05:38 - 08/01/2019

بەرپرسە ئێرانیەكان نایانەوێت قسەی لەبارەوە بكرێت‌

پەیسەر

هاوسەرگیریی سپی هاوسەرگیرییەكە نە لەڕیگەی عورفی و نە لە رێگەی فەرمییەوە ئەنجام دەدرێت و جیاوازیشی هەیە لەگەڵ هاوسەرگیریی (سیغە-موتعە)كە لەمەزهەبی شێعەدا بوونی هەیە.
لەم هاوسەرگیریەدا هەرولایان لە وڵاتی ئێراندا پێیان وانیە كارێكی ناشەرعی بێت كە پێكەوە رێبكەون لەسەر ژیانی هاوبەش و هیچ یەكێكیش لەو ئامرازانەش نەگرنە بەر كە شەرع رێگەی پێداوە.
بڵاوبوونەوەی ئەم دیاردەیە لە بیروباوەڕ وتێڕوانینی كۆمەڵگەوە سەرچاوەی گرتووە كە بە هێواشی خەریكە دەكوژێتەوە، پسپۆڕانی كۆمەڵناسی ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە بە هەڕەشەی گەورە دەزانن بۆ سەر بونیادی ژیانی خێزانی و بەها باڵاكانی كۆمەڵگە كە هەزاران ساڵە خێزانی ئێرانی لەسەر بونیات نراوە، باوكان و دایكەكانی ئەو كۆمەڵگەیەش بە دێوەزمە و تەلیسمێكی گەوەری دەزانن كە بەرۆكی نەوەكان و منداڵەكانیانی گرتووە.

دیاردەكە هاوردەكراوە:
هاوسەرگیری سپی كە ماوەی دوو دەیەیە لەم وڵاتە بڵاوبووەتەوە ، تادێت رۆژانە بەرەو زیادبوون هەڵدەكشێت بەتایبەتی لەنێو شارە گەورەكاندا، دیاردەیەكە لەدەروەی ئەم كۆمەڵگەیەوە هاوردە كراوە، بە پێی قسەی شارەزایان و پسپۆڕانی كۆمەڵناسی ئێرانی لە رێگەی كۆمەڵگە ئەوروپیەكانەوە دزەی كردووەو گوازراوەتەوە ئەم وڵاتە.

ئاماری فەرمی:
كامیل ئەحمەدی توێژەری كۆمەڵایەتی باس لەوە دەكات هیچ ئامارێكی فەرمی لەبەردەستدا نیە، بەڵام بەپێی توێژینەوەیەكی مەیدانی لەسەر (213)حاڵەت ئەنجام دراوە لەماوەی ئەمساڵدا تەمەنیان لە نێوان (25 بۆ 30)ساڵاندایە.
ئەحمەدی باس لەوەش دەكات كە زۆرینەی ئەو كەسانە هەڵگری بڕوانامەی (زانكۆ)ین، 62% یان بڕوانامەی بەكالۆریۆسیان هەیە و 23% یان خوێندكاری قۆناغەكانی ماستەر و دكتۆران.
بە پێی ئەو توێژینەوە مەیدانییە 39%یان باوەڕیان بە رێنماییەكانی ئیسلام نیە بۆ خێزانداریی، 57% یان بە پلەیەكی لاواز باوەڕیان بە ئیسلام هەیە ، تەنها 2.9% یان باوەڕیان بە رێنماییەكانی ئیسلام هەیەو ئاواتە خوازن ئەو هاوسەرگیرییەیان بە هاوسەرگیری فەرمی كۆتایی بێـت، 47%یشیان ئەو جۆرە هاوسەرگیرییە رەت دەكەنەوە.

