سەرهەڵدانی دەستەواژەی (داعش) كورتكراوەی (دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام)ە، پێكهاتووه لە رێكخراوێكی توندڕەوی هەڵگری بیروباوەڕی (سەلەفی –جیهادی) كە ئامانجیان جێبەجێكردنی شەریعەتی ئیسلامیە بەو شێوەیەی خۆیان دەیانەوێت و باوەڕیان پێی هەیە، ئەندامانی ئەم گرووپە بەزۆری لە عێراق و سوریاوە دەركەوتن و دواتر لە رێگەی میدیاكانی جیهان و تۆڕی جاڵجاڵۆكەیی (ئینتەرنێـت)ەوە لەهەموو لایەكی دونیاوە ئەوانەی بەو شێوەیە بیریان دەكردەوە پەیوەندییان پێوەكردن و لە ماوەیەكی پێوانەیی خێرا، ژمارەیان ئەوەندە زیادی كرد كە ببوە جێگەی سەرسوڕمانی میدیاكانی جیهان، ئەوان بەجۆرێك خۆیان نمایش كرد كە جیاوازتر ده‌ركەوتن و كار ئاسانی میدیاكان و سیاسەتی ناوچەیی و و نێو دەوڵەتیش یارمەتی دەرێكی گەورەی ئەو زۆربوونە نا ئاساییە بوون. ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕایەوە كە دیمەنی كوشتن و سەربڕین و فڕێدانە خوارەوەو سوتاندن و پارچەپارچەكردنیان بڵاوكردەوە كە هەموان لەوە بترسن رۆژێك لە رۆژان ئەویش بكەوێتە دەستیان و بەو شێوەیەی لێبێت و لەبەر چاوی كامێراو لەناوبازاڕی شارێك دا سەری لە لاشەی بكرێـتەوە. هەرچۆنێك بێت، ئەوان هاتن و لە هەڵمەتێكی لەناكاودا چه‌ندین شار و شارۆچكه و رووبه‌رێكی فراوانی خاكی عێراقیان كه‌وته ده‌ست و بوونه خاوه‌نی چه‌ك و كه‌ره‌سته‌یه‌كی زۆری سه‌ربازی. لە 9/4/2013 لە ئەنجامی یەكگرتنی (دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق) و (بەرەی نوصرە)ی سوریا ، داعش دروست بووە، لە رۆژی 10/7/2014داعش پەلاماری عێراقیان دا، گەورەترین سەركەوتنەكانی (داعش) دەكەوێتە ساڵانی 2014-2015 لەو ماوەیەدا بە ئەندازەی رووبەری بەریتانیا خاكیان كەوتە ژێر دەست، دوای چەندین شەڕو هەڵمەتی جۆراوجۆری ئاسمانی و زەمینی و ئاسایشی دواجار لە رۆژی 9/12/2017 حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق كۆتایی داعشی له عێراق راگه‌یاند.
لەو ماوەیەدا كە باسی سەركەوتنەكانی داعش سەرجەم میدیاكانی جیهانی گرتبوەوە، نزیكەی 40 هەزار توندڕەو لە وڵاتانی دونیاو لە رێگەی جیاوازەوەو بەتایبەتی لەرێگەی توركیاوە چوونەتە ناو ئەو رێكخراوەوە، به‌ڵام هه‌ر زوو گومانه‌كان له‌سه‌ر توركیا بۆ پشتیوانی ئه‌و رێكخراوه و ناردنی بۆ سوریا دروستبوو كه چه‌نیدن راپۆرت و هه‌واڵی له‌باره‌یه‌وه له میدیاكان بڵاوكرایه‌وه.
