ئەتاتورك و ئۆزدەمیر پاشا داوای پشتگیریان لێكرد

شەڕ لە پێناو ئازادی گەلی كورد و فەڵەستین

سێ هەڵوێستی كوردانە و مەردانەی شێخ جەمیل تاڵەبانی

چۆن مۆسادی ئیسرائیل كوردی بەكارهێنا؟

پلانێكی مۆسادی ئیسرائیل بۆ تەقاندنەوەی بیرە نەوتەكانی كەركوك

پیلانێكی مەلیكی عێراقی دژ بە كورد ئاشكرا كرد، بەڵام بەگوێیان نەكرد

ئەو كوردانەی لەسەردەمی پاشایەتیدا نوێنەری كەركوك بوون لەپەرلەمان

لەسۆڤێتەوە تا كوردستان، یەهودیەكان پێشڕەوی ئاڵای كۆمۆنیزم بوون

ڕەخنەگرتن لە سیاسیەكان و گاڵتەكردن بە هونەرمەندان

هەوڵی عوسمانیەكان، ئینگلیز و رووسەكان، ڕەزاشای ئێران، سەدام بۆ سڕینەوەی مێژووی كورد

شێخ حوسێن بەرزنجی..قوربانیی نەفامیی قاسم و درندەیی بەعسییەكان

ئەو شاعیرەی ڕەخنەگری سەردەمەكەی بوو

ڕەزا عەلی.. ئەو هونەرمەندە كوردەی گۆرانی عێراقی نوێكردەوە

بەهۆی ستران و تێكستی گۆرانیەكانیانەوە مێژووی خۆیان پاراستوە

لێكۆڵینەوەیەك لەبارەی جووەكانی كەركوك

لەناو جەرگەی بەغداوە بەگەرووی كوردانەوە گۆرانی گوت و بناغەی مەقاماتی كوردی دانا. ئەگەرچی زۆرینەی ئەوانەی لەتەكیدا موزیكیان بۆ لێدەدا جولەكە و عەرەب بوون، كۆڵەكە و دامەزرێنەری ڕادیۆی كوردی بەغدا بوو، هاوكاری هونەرمەندان بو لەڕۆشنكردنەوەی ڕێگای هونەرییان، بەشێك لە ئاوازەكانی لەلایەن هونەرمەندانی كورد و تورك وفارسەوە گوتراوەتەوە.

شەمەندەفەر یەكێكە لە ئامرازە گرینگەكانی گواستنەوە، لەسەرەتای ساڵانی سەدەی نۆزدەهەم و لەپاش كەشتی و گالیسكە و ترام و ...هتد لە بەریتانیا داهێنراو دروستكرا. لەپێش داهێنانی ئۆتۆمبێل و فرۆكە و تاكو ساڵانی سەرەتای بیستەم، بەخێراترین ئامێری گواستنەوە دەهاتە ژماردن و خزمەتێكی بەرچاوی بواری گواستنەوەی كرد لەجیهاندا، تاكو ئێستاش لە زۆر وڵاتانی جیهاندا، گرینگترین ئامرازی گواستنەوەیە لەجیهاندا.

ناوه‌ڕاستى سه‌ده‌ى رابردوو له‌سه‌رده‌مى پادشایه‌تیدا له‌ عێراق بناغه‌ى ته‌له‌فیزیۆنى كه‌ركوك دانرا، ئه‌و ته‌له‌فیزیۆنه‌ به‌ ته‌مه‌ن و قۆناغى دورو درێژدا تێپه‌ڕی، له‌و قۆناغانه‌ى ته‌نها یه‌ك په‌یه‌نجه‌ره‌ هه‌بوو كورد دونیا ببینێت، ته‌له‌فیزۆنى كه‌ركوك گۆشه‌یه‌كى خۆشه‌ویست و تاقانه‌ بوو بۆ روانینى خه‌ڵك، جگه‌ له‌وه‌ش خزمه‌تێكى مه‌زنى به‌رهه‌مه‌ هونه‌رییه‌ كوردییه‌كانى كرد، ئێستاش ئه‌رشیفێكى نایاب و ده‌گمه‌نى هه‌یه‌ كه‌ له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ى له‌ناو چووندایه‌.

