02:52 - 03/08/2020
هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خت، ده‌رد یا ده‌رمانه؟
عێراق بۆ پێنجه‌م خولى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانیى هه‌نگاو ده‌نێت، ئه‌مجاره‌یان ناوى لێنراوه هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خت و مسته‌فا كازمیى سه‌رۆك وه‌زیران كاته‌كه‌ى جاڕداوه، هه‌نگاونان به‌ره‌و ئه‌م هه‌ڵبژاردنه یه‌كێك له ئه‌نجامه‌كانى ناڕه‌زایی شه‌ش مانگه‌ى شه‌قام و رژانى خوێنى سه‌دان گه‌نجى ناڕازییه، به خه‌یاڵى ئه‌وه‌ى هه‌ڵبژاردنێكى دیكه كۆتایى حوكمى گه‌نده‌ڵه‌كان و سه‌ره‌تاى گه‌ڕانه‌وه‌ى ماف بێت بۆ خه‌ڵك و پێگه‌ى هێزه سته‌مكاره‌كان له‌ق بكات.
ده‌رد یا ده‌رمان؟
كاتى دیاریكراو بۆ هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خت ئه‌گه‌ر به‌ڕێوه‌بچێت، نزیك بە ١١ مانگ له پێش كاتى هه‌ڵبژاردنى ئاسایى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانەوەیە، كه حوزه‌یرانى ساڵی(٢٠٢١)ه. به‌پێى پێدراوه پێشوه‌خته‌كان بێت، پێناچێت خێرى ئه‌م هه‌ڵبژاردنه پێشوه‌خته بچێته گیرفانى خه‌ڵكه‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ى خه‌ڵك داوایده‌كرد یاخود چاوه‌ڕوانییان ده‌كرد هه‌ڵبژاردن ئاهێك بكاته‌وه به‌به‌ریاندا.
*ماوه‌یه‌كى كه‌مه سه‌رۆك وه‌زیرانێكى نوێ ده‌ستبه‌كار بووه، خه‌ڵكێكى زۆر چاوه‌ڕێى ئه‌نجامى جموجوڵه‌كانى ئه‌و پیاوه‌ن كه ئاڵاى چاكسازیى و گۆڕانكاریى و باشكردنى ژیانى خه‌ڵكى هه‌ڵگرتووه، بڕیاردان له هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خت وا ده‌كات سه‌قامگیری سیاسى بۆ ئه‌نجامدانى ئه‌و كارانه له‌به‌رده‌م سه‌رۆك وه‌زیران نه‌مێنێته‌وه و وڵات بكه‌وێته دۆخى بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردن و به‌ركه‌وتنى لایه‌نه‌كان توندتر ده‌بێت.
*هه‌ڵبژاردنى پێش وه‌خت واده‌كات هه‌نگاوه‌كانى سه‌رۆك وه‌زیران ته‌نها وه‌ك دروشم و بانگه‌شه بمێننه‌وه، له‌پێناو بردنه‌وه‌ى كورسى په‌رله‌مانیى نه‌ك له‌پێناو رزگاركردنى وڵات، چونكه له‌و ماوه‌كه كه‌مه‌دا كه له پێشیه‌تى و به‌و هه‌موو دروشمه‌كه‌ى كه به‌رزى كردووه‌ته‌وه، له دۆخێكدا كه‌خۆى به‌شێك بێت له ململانێى هه‌ڵبژاردن و خه‌ونى دروستكردنى لیست و به‌شداریكردنى كاراى هه‌یه، جێبه‌جێكردنى ئه‌و به‌رنامه‌ى چاكسازى نزیكه له خه‌یاڵ، ئه‌وه‌ى له‌م نێوه‌نده‌دا زیانمه‌ند ده‌مێنێته‌وه ته‌نها خه‌ڵكن.
