03:26 - 03/02/2019
كورد له باكور ده‌ست له‌ناو ده‌سته
كورد ئه‌ڵێت، برا له پشت برا بێت، مه‌گه‌ر قه‌زا له‌لاى خودابێت، ئه‌ردۆغان فشاره‌كانى له‌سه‌ر كورد گه‌یانده سه‌ر ئێسقان، كوردانى باكورى كوردستان چه‌ند ساڵى رابردوو ئه‌زمونى تاڵیان چه‌شت، هه‌ڕه‌شه‌كانى سه‌رۆك كۆمارى توركیا كوردى خسته لێوارى دۆخى ترسناكتر، به‌ڵام هاوكێشه‌یه‌كى دڵخۆشكه‌ر ئاهى به به‌ر كورددا هێنا له باكور، ئه‌ویش یه‌كگرتنى حه‌وت پارتى كوردییه ئێستا ئه‌وان پێكه‌وه رووبه‌ڕووى ئاڵنگارییه‌كان ده‌بنه‌وه و بۆ هه‌ڵبژاردنى شاره‌وانییه‌كان له‌ناو یه‌ك شه‌مه‌نده‌فه‌ردان.
ره‌جه‌ب ته‌یب ئەردۆغان به ڕه‌وانى گوتى"ئەگەر هه‌ده‌په شارەوانییەكان بباتەوە، جارێكى دیكە قایوم دادەنێینەوە"، قه‌یوم واته كه‌سێك كه حكومه‌ت به‌بێ هه‌ڵبژاردن له‌و پۆسته داده‌نرێت، ئێستا له باكور"رێككەوتنى كوردستانى"بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى ئه‌و هه‌ڕه‌شانه راگه‌یه‌ندراوه پارته كوردییه‌كان له‌ژێر سێبه‌رى هه‌ده‌په‌دان، پێكه‌وه بەشدارى لە هەڵبژاردنى ٣١ ئادارى داهاتوو دەكەن.
له به‌رامبه‌ردا دژى ئه‌م رێككه‌وتنه، هاوپه‌یمانییه‌كى دیكه هه‌یه ئه‌ویش لیستى هاوبه‌شى ئاكپارتى و مه‌هه‌په‌یه، به‌ناوى (رێككەوتنى كۆمار)، زۆر كه‌س یه‌كگرتنى كوردى به‌رامبه‌ر ئه‌م هاوپه‌یمانییه پێ مه‌حاڵ بوو، به‌ڵام ئێستا ئه‌و هاوپه‌یمانییه بووه به واقیع و كورد له‌به‌رده‌م ئه‌زمونێكى نوێدایه.
پێكگه‌یشتنى نێوان لایەنە كوردییەكان دواى پڕۆسەیەكى دوور و درێژ لە گفتوگۆ بەدیهات. "رێككەوتنى كوردستانى"هەریەك لە پارت و رێكخراوەكانى (پارتى هەرێمە دیموكراتیەكان(دەبەپە) كە بە ناوكى هه‌ده‌په دەناسرێت لەناوچەكە، ئینسیاتیفى ئیسلامى كوردستان/ ئازادى، پارتى ئازادى و مرۆڤ كە پارتێكى ئیسلامى كوردیە، پارتى كۆمۆنیستى كوردستان، پلاتفۆڕمى دیموكراتى كوردستان، پارتى دیموكراتى كوردستان-توركیا و رێكخراوى شۆڕشگێڕى دیموكراتى كورد، لەخۆ دەگرێت.
