03:09 - 26/09/2020
دوای ئاسایی بونەوەی پەیوەندیەكانی ئیسرائیل- ئیمارات... ئایا یەهودیەكانی عێراق رەگەزنامەكانیان بەدەست دەهێننەوە؟
لەكاتێكدا ناوچەكە ئاسایی بونەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بەخۆیەوە دەبینێت، یەهودیەكانی عێراق لەدەرەوە داوا دەكەن رەگەزنامە عێراقیەكانیان پێ بدرێتەوە، كە بێگومان جوولەكەكانی كوردستانیش لەڕیزی جوولەكە عێراقیەكاندا ئەژماركراون..
ماڵپەری " ئەلمونیتور" ی ئەمریكی كە گرنگی بە كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەراست دەدات، راپۆرتێكی ژنە چالاكوانی عێراقی لجین بەلداوی بڵاوكردەوە كە گرنگی بە فرە رۆشنبیری و بەرژەوەندی نیشتمانی و دروستكردنی ئاشتی دەدات، تێیدا داواكاری ژمارەیەك لە یەهودیەكانی عێراقی لەدەرەوەی وڵات خستۆتە ڕوو كە دەیانەوێت مافی گەرانەوەیان بۆ وڵاتیان پێ بدرێت و دووبارە رەگەزنامەكانیان پێ بدرێتەوە، ئەمەش لەدۆخێكدا كە ناوچەكە ئاسایی بوونەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بەخۆیەوە دەبینێت.
نوسەر لەسەرەتای راپۆرتەكەیدا دەڵێت " لەكاتێكدا ناوچەكە شەپۆلێكی
نوێی ئاسایی بوونەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بەخۆیەوە دەبینێت، یەهودیەكانی عێراق
بەدوای دەرفەتێكدا دەگەڕێن بۆ ئەوەی سەردانی عێراق بكەن، نیشتمانی رەسەنی خۆیان، وەك
ئەوەی لە ئێستا ئیسرائیلیەكان دەتوانن سەردانی ئیمارات بكەن.
جۆش و خرۆشی گەرانەوە بۆ عێراق
لەم چوارچێوەیدا لیندا مینوهین عبدالعەزیز كە چاودێری سیاسی یەهودی
-عێراقیە و ساڵی 1971 دوای ئەوەی باوكی لەدەستداوە عێراقی جێهێشتووە، لەپێگەی تایبەتی
خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبووك نوسیویەتی" دوێنێ ئاهەنگمان گێرا بەبۆنەی یەكەم
گەشت لە تەلئەبیبەوە بۆ شاری ئەبوزەبی، بەهەموو جۆش و خرۆشێكەوە چاوەڕێی ئەو كاتەین
كە بتوانین لە تەلئەبیبەوە گەشت بكەین بۆ بەغداد، وە بەخێرهاتنی ئەوانە بكەین كە لەعێراقەوە
دێن بۆ ئیسرائیل".
نوسەر پێی وایە دوای نزیكەی 70 ساڵ لە لێسەندنەوەی رەگەزنامەكانیان و
دەركردنیان بەزۆرەملێ لە وڵاتەكانیان، تائێستا یەهودیەكانی عێراق بیری نشتمانەكەیان
دەكەن، و هیچ دەرفەتێك لەدەست نادەن بۆ داواكردنی پێدانەوەی رەگەزنامە عێراقیەكانیان.
نامەیەك بۆ كازمی
ئدوین شكر جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی یەهودی- بەریتانیەكان، و
جێگری پێشووی سەرۆكی كۆنگرێسی یەهودیەكانی ئەوروپا، لە بەرواری 19/8 نامەیەكی
ئاراستەی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق كردووە تێیدا دەڵێت " رێگەم بدە
كە جۆرێك لە سۆز و تكا بخەمە بەردەستتان، لەكاتی كۆبونەوەتان لەگەڵ ئیدارەی ئەمریكی
لە واشنتۆن، بە ئومێدی ئەوەی هەڵوێستێكی ئازایانە بنوێنن، بۆ گرەنتیكردنی دادپەروەری
بەرامبەر جالیەی یەهودی- عێراقی كە لەدەیەكانی رابردوودا بەدەست پەراوێزخستن
دوورخستنەوە ناڵاندیان"
نوسەر سەرنجی بۆ ئەوە راكێشاوە كە ژمارەی جالیەی یەهودی- عێراقی 150 هەزار كەس بووە لەساڵی 1947 واتا یەك ساڵ
پێش دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل، بەپێی سەرژمێریەك كە لەسەرەتای سەدەی بیست ئەنجامدراوە
دەردەكەوێت 40%ی دانیشتوانی شاری بەغدادی پایتەخت یەهودی بوون، و دوای ئەوەی رەگەزنامەكانیان
لێسەندرایەوە و ناچار بە كۆچی زۆرەملێ كران، هیچ دەرفەتێك لەبەردەم جالیەی یەهودی
-عێراقی نەما جگە لەوەی كۆچ بكەن بۆ ئیسرائیل.