دوای ئەوەی رێكخراوی تیرۆریستی داعش لە عێراق و سوریادا، شوێنێكی دیاریكراویان بەدەستەوە نەماوە، وەك ئەوەی پێگەیەكی دیاریكراویان هەبێت لە نێو شارۆچكەیەك یان ناوچەیەكی دیاریكراودا، ئەوەش سەركەوتنی رووە دیارەكەی كۆتایی هێنانە بەو رێكخراوە، بەڵام رووی راستەقینەی كۆتایی هێنانیان هێشتا جێگەی مشت و مڕو قسەلەسەركردنە. ئەگەر بە دوری سەرنجی مێژوو و شێوازی كاركردنی ئەو رێكخراوە بدەین، یان سەرنجی هاوشێوەكانی ئەو رێكخراوە لەبەر چاو بگرین لەوە تێدەگەین كە هێشتا زووە بڕیاری كۆتایی لەو بارەیەوە بدرێت، بێگومان هۆكاری سەرەكی ئەوەش ئەوەیە كە هەرچەند سەركردەی زۆریان لێكوژراوەو ده‌ستگیركراوە، بەڵام هێشتا زۆر لە سەركردەكانیان زیندوون، ئەوان بە شێوازێك راهێنراون كە دەستبەرداری بیروباوڕی خۆیان نەبن، لەگەڵ ئەوەشدا هەرچەندە ژمارەی كوژراوەكانی داعش زۆرن و جیاوازی زۆر هەیە لە میدیاكاندا لەو بارەیەوە، بەڵام هەموویان كۆكن لەسەر ئەوەی ژمارەیەكی زۆر چەكداریان لەژیاندا ماون و لەسەر شەقام و شوێنە گشتیەكان و لەبەردەم میدیاكاندا دیارنەماون. چه‌كدارانی داعش چییان لێهات؟ بۆ كوێ چوون؟ لە كوێوە چوون و چی رێگەیەكیان هەڵبژاردووە بۆ ئەوەی خۆیان بۆ جارێكی دیكە ساز بكەنەوە، پرسیار ئەوەیە ئایا دەكرێت ئێمە ئەوەندە ساویلكانە لە دۆخەكە بڕوانین و پێمان وابێت ئیدی تەواو، رێكخراوی داعش (مەبەست ئایدۆلۆژیا و هزری داعش بوونە) سادەیی لەوەدایە پێمان وابێت بە كوشتن و خۆشاردنەوەیان لەنێو دەچن. ئایا بەهەمان شێوەی پێشوو دەگەڕێنەوە، ئاخۆ كاتێك لە یەكگرتنی دوو گرووپی بچووكی دوو وڵاتەوە بووە داعش لەداهاتوودا لەگەڵ لایەكی تر رێناكەون و لەوشیوێنێكی دیكەوە سەر هەڵنادەنەوە؟ ئەمانە ئەو پرسیارە جەوهەریانەن كە پێویستە هەموومان لە خۆمانی بكەین بەتایبەتی هێزە بەرپرسیارەكانی دۆخەكە. بۆئەوەی وردتر لەو بارودۆخە تێبگەین دەبێت شرۆڤە بۆ هەر ئەگەرێك بكرێت كە دەكرێت بە ئەندازەی (توولە رێ)یەك گومانی بچێتە سەر ، شاڕێگەی ئەم گومانانە ئەوەیە كە –داعش- بە بۆچوون و بە جەستەش لە نێوماندا ماون و چوونەتەوە نێو ماڵە نهێنی و پەناو پەسێوەكان، ئەوان كار لەسەر ئەو شوێنانە دەكەن كە كەمترین چاوی لەسەرە، ئەمەش تەنها بەو مانایە نایەت كە ئەو شوێنانە دەبێت لە شوێن و جێگەیەكدا بن كە لەپەڕی شارەكاندا بن، یان چووبنە نێو ئەشكەوتێك و كونێكی هەڵكەنراوی لەچەشنی تونێل، نەخێر بەڵكو دەبێت هێزە ئەمنیەكانی هەموو لایەك چاوكراوەتر بن لەوەی كە هەن، بێخەمی و دەست خستنە ژوور سەر