوە دەچوو لە نێو كۆمەڵگەدا.
نامۆبوونێك كە خۆی لە رەتكردنەوەی هەموو ئەو بنەمایانەدا خۆی دەبینیەوە كە ببونە سەرچاوەی ئاینداریی و موسڵمانێتی چاولێگەریی، ئەوەش لەوەدا خۆی دەبینیەوە كە رەتی هەموو ئەو روخسارانە بكرێنەوە كە موسڵمانە تەقلیدی و كلاسیكیەكانی پێدا دەناسرانەوە، ئەوەش بووە دەرخەری دوو وێستگەی جیاواز بۆ دەستەواژەی –ئیلحاد- بێباوەڕیی، ئەوان لە دوای راپەڕینەكان پێناسەیەكی دیكەیان دانایەوە، بێباوەڕیی لە دوای ئەو روداوانە مانایەكی تری وەرگرت، ئەم حاڵەتەش چەندین پرسیاری جەوهەری و روژاند، ئەو حاڵەتە بووە هۆی ئەوەی ئەو كەسایەتیانە بگەڕێنێتەوە قاوغەكەی خۆیان و ئیسلامیەكانیش لەو رێگەیەوە سەنگەرەكانی بەرگریكردنیان بەرەو چۆڵبوون بڕوات و لەو رێگەیەشەوە گوتاری ئیسلامیەكان بەرەو لاوازی و پاشەكشە بڕوات و جەماوەریی بونیان لاواز ببێت، ئەو گوتارە چۆن دروست بوو، ئەو گۆڕانكارییانە كامە بوون بەسەردا هات، ئاخۆ جارێكی دیكە دەچنەوە سەر ئەو رێچكەیەی پێشوو؟ خۆ ئەگەر سەرنجی هەموو هەڵبژاردنەكانی كوردستان بدەین لەو راستییە تێدەگەین بۆ چی رێژەی ئیسلامیەكان لەناو گەلێكی موسڵمانی كورد دا ئەوەندە لەڕو لاوازە؟
پێش لە راپەڕینەكان:
بێداربوونەوە(صحوە)ی ئیسلامی بە شێوەیەكی گشتی لە دوو باڵ (یان راستتر لە دوو بۆچوون) ی سەرەكی پێكهاتووە، لە حەفتاكانی سەدەی رابوردوودا گەشەكردنی گەیشتە لوتكە، لە رێگەی راكێشانی سەرنجی كەسانی تەكنۆكرات و خاوەن بڕوانامە باڵاكانی كۆمەڵگەوە توانییان سەرنجی زۆرینەی خەڵكی رابكێشین، بۆ ئەو مەبەستەش قوتابیانی زانكۆكان باشترین زەمینەی گەشەكردنیان بوو، هەردوو بۆچوون (ئیخوانی و سەلەفی)یەكان بەدوای شوێنێكدا دەگەڕان ئۆقرەی تێدابگرن و بیكەنە شوێنی پەروەردەكردینان، بۆ ئیخوانەكان ئەو قۆناغانە گەورەترین كێشە بوو، چونكە دەبوو لە لایەك دەستیان بە ئەندامەكانیانەوە بێت و لەڕوانگەی پەروەردەیی و رەفتارییەوە باربهێنرێن، ئەوەش بۆ ئەوەی لەدەستیان نەچێت، لەلایەكی دیكەشەوە دەبوو بەڕووی كۆمەڵگەدا بكرێنەوە، بۆ ئەوەی دەریچەیەك بدۆزنەوە كە بتوانێت هاوسەنگیەك لەنێوان ئەو دوو بژاردەیەدا دروست بكات، بڕاریاریاندا بە كاركردن لەسەر فیقهێكی ئاسانكار و گونجاو لەگەڵ كۆمەڵگە، وە ببنە خاوەن پرۆژەی سیاسی خەباتگێڕیی خۆیان و تەنها لە بواری بانگەوازدا قەتیس نەبن، گونجاندنی ئەو بابەتەیان لەنێو گوتەیەكی حەسەن بەننا دا جێكردەوە كە دەڵێت (شمولیە الجماعە) واتە گشتگیری كۆمەڵكاریی، ئەم خاڵە بووە دەروازەیەك بۆ بانگخوازیی و ئەركێكی دیكەی بۆ بانگخوازان هێنایە پێشەوە كە چۆن بتوانن لەو رێگەیەوە كەسی تازە بانگ بكەنە ناو خۆیان.