*ئێستا له هه‌ركات به‌ركه‌وتنى ئه‌جێندا ده‌ره‌كییه‌كان له‌ناو عێراق گه‌رمتره، ئه‌گه‌ر هه‌نگاوه‌كان به‌ره‌و ئه‌وه‌بڕۆن هه‌ڵبژاردنه پێشوه‌خته‌كه بكرێت، ئه‌وه ده‌ستوه‌ردانى ده‌ره‌كى و ته‌راتێنى وڵاتان زیاتر ده‌بن و هیچ هه‌نگاوێك بۆ گۆڕانكارى نانرێت تا دواى ئه‌و هه‌ڵبژاردنه، هه‌ر وڵاتێكیش ده‌یه‌وێت لیستى هاوپه‌یمانى خۆى براوه‌بێت، ئه‌وه عێراق ده‌خاته قۆناغێكى سه‌خت و ئاڵۆزه‌وه.
*ئه‌گه‌ر یاساى هه‌ڵبژاردن به‌و جۆره‌ى ئێستا بكه‌وێته بوارى جێبه‌جێكردنه‌وه، ئه‌وا نه‌ك ده‌رفه‌ت بۆ هێزى نوێ و پێشكه‌وتنى هێزه بچوكه‌كان نامێنێت، به‌ڵكو هێزه خاوه‌ن پێگه‌كانى ئێستا هه‌موو كورسییه‌كانى هه‌ڵبژاردن ده‌به‌نه‌وه، به‌وپێیه‌ى هه‌ر قه‌زایه‌ك ده‌بێته بازنه‌یه‌كى هه‌ڵبژاردن و كورسییه‌كه ئه‌و هێزه ده‌یبا كه یه‌كه‌م ده‌بێت و ده‌نگى هێزه دۆڕاوه‌كان هه‌ر له‌و بازنه‌یه‌دا ده‌سوتێت و ناچێت بۆ بازنه‌یه‌كى دیك، ده‌نگه‌كان هیچ سودێكى بۆ هێزى دووه‌م و سێیه‌م و ئه‌وانى دواتر نابێت.
ئه‌مه‌ش ده‌رفه‌ت ده‌دات به‌هێزه خاوه‌ن پێگه‌كان یاخود هێزه ته‌قلیدییه‌كان، له‌رێگه‌ى پاره‌و پێگه‌ى چه‌ند ساڵه‌یان و ساختەکارییەوە بازنه‌كانى هه‌ڵبژاردنه به‌رنه‌وه.
*ئه‌م هه‌ڵبژاردنه یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنى دواى ساخته‌كردنى ئه‌نجامه‌كانى هه‌ڵبژاردنى مانگى پێنجى ٢٠١٨ یە، گره‌نتى ئه‌نجامنه‌دانى ساخته‌كارى دیكه، زۆر له ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنه‌كه گرنگترە، چونكه ئه‌گه‌ر چه‌ندین هه‌ڵبژاردنى دیكه ئه‌نجام بدرێت و به‌زمى ته‌زویر دووباره ببێته‌وه، كه‌واته خه‌ڵك ته‌نها نائومێدییان بۆ ده‌مێنێته‌وه.
بۆیه له دۆخێكى وادا گرنگ نییه، ته‌نانه‌ت هه‌ڵبژاردن چه‌ند له واده‌ى خۆى دواده‌كه‌وێت، به‌ڵكو گرنگترین شت ئه‌وه‌یه كه ئه‌و هه‌ڵبژاردنه چه‌نده خاوێن و بێ فرت و فێڵ ده‌بێت و چه‌نده گوزارشت له ئیراده‌ى راسته‌قینه خه‌ڵك ده‌كات، ئه‌وه له كاتێكدایه ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى كۆمسیۆن دیسانه‌وه له‌سه‌ر پشك پشكێنه‌ى حزبى دانراون و ته‌نانه‌ت له‌ماوه‌ى رابردوو چه‌ند فراكسیۆنێكى كوردى (گۆڕان، كۆمه‌ڵ، یه‌كگرتوو، ئاینده) هۆشدارییاندا له‌وه‌ى به‌ڕێوه‌به‌رى نوسینگه‌و به‌رپرسى به‌شه‌كانى كۆمسیۆن له‌سه‌ر بنه‌ماى پشكى حزبى داده‌نرێت و گوتیان نابێت ئه‌وه قبوڵ بكرێت.