یەكێكە لە بەناوبانگترین میوزیسیانەكانی ئێران و لە رۆژهەڵاتی كوردستان ناسراوە، لە باشووری كوردستانیش بە پارچە میوزیكی نەینەوا دەناسرێت، كە ئەو میوزیكە زۆر جێگەی خۆی لەنێو خەڵكدا كردووەتەوە بەهۆی ئەو مەینەتیانەی بەسەر گەلی كورددا هاتووە.

حەسادەت و ئیرەیی پێبردن لەنێو هونەرمەندانا ئەوەندە تۆخە و ڕەنگی داتەوە كە یەكترشكاندن، دەرمانخواردكردن و كل پێدان بۆ ئەوەی دەنگی بكەوێت و تا ئەوەی هەڕەشەی كوشتنیشیان لێكراوە. هەرئەوەشە وای كردوە بڵێن حەسادەت دە بەشە، نۆی لەناو هونەرمەندەكانە.

شەڕی ئابوری بەرامبەر بە کورد لەلایەن حکومەتی عێراقەوە لە کۆمپانیای نەوتی کەرکوکەوە دەستی پێکرد، بە لەسەر كارلادانی كۆمەڵێكی زۆر كرێكارانی كورد، كە لە كۆمپانیای نەوتدا كاریان دەكرد، ڕێگرتن لەدامەزراندنی کورد لەو کۆمپانیایە. ئەمەش ڕێگایەك بوو ڕژێمی بەعس دەیگرتە بەر بۆ بڕینی سەرچاوەی بژێوی كوردەكان و ناچاركردنیان بە جێهێشتنی زێدی باووباپیرانیان و هاتنی عەرەب لەشوێنیان.

گێچەڵی عەرەبی هاوردە بە كورد و داگیركردنیزەویوزاری كوردانیكاكەیی لەكەركوك و دروست كردنی نائارامی لەناوچەكانیان سیاسەتێكە ئامانج لێی ناچاركردنی دانیشتوانەكەیەتی كە بە یەكجاری بەجێیان بهێڵن. بەشێكی زۆری گوندەكانی چۆڵكردوە،ناوچە كاكەیی نشینەكان لەكەركوك بەرەو چۆڵبو‌ون دەچێت، لەكۆی ١٥گوندیكوردانیكاكەییلەداقووقتەنیا چوار گوند ژیانیان تێدا ماوە.

خۆپیشاندانێكی كرێكاران لەكەركوك ( 1946) پارێزگاری شارەكەی گۆڕی و وەزیری ناوخۆ و سەرۆكی حكومەتی ناچار بەدەست لەكاركێشانەوەكرد ،سەفیری بەریتانیا ڕێگربوو لەوەی تۆمەتبارانی رووداوەكە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكرێت.

ئەو بێ ئەوەی بۆ كەڵك و سودێكی خۆی تێ كوشابێ، هەموو ژیانی خۆی تەرخان كرد هەرچی هەڵبەست و شیعری شاعیری كوردستان هەیە كە لە كون و قوژبن و گۆشەی فەرامۆشیدا مابوون، هەمووی لەگەڵ سەرگوزەشتەی ژیانیاندا كۆكردەوە و ژمارەیەكی زۆریشی مرۆڤی كوردی فێری خوێندەواریی كرد وەك دەڵێن نزیكەی 7 هەزاركەسی‌فێری خوێندەواریی كردو ژمارەیەك كەسیشی فێری‌ زمانی‌ فارسی‌ كرد.

بەناوبانگترین گروپی مۆسیقای ئێران لە ماڵەكەی ئەو دامەزرا، گروپی مۆسیقای كامكاران زۆر گۆرانی و میلۆدی كوردی كە پێشكەشیان كردووە بەپێشنیاری باوكیان بووە. حەسەن كامكار ئەو كەسەی خۆی لەبارودۆخێكی كۆمەڵایەتی دژوار دەستی دایە فێربونی مۆسیقا، بەڵام سەرجەم منداڵەكانی و زۆر كەسی پێگەیاندودەستی زۆر بەهرەی گرت و خزمەتێكی زۆری بە مۆسیقای كوردی كرد.

