11:54 - 12/02/2020
داود بن گۆریۆن ئەفسانەی یەهودیەكان و تاوانباری موسڵمانان
داود بن گۆریۆن، ناوێكی ئاشناو دیاری
جوەو لەسەر ئاستی جیهانیش بەسیاسەتمەدارێكی خاوەن بیروباوەڕ ناسراوە،
جووەكان بە ئەفسانەی خۆیانی ئەژمار دەكەن و عەرەب و موسڵمانەكانی دونیاش بە
تاوانباری داگیركەری فەڵەستین، ئیسرائیلیەكان بە كۆچی جووەكان بۆ
فەلەستین دەڵێن گەڕانەوە بۆ سەرزەوی باپیران و عەرەبەكانیش دەڵێن داگیركاریی و
دروستكردنی كیانی زایۆنی.. ئەوەی پەنجەی تاوانی بۆ درێژدەكرێت و لە هەمان كاتیشدا
بە یەكێك لە پاڵەوانەكانی دروستكردنی دەوڵەتی ئیسرائیل دادەنرێت داود بن گۆریۆنی
پۆڵەندییە.
لە 16ئۆكتۆبەر 1886 لە شارۆچكەی (پولینسك)ە
پۆڵۆنیا لەدایك بووە، كە ئەو كات ئەو وڵاتە لەژێر سایەی دەوڵەتی هەڵوەشاوەی ئیمپراتۆریەتی
روسیا دا بوو، پۆڵۆنیا لەو سەردەمەدا بە یەكێك لە كۆمەڵگە یەهودیەكانی جیهان دادەنرا، لەنێو كایە جۆراوجۆرەكانی ژیاندا یەهودیەكان دەستی باڵایان هەبووە،
باوكی كاری پارێزەری دەكردو بە یەكێك لە كەسایەتییە ئاینیەكانی یەهوودی دەهاتە
ئەژمارو ئەندامی بزووتنەوەی –خۆشەویستانی یەهود- بوو، خوێندنی سەرەتایی لە
قوتابخانەیەكی سونەتی جولەكەوە دەستی پێكردووە، بەڵام پاش ماوەیەك دەچێتە
قوتابخانەی فەرمی حكومی، بەهۆی بەشداریكردنی باوكی لە كاروباری سیاسی بن گۆریۆن
هەستی سیاسی بۆ دروست دەبێت و ئاشنایەتی لەگەڵ سیاسەت پەیدا دەكات، دایكی ژنی ماڵەوە بوو، كاتێك تەمەنی گەشتە 11
ساڵی دایكی كۆچی دوایی كرد، هەر لە سەردەمی هەرزەكارییەوە ڕێكخراوێكی بەناوی (
ئیزرا – هاوكاریی و كۆمەك) دادەمەزرێنێت، كە ئامانجی هاوكاریكردنی ئەو جووانە بوو كە دەیانویست كە بچن بەرەو سەرزەمینی فەلەستیم كە جوو بە نیشتیمان
باووباپیرانی خۆیانی دەزانن، لە هەمان كاتدا بەردەوام كاری كردووە بۆ زیندوو
كردنەوەو پەرەپێدانی زمانی عیبریی، وەك باس دەكرێت تا كۆتاییەكانی تەمەنی
زمانەكانی توركی ، عیبری، عیبری ئەڵمانی، فەرەنسی، ئینگلیزیی، ئەڵمانی، ئیتاڵی،
یۆنانی و ئیسپانی زانیوەو تاڕادەیەكی زۆریش ئاشنایەتی لەگەڵ زمانی عەرەبیشدا
هەبووە. وەك باس دەكرێت لەسەرەتاكانی ژیانیدا كاری رۆژنامەوانی كردووەو بۆ ماویەكی
زۆریش سەرنووسەری رۆژنامەی (هأحدوت - الاتحاد).
