11:03 - 27/01/2019
ڕوسیا ده‌یه‌وێت ڕێككه‌وتنێكی سوریا-توركیا زیندو بكاته‌وه
ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ی نێوان توركیا‌و سوریا كه به‌هۆیه‌وه توركیا توانی عه‌بدوڵا ئۆجه‌لانی ڕێبه‌ری زیندانیكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌كه‌كه) له‌سوریا دوربخاته‌وه، ئێستا ڕوسیا ده‌یه‌وێت به‌شێكی ڕێككه‌وتنه‌كه بگه‌ڕێنێته‌وه سه‌ر مێزی گفتوگۆكانی ئاینده‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی فورات‌و ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی یه‌كینه‌كانی پاراستنی گه‌ل (یه‌په‌گه)، هێزه‌كانی سوریای دیموكرات (هه‌سه‌ده).
ساڵی 1998 بۆ مێژووی خه‌باتی په‌كه‌كه‌‌و خودی ڕێبه‌ره‌كه‌یان ساڵێكی شووم بوو، چونكه به‌هۆی ڕێككه‌وتنی دوو قۆڵی نێوان توركیا‌و سوریاوه، عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان كه ساڵانێك سوریا ببوه په‌ناگه بۆی، ناچاربوو ئه‌و وڵاته جێبهێڵێت، په‌یسه‌ر له‌م ڕاپۆرته‌دا ده‌قی ڕێككه‌وتنی 21 ساڵ له‌مه‌وبه‌ری توركیا‌و سوریا بڵاوده‌كاته‌وه، كه ئێستا ڕوسیا ده‌یه‌وێت به‌شێك له‌و ڕێككه‌وتنه كارابكرێته‌وه.
ڕێككه‌وتنه‌كه‌ی هه‌ردوو وڵات به ڕێككه‌وتنی (ئه‌ده‌نه) ناسراوه‌‌و ڕۆژی 20ی تشرینی یه‌كه‌می ساڵی 1998 له‌نێوان ئه‌نقه‌ره‌و دیمه‌شق واژۆكرا، هه‌ریه‌كه له حوسنی موباره‌ك، سه‌رۆك كۆماری ئه‌وكاته‌ی میسر، محه‌مه‌د خاته‌می سه‌رۆك كۆماری ئێران ڕۆڵیان له‌نزیككردنه‌وه‌ی توركیا‌و سوریا هه‌بوو.
حكومه‌تی سوریا رایگه‌یاندووه ئاماده‌یه ئه‌و رێكه‌وتنه زیندوو بكاته‌وه، به‌ڵام مه‌رجی حكومه‌ته‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د ئه‌وه‌یه كه ده‌بێت دۆخی سوریا وه‌ك پێش ساڵی 2011 و ده‌ستپێكردنی خۆپیشاندانه‌كان ئاسایی بكرێته‌وه، ئه‌وه‌ش به مانای چونه ده‌ره‌وه‌ی سوپای توركیا و هێزه‌كانی نزیك لێی له سوریا و هه‌روه‌ها كۆتاییهێنانی به ده‌سه‌ڵاتی خۆسه‌ری دیموكراتی كوردانی رۆژئاوای كوردستان دێت.
له‌و باره‌وه وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی سوریا له به‌یاننامه‌یه‌كدا رایگه‌یاندووه، سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی توركیا رۆژانه لێدوان بۆ هێرشكردنه سه‌ر خاكی سوریا لێره و له‌وێ ده‌دات، به‌ڵام هێشتا سوریا ئاماده‌یه رێكه‌وتنامه‌ی ئه‌ده‌ی ساڵی 1998 جێبه‌جێ بكات، كه توركیا له 2011ه‌وه رێكه‌وتنه‌كه‌ی پێشێلكردووه.
له‌لایه‌كی دیكه‌وه توركیا ڕێككه‌وتنێكی دیكه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌مریكایه هه‌یه بۆ دورخستنه‌وه‌‌و نه‌هێشتنی یه‌په‌گه له‌سوریا، كه به‌ڕێككه‌وتننامه‌ی مه‌نبه‌ج ناسراوه‌‌و به‌شێك له خاڵه‌كانی نێو ڕێككه‌وتنه‌كه، به‌تامی خاڵه‌كانی ڕێككه‌وتنه‌كه‌ی 21 ساڵ پێش ئێستای سوریا و توركیا نوسراوه.
بۆیه ئێستا ئاینده‌ی كورد له‌سوریا له‌به‌رده‌م جێبه‌جێكردنی دوو ڕێككه‌وتندایه، كه مادده‌كانی نێو هه‌ردوو ڕێككه‌وتنه‌كه به زیان بۆ كورد‌و به‌قازانج بۆ توركیا به‌پله‌ی ده‌شكێته‌وه.
ده‌قی ڕێككه‌وتنه‌كه‌ی سوریا و توركیا:
1. له‌م ساته‌وه‌خته به‌دواوه عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان-ی سه‌رۆكی په‌كه‌كه له‌سوریا نامێنێته‌وه، هاوكات ڕێگه‌ی هاتنه‌وه‌یشی بۆ سوریا پێنادرێت.
2. ڕێگه به‌ئه‌ندامانی په‌كه‌كه نادرێت له‌ده‌ره‌وه بێنه ناو خاكی سوریاوه.
3. له‌م ساته‌وه باره‌گاكانی په‌كه‌كه له‌نێو سوریا نامێنن، هاوكات ڕێگه‌ش نادرێت چالاكییان هه‌بێت.