له‌په‌نجاكان به‌دواوه‌ ده‌نگی زاڵ و دیاری مۆسیقا له‌رادیۆی كوردی به‌غدا ده‌نگی كه‌مان یا عوده‌كه‌ی جه‌میل به‌شیر بوو. به‌بێ به‌كارهێنانی ڕیشه‌ عودی ده‌ژنی و هه‌ر ده‌په‌نجه‌ی به‌كارده‌هێنا و ئاوازی لێوه‌ ده‌رده‌هێنا. زۆرینه‌ی مه‌قام و گۆرانی هونه‌رمه‌ندانی كۆنی كورد مۆسیقاكه‌ی له‌لایه‌ن ئه‌مه‌وه‌ ژه‌نراوه‌. ته‌نانه‌ت له‌ ئاهه‌نگێكی عه‌لی مه‌ردان به‌ بۆنه‌ی جه‌ژنی نه‌ورۆزه‌وه‌ جه‌میل به‌شیر به‌جلی كوردییه‌وه‌ به‌شداری كرد و موزیكی ژه‌نی.له‌كاتێكا خۆشی كوردی نه‌بوه‌.

له‌ساڵی ١٩٥٩ به‌هۆی رووداوێكه‌وه،‌ كه‌وته‌ زیندان و دوو حكومه‌ت له‌سه‌ر حوكمی له‌سێداره‌دانی ئه‌و كۆك و هاوڕا بوون، دوو حكومه‌تی دژ به‌یه‌ك به‌جۆرێك كه‌ یه‌كیان كوده‌تای به‌سه‌ر ئه‌ویتردا كرد، به‌ڵام فه‌رمانی له‌سێداره‌دانی مارف به‌رزنجی-یان ئه‌وه‌نده‌ پێ باشبوو، كه‌ قاسم زیندانی كرد و به‌عسییه‌كان له‌سێداره‌یان دا.

ئه‌ستێره‌یه‌كی دیاری هونه‌رو مۆسیقایه‌، گۆرانیبێژ، مۆسیقار و ئاوازدانه‌ر بوو. ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ میسرییه‌ به‌ كاریگه‌ری مۆسیقای رۆژئاوایی، نوێگه‌ری له‌ مۆسیقای عه‌ره‌بی كرد، یه‌كه‌م كه‌سیشه‌ ئامێری ژێداری مۆسیقای رۆژئاوایی هێنایه‌ ناو مۆسیقای عه‌ره‌بییه‌وه‌. ئاوازی داوه‌ته‌ هونه‌رمه‌ندانی وه‌ك ئوم كه‌لسوم، فه‌یروز، عه‌بدولحه‌لیم حافز و ئه‌سمه‌هان. جگه‌له‌وه‌ش له‌چه‌ندین فیلمدا وه‌ك ئه‌كته‌ری سه‌ره‌كی به‌شداری كردووه‌و چه‌ندین خه‌ڵاتی پێ به‌خشراوه‌.

​لە دەروێشی سەدامەوە بۆ ھەڵگەڕانەوە لێی، لەڕاوچی جاسوسانەوە بۆ ئیعدامکردنی بەتاوانی جاسوسی. دواتر چۆن خۆیشی بوە قوربانی و سەدام بۆچی لەناوی برد؟

له‌ لێوارى سه‌ده‌ى ١٩ ەوە، ده‌نگێك له‌ رۆژهه‌ڵاتى كوردستانه‌وه‌، كه‌ له‌رێگه‌ى حوجره‌و ته‌كیه‌وه‌ به‌ خوێندنى قورئان پشكواو له‌پێناو هونه‌ره‌كه‌ى یاخیبوو، گه‌نجیه‌نه‌یه‌كى ئه‌ڵماسیى پڕ له‌ وشه‌ى كوردانه‌ى نایاب و ده‌گمه‌نى بۆ ئێستاو داهاتووش جێهێشت، ئه‌و له‌قوڵایى سه‌ده‌ى ٢٠ له‌ناو ده‌ریاى زمانى فه‌رمى فارسى و زمانه‌كانى دیكه‌ یاقوتى وشه‌ى كوردانه‌ى ده‌چنییه‌وه‌،