وە لە ئەمرۆدا ژمارەی ئەو ئیسرائیلیانەی كە لەبنەرەتدا عێراقین و بە
" بافلیم" ( بە عبری واتا بابلیەكان) ناسراون نزیكەی نیوملیۆن كەسە،
ژمارەیەكی كەم لەوانە دەرفەتی ئەوەیان هەبووە لە ئەوروپا یان لە ئەمریكای باكور نیشتەجێ
بن، و ئدوین شكر یەكێكە لەو كەمینەیە، بنەماڵە و خێزانی شكر تا هاوینی ساڵی 1971 لە
عێراق نیشتەجێ بوون، و دوای ئەوە خێزانەكەیان دەرفەتی ژیانیان لە بەریتانیا پێ
دراوە و لەو كاتەوە لەو وڵاتە دەژیەن.
لەنامەكەدا بۆ كازمی ئدوین شكر دەڵێت " ئێستا كاتی ئەوەیە سنورێك
بۆ سیاسەتی پەراوێزخستن دابنێین كە لەسەر بنەمای پێكهاتە و ئاینی دارێژراوە".
شكر چەندجارێك سەردانی عێراقی كردووە و چۆتە بەغداد و موسڵ و تەنانەت
سەردانی شاری نەجەفی كردووە كە بەشارێكی پیرۆزی شیعەكان دادەنرێت، هەروەها سەردانی
چەندین شوێنی پیرۆزی یەهودیەكانی كردووە لەناوچە جیاجیاكانی عێراق لە باكورەوە تا
باشور، هەروەك فلمێكی بەرهەم هێناوە بەناونیشانی" یادی بەغداد بكەن" و تێیدا
یەهودیەكانی عێراق چیرۆكی خۆیان دەگێرنەوە.
بیانوەكانی وەرگرتنەوەی رەگەزنامە
كاتێك ماڵپەری " ئەلمونیتور" پرسیار لە شكر دەكات لە
ئامانجی پشت داواكردنی رەگەزنامەی عێراقی بیانوی ئەو ئەوەیە دەڵێت" من لە 23ی
تەموزی ساڵی 1955 لەدایك و باوكێكی عێراقی لەدایك بووم، ئەوانەی پێش من لەسەر ئەم
خاكە ژیاون لە 586 ساڵ پێش زاینەوە، بۆیە مافی خۆمە رەگەزنامەم هەبێت و دەستوری عێراقیش
گرەنتی ئەو مافەی پێداوم"
یەهودیەكان دوای ڕوخانی سەدام
لەدوای ڕوخانی حزبی بەعس لە عێراق لە ساڵی 2003، لەساڵی 2006 دا یاسای
رەگەزنامەی عێراقی هەمواركرایەوە و یاسا نوێكە رێگەی داوە ئەو عێراقیانەی بەهۆكاری
سیاسی یان نەتەوەیی یان پێكهاتەیی رەگەزنامەكانیان لەدەستداوە، جارێكی تر رەگەزنامە
وەربگرنەوە، بەڵام لە مادەی 2/17ی یاساكە بەڕوونی یەهودیەكانی جیاكردۆتەوە و ئەو
مافەی پێنەداون كە دووبارە رەگەزنامەی عێراقی وەربگرنەوە و سود لەو بژاردەیە وەربگرن .