لە نەبوونی رێكخراوێكی وەها مەترسیدار بۆ كۆمەڵگە قەرباڵغ و پڕ لە حەشامات كارێكی ئاساییە، زۆر جار ئەو رێكخراوانە هەستیان بەوەكردووە كە لە نزیكەوە شتەكان كەمتر هەست پێدەكرێت و نابینرێت. یەكێك لەو خاڵە پڕ لەمەترسیانەی كە رووبەڕووی جیهان دەبێتەوە بوونی منداڵە راهێنراوەكانی ئەو رێكخراوەیە كە فێری كوشتن و سەربڕین و ئازاردانی خەڵك كراون، جگە لەوەش بوونی ئەو هەزاران منداڵەی خێزانە داعشیەكان، كە لەنێو زۆرینەی شارەكانی عێراق و سوریادا ماون و ئەوانەشیان كە منداڵی خەڵكی درەوەی ئەو دوو وڵاتە بوون گەڕاونەتەوە وڵاتەكانیان، ئەوانە چۆن پەروەردە دەكرێنەوە ؟ چۆن رادەهێنرێنەوەو دەخرێنەوە نێو كۆمەڵگە؟ ئاخۆ ئەوانە چیان لێهاتووە؟ حكومەتەكان بەرنامەیەكی تایبەتیان بۆ ئەو دیاردەیە هەیە یان هەروا بەسەریاندا تێپەڕیوە؟ یەكێك لەو كێشانەی كە مەترسی گەورەی سەرهەڵدانەوەی ئەو رێكخراوە بوونی ئەو منداڵانانەن، بە پێی ئامارێكی رێكخراوی سوری بۆ مافەمانی مرۆڤز ژماره‌ی ئه‌و مندا|ڵانه زیاترن لە (2500)منداڵ و زۆرینەی وڵاتانی دونیاش ئامادەنین وەریان بگرنەوە، هەرچەندی لەم دواییانەشدا روسیا نزیكەی سی(30) منداڵی ئەو داعشانەی وەرگرتەوە كە باوكیان خەڵكی وڵاتەكەی بووەو كوژراون. هەروەها بەپێی راپۆرتەكانی رێكخراوی هیومان رایتس ۆچ زیاتر لە 800 منداڵ و 500 ژنی داعشی خاوەن منداڵ لە زیندانەكانی عێراق دان. یەكێكی تر لەو گومانانە ئەوەیە كە دەكرێت چه‌كداره‌كانی داعش بەرەو هەندێك ناوچە رۆشتبن، لێرەشدا دەبێت رەچاوی ناوچەی جوگرافی بكرێت و لە نزیكترین ئەگەرەوە دەست پێبكرێت، خۆشاردنەوەی ئەوانە هێندەی گەڕانەوەو سەرهەڵدانەوەیە بۆ جارێكی تر هێرشكردن، ئەوەندە كێشەیان لەگەڵ مردن و كوشتن نیە، چونكە ئەوان بەجۆرێك تێگەیەنراون كە ژیانی دونیایان زۆر بەلاوە گرنگ نیەو پێیان وایە هەر ئەوەندی گیانیان دەرچوو ، ئیدی بەهەشت چاوەرشێیان دەكات!! ئەگەری یەكەم ئەوەیەكە زۆرینەی چەكدارەكان بە هاوكاریی سەركردەكانیان چووبنە ناوچەی سینا، سینا ناوچەیەكی بیابانییە دەكەوێتە خۆرئاوای كیشوەری ئاسیاو دەست پێكردنی كیشوەری ئەفەریقا، كەدەكەوێتە باكووری رۆژهەڵاتی وڵاتی میسر و لە باكوورەوە دەریای سپی ناوەڕاستەو لە رۆژهەڵاتیەوە كەرتی غەزەی فەلەستینە كە لەلایەن ئیسرائیلەوە داگیركراوە، لە بیابانی سینادا شوێنی زۆر لەبارو گونجاو هەیە بۆ خۆشاردنەوەو خۆ پەنهان كردنی رێكخراوێكی وەكو داعش، بەڵام پرسیار ئەوەیە چۆن ئیسرائیل و میسر بەو دۆخە رازیی بوون؟ چۆن ئەو بابەتە دزەی نەكردۆتە نێو دەزگا هەواڵگریەكان یان راپۆرتە رۆژنامەوانیەكانی دونیاوە، وەها ئەگەرێك ئەگەر بە رێژەی (1%)یش بیت هێشتا دەبێت كاری لەسەر بكرێت و بێخەم نەكرێت. هەرچی ئەگەری دووەمە هەڵبژاردنی وڵاتی (نەیجیریا)یە لە كیشوەری ئەفەریقا، نەیجیریا وڵاتی بۆ(كۆحەرام)ی سەربە رێكخراوی قاعیدەیە، هەزاران چەكداری لێیە، نەیجیریا وڵاتێكی دوورە دەستی باشووری ئەفەریقایە، دووری ئەو وڵاتە یەكێكە لەو خاڵە لاوازانەی كە ئەگەری رۆشتنی ئەمانە كەمتر دەكاتەوە، بەڵام ئەوانەی كە پێیان وایە دەبێت وەك ئەگەرێكی بەهێز سەیری بكرێت ئەوەیە كە هاتوچۆی گروپێكی وەك داعش لەسەرجەم وڵاتانی جیهانەوە بەنێو ئەو هەموو پێشكەوتنەی چاودێریكردنەوە گەشتبنە عێراق و سوریا، كەواتە رۆشتنیان بۆ ئەو وڵاتە كارێكی تا ڕادەیەك ئاسانترە، بەتایبەتی بوونی گروپێكی هاوشێوەی وەك داعش لەوێ بوونیان هەیەو چالاكی بەردەوامیان هەیەو لەو دواییانەشدا بەیعەتیان داوەتە رێكخراوی داعش و خۆیان ناوناوە ویلایەتی رۆژئاوی ئەفەریقای دەوڵەتی ئیسلامی. هەر بۆیە ئەگەری رۆشتنی ئەوانە لانی كەم ژمارەیەكی دیاریكراویشیانبێت بەئەگەرێكی گەورە دێتە ئەژمار. ئەگەرپنتێكی تری گومان لەو بوارەدا هەبێت وڵاتی ئەفغانستانە، ئەوێ وڵاتی دایكی رێكخراوەتوندڕەوەكانە، لەكاتێكەوە لە ساڵی 1979 لە لایەن وڵاتی روسیاوە داگیركراوە، بەهۆی سیاسەتی ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانی ئەو وڵاتە كرایە چەقی رووبەڕوو بوونەوەی جەمسەری گەورەی هێزی جیهان و لەو رێگەیەوە پشتیوانییان لە كەس و گروپە توندڕەوەكان كرد كە بچنە ئەو وڵاتە، ئیدی لەوكاتەوە تا ئێستا ئەفغانسان لانەو قوتابخانەی پەروەردەكردنی گروپە ئیسلامیەكان بووە، لەوێ كەسانی شارەزای بوارەكانی سەربازی و ئەمنی و سیاسی فێركران و داوتر بڵاوەیان كرد بە هەموو دونیادا و زۆرینەیان لە ژێر چەتری رێكخراوی (القاعدە)دا كۆبوونەوە، لە ئێستەشدا رێكخراوی تالیبانی ئەفغانستان لەوێ كاروچالاكیەكانیان بەردەوامە، زۆرینەی سەركردەكانی داعش شارەزای ئەو وڵاتەن و لە هەر كات و ساتێكدا دەتوانن بچنەوە ئەو وڵاتەو خۆیان ئامادەبكەنەوە بۆ گەڕێكی تر. ئەوەی ئەگەری ئەفغانستان كاڵ دەكاتەوە دوور نێوانی عیراق و سوریا یە لەگەڵ ئەو وڵاتە، بەڵام ئەگەر هۆكارێكی سیاسی و رێكەوتنی ژێربەژێری لەئارادا هەبێت ئەگەرەكە بەهێز دەكات و لەوانەشە لەو بوارەدا پەنجەی تۆمەت بۆ هەریەك لە توركیا و ئێران و ئیمارات و سعودیە رابكێشرێت ، وە ئەگەری بەهێز و تۆمەتباری سەرەكی دەكرێت توركیا بێت.
