11:50 - 09/07/2020
رێككەوتنی ئەمنی تاران و دیمەشق دەكات بە دوو گیان لە یەك جەستەدا
جارێكی دیكە ناوی دیمەشق گەڕایەوە سەردێڕی هەواڵەكان، بەڵام ئەمجارە بۆ كوشتار و تەقینەوە و هێرشی چەكداری و بۆردومان و موشەك و شەڕی ناوخۆ نا، بەڵكو ناوی دیمەشق لەپاڵ رێككەوتنێكی سەربازی – ئەمنی سوریا و ئێراندا دێت كە لە یەك كاتدا هەم تۆخكەرەوەی ئەو دۆخە نالەبارەیە چەند ساڵە سوریای پێدا تێدەپەڕێت و هەمیش نامەیەكی راستەوخۆی نائومێدكەری پڕ ئازارە لە ئێرانەوە بۆ ئیسرائیل، لە هەمان كاتیشدا فراوانكردنی ئەو ئۆتۆبانە سیاسییە مەزهەبییەیە كە لە ئێران دەستپێدەكات بە عێراق و سوریادا تێدەپەڕێت تا دەگاتە لوبنان و یەمەن.
ئاژانسی هەواڵی میهر، كە ئاژانسێكی نیمچە رەسمی هەواڵە لە كۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند، ڕێككەوتننامەكە بە بەشداری ژەنەڕاڵ عەلی عەبدولڵا ئەیوب، وەزیری بەرگری سوریا و محەمەد باقری، سەرۆك ئەركانی هێزە چەكدارەكانی ئێران واژوو كراوە.
هەر بەپێی زانیارییەكانی ئاژانسە ئێرانییەكە هەردوو وڵات داكۆكییان كردووە لە سەر درێژە پێدانی هاوكارییەكانی نێوانیان بۆ دژایەتیكردنی تیرۆر و پشتیوانی یەكتری لە ناوچەكەدا.
دوابەدوای واژۆكردنی رێككەوتنەكەش، عەلی عەبدوڵا، وەزیری بەرگری سوریا لە پرێس كۆنفرانسێكدا وتی، پەیوەندی ئێران و سوریا پتەوە، سەرەڕای فشار و مەترسییەكان، هاوكاری سەربازی و ئەمنی ئەم دوو وڵاتە بەردەوامی دەبێت و بە هاوكاری سورییەكان و وڵاتانی دیكەی هاوپەیمان ئەم جارەش سەردەكەوین.
هەر لەو بارەیەوە محەمەد باقری سەرۆك ئەركانی هێزە چەكدارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران ڕایگەیاند نەتەوەكانی ناوچەكە، هەروەها ئێران و سوریا بۆ گەشەپێدان و پتەوكردنی پەیوەندییەكان جدین.
هەواڵی واژۆكردنی رێككەوتننامەیەكی وا هەستیار لەنێوان دیمەشق و تاراندا، تەنها روپەری میدیاكانی ئێرانی نەگرتووەتەوە، بەڵكو ئاژانسی فەڕمی هەواڵەكانی سوریا "سانا" بڵاویكردەوە كە رۆژی چوارشەممە 8ی تەمموزی 2020 ئێران و سوریا رێككەوتنێكی سەربازیان ئیمزا كرد بەمەبەستی هاریكاری سەربازی و ئەمنی لە بوارە جیاوازەكانی كاری هێزە چەكدارەكانی هەردوو وڵاتدا.
ئاماژەی بەوەشدا كە دوای چەند كۆبوونەوەیەك بە سەرۆكایەتی محەمەد باقری سەرۆك ئەركانی سوپای ئێران و عەلی عەبدوڵا جێگری فەرماندەی گشتی هێزەچەكدارەكانی سوریا و وەزیری بەرگری، رێكەوتننامەكە ئیمزا كراوە.
رێككەوتنەكە چی تێدایە؟
ئەگەرچی هەواڵە رەسمییەكان لەسەر ناوەڕۆكی ڕێككەوتنەكە زانیاریی تەواویان نەدراوە و هاوشێوەی سروشتی هەموو رێككەوتنە ئەمنییەكان بەشێكی بە پەنهانی ماوەتەوە، بەڵام بەرفراوانكردنی هاوكارییە سەربازیی و ئەمنییەكان، وەك ئامانجی گشتی ڕێككەوتنەكە ڕاگەیەندراوە.
هەروەها هەندێك سەرچاوەی ئێرانی بە ڕاگەیاندنەكانی دەرەوەیان وتووە، كە هاوكارییەكانی ئێران و سوریا بۆ بەهێزكردنی بەرگری ئاسمانی سوریا دەستیپێكردووە.