بیانووی گەنجەكان:
توێژەرانی تایبەتی ئەو بوارە كۆمەڵێك بیانوو دەهێننەوە بۆ ئەو گەنجانەی پەنا بۆ ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە دەبەن، دەتوانرێت پلەبەندی بكرێت بۆ هۆكارە (هزری) فیكریەكانی وەكو باوەڕنەبوون بە هاوسەرگیری فەرمی، ئازادی هەڵبژاردن، خاوەندارێتی جەستە، هەورەها هۆكاری ئابووری وەك تێچوونی زۆری پرۆسەی هاوسەرگیری فەرمی، هۆكاری دەرونیش كە خۆی لە بەرپرسیارێتی خێزانداری دا دەبنێتەوە و نەبوونی متمانەی تەواوە بە هاوسەرێك بە درێژایی ژیان، جگە لەمانەش زۆرینەیان پێیان باشە پێش لە هاوسەرگیری فەرمی یەكترناسینێكی تەواوەتی  لەننێوانیاندا هەبێت.
لەو بارەویە –سینا-كە یەكێكە لەوانەی سێ ساڵە ئەم جۆرە هاوسەرگیرییەی ئەنجام داوە بە جەزیرە نێتی گوتووە: ئێمە –خۆی و كچەكە-بڕیارمانداوە لەژێر سەقفێكدا بژین و هیچ جۆرە گرێبەستێكی فەرمیشمان نەبێت، چونكە هیچمان باوەڕمان بە هاوسەرگیری و ئەو كۆت و بەندوباوە فەرمیانەی كۆمەڵگە نیە، ئەگەر باشتر و وردتر یەكتریمان ناسی و هەردوكمان كۆك بووین لەسەر ئەوەی بۆ هەمیشە دەتوانین لەگەڵ یەكتری بژین ئەوا رایدەگەیەنین و هاوسەرگیریەكەمان دەكەین بە فەرمی، بەڵام لە ئێستەدا بەهیچ شێوەیەك نە بیرمان لێكردۆتەوەو نە شتی واش دەبێت.

لەوەڵامی ئەو پرسیارەدا كە ئەگەر خێزانەكانتان بەم كارەتانیان زانی چی دەكەن؟ ئەو گوتی كە خێزانەكانمان لەسەرتاوە بەهیچ شێوەیەك رازی نابن، بەڵام كە زانییان ئێمە مكوڕ-سوور-ین لەسەر ئەو ژیانەی خۆمان هەڵمان بژاردووە، ئیتر ناچار دەبن ئەو دۆخە قبووڵ بكەن، لەگەڵ ئەوەشدا جەختی دەكردەوە هاوڕیكانیان ئەم جۆرە هاوسەریەیان ئەنجام داوە بە بێ ئاگاداری خێزانەكانیان بە تایبەتی كەس وكاری ئافرەتەكە.

نەبوونی هۆشیاری:
وەزیری وەرزش و لاوانی ئەو وڵاتە باس لەوە دەكات پاساوی ئەو گەنجانە تەنها ئابووری نیە، بەڵكو پەیوەندی بە گرفت و ئاریشەی رۆشنبیریی و دەرونی و نەبوون یان كەمی هۆشیارییانەوە هەیە، ئەوان نازانن لێكەوتەكانی-وەك ئەو دەڵێت-  ئەو ژیانی هاوسەردارییە ناتەندروستە چۆن دەبێت، ئەوان نازانن هاوسەرگیری سپی كێشەی زۆری بەدواوەیە كەئەوان لە ئێستەدا دەركی ناكەن.
پسپۆڕو توێژەری كۆمەڵایەتی (د.مەجیدی ئەبهەری) دەڵێت: كێشەو گرفتەكانی هاوسەرگیریی هەمیشەیی، هەڵنەگرتن و راكردن لە بەرپرسیارێـتی، چاوەڕوانی زیاد لە سنوور، مارەیی قورس و زۆر، هەندێكار هۆكاری زۆربوون و بەهێز بوونی پێی پرۆسەی هاوسەرگیری سپییە، دەكرێت ئەمەش یەكێك بێت لەو هۆكارانەی كە بوونەتە هۆی كەمبوونەوەی هاوسەرگیریی هەمیشەیی.

