02:39 - 25/10/2020

بەدبەختی ئێرانییەكان لە پڕۆژەی ئەتۆمییەوە بۆ گرانی بازاڕ و پەتای كۆرۆنا‌

پەیسەر

ساڵانێكی دوورو درێژە لەنێو هەموو كۆڕ وكۆبوونەوەیەكی گەورەو بچووكی وڵاتی ئێراندا باس هەر باسی هەژاریی و كێشەی بێبایەخ بوونی دراوی وڵاتەكەیان وگرانبوونی شمەكی رۆژانەیە، لە سەرو بەندی سەرۆكایەتی ئەحمەدی نەژاد دابوو كە دەستەواژەكانی (سزا قورسەكان، سزای پشتشكێن، سزای كەمەرشكێن و ...) كەوتە نێو میدیان ناوخۆیی و جیهانیەكان، بۆ ئەوە بوو چاوی خەڵك لەسەر سیاسەتەكانی ئێران دوو ربخەنەوەو بارگاوییان بكەن بە دەستێوەردنی ئیستیكبارو ملهوڕێتی ئەمەریكاو ئیسرائیل، بەڵام چالاكانی سیاسی و شرۆڤەكاران هۆكاری دیكەیان دیاری دەكرد،لە لایەك ئێران سەرقاڵی پرۆژە ئەتۆمیەكانی بوو بە پێچەوانەی ڕێككەوتنە نێو دەوڵەتیەكانی وزەی ئەتۆم، لە لایەكی دیكەشەوە حیزبەكانی دەرەوەی وڵاتەكەی پۆشتە دەكردەوە، لە نموونەی حیزبوڵای لوبنان و حوسیەكانی یەمەن و میلشیاكانی عێراق و تەنانەت دەستی بەدەوڵەتە عەلەوییەكەی سوریاشەوە بوو.

وەك شارەزایان باسی دەكەن وەزرەكانی پایزو زستان بۆ زۆرینەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی و ئێران بەتایبەتی دوو وەرزی خراپی ئابوورین، لەلایەك لەبەر ئەوەی زۆرینەی بەرووبوومە كشتووكاڵیەكانیان تێدا ناكرێت و لە لایەكی دیكەشەوە قاسەو گەنجینەی زۆرینەیان خاڵی دەكاتەوە، هەر بۆیە بۆ خێزانەكانیش هەمان بۆچوون ڕاستەو گیرفانی زۆرینەی خێزانەكانیش هەڵدەتەكێنێت.

ماوەیەك پێش لە ئێستا میدیاكان بڵاویان كردەوە هەندێك لە پارێزگاكانی ئێران كێشەی ئاردیان بۆ دوستبووە، سەرەڕای ئەوەی میدیای فەرمی وڵات چەند پاساوێكی بۆ دۆخەكە هێنایەوەو بە ئاسایی لێكدانەوەی بۆ كردو ڕایگەیاند كە كۆتاییان بەو تەنگەشەیە هێناوە، بەڵام كاریگەرییەكانی دابەزینی بەهای –ڕیاڵ- بابەتەكەی قووڵتر كردووەتەوەو گرانی ئاردو  دانەوێڵە بووەتە قسەو باسی نانەواو سەموونخانەكان و ئەوەش كاریگەریی لەسەر دروستكردوون بۆیە دوور نیە لەناكاوێكدا نرخی نان بەرزببێتەوەو ئەوەش گەورەترین كاریگەریی لەسەر كۆمەڵگەی ئێرانی دروست بكات، نەك هەر نان، بەڵكو پیاز و پەتاتەش كە دوو شمەكی زۆر بەكارهێنراو ئامادەی سەر زۆرینەی سفرەو خوانی خێزانە ئێرانیەكانە، ڕوویان لە بەرزبوونەوە كردووەو چاودێرانی ئابووری و بازاڕێش هێشتا پاساو دەهێننەوە گوایە بابەتەكە پەیوەندی بە هاتنی وەزرەوە هەیەو هەموو ساڵێك لەسەرەتای پایز و تا كۆتایی زستان ئەو دوو كاڵایە كەمبوونەوەیان بە خۆیانەوە بینیوە بەڵام نەگەشتووەتە ئاستی نەبوون. هەروەك چۆن لەوەرزی گەرمای هاویندا كێشە بۆ شیرەمەنی و گۆشت دروستدەبێت.