هەر لەو چوارچێوەیەدا، دوای واژۆكردنی ڕێككەوتنەكە، محەمەد باقری بە ئاماژەدان بە هاوكاری هەردوولا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی فشارەكانی ئەمریكا، ڕایگەیاند: ئێران سیستمی بەرگری ئاسمانی سوریا بەهێز دەكاتەوە.
پەیامی سیاسی پشتی رێككەوتنە ئەمنییەكە
ئەگەرچی ئەلف و بێی هەر رێككەوتنێكی سەربازی و ئەمنی ئەلف و بێیەكی سیاسییە، بەڵام دەشێ رێككەوتنی ئەمنی سوریا و ئێران بەراورد بە زۆر رێككەوتنی دیكەی ئەمنی لە جیهاندا زیاتر هەڵگری پەیام و ئاماژەی سیاسی بێت، ئەوەش لەبەر رۆشنایی ئەو رووداوە كتوپڕانەی لە ناوچەكەدا هەن و دۆخی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و قوڵپدانی بوركانی گۆڕانكارییەكان.
باقری لەدوای واژۆكردنی رێككەوتننامەكە وەك هۆشدارییەك بۆ توركیا وتی، توركیا لە چوارچێوەی دانوستانەكانی ئاستانە، هەندێك بەڵێنی داوە، بەڵام دوایان دەخات، كە مەبەستی چارەسەری ئاشتییانەی رەوشەكە بوو.
هەروەها وتی، توركیا پێویستە بزانێت كە كێشە ئەمنییەكانی بە مانەوە لە خاكی سوریا چارەسەر نابێت و ڕێگەچارە تەنها لە دانوستان و لێكتێگەیشتندایە لەگەڵ دیمەشق.
نائومێدكردنی ئیسرائیل
پەیامی سیاسی نێوان دێرەكانی رێككەوتنی ئەمنی سوریا و ئێران تەنها بۆ توركیا نەبوو بە تەنها، بەڵكو زۆر راستەوخۆتر ئاراستەی ئیسرائیل كرا، لەكاتێكدا ئیسرائیل بەتەمای دوورخستنەوەی گروپەكانی سەر بە ئێران بوو لە سوریا، سیحرەكە بەسەر ساحیرەكە خۆیدا قڵپكرایەوە و ئێستا ئێران هەوڵی دوورخستنەوەی ئیسرائیل دەدات و تۆمەتی تیرۆری دەخاتەپاڵ.
هێشتا مەرەكەبی واژۆكەی لەسەر رێككەوتنە ئەمنییەكە وشك نەبوبوەوە، عەلی عەبدوڵا، وەزیری بەرگری سوریا وتی، گروپ و تاقمە تیرۆریستییەكان بەشێك لە دەستدرێژییەكانی ئیسرائیلن.
بەكارهێنانی دەستەواژەی تیرۆر لەپاڵ ناوی ئیسرائیلدا لە سوریایەك كە بۆخۆی بووەتە نمونەیەكی سەردەمی پێكدادانی ئەجێندا و لانكەی گروپە تیرۆریستییەكان لە ناوچەكەدا دەشێ نوێ نەبێت، بەڵام ئەوەی نوێیە خزاندنی ئیسرائیل بۆناو ئەم تۆمەتە لەم كاتەدا پێچەوانەی هەموو چاوەڕوانی و بەرهەمی خەرجكردنی ملیۆنەها دۆلارە لەلایەن تەلئەبیبەوە، چونكە لە چەند مانگی رابردوودا ئیسرائیل بەردەوام كاریكردووە و ئومێدی هەڵچنیوە لەسەر ئەوەی بەهۆی فشارەكانی ئەمریكاوە لەسەر تاران، كۆماری ئیسلامی ئێران بە ناچاری لە شانۆی سوریا بێتە خوارەوە، بەڵام ئێستا جارێكی دیكە ئەو ئەكتەرەی پێیان وایە رۆڵی لە تەوابووندا بوو بە رۆڵێكی سەرەكی تر و قورستر و ئاشكراترەوە لە پشتی پەردەوە هاتە دەرەوە و گەڕایەوە سەر تەختەی شانۆكە و وەك دەوترێت سیحرەكە بەسەر خودی ساحیرەكەدا قڵپكرایەوە.