نوسەر لە زاری شكر دەگوازێتەوە كە " عێراق ناتوانێت دەست بكات بە
دروستكردنی كۆمەڵگەی مەدەنی كە هاوڵاتیان مافەكانیان وەربگرن، هەروەها ئەو ستەمە
چارەسەر بكرێت كە دژی زۆر لەپێكهاتەكانی كۆمەڵگەی عێراقی كراوە لەناویشاندا یەهودیەكان،
ئێستا كاتی ئەوەیە ئەو پرۆسەیە دەست پێ بكات".
بەڵام لیندا مینوهین پێی وایە پرسی داواكردنی رەگەزنامەی عێراقی پرسێكی
ئەخلاقیە بۆ یەهودیەكان، كە بیر لەوە ناكەنەوە جارێكی تر بگەڕێنەوە بۆ عێراق بەتایبەتیش
لەم دۆخە نارەحەتە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا حەز دەكەن پارێزگاری لەپەیوەندیەكانیان بكەن
لەگەڵ وڵاتی رەسەنی خۆیان.
باڵیۆزخانەی وەهمی ئیسرائیل لە عێراق
لیندا دەڵێت " یەهودیەكان بێبەشن لە گەرانەوە بۆ عێراق لەگەڵ ئەوەی
ئەوان دانیشتوانی رەسەنی وڵاتی رافدین بوون، هەروەها یەهودیەكان مێژوویەكیان لەعێراق
هەیە كە دەگەڕێتەوە بۆ 2600 ساڵ پێش ئێستا و بەشداریان كردووە لە دروستكردنی عێراق
لە هەموو سەردەمەكاندا و بەتایبەتیش لە سەردەمی نوێدا.
نوسەر سەرنجی بۆ ئەوە راكێشاوە كە ئیسرائیل لەساڵی 2018 دا باڵیۆزخانەی
گریمانەیی لە عێراق كردەوە و سەرنجی هەزاران هاوڵاتی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبووك
راكێشا.
كۆتایی هێنان بە دوورخستنەوە و بەدیهێنانی دادپەروەری
لیندا مینوهین دەڵێت " پێدانەوەی رەگەزنامە بە یەهودیەكانی عێراق
دەبێتە هۆی چاندنی بەهای فرە رۆشنبیری لە عێراق و بەدیهێنانی دادپەروەری، بۆیە كۆمەڵگەی
مەدەنی لەعێراق پشتیوانی دەكات، بەمەبەستی بەدیهێنانی ئەو ئامانجە، زۆر زیاتر لەوەی
یەهودیەكانی عێراق خۆیان كاری بۆ دەكەن".
لەم چوارچێوەیەدا شكر لە نامەكەیدا بۆ كازمی دەڵێت " دەرفەتێك لەبەردەم
ئێوە هەیە بۆ كۆتایی هێنان بە سیاسەتی پەراوێزخستن و دوورخستنەوە و دەستكردن بە قۆناغی
دروستكردنی پردی پەیوەندی و كۆتایی هێنان بە ستەمی رابردوو، وە دروستكردنی پەیوەندی
لەگەڵ عێراقیەكان لە هەموو بوارەكان، و ئەوان دڵخۆش دەبن بەو دەرفەتە بۆ پێشكەشكردنی
هاوكاری بۆ دووبارە ئاوەدانكردنەوەی وڵاتەكەیان، و سود وەرگرتن لە تواناكانیان"
لەم چوارچێوەیەدا كازمی باس لەوە دەكات كە عێراق لە گۆڕەپانی شەڕەوە
دەگۆڕدرێت بۆ ڕوویەكی تری ئاشتی و هاوكاری و چەندین جاریش جەختی لە بەدیهێنانی ئەو
ئامانجە كردۆتەوە.
هاوسۆزی یەهودیەكان بۆ عێراق
راپۆرتەكە سەرنجی بۆ ئەوە راكێشاوە كە لەگەڵ ئەو نارەحەتیەی كە جالیەی
یەهودی بینیویەتی لەمیانی گەشتی ناخۆشیان لە عێراقەوە بۆ ئیسرائیل و وڵاتانی تر، بەڵام
زۆر لەوانە توانیویانە پارێزگاری لە زمانی عەرەبی و رۆشنبیریەتی عێراقی بكەن.