ئه‌و هاوپه‌یمانییه پرسیارى ئه‌وه‌ى لاى خه‌ڵك دروستكردووه، كه له‌سه‌رى زۆر جیاواز پێكدێن و له‌ناو مه‌نجه‌ڵێكدا كوڵاندنیان ئاسان نییه، دوو پارتى (پلاتفۆڕمى دیموكراتى كوردستان، پارتى دیموكراتى كوردستان – توركیا) سەر بە پارتى دیموكراتى كوردستان كە لەگەڵ پەكەكە ناكۆكى زۆریان هەیە، دوو ئاراسته‌ن زۆرجار جوڵه‌كانیان سه‌رده‌كێشێت بۆ رووداوى ناخۆش، لەگەڵ پارتى كۆمۆنۆیستى و ئیسلامى كە دژ بەیەكن لەناو رێككەوتنێكدا یەكبگرن و بەیەكەوە كاربكەن؟
ئایەتولڵا ئاشتى، گوتەبێژى ئینسیاتیفى كوردستان/ئازادى لە وەڵامى پرسیارەكانى (پەیسەر پرێس) باسیله‌وه‌كرد،"رێككەوتنى كوردستانى لەسەر بنەماى ئایدیۆلۆژى نەكراوە، بەڵكو لەسەر بنەماى مافەكانى هاووڵاتى و كوردستانیبوون ئەنجامدراوە، هەر لایەنێك بە رەنگى خۆى بەشدارى لەم رێككەوتنە كردووە، بەبێ ئەوەى لایەنەكانى دیكە ڤیتۆى لەسەر هەبێت".
لەپشت ئەم رێككەوتنە كۆمه‌ڵێك هۆكار هه‌یه. لە سەرووى هەموویانەوە رێككەوتنه‌كه كاردانەوەیە لەدژى ئەو مەینەتانە كە "سیاسەتى پانكردنەوەى كورد" دروستیكردووە، لەدواى تێكچوونى پرۆسەى ئاشتى لە ناوەڕاستى ٢٠١٥ دا. ئۆپراسیۆنەكانى دەوڵەتى توركیا بەبیانووى شەڕى خەندەق كە كاولكردنى جزیرە، نوسەیبین و سورى ئامەدى لێكەوتەوە. بە گوێرەى راپۆرتى كۆمیتەى باڵاى نەتەوەیەكگرتووەكان تەنیا لە جزیرە ١٨٩ ژن، منداڵ و پیاو لەژێر زەمینى باڵەخانەكان گیانیان لەدەستداوە.
هۆكارێكى دیكە كە بۆتە هۆى رێككەوتنى كوردستانى، دەستگیركردنى هاوسەرۆكانى پێشووى هه‌ده‌پ، پەرلەمانتارانى كورد، سەرۆك شارەوانییەكانە دواى كودەتا سه‌رنه‌كه‌وتووه‌كه‌ى ساڵى ٢٠١٦، هۆكارى سێیەمین، هێنانى قه‌یوم بوو بۆ سەر ٩٦ شارەوانى هه‌ده‌پ. هەروەها قسەكانى رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆمارى توركیا بوو كاتێك گووتى"ئەگەر لە هەڵبژاردنى داهاتوو جارێكى دیكە ئەو كەسانە دەربچن كە دەستیان لەگەڵ تیرۆر تێكەڵكردووە، دانانى قه‌یوم دووبارە دەبێتەوە"هەموو ئەمانە بوونە هاندەر بۆ پارت و رێكخراوە كوردییەكان تا لەچوارچێوەى رێككەوتنى كوردستانیدا یەكبگرن، بۆ هەڵبژاردنى شارەوانییەكانى توركیا كە بڕیارە لە مانگى ئازارى داهاتوودا ئەنجامبدرێت.
جگە لەوانه‌س هۆكارێكى دیكە ئاماده‌یى هه‌یه، ئەویش دەستێوەردانى توركیایە لە رۆژئاواى كوردستان و داگیركردنى عەفرینه لە ئەنجامى پڕۆسەى (چڵى زەیتون)، هەروەها هەڕەشەكانى توركیا لەمەڕ داگیركردنى رۆژهەڵاتى فوڕات، كوردى دوودڵ كردووه، هەموو ئەمانە هەڵوێستى پارت و رێكخراوە جیاوازەكانى كوردى یەكخستووە. سیاسەتى نه‌ریتى توركیا هێشتنەوەى كوردە لە دەرەوەى سیاسەت، به‌ڵام ئێستا له توركیا پێچه‌وانه‌كه‌ى ده‌گوزه‌رێت.