بە پێی هەندێك لە سەرچاوە نەیارەكانی ئەو وڵاتە بازاڕی ڕاستەقینەی كڕین و فرۆشی رۆژانە بەدەست دەڵاڵەكانەوەیە، نەك بەرپرسانی بچووك و مام ناوەندی ئەو وڵاتە ڕێگر نین، بەڵكو خۆیان بەشێكن لە پرۆسەكەو لەو ڕێگەیەوە نانی خۆیان پەیدا دەكەن، لەنێو پرۆسەكەدا یان هاوبەشییان هەیە یان چاودێریی دەڵاڵەكان دەكەن و دەیانپارێزن، هەموو قورساییەكەش كەوتووەتە سەر شان و گەردنی خەڵكی هەژارو كریاری خۆراكی رۆژانە.

لە ئێستادا كە بازاڕەكان بە هەموو شێوەیەك شپرزبوون، بەهای ڕیاڵی ئێرانی لەبەرامبەر دۆلاری ئەمەریكیدا چۆكی داداوە، دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە دووبارە دەیانەوێت سەرنجی خەڵك بخەنەوە سەر سزاكانی ئەمەریكاو شانی خۆیان لە ژێر ئەو بەرپرسیارێتییە بهێننە دەرەوە، خەڵكی فرۆشیارو بازرگانەكانیش بۆ ئەوەی مایەپووچ نەبن و لەم قۆناغە بەسەلامەتی سەر ببنە دەرەوە زۆرینەی كاڵاكانیان كردووە بە دۆلار و بە ڕیاڵی ئێرانی كەمتر مامەڵە دەكەن، ئەوەش زیانێكی دییە بۆ بانكەكانی ئێران و بۆ ئەو مەبەستە ئێرانیش لە بازرگانییە گەورەكانیدا مامەڵە بە دۆلار- دراوی دوژمن-ەكەیەوە دەكات. بەشێكی دی لە هاوڵاتیانی سەرجەم سنوورەكانی ئێران لە باكوورەو بۆ باشوور، لە خۆرهەڵاتیەوە بۆ خۆرئاوا، دەستیان داوەتە كاری قاچاخچێتی و بەنایاسایی و بەدوور لە چاوی حكومەت و تەعریفەی گومرگی بەشێكی زۆر لە كاڵاكانیان دەبەنە دەرەوە بۆ ئەوەی بە دراوی دراوسێكان ساغیان بكەنەوە. لە لایەكی تریشەوە بەشێك لە شارەزایان بەزەییان بە دۆخی ئەو وڵاتەدا دێتەوە كە خاوەنی ئەو هەموو یەدەگەی نەوت و كانزا جۆراوجۆرەكان و شوێنی گەشتیاریی جیهانییە كەچی لە سایەی ڕژێمێكی وەك ئەوەی ئێستاوە گیرۆدەی دەستی نان و پیازو پەتاتە بووە، هەموو هۆكارەكانیش بۆ نەسازیی ئەو ڕژێمە دەگێرنەوە لەگەڵ ڕێككەوتننامە نێو دەوڵەتیەكان و بە كورتی پێیان وایە بە پێچەوانەی شەپۆلەوە كەشتییەكەیان بەڕێخستووە.

