11:53 - 22/09/2020

بەهاییەكان و جەنگی هەشت ساڵە: هاوبەشی مەینەتی و بێ بەش لە دەستكەوت‌

پەیسەر

رۆژی 22 ئەیلوول 1980 كە دەكاتە 31 شەهریوەری 1359، دەستپێكی مێژوویەكی نوێی وڵاتی ئێرانە، مێژوویەك كە بەدیوە خراپەكەیدا بۆ ئەو وڵاتە هاتە پێشەوەو هێشتا خۆشییەكانی كۆتایی هێنان بە ڕژێمی سەدان ساڵەی شای ئێران تەواو نەبووبوو، لەناكاو كەوتە ناو تەپوتۆزی جەنگێكی ماڵوێرانكەر و هەشت ساڵی ڕەبەقی خایاند. هەرچۆنێك بوو بە زیان و قوربانییەكی زۆرەوەو بە هیمەتی زۆر لایەن كۆتایی بەو جەنگە هێنا، ئێستا كە 20 ساڵ بەسەر كۆتایی جەنگەكەدا تێدەپەڕێت بەڵام هێشتا لای زۆر كەس و لایەن پێیان وایە هیشتا شەڕەكە تەواو نەبووەو بەردەوامی هەیە.

بیست ساڵە لە میدیای فەرمی ئێرانەوە پیاهەڵدان بۆ جەنگاوەران و قوربانیەكانی ئەو جەنگە دەكرێت، لەكاتێكدا ژمارەیەكی زۆری تریش فەرامۆش دەكرێن، كەمینەیەكی زۆر لەو وڵاتەدا هەن كە بەشداریی ئەو جەنگەبوون و تا ئێستاش هیچیان لەبارەوە ناگوترێت، نە كوژراوەكانیان وەك شەهید ناودەهێنرێت و نە بریندارەكانیان وەك ئەوانی دیكە مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت و نە ونبووەكانیشیان وەك ونبووی تر مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت. زۆرینەی ئەوانەی لەو بارەیەوە قسەیان كردووە پێیان وایە هۆكارەكەی ئەوەیە كە رژێمی ئێران لەناوخۆی ولاتەكەیدا ڕووبەڕووی كێشەی گەورە بووەتەوەو نەیتوانیەوەبەیەك چاو سەیری هەموو هاوڵاتیەكانی خۆی بكات، یەكێك لەو كەمیانەی كە لە ئێراندا ڕووبەڕووی ئەو كێشەیە بوونەتەوە بەهاییەكانن.

دۆخی بەهاییەكان لە سەردەمی جەنگدا:
لەسەروبەندی شۆڕشی گەلانی ئێراندا 1979 و بەشداریی زۆرینەی چین و توێژەكانی ئێران لەو شۆڕشە جەماوەرییەدا، هەر لەو سەرەتایەوە جیاوازیی زۆر لەنێو پێكهاتەكانی ئێراندا ڕوویدا، لەبەر ئەوەی لایەنی دەستڕۆشتووی ئەو وڵاتە نەیدەویست لایەنە دیكە لەو دۆخەدا دەستی هەبێت، ئیتر پێكهاتەكان نەتەوەیی بن وەك كورد، یان ئاینی و كۆمەڵایەتی بن وەك بەهاییەكان، وەك شارەزایان باسی دەكەن دوای ئەوەی ڕژێمی ئێران بە زۆرینەی كەوتنە كۆنترۆڵكردنی دەسەڵاتی ناوەندی شارەكان، ئیتر پەلاماری كوردستان دراو خومەینی فەتوای جیهادی لەدژ دان و لە هەمان كاتیشدا 11 كەس لە بەرپرسان و كەسانی دیاری بەهایەكانیان فڕاندو تا ئێستاش هیچ هەواڵێكیان نییەو كەس و كاریشیان هەواڵێ ئەوەیان نییە ماون یان مردوون، سەیرەكەش لەوەدا بوو، ئەو كارە كاتێك ئەنجام درا كەتەنها یەك مانگ بوو جەنگ لەگەڵ عێراق هەڵگیرسابوو؟