ده‌نگده‌ر دواى هه‌ڵبژاردنى خولى چواره‌م و ساخته‌كارییه‌كه گه‌وره‌كه، به راده‌یه‌كى زۆر نا ئومێد بوون، ئه‌گه‌ر ساخته‌یه‌كى دووباره بێته‌وه به‌یه‌ك جارى ئومێدى خه‌ڵك به گۆڕانكارى له‌رێگه‌ى هه‌ڵبژاردن له گۆڕ ده‌نرێت.
*عێراق ئێستا به قه‌یرانێكى سه‌ختى ئابووریدا تێده‌په‌ڕێت، ره‌نگه بژارده‌ى گونجاو ئه‌وه‌بێت، كه له‌برى خه‌رجى زۆر بۆ پرۆسه‌كه و دروستكردنى ئاسته‌نگى سیاسى له به‌رده‌م هه‌نگاوه‌كانى باشكردنى دۆخى دارایى، ده‌رفه‌ت به‌م كابینه‌یه بدرێت كار بكات و په‌رله‌مانیش چاودێرى وردى بكات، تا هه‌ندێك نزیك ده‌بێته‌وه له لێوارى ده‌رچوون له‌م دۆخه، به‌پێچەوانه‌وه هه‌ڵكردنى گێژه‌ڵوكه‌ى هه‌ڵبژاردن له حكومه‌تیشه‌وه ده‌ئاڵێت و چارسه‌ره‌ى قه‌یرانى دارایى له‌نێو بانگه‌شه‌ى توند و به‌ركه‌وتنى هێزه‌كانى و موزایه‌داتى حزبه‌كاندا ئه‌سته‌مه.
*به‌پێى خشته‌ى ته‌مه‌نى خولى چوارى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران بێت، جیاوازى كاتى هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خت له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنى ئاسایى ١١ مانگه، باشتره كه خوله‌كه ته‌واوبێت تا به‌رپرسیارانى ئه‌م قۆناغه‌ى حكومڕانى دیاربن، به‌پێچه‌وانه‌وه به‌رپرسیارێتى سیاسى له دوو كابینه‌ى عه‌بدولمه‌هدى و كازمیدا هه‌ردووكى به‌بیانوونى نه‌بوونى كات و خۆپیشاندان و ئاماده‌كارى بۆ هه‌ڵبژارن ون ده‌بێت و هیچ حكومه‌تێكى به‌رپرس له ژیان و گوزه‌رانى خه‌ڵك دیار نابن، باشتر وایه ئه‌وانه‌ى چونه‌ته ژێر بارى به‌رپرسیارێتى كاتى ئاسایى خۆییان پێبدرێت و جیاوازى ماوه‌كه‌ش ئه‌وه‌نده زۆر نییه تا له‌پێناو ئه‌و ١١ مانگه‌دا وڵات سه‌رتاپا بخرێته قۆناغێكى ئاڵۆزه‌وه.
*ئه‌م هه‌ڵبژاردنه پێش وه‌خته بۆ كورد هه‌ستیارى زۆرتره‌و مه‌ترسیى له ده‌ستچوونى زیاترى ناوچه دابڕاوه‌كان زیاتر ده‌كات، به‌و پێیه‌ى ترس هه‌یه بازنه‌كانى هه‌ڵبژاردن له‌و ناوچانه به‌جۆرێك دابڕژێرن ده‌نگى ناوچه كوردییه‌كان ببێته ئاردى ناو دڕك و له‌گه‌ڵ ناوچه‌ى زۆرینه عه‌ره‌ب تێكه‌ڵبكرێن تا چیتر كورد نه‌توانێت ده‌نگى جاران بهێنێت. ئێستا ئه‌ركى دارشتنى ئه‌و بازنانه به وه‌زاره‌تى پلاندان سپێردراوه.
بۆیه پێش ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنه گرنگه كورد چه‌ند هه‌نگاوێك بنێت، بۆ گێڕانه‌وه‌ى سه‌نگى خۆى له‌و ناوچانه، كه ئێستا خه‌ڵكانێكى زۆرى كورد تێیدا ئاواره‌بوون.