لێرەوە ئەم باڵە خۆیان خزاندە نێو كایە سیاسیەكان بە پێچەوانەی سەلەفیەكانەوە، دواجار كێشەیەك هاتە ئاراوە كە دەبوو چارەسەر بكرێت، ئەوان دەهاتن لەسەر كاری ناباش و خراپەكانی حكومەت قسەیان دەكرد و دەبوو دووریش بن لە شۆڕش و راپەڕین و بەكارهێنانی توندوتیژی بەو پێیەی میانەڕەون، دەبوو لەگەڵ كیشە گەورەكانی جیهانی ئیسلامیدا هەڵوێستیان هەبێت و لە پێشی هەمووشیانەوە كێشەی (فەلەستین) و (كوردستان)، ئەو كێشەیە لەنێو هەموو هەنگاوە سیاسیەكانی ئیخواندا جێگەی خۆی كردبویەوەو وەك پێناسێكی خۆیان ئاماژەیان پێدەدا.
ئەمانە هۆكار بوون بۆ دروست بوونی تێكەڵەیەكی (ئاینی –حیزبی- سیاسی)و لەوێشەوە دەبوو بە شوناسی ئەندامەكانی، ئەوتێكەڵەیە رەنگدانەوەیان دەبوو لەسەر دروشمە سیاسیەكان و ناچار دەبوون بۆچوونە دینیەكە هاوپێچ بكەن لە گەڵ كێشمەكێشی سیاسی دا، هەربۆیە كێشە جواروجۆرەكانی ئەندام لەسەر سەركردەكانی ئەو ڕەوتە كەڵەكە دەبوو، ئەوان بۆ ئەوەی كێشەكە گشتگیرتر بكەن و بۆ هەموو كێشەیەك چارەسەرێكی ئایدۆلۆژی بدەن بەدەستەوە
دەیانگوت:- ( الاسلام هو الحل) ئیسلام چارەسەرە، ئیدی ئیسلامیەكان دوور كەوتنەوە لە رەخنەگرتن لە خودو هیچ جۆرە تاوانێكیان نەخستە ئەستۆی خۆیان.
پێش راپەڕین سەلەفیەكان چییا كرد:
محەمەد حەسان دەڵێت: سەلەفیەت جەماعە نیە،سەلەفیەت حیزب نیە، بەرنامەیەكە بۆ تێگەیشتن لە قورئان وسونەت، لەلایەن دۆست و دوژمنان و شوێنكەوتوەكانیەوە ستەمی زۆری لێكراوە. ئەگەر ئەمە دەستپێكی هەڵسەنگاندنی ناوخۆیی ئەو رەوتە بێت دەبێت رەنگدانەوە دەرەكیەكان چۆن بن؟
باڵی دووەم (یان ئاراستەی دووەم) كە بریتیە لە سەلەفییەكان، ئەو رێكخستنە تۆكمەیەی نیە كە ئیخوانەكان هەیانە، تەنها ئەو بەشەیان نەبێت كە پێیان دوگوترێت (السلفیە السكندریە) ئەم جۆرە لە سەلەفیەكان جۆرێك لە رێكخستن و گەورەو بچووكی و كاروباری ئیدارییان هەیەو بە جۆرێك لە جۆرەكان لە حیزب یان كۆمەڵ و بزوتنەوەیەكی دیاریكراو دەچن، سەلەفیەت لەلایەن كۆمەڵێك خەڵكی دەستەبژێری وەكو (رەشید رەزا) و (محب الدین خەتیب)ەوە گەشتوەتە وڵاتی میسر، دواتر سەلەفیەت رەنگ و رووی وڵاتی میسری گرتووە، هەر بۆیە كۆمەڵەیەك دروست دەكەن بەناوی (انصار السنە)لە لایەن شێخ حامد فەقێ وە، پاشان ئەوانیش وەك هەموو دەستەو گروپەكانی دونیای نوێ دەبنە چەند بۆچوونێك و هەر شێخ و بانگخوازێك بەشی خۆی و شوێن كەوتەی خۆی جیادەكاتەوە، لەوانەش ئەبو ئیسحاقی حوەینی، محمد حسین یعقوب، محمد حەسان، مستەفا عەدەوی، لەبەرامبەر ئەم بۆچوونەدا رابەرایەتی سەلەفیەتی مەدخەلی لە لایەن (محمد سعید رسلان)ەوە دەركرا، لە بوار وتاردان و وروژاندنی شەقامدا چەند كەسێك بەدەر كەوتن كە هەموویان گەنج بوون و گۆڕەپانی سەلەفیەكانیان داگیر كردبوو، حازم شومان، محمد الصاوی،مسعید انور و چەندانی تر بوون.
