11:03 - 10/01/2019
ترسی لە هەژمونی توركیا و ئێران وڵاتانی عەرەبی گەڕاندەوە بۆ لای ئەسەد
كردنەوەی كۆنسۆڵخانەی وڵاتانی عەرەبی لە دیمەشق بە واتای بنكەوتنی ئۆپۆزسیۆنی چەكداریە لەم وڵاتانەدا. چاودێرانی سیاسیش پێیانوایە توركیا زەرەرمەندی یەكەمینە لەم پڕۆسەیەدا.
لە 17ی مانگی رابردوو (عومەر بەشیر) سەرۆكی سودان سەردانی دیمەشقی كرد، ئەمەش یەكەمین سەردانی سەرۆكێكی وڵاتی عەرەبی بوو بۆ سوریا لەدوای دەستپێكردنی خۆپیشاندانەكانی بەهاری عەرەبی لەم وڵاتەدا. هەروەها 10 رۆژ لەدوای سەردانەكەی بەشیر ئیماراتی یەكگرتووی عەرەبی دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە 7 ساڵ بەسەر داخستنی سەر لەنوێ باڵیۆزخانەی خۆی لەم وڵاتەدا كردەوە. دوای ئیماراتیش بەچەند رۆژێك وڵاتی (بەحرەین) كۆنسۆڵخانەی خۆی لە پایتەختی سوریادا كردەوە.
ئاساییكردنەوەی پەیوەندی وڵاتە عەرەبیەكان لەگەڵ سوریادا، چەندین لێكدانەوە هەڵدەگرێت، كە لەوانەیە بە هێڵە گشتیەكەی سەرەتایەك بێت بۆ گۆڕینی هاوسەنگیەكانی ساڵانی پێشتر. رۆژنامەی (ئەلعەرەب)ی لەندەنی كردنەوەی كۆنسۆڵخانەی وڵاتانی عەرەبی لە دیمەشق بە واتای كۆتایهاتنی بەهاری عەرەبی لە قەڵەمدا.
هەروەها ئاژانسی (ئانادۆڵ)ی توركی ئەم پڕۆسەیە بە "حەجكردنی عەرەبی بەرەو دیمەشق) تاو ده‌بات.
هاوتەریب لەگەڵ كردنەوەی كەناڵی دیپلۆماسی لەنێوان دیمەشق و وڵاتانی عەرەبی، ژمارەی ئەو دەنگ و لانەناش زیاتر بووە كە داوای گەڕانەوەی سوریا دەكەن بۆ ناو كۆمكاری عەرەبی. هەموو ئەمانە ئاماژەن بە تەواوبوونی ئامادەكاریەكان بۆ هەڵگرتنی گۆشەگیری عەرەبی لەسەر سوریا.
هەرچەندە ئەم هەنگاوە وەكو ئەوەی لەناكاو روویاندابێ دیاردەبن، بەڵام پێشتر چەندین پێشهات و رووداوی سیاسی زەمینەیان بۆ ئەم هەنگاوە خۆشكردووە. لە كۆتایی ساڵی ٢٠١٧ و سەرەتاكانی ٢٠١٨ وڵاتانی كەنداو بە تەواوەتی دەستیان لە پشتگیریكردنی ئۆپۆزسیۆنی سوریا هەڵگرت. هەروەها وازیان لە گووتنی :" دەبێت ئەسەد لە دەسەڵات نەمێنێ" هێنا لە كۆتایشدا وڵاتانی كەنداو لەژێر سیبەری هێزەكانی ئەمریكا دەستیان بە پشتگیریكردنی هێزەكانی سوریای دیموكراتی كرد. پڕۆسەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی دیمەشق – جیهانی عەرەبی چەندین ئاماژە و لێكدانەوەی جیاواز لەگەڵ خۆیان هەڵدەگرن. كە سەرەكیترینیان ئاماژەیە بە كۆتاییهاتنی سەردەمی بەهاری عەرەبیە.
د. مەحمود عەباس كە خەڵكی رۆژئاوای كوردستانە و لە ئەمریكادا نیشتەجێیە، ئەم بۆچوونەی سەرەوە بۆ (پەیسەر پرێس) پشتڕاست دەكاتەوە و دەڵێت:" هەندێك لەم وڵاتانەی كە دەخوازن ئەمڕۆ پەیوەندیەكانیان لەگەڵ رژێمی سوریا ئاسایی بكەنەوە، ئەوانەن كە لەدژی بەهاری عەرەبی دەوەستانەوە. لە ئێستاشدا ئەوانە خۆشحاڵ كە شەپۆڵی شۆڕش راوەستاوە و سەركەوتووبوون لە گۆڕینی ئاراستەی شۆڕش بۆ شەڕی ناوخۆیی. ئەوانەی خوازیاری ئاسیبوونەوەی پەیوەندیەكانن، سوودمەندن لە بچووكبوونەوەی بەهاری عەرەبی".