بۆ دژایه‌تی كورد هه‌رچی له‌ده‌ستی هات كردى، رقی دنیای له‌ ئه‌ندامانی پارتی و شیوعیه‌كان بوو.. ده‌ستی هه‌بوو له‌ خۆشكردنی ئاگری شه‌ڕی نه‌ته‌وه‌یی له‌نێوان كورد و توركمانی كه‌ركوك، كه‌ سه‌دان ساڵه‌ له‌و شاره‌دا به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌ژییان. نازم تەبەقچەلی فەرماندەی فیرقەی دووی دوای شۆرشی ١٩٥٨ لە کۆتاییدا باجی سەرکێشییەکانی خۆی دا.

هونه‌رمه‌ندی ده‌نگخۆش و مۆسیقاژه‌ن و ئاوازدانه‌ری ناوداری كورد، یه‌كێ له‌ ڕابه‌رانی ئاینی یارسان-كاكه‌یی بوو ده‌یویست ‌نوێخوازییه‌ك له‌م ئاینه‌دا به‌دی بێنێت، له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش نه‌یاری زۆر بوو، ئه‌و پیاوه‌ ڕیش درێژه‌ی هونه‌رو عیرفانی پێكه‌وه‌ گرێ دابوو شاگردو موردی زۆر و بێ ژماره‌ی هه‌بوو، كه‌ به‌دڵ هۆگری ئه‌و بوون و خۆشه‌ویستییان بۆی هه‌بوو.

نه‌سرین شێروان یه‌كێكه‌ له‌ژنه‌ بوێرانه‌ی له‌و سه‌رده‌مه‌ كاری هونه‌ری كردووه‌ كه‌ ژن نه‌یوێراوه‌ گۆرانی بڵێ. له‌سه‌ره‌تای په‌نجاكان ده‌ركه‌وت و گۆرانی گوتووه‌ كه‌ له‌ تێڕوانینی باوی كۆمه‌ڵگای كوردی، گۆرانی گوتن عه‌یبه‌ و شوره‌یی بوو

به‌هره‌ هونه‌رییه‌كه‌ى خستبووه‌ خزمه‌تى خه‌ڵك، مه‌نه‌لۆجه‌كانى به‌لاى عه‌شق و خۆشه‌ویستیدا نه‌چوون و روویان له‌ حكومه‌ته‌كان و سته‌م و نادادپه‌روه‌رى بوو، له‌یه‌ك كاتدا دژی داگیركارى ئینگلیز مه‌نه‌لۆجى ده‌چڕى، دژى كاره‌ خراپه‌كانى حكومه‌ته‌ یه‌ك له‌دواى یه‌كه‌كانى عێراقیش

له‌كۆمه‌ڵگا رۆژهه‌ڵاتییه‌كان (شه‌رقی)دا هه‌ندێك جار به‌چاوێكی به‌رزه‌وه‌ سه‌یری كه‌سانی هونه‌رمه‌ند و مۆسیقاژه‌نیان نه‌كردووه‌. یه‌كێ له‌و هۆیانه‌ی بووه‌ته‌ مایه‌ی دواكه‌وتنی هونه‌رو مۆسیقا‌. هه‌ر له‌ژێر كاریگه‌ری ئه‌م بۆچوونه‌ زاڵه‌ی ناو كۆمه‌ڵگا، چه‌ندین كه‌سی ده‌نگخۆشى كورد ئاماده‌ نه‌بوون ده‌نگیان له‌سه‌ر قه‌وان تۆماربكه‌ن یا بچنه‌ رادیۆو ته‌له‌فزیۆن