نوسەر لە دیڤید باسون نوسەری یەهودی -عێراقی گواستۆتەوە كە "
تائێستاش یەهودیەكانی عێراق هەست دەكەن هاوسۆزی و خۆشەویستی بەهێزیان بۆ عێراق هەیە،
بۆ وڵاتێك كە خۆیان و دایك و باوك و باپیرە و داپیرەیان تێیدا لەدایك بووە، ئێمە وەك
نەوەیەكی لەناوچوو دادەنرێین، بەهۆی ئەوەی پەیوەندیمان لەگەڵ نەوەكانمان و باب و باپیرمان نەماوە، بەڵام دەمانەوێت بەبیریان
بهێنینەوە كە رەگ و ریشەیی ئێمە دەگەڕێتەوە بۆ عێراق، و بەبێ شاری بابل، نە ئاینی یەهودی
و نەگەلی یەهودی بوونی نامێنێت"
ئەجندای سیاسی لەپشت هەوڵەكانەوە نیە
هەریەك لە شكر و لیندا مینوهین جەخت لەوە دەكەنەوە كە هیچ ئەجێندایەكی
سیاسی لەپشت داواكاری وەرگرتنەوەی رەگەزنامەی عێراقیەوە نیە، شكر دەڵێت " عێراق
بۆ من رەگ و ریشە و كلتور و ناسنامەیە، چونكە من لە نەوەی گەلێكم بەبەردەوامی لەوڵاتی
نێوان دوو ڕووبارەكە ژیاوە بۆماوەی زیاتر لە 2600 ساڵ، دەمەوێت ئەو ڕەگ و ڕیشەیە بۆ
منداڵەكانم بگوازمەوە، چونكە ئەوان مافی خۆیانە جێپەنجەی میراتی باب و باپیرانیان
بزانن"
یەهودیەكان و دووبارە دروستكردنەوەی عێراق
بەڵام لیندا پێی وایە " یەهودیەكانی عێراق دەیانەوێت زۆر بەسادەی
پارێزگاری لە رۆشنبیری خۆیان بكەن، و زۆر سودیشی بۆ عێراق دەبێت سەرباری گەرانەوەی
رەگەزنامە بۆ عێراقیەكان"
نوسەر دەڵێت" یەهودیەكانی عێراق لە جالیە بەهێزەكانن و كار دەكەن
لە بوارەكانی ئابوری و پەروەردە و تەكنەلۆجیا، بۆیە دەتوانن بەشدار بن لە دووبارە
ئاوەدانكردنەوەی عێراق، جگە لەوەی عێراق چەندین شوێنی ئاینی و مێژووی هەیە، كە دەبنە
ناوچەی گەشتیاری ئاینی و رۆشنبیری سەرنج راكێش".
شكر لە نامەكەیدا بۆ كازمی دەڵێت" پێویستە پارێزگاری لە كلتور و
مێژووی رۆشنبیری بكرێت و شانازی پێوە بكرێت بەوپێیەی هێمایەكە لەو شارستانیەتیەی كە
ئەم زەویەی پێ رازێندراوەتەوە، و پێناسەی وڵاتی رافدەینە، و لەساڵی 2003 وە شوێنەوارە
ئاینیەكانی یەهودیەكان لەعێراق دزران كە مێژووەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ساڵ پێش
ئێستا، گۆڕی نەبی حزقیال لەشاری كفل ی عێراقی بەڵگەیەكی دیاری دەستبەسەرداگرتنی رۆشنبیریە".
نوسەر لەكۆتای راپۆرتەكەیدا وەتەیەكی ئیدوین شكر جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی
نوێنەرانی یەهودی لە بەریتانیا هێناوەتەوە كە دەڵێت" هەر دەبێت رێگە بدرێت یەهودیەكان
سەردانی گۆڕی پێغەمبەرەكانیان و شوێنە مێژوویەكانیان بكەن، بەبێ رەچاوكردنی پەیوەندی
نێوان عێراق و ئیسرائیل، هەروەها پێویستە رێگە نەدرێت هەر ناكۆكیەكی سیاسی ببێتە
ناكۆكی ئاینی"
ئەم بابەتە لە ماڵپەڕی ساسە پۆست بە زمانی عەرەبی بڵاوكراوەتەوە
و پەیسەرپرێس وەك خۆی كردویەتی بە كوردی