لە هەر لایەكەوە دەست بۆ دۆخی دیارنەمانی ئەو رێكخراوە گەورەیە دەبەیت ، سەرێكی دەچێتەوە سەر توركیا، لەتوركیا (پەكەكە)و (گولەنیەكان) ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتەن وداعش دانووی لەگەڵیان ناكوڵێت، هەر بۆیە بەدوور نازانرێت لەجێگەو پێگەیەكی تایبەتی سەربازیدا بەخێویان بكات و لە كات وساتێكی دیاریكراودا بیانكاتەوە بەگژ یەكێك لەو دوو نەیارە بەهێزەیدا، هەرچی پارتی كرێكارانی كوردستانە هەڵگری بیری چەپ و نەتەوایەتین و ئەم دوو چەمكەش لای داعش نەك هەر رەتكراویە بەڵكو بایی ئەوە هەن كە مرۆڤی لەسەر تاوانباربكەن و فەتوای كوشتنی پێبدرێت. سەبارەت بە گولەنیەكانیش كە پێیان دەگوترێت (خزمەت) خۆیان بە جێگرەوەی بیروباوەڕەكانی سەعیدی نورسی دەزانن و جۆرێكن لە بیروباوەڕی (تەسەوف)ێكی زانستیانە، لای داعشیەكان بیروباوەڕی سۆفیگەریی شەریك بۆ خودا بڕیاردانەو ئەوانیش بە بێ باوەڕو موشریك ناودەبرێن و لە بازنەی موسڵمانێتی كراونەتە دەرەوە، هەر بۆیە دەكرێت وەك دوژمنی هاوبەشی (توركیا)و (داعش ) بێنە ئەژمار. هەرچی سەرۆكی پەكەكەیە لە زیندانی ئیمراڵییەو ، فەتحوڵاگولەنیش لە ویلایەتی پەنسلڤانیای ئەمەریكا نیشتەجێیەو تۆمەتبارە بە ئەنجامدانی چەندین كێشەی گەورە بۆ توركیا و بەیەكێك لە نەیارە بەهێزەكانی حكومەتی ئێستەی توركیا دێتە ئەژمار. له‌به‌ر ئه‌وه دانانی توركیا لە ریزی ئەگەرە بەهێزەكاندا بۆ خۆشاردنەوەی داعش جێگەی باوەڕە. لیبیا وڵاتی بێ حكومەت، خاوەنی ستراتیژێكی گەورە ، دوای قەزافی و لەناوچوونی حكومەتەكەی تا ئێستە ئارامی و ئۆقرەیی بە خۆیەوە نەدیوە، وڵاتێكی بێ یاسا و بێ حكومەت و لاواز، گومان زۆر هەڵدەگرێت كە دزەیان كردبێتە ئەو وڵاتەو بیانەوێت لەوێوە بەخۆیاندا بچنەوە، رێگەی پەڕینەوەیان پێدەچێت لە ئەفغانستانیش ئاسانتر بێت بەو پێەی لە بیابانی سیناوە دەپەڕنە نێو دەریای ناوەڕست و لەوێشەوە دەگەنە نێو وڵاتی لیبیا كە خاوەنی دەشتێكی بەرفراوان و ژینگەیەكی لەبارە بۆ مانەوەی ئەو گروپە چەكدارەی كە پێیان دەگوترێت داعش. یەكێكی تر لەو وڵاتانەی كە گومانی زۆری لەسەرە یەمەنە، یەمەن بوەتە گۆڕەپانی ململانێی جەنگاوەرە حوسیە شێعەكان كە دووژمنی