لە تەمەنی 19 ساڵیدا چووەتە نێو جوڵانەوەیەكی
كرێكاریی یەهودیەكان و چالاكی تێدا ئەنجام داوە، ساڵی 1905 دەچێتە زاكۆی وارشۆ
بەمەبەستی خوێندن، لەنێو زانكۆدا ئاشنایەتی لەگەڵ حزبی سۆسیاڵ دیموكراتی كرێكارانی
یەهودیی پەیدا دەكات و دەبێتە ئەندام لەو حزبەدا، یەكێك لە كارەكانی ئەو ڕێكخراوە
دروستكردن و ڕاهێنانی كرێكاران بوو كاتێك چوونەوە بۆ ئیسرائیل بزانن چۆن كاردەكەن
و چۆن ئەركەكانی خۆیان جێبەجێ دەكەن، لەنێو ئەو ڕێكخراوەدا بەردەوام لە ڕووی
بیروباوەڕو فیكرەوە لەسەر ئەوە ڕادەهێنران كە دەگەڕێنەوە وڵاتای خۆیان و دەوڵەت
بونیات دەنێن، هەر لەو ساڵەدا كودەتای 1905 ی روسیا ڕوویدا لە ئەنجامی باری
نالەباری سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی ئەو وڵاتە، بەتایبەتی قوتابییانی زانكۆ
ڕۆڵی سەرەكییان بینی لەو ناڕەزایەتیانەدا و بن گۆریۆن یەكێك بوو لە
دەستگیركراوەكانی ئەو كودەتا سەرنەكەوتووە، هەر لەو ساڵەدا بن گۆریۆن دووجار
دەستگیركراوە. كاتێكیش بن گۆریۆن و هاوڕێكانی كاریان بۆ گەڕانەوە كردووە بۆ خاكی
ئیسرائیل بەردەوام شارەكانی پۆڵەندا گەڕاوەو وتاریی كریگەرو توندی ئاینی داوەو
خەڵكی هانداوە تا بەرەو وڵاتی ئبیسرائیل بڕۆن، لەبەر كارو چالاكیەكانی حكومەت
دەستگیری كردوەتەوەو بەهۆی پەیوەندییە باشەكانی باوكی لەگەڵ بەرپرسانی پۆڵەندا
ئەوەندە لە زیندان نەماوەتەوەو ئازادكراوە، بە پێی ڕپۆرتێكی سایتی فەرمی وەزارەتی
دەرەوەی ئیسرائیل بن گۆریۆن لەكاتێكەوە كە لە زیندان بووە باوەڕی بەوە پەیدا
كردووە كە مرۆڤ دەبێت ئازایانە لە پێناوی بیروباوەڕەكەیدا خەبات بكات و بۆ
بەدەستهێنانی مافەكانی تێبكۆشێت، دەبێت لەبەرامبەر ستەم و نادادپەروەرییەكاندا
بێتە دەنگ.
یەكێك لە كارەكانی بن گۆریۆن ئەوە
بووە دەبێت هەموو گەنجێكی یەهودی پیشەیەك بزانێت و بۆ ئەو مەبەستەش كاتێك لە
زیندان هاتوەتە دەرەوە لەگەڵ ژمارەیەكیان لە ساڵی 1906 دا بەرەو فەڵەستین رۆشتووە بۆ ئەوەی لە نزیكەوە
سەرپەرشتییان بكات، بە پێی سرچاوە فەرمیە ئیسرائیلیەكە زۆرینەی ئەو جووەكان لەو سەردەمەدا كۆچیان دەكرد
یەهودیەكانی روسیا و ئەوروپای رۆژهەڵات بوون، كە زمانەكەیان لە تێكەڵەیەكی عیبری و
ئەڵمانی كۆن پێكهاتبوو.
ساڵی 1901 بن گۆریۆن دەچێتە وڵاتی
توركیا بە مەبەستی خوێندن و تا لەوێوە دەوڵەتی عوسمانی قەناعەت پێبكات كە
نوێنەرێكی یەهودییەكان ببێتە ئەندام لە پەرلەمانی وڵاتەكەیدا، بەڵام هێشتا كارەكەی
بە ئەنجام نەگەیاندبوو كە تووشی نەخۆشی مەلاریا دەبێت بە خەستی و بەناچاریی
دەگەڕێتەوە و دەست دەكاتەوە بە خوێندنی یاسا.