یەكێك لە نووسەرە بەناوبانگەكانی ئێران –فریدون وهمن-  لە كتێبی – سەدو شەست ساڵ جەنگ لە دژی ئاینی بەهاییەكان- دەڵێت: جەنگی هەشت ساڵە لە گەڵ عێراق بووە بیانوویەكی زۆر باش بۆ ئەوەی دەسەڵاتدارانی ئێران هەرچییان بووێت لە دژی بەهاییەكان ئەنجامی بدەن، چوون لەو سەردەمەدا بە بیانووی جەنگ و داتاشینی تاوان كەس نەیدەپرسییەوە چیەو بۆچی وادەكرێت، ئەو تاوانانەی كە لەبەرامبەر بەهاییەكان ئەنجام دران یەكێك لە كێشە گەورەكانی ئەوەبوو كە هیچ مەس و لایەنێك نەبوو پشتیوانییان بكات و گوێ لە سكاڵاكانیان بگرێت.

 ئەو نووسەرە باس لەوە دەكات هەرچەندە ئێران زۆر كاری لەسەر ئاماری قوربانییەكانی خۆی كردووە، بەڵام تا ئێستا ئاماری تەواوی قوربانیی بەهاییەكان دیاترنین و ئەگەر هەشبن بەوشێوەیە نییەو كەمتەرخەمییان زۆر لەبارەوە كراوە.

لەسەردەمی سەرۆك كۆماری ڕەجایدا 56 كەس، لە سەردەمی باهونەردا 12  و لە سەردەمی محەمەد رەزا مەهدەوی 5كەس و لەكاتی سەرۆك كۆماری خامنەئی و میرحوسەینی موسەویدا 119 كەسیان بەخراپترین شێوە دەستگیركراون و زیندانی كراون و پاشان لە سێدارە دراوون و ئەوەش زیاتر تاوانەكەی گەورەتر كردووە كەسێك نەبووە گوێ لە ئازارەكانیان بگرێت..
سەرەڕای ئەوەی بەهاییەكان لەژێرفشاری گرتن و بردن و زیندانی كردن و لەسێدارەداندا بوون، بەهاییەكان لەنێو دامەزراوە حكومییەكان و فەرمانگەكاندا دەركران و مامەڵەی شەرعی و هاوسەرگیرییان بە نایاسایی لەقەڵەمداو لەو ڕێگەیەشەوە دەرگاكرایەوە بۆ ئەوەی چییان لەدەست دێت لەبەرامبەریان بكرێت، وەك ئەوەی لەبەرامبەر كوردانی ڕۆژهەڵاتیش كرا.


بەهاییەكان و جەنگ:
(دینی ئێمە ڕێگەنادات چەك هەڵبگرین) ئەمە ئەو ڕستەیەبوو كە بەهاییەكان بەردەوام لەكاتی جەنگدا بەبەرپرسەكانیان دەگوت، بۆیە زۆرینەی ئەو بەرپرسانەی كە لە دۆخەكە تێدەگشەتن كاری دیكەیان پێدەكردن و چەكیان نەدەدان بەدەستەوە.
بەڵام هەندێكی دیكەیان كە لەگەڵ بەرپرسلانی دیكە ڕووبەڕوو دەبوونەوە شتێكی دیكەیان پێدەگواترا: غوڵامرەزا كە هاوڵاتیەكی بەهاییە باس لەوە دەكات كاتێك زین العابدین برای بە بەرپرسەكەی گوتووە ئەو بەهاییەو بۆیان نییە دەست لە چەك بدەن، بەرپرسەكەی فەرمانی پێداوە كە بچێتە بەرەكانی جەنگ و هێڵی پێشەوەش، ئەوەش ناچاری دەكات بە هەڵگرتنی چەك، بەڵام دوای 4 مانگ لەمانەوەی لەبەرەكانی شەڕ بە پارچەی تۆپ كوژرا، ئەوە لە كاتێكدا كە هێشتا تەمەنی نەگەشتبووە 20 ساڵ.