ئەوانەی سەرۆكایەتی رەوتی سەلەفیەتی سكەندەرییان دەكرد هەموویان لەو سەركردانە بوون كە لە (جەماعەی ئیسلامی)میسر جیاببونەوە و قوتابی زانكۆ بوون، لەوانەش محمد اسماعیل المقدم، سەعید عەبدولعەزیم، ئەحمەد فەرید، محمد عبدالفتاح، هەر لەسەر رێچكەی ئەمان (حیزبی نوری سەلەفی) راگەیەنرا، ئەوان لەلایەن نەیارەكانیانەوە تانەیان لێدەدراو پێیان دەگوتن بۆیە حیزبی نوریان دروستكردووە بۆ ئەوەی چەند كورسییەكی پەرلەمانیان دەست بكەوێت.
بەڵام لە نێو قاهیرەدا باڵێكی دیكەی سەلەفیەت دەركەوت، ئەوان زۆر خۆیان لە بابەتی (فەرمانڕەوایی خودا –حاكمیە الله) و كاركردن بە فەرمانی خودا(الحكم بما انزل الله)نەدەدا، سەركردایەتی ئەم رەوتە لە لایەن (شێخ محمد عبدالمقصود) و (نەشئەت ئەحمەد) و (فەوزی سەعید)ەوە دەكرا، ئەم باڵە لەنێو گۆڕەپانی رابیعەی عەدەوی دەردەكەوتن وجاوباریش وتاریان هەبوو.
بەڵام لە كوردستان هاتنی سەلەفیەت رای جیاوازی لەسەرە، ئەوەی كە مەبەستە ئەوەیە لە كوردستان سەلەفیەكان مەدخەلی و جیهادیشیان هەیە، هەندێكیان لەنێو حیزبە ئیسلامیە چەكدارەكان هەن و هەندێكی دیكەشیان خۆیان لە قەرەی بابەتە سیاسیەكان نادەن و پێیان وایە هەركەسێك دەسەڵاتداربوو لە كوردستان ئیدی خەلیفەی ئیسلامەو حەرامە بەرەنگاری ببیتەوە، ئەمانە هەمیشە پشتیوانیان لە دەسەلاتی رۆژ كردووەو تەنانەت لەسەردەمی رژێمی پێشووش دا هەر بوون، ئەمان تەنها كێشەیان رواڵەتەكانی ئاینەو دژایەتی حیزبی ئیسلامی..
كێشەو ناكۆكیەكانی نێوان ئیخوان و سەلەفیەكان لەنێو زانكۆو مزگەوت و شوێنە گشتیەكاندا تا دەهات تۆختر دەبوویەوە، بەتایبەتی بەشداری سیاسی و هەڵوێست وەرگرتن لە دسەڵاتداران و فەرمانڕەوایان و چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمەڵگە، چۆنەیەتی مامەڵە كردن لەگەڵ خۆپیشاندانی سیاسی و پشتیوانی كردن لە كێشەی نەتەوە موسڵمانەكان بەتایبەتی فەلەستین و كوردستان، یەكێكی تر لەكێشەكانی نێوانیان بریتی بوو لە كێشە فیقهیەكانی وەكو (ریش و نیقاب و مۆسیقا و هەڵكردنی دەرقاچەی شەرواڵ و شۆڕبوون و شۆڕنەبوونی جل و بەرگ) لێرەوە ئیخوان و سەلەفیەكان كەوتنە كێشەو كێبەركێی ئاینی و قسەكردن لەسەر ئاینداریی یەكتری.
دوای ئەوەی ئەو كێشانە لەنێو ماڵ و میمبەری مزگەوتەكانەوە چووە نێو میدیاو لە رێگەی كەناڵە ئاسمانیەكان و دیجیتاڵ میدیاوە چووە هەموو ماڵێك، ئیدی هەموو جۆرە تاوانباركردنێكی یەكتری هاتنە كایەوە، هەردوولا درێغییان نەكرد لە هەڵدانەوەی لاپەڕە رەشەكانی یەكتری و جگە لەوەش هەریەكەیان پاساوە ئاینیەكانیان بۆ پشتیوانی بۆچوونە سیاسیەكانیان دەهێنایەوەو یەكترییان پێتاوانبار دەكردو رەوایەتییان بە خۆیان و ناڕەوایەتییان دەدایە پاڵ ئەوی تر.
دامەزراندنی چەندین كەناڵی ئاسمانی و پەیج و ئەكاونت و پەخشكردنی ئەو وتارانە لەبارەی یەكترییەوە، رێگەی بۆ جنێوو سوكایەتی و ناشیرین كردنی یەكتریی كردوە، لێرەوە یەكەم پێگەی جەماوەری بوونیان كەوتە بەردەم پرسیارو دەرگای بۆ گومان دروستكردن لەسەر ئاینداریشیان كردەوە.