یەكێك لەو هەنگاوانەى زەمینەى رێككەوتنى كوردستانى دروستكرد، هەماهەنگى نۆ پارتى كوردستانى بوو لەبارەى زمانى دایك. لە تشرینى یەكەمى ٢٠١٨ ئەو پارتانە بە دروشمى، لەدژى ئەسیملاسیۆن تێكۆشان، بڕیاریاندا هەماهەنگى بكەن بۆ پێشخستنى زمانى كوردى و بە فەرمیكردنى خوێندن بە زمانى كوردى. بۆ ئەم مەبەستەش پلاتفۆڕمى زمانى كوردى دروستكرا. ئەم پلاتفۆڕمە لە بەرامبەر دەركردنى ئەو كەسانەى لە كاتى كاركردن بە كوردى قسەدەكەن داواى لە هاووڵاتیانى كورد كرد لەناو ماڵ، شەقام، پاس، میترۆ و نەخۆشخانە بە كوردى قسە بكەن.
لەدواى هەماهەنگى زمان رێككەوتنى كوردستانى لەدایك بوو. لە بەیاننامەى راگەیاندنى رێككەوتنه‌كه‌دا جەخت لەسەر تێكشكاندن و پێچەوانەكردنەوەى چەمكى پارتە كۆنه‌پارێزه‌كان و دەسەڵاتداره‌كان كراوەتەوە كە هاووڵاتى كوردى گەیاندۆتە ئەو ئاستەى بڵێت" ئەگەر بچمە سەر سندوقى دەنگدان یان نەچم هیچ ناگۆڕێت".
ئامانجى رێككەوتنى كوردستانى له به‌یاننامه‌ى راگه‌یاندنیدا بەم شێوەیە ریزبەندكراوە، بەهێزكردنى سیاسەتى دیموكراسى و مەدەنیانە لە كوردستا، تێكشكاندنى هێڕشەكان بۆ لەباربردنى دەستكەوتەكان و بەها نەتەوەییەكان و تێكشكاندنى چەمكى یەكێتى كورد دروستنابێت،
سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكى پێشووى هه‌ده‌په، لە زیندانى ئەدرنەوه بە بۆنەى راگەیاندنى رێككەوتنى كوردستانى بروسكەیەكى ئاراستەى بەشداربووانى ئەم رێككەوتنە كرد، هیواى خواست رێككەوتنى كوردستان ببێتە وێستگەى وەچەرخان بەرەو یەكێتى نەتەوەیى. دەمیرتاش ده‌ڵێت"لەبەرئەوەى كورد نەگەیشتۆتە یەكێتى نەتەوەیى، رووبەڕووى داگیركردن بۆتەوە. نەیتوانیووە لە بەرامبەر كۆمەڵكوژى خۆى بپارێزێت. سروشتى، كلتوورى، زمان و مێژووەكەى رووبەڕوى هێڕش و پاكتاوكردن دەبێتەوە".
رێككه‌وتنى كوردستانى دوو ره‌هه‌نى دیارى هه‌یه، یەكەم، بەدەستهێنانەوەى ئەو شارەوانیانەیە كە لە رێگاى قه‌یوم دەستیان بەسەر داگیراوە. دووەمیش، زەمینە خۆشكردنە بۆ یەكێتى نەتەوەیى كورد، محەمەد ئەمین قارداش، سەرۆكى پارتى دیموكراتى كوردستانى – توركیا، لە وەڵامى پرسیارەكانى (پەیسەر پرێس) رێككەوتنى كوردستانى بۆ شكاندنى چەمكى باڵادەستى تورك دەربارەى لە قەڵەم دەدات و دەڵێت"توركەكان دەڵێن چیا یەكتر بگرن كورد یەكتر ناگرێت، رێككەوتنى كوردستانى وەڵامە بۆ ئەم قسه‌یه".
قارداش باس لە گرنگى هەڵبژاردنى شارەوانییەكان دەكات و ده‌ڵێت"بە گوێرەى پارتى دیموكراتى كوردستانى-توركیا هەڵبژاردنى شارەوانى زۆر گرنگە. لە هەڵبژاردنى پەرلەمان بە گرنگترى دەزانین. چونكە ئێمە دەخوازین لەناو وڵاتى خۆماندا ببینە دەسەڵاتدار. هەوڵدەدەین ئەو هەماهەنگیە كاتیە بۆ دواڕۆژ بكەینە زەمینەیەك، هەروەها سەپاندنى قه‌یوم لەسەر ئیرادەى گەل قبوڵ ناكرێت، دەخوازین ئەم شارەوانیانە بەدەست بێنینەوە و هەندێكى دیكەش ببەینەوە".