دیلە بەهاییەكان كەس لێیان ناپرسێتەوە:
جەمشید كە هاوڵاتییەكی بەهاییەو لە تەمەنی 19 ساڵیدا لە پایەگای –خان لەیلی- سەرقاڵی ئەرك دەبێت، دەكەوێتە بەر هێرشی عێراق و 10 ساڵ ئەسیردەبێت، ئەو دەڵێت لە فۆرمی زانیارییەكانمدا نوسیبووم بەهاییم، بەڵام كەس نەیپرسیەوە لەمن، كاتێكیش نامەیەكم دەناردەوە بە ڕێگەی خاچی سووردا یان هە نەدەگەشتە دەستی خانەوادەكەم، یان دوای ساڵێك دەگەشت و جگە لەوەی سانسۆر دەكرا، بەكراوەیی دەدرایە دەست ماڵەوەمان.ئەم شتانەشی دوای ئەوە دەركەوتووە كە بە ئازادكراویی گەڕاوەتەوە.

بەهاییەكان پەرستش و خوداپەرستی و سرووتی تایبەت بەخۆیان هەیە، جەمشید باس لەوە دەكات گیراوە ئایندارەكانی ئێران كە بە –حزب اللهی- بەناوبانگ بوون، زۆر توندبوون لەگەڵی و ناچاربووە هەندێكجار واز لەو سرووتانە بهێنێت كە تایبەت بووە بە خۆیان، ئەگەر ئەنجامیشی دابێت كاتێك بووە كە لە ڕیزی دواوەی نوێژخوێنەكان وەستاوەو پەرستشی تایبەت بەخۆی ئەنجام داوە، جگە لەوەش باس لەوەش دەكات كە لەبەر ئەوەی بەرپرسی خاوێن كردنەوەی ژوورەكە بووە، كاتێك ئەوان چوونەتە دەرەوە سەرقاڵی سرووەتەكانی خۆی بووە.

جەمشید باس لەوەش دەكات بەشێك لە ئێرانیەكان پەیوەندییان لەگەڵ بەرپرسان و پاسەوانەكانی زیندان پەیدا كردبوو، بەڵام من لەوەش دەترسام و نەمدەوێرا قسە لەگەڵ عێراقیەكانیش بكەم، ئەگەر پێویستم بە شتێكیش بووایە نەمدەوێرا بەوانیش بلێم. من لە نێوان ترسی شێعەو ترسی بەعسییەكاندا گیرم خواردبوو.

جیاكاریی لە شەهیدو دیل:
زین العابدین عەلایی كە هاوڵاتییەكی بەهاییە باس لەوە دەكات كاتێك براكەی كوژراوە، چووە سەردانی دەزگای شەهیدانی كردووە، لەوێ پێیانگوتووە ئەمانە لە –گومڕا- كانن، ئێمە هیچ بەڵگەیەكمان لەبەردەستدا نییە كە شەهید بووبێت، كێ دەڵێت خۆی خۆی نەكوشتووە؟ ئەو دەڵێت: منیش پێمگوتوون لەبری ئەوەی دڵخۆشیمان بكەن و دڵدانەوەمان بكەن، كەچی وامان پێدەڵێن، ئەگەر ئێمە گومڕاو بێباوەڕین بۆ ڕێنماییمان ناكەن؟ پاشان گفتوگۆیەكی زۆر كەوتە نێونمان و دەركەوت كە ئێمە دژایەتی ئێرانمان نەكردووە پەیڕەویمان لە ئایینەكەی خۆمان كردووە، بۆیە دواتر داوای لێبوردنیان كردووەو گوتوویانە ئێمەش چیمان لەدەستدێت بۆتان دەكەینو هاتووینەتە دەرەوە..