گه‌وره‌ترین مۆسیقاری ده‌ورانی ده‌وڵه‌تی عوسمانی له‌كۆتایی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ كورد بووه‌ و دانه‌ری چه‌ندین ئاواز و به‌سته‌یه‌، ئه‌و كه‌سه‌ش مه‌لایه‌كه‌ و له‌كوردستان و شاری ئامێدی ده‌ڤه‌ری بادینان له‌دایكبوو، به‌ڵام به‌ (مه‌لا عوسمانی موسڵی) ناسرا، ئاوازه‌كانی ئه‌و مۆسیقاره‌ كورده‌ له‌ عێراق

بۆ یه‌كه‌م جار توانیى هه‌ردوو هونه‌ری خۆشنووسی و شێوه‌كاریی تێكه‌ڵ به‌ یه‌كتر بكاو هونه‌ری خۆشنووسینی چه‌ق به‌ستووی له‌ هونه‌رێكی ئیسلامییه‌وه‌ كردووه‌ به ‌جیهانیی. بووه‌‌ داهێنه‌ری قوتابخانه‌یه‌كی هونه‌ری تایبه‌ت به‌خۆی به‌ناوی (قوتابخانه‌ی زه‌هاوی) ناسراوه. هه‌ر به‌ته‌نیا پیاوێكی ئاینی و شێخی ته‌ریقه‌ت نه‌بوو، شێخی خۆشنوسانیش بوو ئه‌م خۆشنووسه‌ كورده‌ هه‌موو ژیانی خۆی بۆئه‌م هونه‌ره‌ ته‌رخانكرد، تا سه‌ری خۆى له‌سه‌ر دانا ده‌ستی له‌قه‌ڵه‌م و مه‌ركه‌ب هه‌ڵنه‌گرت.

ژیانى خۆى به‌ تراژیدیا و بێكه‌سى ده‌ستپێكرد و به‌ تراژیدیایه‌كى دیكه‌ كۆتایى هات، ئه‌و ١٣٠ ساڵ پێش ئێستا شاره‌و شار‌ى ئه‌وروپا ده‌گه‌ڕاو سیمینارى ده‌كرد و باسى میوزكى كوردى بۆ خه‌ڵكى وڵاتان ده‌كرد، شاره‌و شار‌، وڵاته‌و وڵات بۆ دۆزینه‌وه‌ى میوزكى میللى ده‌گه‌ڕا

توركه‌كان هه‌ركاتێك كاریان به‌كورد بووه‌، لێی هاتوونه‌ته‌ پێشه‌وه‌و به‌ناوی ئیسلامه‌وه‌ زیاتر بتوانن هه‌ست و سۆزی كورد به‌لای خۆیاندا ڕابكێشن و پرسه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كه‌ی له‌بیربه‌رنه‌وه‌. به‌ڵگه‌ش بۆ ئه‌مه‌ هاوبه‌شیكردنی شێخ مه‌حمود بووه‌ له‌ شه‌ڕی شوعه‌یبه‌ی ساڵی 1915، كه‌ به‌خۆی و له‌شكرێكی هه‌زار سواره‌ی كورده‌وه‌ یارمه‌تی له‌شكری توركی دابوو

ئه‌و ده‌فـی له‌ پشت كێوه‌كانی (كوردستان) سنه‌وه‌ گه‌یانده‌ پایته‌ختی ئێران و له‌كه‌ناری شه‌جه‌ریان دا ده‌فی لێده‌دا، ئه‌مكاره‌ی بووه‌ جێی ناڕه‌زایی ده‌روێشان و هونه‌رمه‌ندانیش پێشوازیان لێكرد. به‌ر له‌ چل ساڵ له‌نێو مۆسیقای ئێراندا ده‌فژه‌نیان نه‌بوو، بیژه‌ن كامكار كه‌ له‌ منداڵیه‌وه‌ ده‌چووه‌ ته‌كیه‌ و خانه‌قاكانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی سنه‌، له‌وێوه‌ دڵبه‌سته‌و شه‌یدای ده‌ف بوو.