كاتێك لە 1914 دا جەنگی جیهانی یەكەم
سەری هەڵدا ، یەهودیەكان چوونە پاڵ هاوپەیمانان و لە دژی دەوڵەتی عوسمانی كەوتنە
جەنگەوەو بۆ ئەو مەبەستە بن گۆریۆن لە 1915بەرەو ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا
بەڕێ دەكەوێت، لەوێوە ڕێكەوتنێك لە گەڵ بەریتانیەكان بكات و فەلەستین لەدەستی
عوسمانیەكان وەرگرێتەوە.
ساڵی 1917 ئارسەر بەلفۆڕ وەزیری
دەرەوەی بەریتانیا نامەیەك بۆ واڵتەر روچێڵدی كەسایەتی بەناوبانگی جووكان دەنێرێت پەیمانی پێدەدات كەلەسەر خاكی فەڵەستین نیشتیمانێك بۆ جووەكان دروست
دەكات و دواتر بە پەیمانی بەلفۆڕی ناوبانگی دەركرد، پەیوەندی كردووە بە كەتیبەی 38سەربازبازییەوە
تا لەو ڕێگەیەوە كارێك بكەن كارەكانیان بە خێرایی بەڕێوە بچێت.
كارەكانی بن گۆریۆن سەری گرت و بە
هاوكاری تەواوی جەنراڵ ئاڵنبی بەریتانی چوونە ناو خاكی فەڵەسیتن و لەدەست
عوسمانیەكان دەریان هێنا، هێشتا چەند مانگێك بەسەر كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی
یەكەمدا تێپەڕی نەكردبوو كە بەریتانیا دانی نا بەو جوووەكان كە گەڕابوونەوە
فەلەستین و دەستیان كرد بە دانانی بەرنامەیەك بۆ گەڕاندنەوەو گواستنەوەی ئەو
جووەكان خوازیاری رۆشتنن بۆ فەڵەستین. ساڵی 1921 بن گۆریۆن و هاوڕێكانی
ڕێكخراوێكیان بەناوی (Yishuv- ییشوو) دامەزراند كە بەمانای (ئاوەدانكردنەوە)دێت. و بۆ ماوەی 14 ساڵ خۆی
سەرۆكایەتی دەكرد، كاری ئەوان دۆزینەوەی هەلی كارو چۆنیەتی بونیات نانی ماڵ و حاڵ
بوو بۆ جولەكە تازە هاتووەكان و هاندانی خانوو دروستكردن و نیشتەجێبوون.
لە ساڵی 1920 ەوە بن گۆریۆن دەستی
داوەتە دروستكردنی ئۆردوگاو شارە دێكانی ئیسرائیل و سەرجەم ئەو ئەزموونانەی
كۆیكردبوویەوە خستیە بواریی جێبەجێكردنەوەوە ئەوتا تا ئێستاش ئیسرائیل بەرەو
فراوانبوون دەچێت و ئۆردوگا جوولەكە نشتیەكان تادێت ڕوویان لە زیادبوونە.
كاتێكیش هیتلەر كوشتاری جووەكانی دەستپێكرد، دەمێك بوو بن گۆریۆن ئامادەكاریی كردبوو بۆ دروست كردنی شوێن و لانەیەك
بۆ ئەو جوولەكانەی كە ڕوو لە فەلەستین دەكەن، بەریتانیاش زۆرینەی كاری گواستنەوەو
ئاسانكارییەكانی بۆ دەكردن، بەڵام بەهۆی فشاری وڵاتانی عەرەبییەوە كە خاوەنی
سەرمایەی نەوت بوون و زۆرینەی بازاڕی نەوتیان بەدەستەوە بوو، ناچار بەریتانیاش
ڕێژەی هاوكارییەكانی كەم كردبوویەوەو هەندێكجاریش بەنهێنی كارەكانی بۆ ئەنجام
دەدان.