ئەو باس لەوە دەكات جیاوازیی زۆردەكرێت لە نێوان خێزان و خانەوادەی شەهیدەكانی ئێران و ڕەفتاری جیاوزیان لەگەڵ دەكرێت، وەك ئەوەی ئەوانەی ئێمە بەشێك نەبن لەم وڵاتە، ئەوانەی ئێمە لەچاو ئەوانەی خۆیان لە هەموو ماف و ئیمتیازاتێك بێبەش كراون.

عەلایی باس لەوەش دەكات كاتێك كێشەی میراتی شەهیدەكەیان هاتووەتە پێشەوە و چووەتە دادگا، چەندین جار دەستی دەستییان پێكراوە، بەڵام دواجار دادوەرەكە پێی گوتووە من فەرمانێكە نهێنیم لایە كە ناتوانم كاری ئێوە تەواو بكەم لەبەر ئەوەی ئێوە بە –فرقة ضالة- ناوتان هاتووە –كە بەمانای گومڕاو بێ باوەڕە- بۆیە خۆم لە دڵەوە پێم ناخۆشە، بەڵام دەسەڵاتم نییە. ئەگەر هەر فەرمانێكی دادگات پێبدەم واتە پێدانی ڕەسمییەتە بە ئێوەو كۆماری ئیسلامیش ئێوە بەفەرمی ناناسێت!

ئیتر پەروەندەو دۆسیەی ئێمە قوفڵكرا، بۆیە هیچ شتێكمان لەوبارەیەوە بۆ نەكراوەو سوودمەند نەبووین لە شەهیدانەو ئیمتیازاتەكانی شەهیدانی جەنگی هەشت ساڵە.
عەلایی باس لەوە دەكات ئەوان نەیانتواییوە لەڕێگەی فەرمی و دادگاكانەوە هیچیان بۆ بكرێت،. بۆیە پەنایان بردووەتەوە بەر دامەزراوەی سەربازیی -ئەرتەش- و ئەوانیش پەیوەندییان كردووە بە ئیدارەی ڕابەری وڵاتەكەیانەوەو پاشان لەڕێگەی ئەوانەوە بەڵگەیەكیان وەرگرتووە بۆدایكیان كە بەڵێ كوڕەكەیان شەهیدی سەنگەرەو بەهاییە.


جەمشید باس لەوە دەكات لەكاتی وەرگرتنی فۆرمی –ئازادەگان- دا و لەیەكێك لە خانەكانی فۆرمەكەدا ئایین دەستنیشان كراوە، منیش نوسیم –بەهایی- بەڵام بەرپرسی فەرمانگەكە گوتی ئەگەر دەنوسین موسڵمان ئەوا هەموو مافێكت هەیە، لە چووەنەوە دانشگاو خوێندن بە خۆڕایی یەوە بیگرە تا دامەزراندن لە حكومەت، بەڵام بە پێچەوانەوە ئێمە پێیان گوتووین ئەوانەی كە ناموسڵمانن دۆسیەكانیان بەرزمەكەنەوە چوون كاریان بۆ ناكرێت، هەر بۆیە تا ئێستاش من بێكارم و دانەمەزراوم و زانكۆشم تەواو نەكردووە.

جەمشید دەڵێت: ئەوانەی كە لەگەڵ حكومەت بوون و ئاینەكەیان وەك ئاینی دەوڵەت بوو سوودمەندی هەموو شت بوون و ئێمەش بە پێچەوانەوە، جیاوازی زۆرمان كراوە، ئەوان هەموو شتیان بۆ كراو ئێمەش هیچ.

