09:12 - 25/03/2020
كۆرۆنا ئابووری توركیا وێران دەكات
دوای ئەوەی توركیا بە
هۆی پەیدابوونی ڤایرۆسی كۆرۆناوە باری نائاسایی ڕاگەیاند، شارەزایان پێشبینی ئەوە
دەكەن بارێكی قورس دەبێت بۆ سەرشانی ئابووری ئەو وڵاتە، سەرجەم بوارەكانی بازرگانی
دابخرێت و كەرتی پیشەسازیی وەستابێت، ئەوانە پێكەوە دەبنە هۆی دابەزینی نرخی لیرەی
توركی، بە جۆرێك لە ساڵ و نیوی پێشوودا دابەزینی لەو جۆرەی بەخۆەوە نەبینیبێت.
توركیا سەرجەم
سنوورەكانی داخستووە، سەرجەم شوێنە گەشتیارییەكان ڕاگیراون، وەك زۆرینەی وڵاتانی
تری دونیا توركیاش هاوڵاتیەكانی لە ماڵەكانی خۆیاندا كەرەنتینە كردووە. سەرجەم
فڕۆكەخانەكانی داخستووە (تا 25/3/2020) تەنها لەگەڵ (نیۆرك و واشنتۆن و هۆنگ كۆنگ
و ئەدیس ئەبابا )نەبێت. بەپێی ڕاپۆرنی ڕێكخراوی تەندروستی جیهان و ڕاگەیاندنەكانی
ناوخۆی توركیاش تووش بوون بە زایرۆسی كۆرۆنا لە هەڵكشاندایە.
ئابووری توركیا 13%ی پشتی لە كەرتی گەشتیاریی بەستووەو لە ئێستاشدا ئەو كەرتە بە شێوەی 100% پەكی كەوتووە
بە پێی ڕاپۆرتی -ئاژانسی
ستاندەردئاندبورز- ی جیهانی لەدوای ئەو دۆخەوە توركیا دەكەوێتە ژێر بارێكی ئابووری
سەخت و زیانی گەورەی بەردەكەوێت، لەبەر ئەوەی ئابووری توركیا 13%ی پشتی لە كەرتی
گەشتیاریی بەستووەو لە ئێستاشدا ئەو كەرتە بە شێوەی 100% پەكی كەوتووە كەواتە
راستەوخۆ ئەو 13%یەی بۆ ساڵی 2020 لەدەست دەدات. لە هەمان كاتیشدا 75 ملیار دۆلاری
ئەمەریكی قەرزی دەرەكی هاتووتە سەر كۆمپانیا توركیەكان و لەگەأ ئەوەشدا كە قەرزی
بازرگانی و قەرزیی گەشەپێدان كە لە بانكی نێودەوڵەتی كردوویەتی، هەروەها قەبارەی بازرگانی
توركیا لەگەڵ چیندا تەنها لە ساڵی 2019 دا 168.3 ملیار دۆلار بووە كە لە ئێستادا
وەستاوە.
50% ی هەناردەكانی توركیا ڕووی لە ئەوروپایەو لە ئێستاشدا هەمووی وەستاوە
لەگەڵ ئەوەی
ڤایرۆسەكە سەرجەم ناوەندە ئابوورییەكانی جیهانی ئیفلیج كردووە، بەڵام زۆرتر ئەو
وڵاتانە دەگرێتەوە كە ئابوورییەكەیان لەسەر كەرتی گەشتیاریی بونیات ناوە، لەناو
ئەوانەشدا توركیا بە یەكێك لەو وڵاتانە دادەنرێت كە زیانی گەورەیان لێدەكەوێت.
محمد ئیبراهیم
توێژەر لە زانكۆی ئیزمیر بەجەزیرەی گوتووە: پێش بینی ئەوە دەكرێت زیانی گەورە لە
ئابووری توركیا بكەوێت لەبەر ئەوەی:
1-راوەستانی سەرجەم
كەرتە گەشتیارییەكان كە هیچ كەس ڕێگەی پێنادرێت سەردانی توركیا بكات و بەوەش زیانی
گەورەی بەردەكەوێت.
2- راوەستانی سەرجەم
هەناردەكانی توركیا لەبەر ئەوەی پەتاكە جیهانییە ئەو بەشەش زیانی گەورەبە ئابووریی
وڵات دەگەیەنێت بە جۆرێك 50% ی هەناردەكانی توركیا ڕووی لە ئەوروپایەو لە ئێستاشدا
هەمووی وەستاوە، ئەو وڵاتە ئەوروپییانەی كە پەیوەندی ئابوورییان لەگەڵ توركیا
هەبووە بریتی بوون لە (ئیتاڵیا، فەرەنسا، ئیسپانیا، ئەڵمانیا و بەریتانیا) كە
هەموو ئەو وڵاتانە كۆرۆنا زۆر بەتوندی بەرۆكی گرتوون و لە ئێستادا سەرجەم
تواناكانیان بۆ ڕوو بەڕووبوونەوەی ڤایرۆسەكە تەرخان كردووە.
3-ئەگەر توركیا بۆ
سووك كردنی باری سەرشانی هاوڵاتیەكانی پەناش بباتە بەر كەمكردنەوەی باج و
سەرانەكانی ئەوا لەو ڕێگەیەشەوە زیانی دیكەشی بەردەكەوێتەوە. ئەگەر نەشیكات ئەوا
متمانەی خۆی لەدەست دەدات لەبەردەم هاوڵاتیەكانی خۆیدا.
4-پابەندبوون بە
دانەوەی قەرزە دەرەكییەكانە كە قەبارەكەی 63% ی ئەو قازانجەیە كە لەناوخۆدا
دەستیان دەكەوێـت، ئەوەش ڕوون نیە هێشتا ناوەندە نێو دەوڵەتییەكان چۆن مامەڵە
لەگەڵ ئەو كەیسەدا دەكرێـت، خۆ ئەگەر لەسەر بەرنامەكانی پێشوویان بڕۆن و چاوێك بەو
دۆخە تایبەتەدا نەخشێنرێتەوە ئەوا توركیا زیانی گەورە دەكات.
هیچ دەروویەكیان نیەو لە هەر لایەكەوە بێت زیانەكانی بۆ سەر ئابووریی توركیا چەند بارەیە
بۆ چارەسەری ئەو
كێشانەش ئیبراهیم تەنها ڕێگە چارە بەوە دەزانێت كە توركیا هەرچۆنی كردووە دژە
ڤایرۆسەكە بدۆزێتەوە یان دەستی بخات بۆ ئەوەی لەو دۆخە دەربازی ببێت كە هیچ دەروویەكیان
نیەو لە هەر لایەكەوە بێت زیانەكانی بۆ سەر ئابووریی توركیا چەند بارەیە، ئەگەر
ئەو دۆخە درێژە بكێشێت ئەوا دوور نیە ئابوورییەكەی توركیا بە تەواوی ئیفلیج بكات.
ئەو توێژەرە داوای لە هاوڵاتیانیش كردووە كە دەستپێوە بگرن و ئاگایان لە ئابووری
ماڵی خۆیان بێت.
بەپێی وتەی
شارەزایانی بواری ئابووری بێت كۆرۆنا ئەگەر زیانی تەندروستی و ئابووری و
كۆمەڵایەتیەكەی تا ڕادەیەك بێت، ئەوا بۆ توركیا كە زۆرینەی داهاتەكەی لەسەر كەرتی
گەشتیاریی و بازرگانی و هەناردەكردنە گەورەتر و فراونتر و كاریگەرتر دەبێت.