د. ئازاد ئەحمەد عەلی توێژەری سیاسی لەمبارەیەوە بۆ (پەیسەر پرێس) دەڵێت:" ئەم پڕۆسەیە لەناوخۆیدا چەند ئاماژەیەك هەڵدەگرێت، كە ئیمارات سەركێشی دەكات. بە پلەی یەكەم سەركەوتنی سەربازی رژێم بەسەر ئۆپۆزسیۆن گۆردرا بۆ سەركەوتنێكی سیاسی و پاشانیش دیپلۆماسی. ئەوەش بە واتای مانەوەی رژێم و گەڕانەوەی رەوایەتی سیاسی بۆ رژێم دێت. لەهەمان كات بە واتای دۆڕاندنی ئۆپۆزسیۆنی چەكدارە".
لە ئێستادا بارودۆخی سوریا لە رووی سیاسی و دیپلۆماسیەوە بەرەو گەڕانەوە بۆ دۆخی بەر لە ساڵی ٢٠١١ دەڕوات، وڵاتە عەرەبیەكان هەوڵ دەدەن لەژێر ناوی پەیوەندی ئابووری پەیوەندیەكانیان لەگەڵ رژێمی ئەسەد باشتر بكەن. لەبەر ئەوەی هەردوو وڵاتی عەرەبستانی سعودی و ئیمارات كە سەركێشی ئەم پڕۆسەیە دەكەن وەكو دوو وڵاتی هەرە زیاتر لەدژی ئێرانن، بۆیە پێدەچێت ئامانج لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندی وڵاتانی عەرەبی ئاستەنگكردنی جموجۆڵی ئێران بێت لە سوریادا.
ئیدریس نەعسان چاودێری سیاسی و شرۆڤەكار بۆ (پەیسەر پرێس) لەمبارەیەوە دەڵێت:" وڵاتە عەرەبیەكان لە پێش هەموویانەوە ئیمارات و بەحرێن و ئەو وڵاتانەی لەگەڵیان هاوڕانە، لە رێگای ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكان و كاراكردنی كاری دیپلۆماسی لەگەڵ دیمەشق دەخوازن كاریگەری ئێران لەسەر سوریا لاواز بكەن لە رێگای گەڕانەوەی ئەم وڵاتە بۆ باوەشی عەرەبی. چونكە دووركەوتنەوەی سوریا لە كۆمكاری عەرەبی ئەم وڵاتە لە ئێران نزیك دەكاتەوە كە دەخوازێت خۆی بخزێنتە ناو قوڵایی عەرەبەكانەوە".
د. غەیاس نەعیسە، كە یەكێك بووە لە سەكردەكانی بەهاری عەرەبی لەناو سوریادا، دوای دەستێوەردانی وڵاتانی ناوچەكە لە كاروباری ناوخۆی سوریادا وڵاتەكەی بەجێدێڵێت و لە فەڕەنسا دەگیرسێتەوە، لە وەڵامی پرسیارەكانی پەیسەر پرێسدا دەڵێت:" تۆكمەیی پەیوەندی دیمەشق – تەهران، بە دروستبوونەوەی پەیوەندی دیپلۆماسی لە نێوان سوریا – جیهانی عەرەبی تێكناچێت". هەروەها دەڵێت:" ئەم پڕۆسەیە درەنگ وەختە، لەم قۆناغەدا كاریگەری لەسەر لاوازكردنی رۆڵی ئێران لە سوریادا نابێت".
لە سایەی دەستێوەردانی توركیا و وڵاتە عەرەبیەكان لە كاروباری سوریادا لە دوای دەستپێكردنی خۆپیشاندانەكان بەناوی (بەهاری عەرەبی)، مەیدانی ئەم وڵاتە بۆتە تاقیگەیەك بۆ هەموو ناكۆكی، ركابەری و ململانێێ ناوچەیی و نێودەوڵەتی. سەرەتا لە ململانێكە لە نێوان وڵاتە عەرەبیەكان دابوو كە هەندێكیان پشتگیری رژێمی سوریایان دەكرد و هەندێكیشیان بەبیانووی پشتگیریكردنی شۆڕشی سوریا و بەهاری عەرەبی لەدژی دەوەستانەوە. دواتریش ركابەری و ململانێ كەوتە نێوان سعودیە و ئیمارات بەیەكەوە لەدژی توركیا و قەتەڕ. ئەمەش لەگەڵ خۆی ئۆپۆزسیۆنی سوریای پارچە كرد و بووە هۆی پێكدادانی چەكداری لە نێوان گرووپە بەناو ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریادا. لە ئێستادا كە توركیا بەشێكی زۆری خاكی سوریا لە باكوورەوە داگیركردووە، ترس و نیگەرانی وڵاتە عەرەبیەكانی زیاتر كردووە، بۆ ئەمەش ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانیان لەگەڵ دیمەشق وەكو هەنگاوێكی دژ بە توركیا دەخوێندرێتەوە.
د. مەحمود عەباس پێیوایە:" پڕۆسەی ئاساییكردنەوە پێچەوانەی بەرەژەوەندی توركیایە لەناوچەكەدا، چونكە توركیا پاڵپشتی قەتەڕ دەكات". لە هەمان كاتدا پێیوایە ئاساییبوونەوەی پەیوەندی دیمەشق – جیهانی عەرەبی كاریگەری لەسەر كوورتكردنەوەی تەمەنی توركیا لەناو خ سوریادا نابێت:" ئەوەی تەمەنی توركیا كوورت دەكاتەوە یان درێژ دەكاتەوە لەناو سوریادا رووسیایە".