جیاكاریی و جیاوازیی كردن لەبەرخاتریی ئایین لە نێوان شەهیدو بریندارو ئازادكراوەكاندا لە هەموو شوێنێكی ئێران هەستی پێدەكرێت، ئەگەر خومەینی لە شەڕی عێراق و ئێراندا گوتی: شەڕی نێوان حەق و باتڵە، ئەوا لە دوای تەواو بوونی جەنگیش ئەو ناحەقییە بەرۆكی نەتەوەو ئاین و مەزهەبە جیاوازەكانی ئێرانی گرتووەتەوە، هەربۆیە زۆرێك لە تێوژەرانی ئێرانی بە تانەو تەشەرەوە دەڵێن جەنگ هێشتا كۆتایی نەهاتووە، چوون هێشتا شوێنەوارەكانی لەسەر دڵ و دەروونی ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی ئەو وڵاتە ماوەو برینەكانی ساڕێژ نەبوون..

بەهاییەكان كێن؟

رێبەرەكەیان ناوی (میرزا حوسەین عەلی نورییە)، ناسراوە بە بەها ‌و ئێرانیە و لە عەكای فەلەستین نیشتەجێ بووە و عەكای كردووە بە قیبلەی شوێنكەوتوانی (موسڵمانان)، كتێبە پیرۆزەكەی ناوی(اقدس)ە هەر لەو كتێبەیدا دەنووسێت: یەكەمین شتێك كە خودا لەسەر بەندەكانی خۆی كردی بە ئەرك ناسینی منە، كە لەلایەن ئەوەوە سروشم بۆ هاتووە و لە ئافراندنی جیهان و لەگەڕاندنیدا جێنشینی خودا بووم. لەدیدی بەهادا ئەوە خودا هەمان ئەو سیفەتە دیكتاتۆرانەیە كەلەقورئاندا هاتووە (یفعل نابستر ویحكم مایرید).

حوسەین عەلی نورییە لە سەدەی ١٩ لە ئێران بەهائیەی دامەزراندووە. بەهاییەکان باوەڕیان وایە کە بەهائوڵڵا (١٨١٧-١٨٩٢) نوێترین نێردراوی خوایە لە زنجیرە نێردراوانی پێشوو وەکوو ئیبراهیم، مووسا و بوودا و زەردەشت و عیسا و موحەممەد.
 ناوەندی جیهانی بەهاییەکان لە شاری حەیفای وڵاتی ئیسرائیلە. ھەرچەندە ئایینەکە بە زەویدا بڵاوبۆتەوە و باھاییەکان لە زۆربەی شوێنەکانی جیھان بڵاوبوونەتەوە، ئەم ئایینە لە ئێران ھێشتا زۆر بەرھەڵەستی دەکرێت.

ئایینی بەهائی بەنوێترین ئاینە گەورەكانی دنیا لەقەڵەم دەدرێ، هەروەها بەخێراترین ئایینی گەشەكردووی ئەو سەدوحەفتا ساڵەی دوایی دادەنرێ، لە ناوەڕاستەكانی سەدەی نۆزدەیەمدا لە ئێران سەریهەڵداوە و لە ئێستادا ژمارەیان بە ٨-١٠ ملێۆن دەخەمڵێنرێ و لە دوو سەد وڵاتی دنیادا هەیە. بەها دەڵێت: كەسێك كە ئایەتێك لەئایەتەكانی من بخوێنێتەوە، بۆ ئەو باشترە تا ئەوەی كە سەرتاپای قورئان بخوێنێتەوە.

لە كتێبی ئەقدەسدا نوێژی بەهاییەكان بۆ نۆ رەكات لە شەو و رۆژ، بەیانیان و شێوان داشكێنراو. روو دەكەنە عەكا كەقیبلەی بەهاییەكانە. نوێژ و رۆژ و لەسەر هەر بەهاییەك لەباڵقبوونەوە دانراوە، بەڵام نوێژی جەماعەت ناكەن، ئەگەر لەشوێنێك ئاو نەبوو هەر ئەوەندە بەسە بۆ دەستنوێژگرتن پێنج جار بڵێت:بسم الڵه الاطهر، هەروەها قومار و مادەی هۆشبەر لەسەر بەهاییەكان قەدەغەیە، دەربارەی هاوسەرگیری دەڵێت: لەدوو ژن زیاتر مەهێنن، كڕین و فرۆشتنی كەنیزەك و نۆكەرانی لە شوێنكەوتوانی قەدەغە كردووە.