مێژوونووس بوو، وەرگێڕو نووسەر و لێکۆڵەر و رۆژنامەوان بوو، ئیمام و خەتیب و پێشنوێژی مزگەوت و هاوڕێی زۆربەی زۆری سەرکردەکانی کوردبوو زمانپاراو و قسەخۆش و بزێوبووبە.

شاڵاوى وێرانكارى به‌عس، قه‌ڵاى كه‌ركوك-یشى له‌گه‌ڵ خۆیدا راماڵى و به‌شێكى زۆرى شوێنه‌واره‌كانى دزرا، ئه‌وبه‌شه‌ى قه‌ڵاكه‌ كه‌مایه‌وه‌ ئێستا وێرانه‌یه‌، چه‌ندین شوێنه‌وارى گرنگى دیكه‌ى له‌به‌رده‌م مه‌ترسى له‌ناوچووندان. مێژووى قه‌ڵاكه‌ به‌هه‌زاران ساڵ ده‌خه‌مه‌ڵێندرێت و له‌ شوێنه‌واره‌ هه‌ره‌ به‌نرخه‌كانى جیهانه‌. گۆڕینى نه‌خش و نیگاره‌كانى قه‌ڵاكه‌و زاڵكردنى شارستانییه‌تى تورك له‌ شوێنه‌واره‌كه‌دا مه‌ترسییه‌كى گه‌وره‌تره‌.

حیزبی هیوا كه‌ سه‌ره‌تاكه‌ی به‌ناوی كۆمه‌ڵه‌ی(داركه‌ر) كه‌وته‌سه‌رپێ، ساڵی ١٩٣٧ له‌شاری كه‌ركوك كۆمه‌ڵێك گه‌نجی رۆشنبیر و خوێندكاری ئاماده‌یی دایانمه‌زراند، ئه‌وكاته‌ له‌كوردستاندا قوتابخانه‌ی ئاماده‌یی نه‌بوو، ئه‌وه‌ی خوێندنی ناوه‌ندی ته‌واو ده‌كرد ده‌هات بۆ كه‌ركوك یان به‌غدا. له‌به‌رئه‌وه‌ كه‌ركوك بووبووه‌ ناوه‌ندێك بۆ كۆبوونه‌وه‌ی خوێندكارانی كورد. كۆمه‌ڵه‌ی(داركه‌ر) له‌سه‌ره‌تادا نه‌رێكخستنێكی پته‌وو نه‌په‌یڕه‌وێكی ناوخۆی هه‌بوو، هه‌ڵوێستێكی كوردانه‌بوو بۆ یه‌كێتی كوردستانی گه‌وره‌.

میلۆدی و ئاوازە كوردیەكان لە توركیا دەوترێنەوە و بە توركی لە قەڵەم دەدرێن و لە كوردی ده‌سڕنه‌وه‌، ئەڵبەتە دەوڵەتی توركیا لە 70 ساڵ لەمەوبەرەوە پلانی تایبەتی بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ داناوه‌، ئەو كەسانەی له‌سه‌ر ئه‌و ڕێچكه‌یه‌ كاریانكردووه‌ خەڵات كراون و ژیانێكی خۆشیان بۆ ده‌سته‌به‌ركراوه‌. هەركەسێك زۆرتین ئاوازی كوردی هێنابێت و بە توركی وتبێتیه‌وه‌ لایان ئازیزتر بووە، پلانێكی تەواو سیستماتیك بۆ لەناوبردنی كه‌لتووری كوردی بەڕێوەچووە. ئەم داگیركاریە كه‌لتووریە و دزینی هونەری مۆسیقای كوردی، تەواوكاری دا

نوسەر و روناكبیری كورد مەسعود محمد دەڵێت "لە كوردستاندا كە بوترایە (جەنابی سەید) دەزانرا مەبەست لە سەید ئەحمەدی خانەقایە". لەزەمانی عوسمانیدا (سەید ئەحمەد خانەقا ) بەناوبانگترین كەسایەتی كورد بووە شاری كەركوك. پاڵپشت و پشتیوانی شێخ مەحمودی حەفید بووە، هاوشانی شێخ مەحمود و چەكداری هۆزو عەشایرە كوردەكان