دوو گیان لە جەستەیەكدا
ئەوە روونە كە تاران ئێستا تەنها پایتەختی كۆماری ئیسلامی ئێران نییە، بەڵكو جگە لە وڵاتەكەی خۆی پایتەختی فیعلی 4 وڵاتی ناوچەكەیە كە پێكدێن لە (عێراق و سوریا و لوبنان و یەمەن) بەڵام دەشێ پەیوەندی و دەسلەملانێی ئێران لەگەڵ سوریا جیاوازتر بێت لەو دەستەی كە كردویەتییە ملی سێ وڵاتەكەی دیكە، بە ئەندازەی ئەوەی كە هاوشێوەی دوو گیان لە یەك جەستەدا لە رووداوەكانی ئەم دواییەدا بەرجەستە بوون، ئێران لەماوەی 9 ساڵی رابردوودا سنگی ناوە بەو شەپۆلە توندەی كە چەند سەرۆكی وڵاتی عەرەبی لەگەڵ خۆیدا راپێچكرد تا بەشار ئەسەد پارێزراو بێت و رێگەی نەدا شەپۆلەكە راپێچی بكات.
پەیوەندی ئێران و سوریا تەنها بۆ رووداوەكانی دوای بەهاری عەرەبی (ساڵی 2011) ناگەڕێتەوە، بەڵكو ئێران لەدوای شۆڕشی ئیسلامییەوە لە ساڵی 1979 سوودی لە گۆڕانكارییەكانی ئەوكاتە وەرگرت و كۆتایی هاوپەیمانی ستراتیژی سوریا و میسری قۆستەوە تا دۆستایەتی لەگەڵ حافز ئەسەد بكات.
هەروەك ئیمام خومەینی سوریای بە دەرچەی گەیشتنی رەوت و هیلالی شیعی بە لوبنان دەزانی و گرنگی تایبەتی پێدەدا، سوریاش لەئاست ئەو گۆڕانكارییانەی كە لەدایكبوونی كۆماری ئیسلامی ئێران بەسەر جەستەی بلۆكی خۆرهەڵاتیدا هێنا بێدەنگ نەبوو و وەك یەكەم وڵاتی عەرەبی و سێیەم وڵاتی جیهان دوای سۆڤێت و پاكستان بە رەسمی دانی نا بە كۆماری ئیسلامی ئێراندا.
دوای گرتنەوەی شوێنەكەی باوكیشی، بەشار ئەسەد هەوڵیدەدا بەردەوام پەیوەندییەكانی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران بپارێزێت و بەردەوام بازی دەدا بەسەر لەمپەڕە مەزهەبییەكان و شوناسی هەردوو وڵات كە یەكێكیان دەوڵەتێكی عەلمانی و ئەوی دیكەیان دەوڵەتێكی ئیسلامییە.
تەنانەت جەنگی عێراق – ئێرانیش پەیوەندییەكانی تاران و دیمەشقی لاواز نەكرد و سوریا تاكە وڵاتی عەرەبی بوو كە لەو جەنگەدا لایەنگری ئێران بوو، هەربۆیە لەلایەن سعودیە و وڵاتانی كەنداوەوە كەنارخرا، لە بەرامبەردا ئێران ملۆنەها بەرمیل نەوتی بەخۆڕایی و وەك دیاری پێشكەشی سوریا كرد، لەكاتێكدا هەردوو وڵاتی عێراق و سوریا لەسەر رێچكەی یەك حیزب بوون (حیزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراكی) و یەك دامەزرێنەر یان یەك رێبەریان هەبوو (میشێل عەفلەق).
لە رووداوەكانی نەوەدەكانی رابردووشدا ئێران و سوریا تادەهات تووندتر باوەشیان بەیەكدا دەكرد و لەدوای ساڵی 2000یش كە ئەسەدی كوڕ هاتە سەر كورسی دەسەڵات پێی لە هەمان شوێن پێیەكانی باوكی دانا و لە رووداوە گەورەكانی وەك پرۆسەی ئازادی عێراق و شەڕی ئەهلی لوبناندا بەردەوام دەستی لەژێر باڵی ئێراندا بوو.
لەدوای سەرهەڵدانی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی بەهاری عەرەبی و گەیشتنی پریشكی ئاگرەكەش بە سوریا، ئێران وەك هەمیشە لەسەر دۆستە ئازیزەكەی لە ناوچەكەدا هاتەوە مەیدان و نەك رێگەی نەدا ئەسەد بكەوێت، بەڵكو شەڕی لەسەر دەكرد و لەكاتێكدا بەشار ئەسەد لە هیچ شوێنێكی دونیا دانی پێدا نەدەنرا، ئێران لە تاران بە رەسمی پێشوازی لێدەكرد و گرەوی لەسەر مانەوەی دەكرد لە دەسەڵاتدا، كە سەرەنجام گرەوەكەی بردەوە، بەڵام دەشێ ماوەیەكی دی پێویست بێت تا دەربكەوێت لێكەوتەكانی ئەم رێككەوتنە لەسەر پێكهاتەكانی سوریا بەتایبەت كورد و رۆژئاوای كوردستان چی دەبن.