4. به‌گوێره‌ی لیستێك كه توركیا ده‌یداته سوریا، ئه‌ندامانی په‌كه‌كه ده‌ستگیرده‌كرێن‌و ڕاده‌ستی دادگای توركیا ده‌كرێنه‌وه.
له‌به‌شێكی دیكه‌ی ڕێككه‌وتنه‌كه‌دا سوریا ئاماده‌یی پیشانداوه به:" سوریا ڕێگه نادات هیچ چالاكیه‌ك له‌خاكی وڵاته‌كه‌یه‌وه دژ به‌ئه‌من‌و ئاسایشی توركیا ئه‌نجامبدرێت، یاخود ڕێخستنه‌كانی په‌كه‌كه له‌سوریا پڕچه‌كبكرێن". هه‌روه‌ها "سوریا، په‌كه‌كه و هه‌ر ڕێكخراوێكی دیكه‌ی سه‌ر به په‌كه‌كه به‌فه‌رمی ده‌خاته لیستی تیرۆره‌وه، دیمه‌شق ڕێگریده‌كات له‌وه‌ی په‌كه‌كه كه‌مپی مه‌شق‌و ڕاهێنان، یاخود هه‌وڵی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی له‌ڕێگه‌ی خاكی سوریاوه بدات.
په‌یوه‌ست به‌هه‌مان ڕێككه‌وتن، سوریا جه‌ختیكردوه‌ته‌وه له‌وه‌ی "ڕێگه نادرێت ئه‌ندامانی په‌كه‌كه خاكی سوریا بۆ چوونه وڵاتی سێیه‌م به‌كاربهێنن".
له‌باره‌ی چۆنیه‌تی جێبه‌جێكردنی ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌وه، هه‌ردوو وڵات جه‌ختیانكردوه‌ته‌وه له‌وه‌ی:
1. دامه‌زراندنی هێڵێكی گه‌رم له‌نێوان هێزه‌ئه‌منییه‌كانی ئه‌منیه‌كانی سوریا‌و توركیا، بۆ ئاگاداربوون له‌كاره‌كانی یه‌كتر.
2. له‌پاڵ دیبلۆماتكارانی هه‌ردوو وڵات له‌دیمه‌شق‌و ئه‌نقه‌ره، ژماره‌یه‌ك دیبلۆماتكاری ئه‌منیش ڕه‌وانه‌ی هه‌ردوو پایته‌خته‌كه ده‌كرێت، بۆئه‌وه‌ی به‌دواداچوونی ورد بۆ جێبه‌جێكردنی ڕێككه‌وتنه‌كه‌ی ئه‌ده‌نه بكرێت.
3. ده‌بێت لوبنان-یش به‌شێك بێت له ڕێككه‌وتنه‌كه‌‌و ڕێگه به بوونی په‌كه‌كه له دۆڵی بیقاع له‌و وڵاته نه‌دات، كه ئێستا بوه‌ته شوێنی مه‌شقی گه‌ریلاكانی په‌كه‌كه.
له‌و ڕێككه‌وتنه‌دا توركیا داوایكردووه سوریا پابه‌ندبێت به‌وه‌ی ڕێگه به ئه‌ندامانی په‌كه‌كه نه‌دات له‌خاكی وڵاته‌كه‌یه‌وه بچنه باكووری عێراق (هه‌رێمی كوردستان)، هاوكات هه‌موو ڕێكارێكیش بگرێته به‌ر بۆئه‌وه‌ی په‌كه‌كه ده‌ستی به‌دروستكردنی ناسنامه‌ی ساخته نه‌گات.
دیارترین به‌شی ئه‌و ڕێككه‌وتنه له‌شكركێشی توركیایه بۆ نێو خاكی سوریا به‌قوڵایی پێنج كلیۆمه‌تر.
ئه‌وه‌ی جێگه‌ی ئاماژه بۆكردنه ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ی نێوان توركیا‌و ئه‌مریكایه له‌باره‌ی یه‌په‌گه و چاره‌نوسی له‌سوریا، كه پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ڕێككه‌وتنه كۆنه‌ی توركیا‌و سوریا یە‌و ته‌واوی خاكی سوریا ناگرێته‌وه به‌ڵكو په‌یوه‌سته به مه‌نبه‌جه‌وه كه له‌و ڕێككه‌وتنه‌دا هاتووه:
- ئیداره‌ی ئه‌مریكا پابه‌ند ده‌بیت له‌وه‌ی باره‌گا‌و رێكخستنه‌كانی پارتی یه‌كێتی دیموكرات (په‌یه‌ده) له مه‌نبه‌ج دوربخاته‌وه.
- هه‌ردوولا خاڵی پشكنین‌و ده‌وریاتی هاوبه‌ش له‌نێو سوریا دروستده‌كه‌ن.
- عه‌شایه‌ره‌كانی ئه‌و ناوچه‌یه بڕیار له چۆنیه‌تی ئیداره‌دانی ناوچه‌كه‌ی خۆیان ده‌ده‌ن.
- دروستكردنی هێزێكی سه‌ربازیی عه‌ره‌بی عه‌شایه‌ریی بۆ پاراستنی ئه‌منیه‌تی ناوچه‌كه.
- ئه‌مریكا ده‌بێت پابه‌ندبێت به‌وه‌رگرتنه‌وه‌ی سه‌رجه‌م چه‌كه سوك‌و قورسه‌كانی له یه‌په‌گه.
- ئه‌مریكا پاڵپشتی له هه‌ر ئۆپه‌راسیۆنێكی توركیا بكات، كه په‌یوه‌ستبێت به پاراستنی ئه‌منیه‌تی وڵاته‌كه‌ی له‌گه‌ڵ سوریا.