ئەو نه‌ له‌ قوتابخانه‌یه‌كدا پیتێكی خوێند و نە مامۆستایه‌ك پەلی گرت، لەهیچ ئەكادیمیایەكی هونەریدا ئاواز و مۆسیقای نەخوێندووە، بە پێچەوانەی هونەرمەندانی دیكه‌وه‌ هەمیشە موزیكژەنەكان سوودیان لە كوردبوونی میلۆدییەكانی بینیوە، بەرچاوترین كاری حه‌سه‌ن زیره‌ك كۆكردنەوەی گەنجینه‌یەك له‌ ئاواز و گۆرانی كوردییە، كە بە دەنگی ئەو وتراونەتەوە. حەسەن زیرەك بە دەنگ و گەرووی كوردانه‌وه‌ توانی ناسنامەی كوردبوون ببەخشێتە سەرجەم گۆرانییەكانی، كە دەكرێت لە كۆلیژەكاندا كار و خوێندنەوەی ئەكادیمی لەسەر بكرێت .

له‌منداڵییه‌وه‌ ئاره‌زووی له‌نیگاركێشان بوو، به‌رده‌وام بوو له‌به‌دیهێنانی خه‌ونه‌كه‌ی تاكو ناوبانگی ته‌واوی له‌ سه‌ره‌تای په‌نجاكاندا په‌یداكرد، له‌وكاته‌وه‌ی وێنه‌ی هێڵكاری كۆمه‌ڵێك له‌ شاعیرانی كلاسیكی كوردی كێشا بۆكتێبی مێژوی ئه‌ده‌بی كوردی له‌سه‌ر داوای عه‌لائه‌دین سه‌جادی. ئه‌و هونه‌رمه‌ندی شێوه‌كاری كورد به‌دیع باباجانه‌، یه‌كه‌مین شێوه‌كاری كورده‌ كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی ئه‌كادیمی په‌یمانگای هونه‌ره‌جوانه‌كانی خوێندووه‌.

هونه‌رمه‌ندێكى كورد به‌ توانایه‌كى سیحرى كوردانه‌وه‌ له‌كۆتایى سه‌ده‌ى حه‌وت په‌نجه‌كانى خسته‌ سه‌ر عود و له‌سه‌ره‌تاى هه‌شتى زایین ناوبانگى به‌ كوتوپڕ بڵاوبووه‌وه‌ و باسو خواسى ئه‌و دونیاى میوزكى له‌ ئه‌وروپا داپۆشى، ئه‌و له‌سه‌رده‌مێكى كۆن و تاریكدا داهێنانى مه‌زنى كردوو و مێژووى زێڕینى بۆخۆى دروستكرد، له‌ ناوچه‌یه‌كى ته‌ریكى موسڵه‌وه‌ ده‌نگى خۆى و عوده‌كه‌ی گه‌یانده‌ شارستایه‌نیه‌تى ئه‌وروپا و ناوێكى گه‌وره‌ى دواى خۆى جێهێشت.

سەردەمی حوكمی عوسمانی و مەلەكی (پاشایەتی) لە عێراق سەردەمی زێڕینی مۆسیقا و مەقاماتی عێراقی بوو، وەك چۆن لە سەردەمی عەباسییەكان گرنگی زۆر درا بە هونەرو مۆسیقا و چەندین مۆسیكزان و هونەرمەندی لێهاتوو دەركەوتن وەك (ئیسحاق موصلی، زریاب)، بەهەمان شێوە لە كۆتایی سەدەی نۆزدەهەم تاكو پەنجاكانی سەدەی رابردوو چەندین مەقامزان و مۆسیقاژەن و دەنگخۆش لە ساحەی هونەری دەركەوتن، بەتایبەت ژمارەیەكی زۆر لە مەقامزان و مۆسیقاژەنەكانی ئەو سەردەمە جولەكە بوون، هیچ مۆسیقاژەنێكی بەناوبانگ نەبوو لەعێراق جگە جووەكان.