هەندێك لەو پارتە سیاسیانەى لەناو رێككەوتنى كوردستانیدا جێگاى خۆیان گرتووە، لە ساڵانى ١٩٦٠ دامەزراون، هەندێكى دیكەیان ١٩٧٠ دامەزراون. بەڵام هیچ سه‌ردان و كۆبوونه‌وه له‌نێوان ئه‌و لایه‌نانه نه‌بووه، ئێستا گه‌یشتووه‌نه‌ته هاوپه‌یمانى، بۆیه ئێستا بۆ كورد رێككه‌وتن مانایه‌كى دیكه‌ى هه‌یه.
د. سەلجوق میزراكلى، كاندیدى سەرۆكایەتى گەورەى ئامەد بۆ هەڵبژاردنى داهاتوو، لە وەڵامى پرسیارەكانى (پەیسەر پرێس) دا دەڵێت"راستییەك هەیە كە هەموومان دەیزانین، دوو ساڵە سیاسەتى دەوڵەتى توركیا چ لە ناوچەكەدا بێت یان لە پارچەكانى دیكەى كوردستان دابێ، كۆمەڵگاى كوردى لە توركیا بێ هیوا كردووە، هەرچەندە پارتە كوردیەكانى دیكە ناڕازیشبن لە سیاسەتى هه‌ده‌په، بەڵام گوتار و زمانى دژە كوردانەى دەوڵەت، بووە پاساوێك بۆ ئەوەى ئەم پارتانە لە هەڵبژاردنى داهاتوودا لەگەڵ هاداپ هەماهەنگى بكەن".
به‌بڕواى میزراكلى ئەم رێككەوتنە تەنیا یەكخستنى هێزەكان نیە بۆ هەڵبژاردنى شارەوانى، بەڵكو رووداوەكانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست كورد ناچار دەكات خۆى ئامادە بكات. ئەم خۆ ئامادەكردنە، لایەنەكان هاندەدات تا هەنگاوێك لەیەكتر نزیك ببنەوە، گفتوگۆ بكەن تاوەكو بزانن لە بەرامبەر ئەم رووداوانە چى بكەن و چیان پێ دەكرێت.
ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو"پێموایە رێككەوتنى كوردستانى ئەنجامى گۆڕانكارییەكان و كارى هاوبەش و هەماهەنگى پارتە كوردیەكانە لەبارەى زمانى كوردى. بێگومان نابێت ئەمەش لەبیربكەین كە رێككەوتنى كوردستانى بۆ هەڵبژاردنى شارەوانییەكان، ئەنجامى هەوڵ و تەقەلایەكى چەندین ساڵەیە كە لایەن و كەسایەتیەكان لەناوچەكەدا پێشكەشیان بۆ كردووە".
پێشتر زۆربەى ئەو پارتانەى لەناو رێككەوتنى كوردستانیدا یەكیان گرتووە، رەخنەیان لە هه‌ده‌په دەگرت و بە پارتێكى توركى نەوەكو كوردى لە قەڵەمدەدا. ئایەتولڵا ئاشتى گوتەبێژى ئازادى لەمبارەیەوە روونیكرده‌وه"بەگوێرەى یاساكانى توركیا پارتەكانى دیكە ناتوانن بەشدارى لە هەڵبژاردن بكەن. كاتێك هه‌ده‌په، دەڵێت من پارتى هەموو هەرێمەكانى توركیام، بەو واتەیە دێت كە كورد و تورك لەناو ئەم پارتەدا جێدەگرن، بەڵام بەو واتایە نایێت كە هه‌ده‌په خەمخۆرى كورد نیە و ئەجێنداى كوردستانى نیە. هاداپ پارتى هەموو ئەتنیك و رەنگەكانى توركیایە، ئەمە راستیە و نكۆڵى لێناكرێت.