لە كاتی جەنگی جیهانی دووەمدا بن
گۆریۆن لەناو جووەكاندا ئەوەندە ناوبانگی پەیدا كردبوو كە هەمووان وەك ڕێبەرێكی
گەورەی خۆیان مامەڵەیان لەگەڵ دەكرد، كاتێكیش عەرەب لە بەرامبەر سوپای ئیسرائیل دا
لە 1948 دا شكستیان هێنا، بن گۆریۆن وەك وەزیری بەرگریی مامەڵەی دەكرد و
فەرمانەكانی دەردەكرد، بۆ ماوەی 15 ساڵ وەك وەزیری بەرگری كارەكانی بەڕێوە دەربرد،
هەربۆیە نابراو خاوەنی هەموو ئەو كێشەو گرفتانەیە كە لەنێوان عەرەب و ئیسرائیل دا
ڕوویان داوە.
بن گۆریۆن لەناوخۆی ئیسرائیلیشدا
تاوانبارە بە لەناوبردن و تێكشكاندنی كەشتی(ئالتالینا)كە هەڵگری هەزاران تفەنگ و
فیشەك و تەقەمەنی بوون و بۆ شەڕیی عەرەبەكان نێررابوو، بەڵام لەبەر ئەوەی بە
بێئاگایی بن گۆریۆن گەشتبووە كەنارەكانی ئیسرائیل و لەسەر فەرمانی مەناحم بیگن
هاتبوو، بۆیە لەسەر فەرمانی بن گۆریۆن لەناوبراو بەسەرجەم پێداویستیەكانیەوە ژێر
ئاو كەوت ، بەپاساوی ئەوەی ناكۆكی و دوبەرەكی دەخاتە نێو ئیسرائیلەوە و لە ساڵی
2012 دا بەشێك لە پارچەكانی ئەو كەشتییە دەرهێنرایەوە.
ساڵی 1953 دوای ئەوەی دەوڵەتی
ئیسرائیل جێگە پێی خۆی كردەوەو بووە ئەمری واقیع و دەیان كەسی سەربازیی و شارەزیان
بۆ پەیدابوو، بن گۆریۆن لە بواری سەربازیی دووركەوتەوە، ئەو دەیزانی پشتیوانی كردن
لە دەوڵەتی ئیسرائیل پێویستی بە بەڵگەی سەلمێنەری مێژوویی و فەلەسەفی هەیە، لە
هەمان كاتدا ناكۆكیەكانی نێوخۆی ئیسرائیلیش لەپەرەسەندندا بوو هەربۆیە چووە ئەو
بوارەوەو خۆی بۆ یەكلایی كردەوە، بەمەبەستی ئەنجامدانی كارەكانی چووە گوندێكی
بچووك كە بەشێوەی ئۆردوگاو كەمپ دروستكرابوو بەناوی –بوكر-و لەوێ ژیانێكی سادەو
ساكاری دەستپێكردو خۆی یەكلایی كردەوە بۆ توێژینەوە لە بواری مێژوو فەلسەفەدا، لەو
سەردەمانەدا جەنگی سینا لەنێوان میسر و ئیسرائیل دا سەری هەڵدا، بۆیە
بەناچارییگەڕایەوە بواری سەربازیی و سەركردایەتی ئەو جەنگەی گرتەوە ئەستۆو لە
ئەنجامیشدا بەسەركەوتنی ئیسرائیل كۆتایی هات، دوای ئەوەی بەناچاریی گەڕایەوە بواری
سەربازی لە دوای چوار مانگ لە شەڕی سینا، بووە سەرۆك وەزیرانی یەكەمی ئیسرائیل لە
ساڵی 1955 دا.