بەڵام دكتۆر ئازاد ئەحمەد عەلی رایەكی جیاوازتری هەیە لەمبارەیەوە:" زیاتربوونی دەستدرێژكردنی توركیا بۆ دەستێوردانە ناو كاروباری ناوخۆی سوریا و لەباوەشگرتنی ئۆپۆزسیۆن، هەروەها داگیركردنی بەشێكی بەرفراوان لە خاكی سوریا، ترسی وڵاتە عەرەبیەكانی زیادكردووە لە هەڵكشانی توركیا بەرەو باشوور. كەواتە ئامانج لەم پڕۆسەیەدا ئێران و توركیایە بەیەكەوە".
د. ئازاد پێیوایە گەڕانەوەی سوریا بۆ باوەشی جیهانی عەرەبی و كاراكردنەوەی ئەندامیەتی لەناو كۆمكاری عەرەبیدا، سنوورێك بۆ چاوتێبڕینەكانی توركیا دادەنێت بۆ داگیركردنی زیاتری خاكی سوریا. هەروەها توركیا ناچار دەبێت سەر لەنوێ بە حسابەكانی دا بچێتەوە. دەڵێت:" پێویستە گەڕاندنەوەی پەیوەندی عەرەبی لەگەڵ حكوومەتی دیمەشق رۆڵی هەبێت لە راگرتنی توركیا و كشانەوەی لەناو سوریادا بە ئاشتیانە. بەتایبەتی ئەگەر وڵاتانی عەرەبی لەمبارەیەوە گوشار بكەن و سكاڵا لە نەتەوەیەكگرتووەكان بكەن و یان ئاماژە بە پڕۆسەیەكی سەربازی هاوبەش لەدژی توركیادا بكەن. گوشاری دیپلۆماسی عەرەبی و پڕۆسەیەكی سەربازی توركیا بەرەو كشانەوە دەبات. شەڕ لەدژی توركیا ئەگەرێكە بۆ رزگاركردنی عەفرین و ئدلب و دەركردنی سوپای توركیا و هاوپەیمانەكانی".
هەروەها ئدریس نەعسان پێیوایە كرانەوەی وڵاتانی عەرەبی لەم قۆناغەدا بەرەو رووی دیمەشق كاردانەوەی ئەم وڵاتانەیە لەدژی ئەنقەرە. لەمبارەیەوە دەڵێت:" توركیا لە سایەی رێككەوتنی ئەستانە و سۆتشی لەگەڵ روسیا، هەروەها لە رێگای گرووپە ئیسلامیە جیهادیەكان توانی پلانی دەستێوەردانە سوریا دابڕێژێتەوە. بەبیانووی لێدانی كورد توانی بەشێك لەخاكی سوریا داگیربكات. لە ئێستاشدا دەخوازێت ئەجنداكانی بەسەر پڕۆسەی چارەسەری سیاسی لە سوریادا بسەپێنێت تا بەشێوەیەك بێت لەگەڵ ئامانج و بەرژەوەندیەكانی یەكبگرێتەوە. بۆیە توركیا نیگەرانە لە كرانەوەی عەرەبی بەرەو دیمەشق. ئەم كرانەوەیە پاڵپشتی سوریا دەكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی توركیا. هەروەها رەوایەتی عەرەبی بە بانگەشەكانی توركیا لاواز دەكات".
لەدوای بڕیاری دۆناڵد ترەمپ لەمەڕ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە رۆژئاوای كوردستاندا پڕۆسەی كرانەوەی عەرەبی بەرەو سوریا خێراتر بووە. كە ئەمەش ئاماژەیە بە هەبوونی ئامانجێكی ئابووری لەپشت ئەم پڕۆسەیەدا. چونكە ئەم شوێنە كە بڕیارە هێزەكانی ئەمریكا لێی بكشێنەوە، چەندین چاڵە نەوت و كانیاوی غازی سروشتی دۆزراوە و نەدۆزراوەی تێدایە. د. غەیاس نەعیسە ئەم بۆچوونە پشتڕاست دەكاتەوە و دەڵێت:" دەوڵەتان بێ جیاوازی لەسەر بنەمای ئەخلاقی سیاسەت ناكەن، بەڵكو بۆ بەرژەوەندی ئابووری و جیۆستراتیژی خۆیان كار دەكەن. هەندێك جار هێزە دیموكراتیەكانیش لە ساتێكی دیاریكراودا بەرژەوەندیان لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكەدا دەبێت ئەگەر جیهانبینیشیان جیاواز بێت كە ئەمەش دەستكەوتێكی كاتیە. رەنگە هەوڵدان بۆ بردنی پارچەیەك لە كێكی خێروبێری سوریا ئامانجێكی دیكە ئەم وڵاتانە بێت كە سەركێشی پڕۆسەی كرانەوەی پەیوەندیەكانیان لەگەڵ دیمەشق دەكەن".