چاودێران باس لەوە دەكەن ئەگەر جاران چاوی خەڵك تەنها لەسەر بەرزبوونەوەی نرخی گۆشت و مریشك و ماسی بووبێت لە بازاڕەكاندا، ئەوا لە ئێستادا هەموو شتەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووەو نرخەكان دوو بەرامبەر تا دە بەرامبەر چووەتە سەرەوە، بەجۆرێك بەشێك لە خەڵك پییان وایە ئەوەی كە ئێران ملی پێوەناوە هەمان ئەو گرانییەی عێراقە كە لە نەوەدەكاندا بەهۆی سزای ئابووری رۆژئاواوە تووشی بوو، ئەوەش ئەو گرانییەیە كە دەبێت ئێرانیەكان ڕووبەرووی ببنەوەو كاری رۆژانەی كرێكارێك نەكاتە تێركردنی خێزانەكەی، فەرمانبەرێك نەتوانێت مانگی جارێك كیلۆیەك گۆشت بۆ سەر سفرەی خانەوادەكەی ئامادە بكات.

ئەوانەی كە لە سیاسەتی ئێستای ئێران نیگەرانن دەڵێن: لەو دۆخە ناهەموارەشدا هێشتا ئێران دەست لە پیتاندنی یۆرانێۆم و بەخێوكردنی حیزب و لایەنەكانی دەرەوەی ئێران هەڵناگرێت و لەگەڵ ئەوەشدا سوورە لەسەر ئەوەی سەركەوتوو بووە لە ئیدارەدانی وڵاتەكەیدا و نایەوێت هیچ تاوانێك بە ئەستر بگرێت، فرۆشیارەكانیش ئەگەر بیانەوێت زیان لە كاڵاكانیدا نەكات، ئەوا دەبێت دەبەرامبەری نرخی پێشوو كالاكانی بفرۆشێت و هێشتا دڵنیاش نییە لەوەی كە بەو پارەیە دەتوانێت درێژە بە كارو كەسابەتەكەی بدات، خاوەن دووكان و خانووەكانیش بەناچاریی كرێی موڵكەكانیان بەرەو سەرەوە بردووەی، وەك شارەزایان دەڵێن خەڵك خەریكە بڕستی لێببڕێت و بە ئاشكرا دەڵێت مەردم بەدبەخت بوون، چەرخی زیندەگی ئیتر ناسوڕێت.

ئەوەی كە هەیە چیرۆكی پر لە كارەساتی خەڵكی ئەو وڵاتەیە بەدەست كێشە سیاسی و ململانێ نێو دەوڵەتییەكانەوە، نە ئەوەیە ڕژێمی ولاتەكەیان لە پێناوی میللەتەكەیدا دەست لە هەندێك لە خواستەكانی هەڵبگرێت و نە ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانیشی لەوبارەیەوە چاوپۆشیی دەكەن و سووریش دەزانن ئەوەی زیان دەكات خەڵكە ڕەشوڕووتەكەیە نەك سیستەم و بەرپرسانی وڵات، هەربۆیە تۆڕی كۆمەڵایەتی لە ئێران پڕیەتی لە نیگەرانی و زۆرینەیان خوازیاری ئەوەن یەكەم بۆمبێك كە ئەمەریكا بە ئێرانیەوە دەنێت لە ماڵی ئەوان بدات، تا زووتر لەو دۆخە دەربازیان ببێت، لەبەر ئەوەی ئەگەر باوكێك نەتوانێت جانتاو دەفتەرو قەڵەم بۆ منداڵەكانی دابین بكات، ئەگەر نەتوانێت سكی خۆی و ماڵ و منداڵەكەی تێر بكات ئیتر ژیان چ مانایەكی بۆ ئەو هەیەو دەبێت چ خۆشییەك لە مان و بەردەوامی ببینێت؟ ئیتر با دەردو ترسی كۆرۆناش لەولاوە بوەستێت، كەرۆژانە ئازیزانیان دروێنە دەكات و گیرۆدەی داوو دەرمانێكیان دەكات كە بە كرێكاری یەك مانگ ناتوانن چارەسەریی یەك هەفتەی نەخۆشییەكەیان بكەن.