بن گۆریۆن دەیزانی كە عەرەبەكان
لەڕووی سەربازییەوە دەرەقەتی ئسرائیل نایەن، بەڵام لە ڕووی ئاینی و بەڵگە
مێژوییەكان و فیكریی و یاساییەوە خەریكە كێشە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل
دروست دەكەن، بن گۆریۆن پەنای بۆ وڵاتانی رۆژئاوایی وەك بەریتانیا و فەرەنسا و
ئەمەریكا برد، تا قەرەبووی تاوانی كوشتاری جووەكان لە ئەڵمانیا داوابكەن،
ئامانجیشی ئەوە بوو لە لایەك دانپێدانانی دەوڵەتەكەی بسەلمێنێت و لەلایەكی
دیكەشەوە بەو قەرەبووەی دەستی دەكەوێـت، بونیادی دەوڵەتی ئیسرائیل و پرۆژەی
نیشتەجێبوونی جوولەكەكان پەرەپێدبدات، هەرچەندە كەس و كاری قوربانیەكانی جوو زۆر نیگەران بوون لەو هەنگاوەی بن گۆریۆن و پێیان وابوو سپیكردنەوەی ڕووی
ئەڵمانەكان بە پارە نابێت ، بەڵام بن گۆریۆن سووربوو لەسەر كارەكەی و لە كۆتاییدا دەوڵەتی ئەڵمانیای نوێ واژۆی
قەرەبوو كردنەوەی جووەكانی پەسەند كردوو تا ئێستاش پەیوەندی فەرمی نێوان ئەڵمانیای
نوێ و ئیسرائیل بەردەوامە، لەسەر ئاستی ناوچەكەش بن گۆریۆن كاری بۆ ئەوە دەكرد كە
لەگەڵ عەربەكانی چواردەوری ئیسرائیل گفت و گۆ بكات، بەڵام سەری نەگرت و عەرەبەكان
ڕەتیان كردەوە.
ساڵی 1963 بن گۆریۆن لە ئەنجامی
ناكۆكی نێو خۆیی حكومەتەكەی و تەنانەت حیزبەكەشی –مەپا- دەستی لە سەرۆك وەزیری
كێشایەوەو گەڕابەوە گوندی بوكر، لەو كاتانەدا بوو كە ناكۆكیە ناوخۆییەكانی
حیزبەكەی- مەپا- حیزبێكی نوێی بەناوی – رفی- واتە هەستانەوە، دروستكرد، هێندەی
نەبرد دووكەسایەتی دیاری جووەكان (موشێ دەیان و شەمعۆن پێرێز) پەیوەندییان پێوە
كرد.
بن گۆریۆن هەمیشە كاری لەسەر
ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردنی جووەكان كردووە، ئەو بەردەوام بیری لای ئەوە بوو
كە بیابانی وشكی ئیسرائیل كە 55% ی خاكەكەی پێكدەهێنێت ببێتە شوێنی نیشتەجێ بوونی،
هەربۆیە لە وەسیتەكەشیدا هاتووە كە تەرمەكەی لەو بیابانەدا بنێژن و هەرواش بوو.
ساڵی 1970 و لە تەمەنی 84 ساڵیدا
بەیەكجاری بن گۆریۆن دەستی لە ئەندامی كنێست –پەرلەمان- و هەموو كاروبارە
سیاسیەكان كێشایەوەو چوەوە بوكر و ئەوجارە دەستی كردە ئاژەڵداریی و كشتوكاڵكردن و
نوسینەوەی یاداشتەكانی خۆی تا لە 1/12/1973 بۆیەكجاریی كتێبی ژیانی داخراو كۆچی
دوایی كرد، وەك سایتی وەزارەتی دەرەوەی ئیسرائیل نوسیویەتی: بە مردنی بن گۆریۆن
ئیسرائیل و میللەتی جوو ڕێبەرێكی بێ وێنەو ئەفسانەییان لە دەستدا. لەدوای مردنی ناوی
زانكۆی -بیئر شەبع-یان كردە –بن گۆریۆن- و لە هەمان كاتیشدا یەكێك لە فڕۆكەخانە
بەناوبانگەكانی ئیسرائیلیش هەر بەناوی بن گۆریۆنەوەیە.
ماوەتەوە
بگوترێت، لە دیدگای عەرەبەكانەوە بن گۆریۆن بە تاوانباری سەرەكی و مەكۆی
دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل دادەنرێت و پێیان وایە ئەو بەپێی بەرنامە بۆ
داڕێژراوەكانی سیاسەتی جیهانی لە رۆژئاوا بەتایبەتی ئەمەریكا و بەریتانیا ئەو
كارەی كردووە. هەربۆیە لە هەر جێگەیەكی جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا ناوی بن گۆریۆن
بێت وەك تاوانبارێك سەیر دەكرێت و تەنانەت ئەوانەشی كە بەو چاوەوە سەیری نەكەن بە
جۆرێك لە هاوكاریكردنی گەورەبوون و پایەداربوونی ئیسرائیل ئەژماریی دەكەن.