ئاریشەیەكی كۆمەڵایەتی:
زۆری پێناچێت، شارەزایان و پسپۆڕانی كۆمەڵایەتی پێیان وایە كە ئەم هاوسەرگیرییە دەبێـتە كێشەیەكی گەورە لەبەردەم خێزان پێكەوەنان دا، خانەوادەكان دەخاتە بەردەم مەترسی گەورە، ئاخر پارساڵ بەرزترین رێژەی تەڵاق لە مێژووی وڵاتی ئێراندا تۆمار كراوە، ژمارەی تەڵاق گەشتۆتە 175 هەزار حاڵەتی تەڵاقی تۆمار كراوە، كە زۆرترین ژمارەی ساڵان 609 هەزار حاڵەت بووە، بە پێی وتەی ئەو توێژەرو پسپۆڕە كۆمەڵایەتیانە بێت كە قسەیان بۆ –خبر اونلاین-كردووە هاوسەرگیری سپیی یان بە مەترسیدارتر لە تەڵاق باس كردووە.
بەڵام تائێستە بەرپرسانی ئەو وڵاتە نایانەوێت لەوبارەی هاوسەرگیری سپیەوە هیچ بڵێن، ئەگەر باسیشی بكەن بە شێوەیەكی گشتی و شەرمنانە ئاماژەیەكی پێدەدەن، لەوبارەیەوە وەزیری ناوخۆ داوای كردووە لێكۆڵینەوەی ورد لەوبارەی بڵاو بونەوەی ئەو جۆرە هاوسەرگیریەوە ئەنجام بدرێت، ئەو لەو بارەیەوە دەڵێت: لایەنە پەیوەندیدارەكان راپۆرتیان ئامادەكردووەو خەریكی گفت و گۆین لەو بارەیەوەو ئیدی هیچێكی تری لەوبارەیەوە نەدركاند.

دادگاش قسەی هەیە:
لەم دواییانەدا دەسەڵاتی دادوەری بەناچاری بێدەنگی شكاند، یاریدەدەری سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری لەو بارەیەوە دەستەواژەی –ژیانی هاوبەشی رەش-ی بەكارهێنا لەبری هاوسەرگیریی سپی و گوتی: ئەو جۆرە هاوسەرگیرییە پێچەوانەی یاسا و شەرعە، هەر كەس بەشداری بكات لە بڵاوبوونەوەی یان چاوپۆشی لێبكات پێچەوانەی یاسا و شەرعە و پشتیوانی لە بڵاوبوونەوەی بەدڕەوشتی دا كردووە.
توێژەرو زانایان باس لەوە دەكەن كە هاوسەرگیریی سپی یەكێك نیە لە كێشە هەرەگەوەركانی كۆمەڵگە كە ئەمڕۆ ئێران رووبەڕووی دەبێتەوە و هەڕەشە لە بنەماكانی خێزان بكات، بەڵكو ئەوەی كە كێشەی گەورەیە بوونی ئەو هەموو (رەبەن-پیاوی بێژنی گەورە) و (قەیرە-ئافرەتی بەتەمەنی شوو نەكردوو)انەن كە باوەڕیان بە هاوسەرگیری نیە، یان هاوسەریان هەیە و پەنا بۆ ئەو جۆرە هاوسەرگیرییەش دەبەن.

ژن و منداڵ قوربانیەكەن:
دكتۆر ئەحمەدی دەڵێت توێژینەوەكەمم لەبارەی هاوسەرگیری سپی تەواوكردووە و دەتوانم كورتی بكەمەوە بەم شێوەیە: سەرەڕای كاریگەرییە نەرێنەیەكانی لەسەر خێزان و و بەها كۆمەڵایەتیەكانی، هەروەها لایەنی فشاری دەروونی زۆر كە لەئەنجامی هاوسەرگیرییەكی نهێنی یەوە سەرچاوەی گرتوە، شەرعی نەبوون و رێگە پێنەدراوی یاسایی، هەورەها روخان و نەمانی كۆت و بەندە سێكسیەكان، لەدایك بوونی منداڵی نایاسایی وبێ بەش لە نازی دایك و باوك و میرات نەبەری مادی و موعنەوی لە دایك و باوكێكی شەرعییەوە، ئەمانە لە لایەك، لە لایەكی تریشەوە ، دكتۆر ئەبهەری جەخت دەكاتەوەو مكوڕە، بە پێی ئامارە بەردەستە نافەرمیەكان ماوەی هاوسەرگیری سپی زۆركەمە، ئەوەش لەبەر نەبوونی پابەندبوونی ئەخلاقی و یاسایی و شەرعی هاوسەرەكان بەیەكەوە، دەكرێت بەیانییەك لە خەو بێدار ببنەوە یەكێكیان بڕیاری دابێت كۆتایی بەو پەیوەندییە بهێنیت و لایەنەكەی تر ناتوانێت هیچ بكات لەبەر ئەوەی كە هیچ بەڵگەیەك بەدەستەوە نیە كە مافەكان بپارێزێت، لێرەش دا هەموو زیانەكان بەرۆكی ژنان دەگرێتەوە.

سەرچاوە: الجزیرە نت.