ئاراستەی كاركردنی ئیسلامیەكان كێشەی تێكەوت و لەنێو چەن ئاراستەیەكدا لاوەكان نەیاندەزانی هەڵوێستیان بەچ لایەكدا بخەن، ئایا بەرامبەر پرۆژەی ئیسلامیەكان بێباوەربن، یان بەرامبەر ئیسلام خۆی، یان جگە لەو دوو ئاراستەیە روو لە حیزبی چەكداری ئیسلامی بكەن و رێگەی تر ببیننەوە؟ زۆرینەی لاوەكان هەر ئەوەندە نەبوو كێشەیان بۆ ئایدۆلۆژیای ئیسلامی دروست ببێت، بەڵكو كەوتنە نێو كێشەیەكی گەورەی ئاینییەوە كە لەسەرەتاوە پێیان گوترابوو (ئیسلام چارەسەرە) بەڵام كاتێك رفتاری بانگخوازەكان دەبینراو رای نەیارەكانیان لەبارەوە بەرگوێ دەكەوت، ئیدی كێشەی فیكری و ئایدۆلۆژیی لێرەوە پەرەی دەگرت.
هەندێك لەچاودێران حاڵەتی لاوانی ئیسلامییان بەراورد كردووە بەو كاتەی كە چەپەكان حیزبی شیوعی و یەكێتی سۆفیەتی هەڵوەشاوەیان لە پشتەوە نامێنێت، هەریەكەیان لە ئاوازێك دەخوێنن و هەریەكەشیان ئەوی دیكە بەلادەرو نەفام و نەشارەزا لە قەڵەم دەدەن.. هەر بۆیە بەشێك لەو كەسانە هەر باوەڕیان نامێنێت و لە نێو پرۆسەی پێچەوانەدا خۆیان دەبیننەوە كە ئیسلامیەكان ناویان لێناوە عەلمانیەت.
لە مەغریبەوە بۆ جیهانی ئیسلامی:
ساڵی 2007 زانایەكی بەناوبانگی مەغریبی بەناوی (فەرید ئەنصاری) كتێبێكی بڵاوكردەوە بەناوی (شەش هەڵەی بزوتنەوە ئیسلامیەكانی مەغریب)و لەسەر بەرگەكەی وێنەی (دووپشك)ێكی دانابوو تا ئاماژە بێت بۆ ئەو ژەهرەی چووەتە گیانی دەستكەوتەكانی بزووتنەوە ئیسلامیەكان، ئەو ژەهرە كارێكی بەسەر هێناون لەوەی بە مێژوویەكی دوورودرێژ كۆیان كردوەتەوە هیچیان بەدەستەوە نەماوە. ئەو زانایە تەنها نەبوو لەو بارەیەوە شتی نوسیبێت و چەندین كەسی تر باسیان لەو مەترسیانەكردووە كە سیاسەت و تێوەگلان لە بابەتی سیاسی چ زیانێكی گەورەی لە مانای راستەقینەی (دین)داوە، گەورەكردنی ئەو بابەتە سیاسیانە بوونەتە خانەی شێرپەنجەیی لە جەستەی ئیسلامیەكاندا و تادێت گەورەتر دەبن، هەر ئەوەشە بوەتە هۆی ئەوەی پایزی ئیسلامەیەكان زووتر بگاتە بەرەوەو بانگخوازەكانیان وەك گەڵای دارەكان هەڵبوەرن.
لێرەوە دەگەینە ئەو راستیەی كە ئیسلامیەكان تەنها پێگەو شوێنی وانەگوتنەوەكانیان لەدەست نەچوو، بەڵكو هەموو بنەما كۆمەڵایەتی یەكانیان لەدەست دا، ئەوان بە تێكەڵكردنی سیاسەتێكی هەڵە بە باكگراوندێكی ئاینییەوە، پرسیاریان لەسەر خودی ئاینەكەش هێنایە گۆڕێ، دەكرێت بگوترێت ئیسلامیەكان لە ئاسانترین بژاردەدا ئامانجە سەرەكیەكەی خۆیان لە بیركردووە، بیریان چوویەوە ئەوان دەبێت ئاین بە كۆمەڵگە ئاشنابكەن، نەك ئەوانیش ببن بەبەشێك لە كێشە كۆمەڵایەتیەكان بەناوی دینەوە، دین تەنها بۆ هەندێك مەرامی سیاسی بەكاربێنن و لە رۆژانی هەڵبژاردن یان گەڕێكی سیاسیدا بێتەوە بیریان.
هەر بۆیە ئەندامانی حیزبە ئیسلامیەكان لە نێو كۆمەڵگەدا خۆیان بە نامۆدێتە بەرچاو، نامۆییەك سەرگەردانی ئەندامەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، ئەوان لەنێو هەڵبژاردنی ئاین و لەدەستدانی ئاینەكەیان لەناو سیاسەتدا واقیان وڕماوە.
تێبینی: بۆ ئامادەكردنی ئەم بابەتە سوودی زۆر لە (محمد فەتوح)وەرگیراوە