سەرەكی دەوڵەتی عەرەبستانی سعودیەن، جەنگی ناوخۆیی بوارێكی باشە بۆ خۆشاردنەوەی هەر گروپ و تاقمێكی چەكدار، جەنگی دژی شێعەكان دووجار بەسوودە بۆ داعش لەلایەك جیهادە لەدژی ئەو گروپەی كە خۆیان بە دوژمنی سەرەكی ئیسلامی دەزانن و لە ئەدەبیاتی داعش دا بە دوژمنی پلەیەك دێت و هیچ بوارێك نیە بۆ چاوپۆشی لێكردنیان، سەربازگەی سپایكەر بوو كەلە 12/7/2014 دا زیاتر لە دوو هەزار خوێندكاری شێعە مەزهەبیان كوشت، تەنها لەبەر ئەوەی هەڵگری ئاینزای شێعە بوون. دەكرێت لێرەدا گومانێك بۆ وڵاتی عەرەبستانی سعودیە دروست بكرێت كە لەبەرامبەر سیاسەتەكانی ئێران و حوسیەكانی یەمەندا وەستاوەتەوەو فڕۆكەكانی جاروبار ناوچەی حوسیەكان بۆردومان دەكات، هەربۆیە بەدوورنازانرێت سعودیە ئەو هەلە بقۆزێتەوەو بیانكات بە گژی حوسیەكانی یەمەن دا و گواستنەوەی ئەو چەكدارانەش لە هەموو شتێك ئاسانترە، لەبەر ئەوەی نزیكی و هاوسنووری لە رێگەی دەشتەكانی پارێزگای ئەنبارو دەشتەكانی رۆژهەڵاتی ئەردەن هاوسنوورن لەگەڵ سعودیە. شیتەڵ بونەوەی رێكخراوی داعش بۆ رێكخراوی بچووك و ئەمیری ناوچەیی و ئەنجامدانی كاری بچووك، وەك ئەوەی جاوبار لێرەو لەوێ كارێك ئەنجام دەدرێت، بەیەكێكی تر لە ئەگەرەكانی خۆشاردنەوەی ئەو رێكخراوە دەزانرێت، ئەمەیان لە هوو ئەگەرەكانی تر مەترسی زیاترە، چونكە بوونی ئەو هەموو خەڵكە تیرۆریستە لەنێو كۆمەڵگەی عێراقی (بەكوردستانیشەوە) و كۆمەڵگەی سوری دا مەترسیەكانی ئێجگار لەو حاڵەتە زۆرترن كە پێگەیەكیان هەبووبێت و چالاكیی روون و ئاشكرایان هەبووبێت و بتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێن یان لانی كەم چاودێری چالاكیەكانیان بكرێت. لە هەر لایەكەوە داعش چووبێتە دەرەوە توركیاو سعودیەو لەسەر و هەمووشیانەوە ئەمەریكی و روسی و ئێرانیەكان ئاگایان لە دۆخەكەیەو پەنجەی تاوانبارییان بۆ درێژدەكرێت. پرسیار ئەوەیە ئایا دەزگا هەواڵگریەكانی دونیا بێ ئاگان؟ یان بێدەنگییان لێكردوەو دایان ناون بۆ ئەركێكی تر؟
تورکیا چەندە جدییە عێراقیش هەر ئەوەندە!
عێراق؛ پڕۆژەی فاوی گەورە کوردستان؛ دوو بەرەکی بەردەوام !
بنەچەى پەتاکە لە کوێوە سەرچاوەى گرتووە؟
مرۆڤ لە بەخێوکردن زیاتری دەوێت