بەهاییەكان لە دەرەوەی ئێران بێجگە لەعەكا كەپیرۆزترین نزاگەی بەهاییەكان لەوێیە، خاوەنی دوو پەرستگەی گەورەن بەناوی (حضیرە القدس)، یەكێكیان لە عەشق ئاباد هەڵكەوتوە لە توركمەنستانی سەر بەسۆڤیەتی پێشووە كە ئێستا بۆتە مۆزەخانە و ئەویتریان لەرۆخی دریاچەی میشیگانە نزیك شاری شیكاگۆ لەئەمریكادایە.

بەهاییەكان بڕوای تەواویان بەوە هەیە كەدەبێ: ژن و پیاو یەكسان بن، ئاشتی لە هەموو جیهان دا بەرقەرار بێت، دادی كۆمەڵایەتی جێگەی نابەرابەریەكانی ناو كۆمەڵ بگرێتەوە، جیاوازی نێوان زۆر دەوڵەمەندی و زۆر هەژاری كەم بكرێتەوە، بەهاییەكان كاركردن و خزمەتكردنی كۆمەڵگە بەشێوەیەك لەشێوەكانی خودا پەرستی دەزانن، لەئایینی بەهاییدا خورافات و موعجیزەی پێغەمبەران و فریشتە و جنۆكە وجودی نییە، بەهەشت و جەهەنەمیش تەنیا وجودێكی رۆحیان هەیە و نزیكی و دووریی مرۆڤەكان لەخودا بەیان دەكەن، دەنا هیچ وجودێكی رۆحیان نییە.

لەهەرایەكدا كەبەفیتی یەكێك لەئاخوندەكانی شیعە لەساڵی (١٣٣٥ز) لەتاران روویدا گۆڕی بەهاییەكان لەتاران وێران كرا و ئێستا لەشێوەی تەلارێكی چۆڵ لەناوەندی شاردا ماوەتەوە.

شایانی باسە كە رێبەرەكەیان لەبەغداد زۆری بۆ دێنن دێتە كوردستان و لەناوچەی سەرگەڵو لەئەشكەوتێكی بەرگەڵو نیشتەجێ دەبێت، هەر بۆیە شوێنكەوتوانی ئەو ئەشكەوتە بەپیرۆز دەزانن و سەردانی دەكەن و ئەو موڵكانەی دەوری ئەشكەوتەكەیان كڕیوە.

دەبێت ئاماژە بەوەش بكرێت كە كۆماری ئیسلامی ئێران لە دژی بەهاییەكان ماكینەی ڕاگەیاندنەكەی دەمێكە خستووەتەكارو بە بێ باوەڕو گروپی لادەرو بەدڕەوشت ناویان دێنێت و پێیان وایە ئەوانە پەیڕەو لە ئاینێك دەكەن كە دروستكراوی ئارەزووی خۆیانەو باوەڕیان بەم جۆرە پەرستشەی موسلمانان نیەو بوونەتە هۆی بەدڕەوشتی كۆمەڵگەی ئێرانی، هەربۆیە شەڕێكی بەردەوامی لەگەڵیان هەیەو ئەوانیش هەرچەندە لەناوخۆی ئەو وڵاتەدا ژمارەیان داویەتیە كەمی بەڵام زۆرینەیان سوورن لە سەر باوەڕیی خۆیان سەرەڕای هەموو تەنگ و چەڵەمەو لەمپەرەكان.

بۆ سوود وەرگرتن لە ناسینی ئاینی بەهایی سوود لە بابەتێك وەرگیراوە بەناوی لاپەڕە هەڵنەدراوەكان ئامادەكردنی: مامۆستا پێشڕەو (پێشڕەو ئیسماعیل)