له‌ لێوارى سه‌ده‌ى ١٩ ەوە، ده‌نگێك له‌ رۆژهه‌ڵاتى كوردستانه‌وه‌، كه‌ له‌رێگه‌ى حوجره‌و ته‌كیه‌وه‌ به‌ خوێندنى قورئان پشكواو له‌پێناو هونه‌ره‌كه‌ى یاخیبوو، گه‌نجیه‌نه‌یه‌كى ئه‌ڵماسیى پڕ له‌ وشه‌ى كوردانه‌ى نایاب و ده‌گمه‌نى بۆ ئێستاو داهاتووش جێهێشت

شاعیری دیاری كورد، شێركۆ بێكه‌س له‌ بیره‌وه‌رییه‌كانیدا (نووسین به‌ئاوی خۆڵه‌مێش) سه‌باره‌ت به‌ ژیانی چه‌ند ئه‌دیب و ڕووناكبیرێكی كورد ده‌نوسێت ئه‌م خه‌یاڵه‌ ورده‌ ورده‌ بردمیان بۆئه‌وه‌ی به‌دوای شته‌ بچوكه‌كانی كۆمه‌ڵێک له‌ ئه‌دیب و ڕوناكبیرانی كورددا بگه‌ڕێم و باسیانبكه‌م، مه‌به‌ستم له‌و خوو دیارده‌ و جۆری جلوبه‌رگ پۆشین و ره‌وشتانه‌یه‌ كه‌ مێژوونوسان ناچن به‌ لایاندا و ته‌نانه‌ت ناكه‌ونه‌ په‌راوێزی باسه‌كانیشیانه‌وه‌.

١٠ساڵ پێش ئەوەی پێ بنێته‌ خاكى سلێمانى و له‌ فڕۆكه‌كه‌ى دابه‌زێت، ئاماده‌كارى بۆ هاتنه‌كه‌ى كردبوو، ئه‌و پاوه‌ ئینگلیزه‌ى ساڵى ١٩١٩ بۆ ١٩٢٠ حاكمى سیاسى به‌ریتانیا بوو له‌ سلێمانى پێشوه‌خت خۆى فێرى كوردییه‌كى ته‌واو كردبوو، تا ئه‌وه‌ى په‌رتوكێكى له‌سه‌ر رێزمانى كوردنى نوسى، ماوه‌یه‌كى كه‌م له‌ سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه‌ مایه‌وه‌ به‌ڵام رووداو و به‌سه‌رهاتى زۆرى به‌جێهێشت.

له‌ مێژوویه‌كى نزیكى كۆڵانه‌كانى سلێمانى، بیسته‌كانى سه‌ده‌ى رابردوو كه‌ تازه‌ كورد نۆبه‌ره‌ى حكومڕانى خۆماڵى بینیبوو، هاوڕێیه‌كى نزیكى شێخ مه‌حمود حه‌فید، وه‌ك میژوونوس و رۆژنامه‌نوس، له‌ ته‌ك شێخه‌وه‌ سه‌رقاڵى یاداشت نوسین بوو، نزیكى ئه‌و له‌ مه‌لیكه‌وه‌ وایلێنه‌كرد كه‌سایه‌تییه‌ ره‌خنه‌گرانه‌كه‌ى له‌ده‌ست بدات و ره‌خنه‌ى توندى له‌ ده‌سه‌ڵاتدارێتى سه‌رده‌مه‌كه‌ى خسته‌ دووتوێى یاداشته‌كانیه‌وه‌.

بە سیمبولی برایەتی كورد و ئەرمەن ناسراوە، بووه‌تە پردی پەیوەندی هونەری و كلتوری نێوان دوو نەتەوەی دێرینی رۆژهەڵاتی ناوەراست، (كورد و ئەرمەن)، ئەو هونەرمەندە ئەرمەنییە كە پەنجا ساڵ خزمەتی گۆرانی و مۆسیقای كوردی كرد.