04:00 - 16/01/2020

كێ شەڕی رێگا بازرگانییەكانی سوریا دەباتەوە؟‌

پەیسەر

هێرشی ئەم دواییەی سوپای سوریا بە پاڵپشتی رووسیا لە ناوچەكانی ئیدلب، تەنیا بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی رێگا بازرگانییەكانە. كۆنتڕۆڵكردنەوەی ئەم رێگایە لەلایەن رژێمی سوریا هەڵمەتی داهاتوو بۆ گرتنەوەی تەواوی ئیدلب، ناوچەكانی دیكەی ژێر دەستی سوریا ئاسانتر دەكات. 

سوریا بەردەوام جێگای چاوتێبڕینی هێزە جیهانییەكان بووە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی رێگای بازرگانی

هەر لە كۆنەوە سوریا شوێنێكی ستراتیژی و رێڕەوێكی بازرگانی گرنگ بووە. لە رابردوو " رێگای ئاوریشم " لە ئەمڕۆشدا رێگای " یەك پشتێنە و یەك رێگا ". سوریا جگە لەوەی دەروازەی دەریایی كیشوەری ئاسیایە بۆ دەریای سپی ناوەڕاست، دەروازەی وشكانیشە بەرەو میسر، باكووری ئەفریقا و وڵاتانی كەنداو. 

سوریا لەدوای سەرهەڵدانی شۆڕشی پیشەسازی بەردەوام جێگای چاوتێبڕینی هێزە جیهانییەكان بووە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی رێگای بازرگانی. بەر لە قەیرانی سوریا، داهاتی ساڵانەی دیمەشق لە (ترانزێتی بازرگانی) زیاتر لە ملیارێك دۆلار بووە. بەگوێرەی وەزارەتی بازرگانی سوریا لە ساڵی ٢٠٠٩ داهاتی بەندەر و دەروازە وشكانییەكانی سوریا یەك ملیار ٣٦٧ ملیۆن دۆلار بووە. 

بەڵام رووداوە ناوخۆییەكانی ئەم وڵاتە رێگا بازرگانییەكانی لەژێر دەستی دیمەشق دەرهێنا. بە مەبەستی پاراستنی رژێم لە رووخان و رێگاگرتن لە پڕۆژەی وڵاتانی رۆژئاوا كە ئامانجیان گواستنەوەی غازی سروشتی بوو لە ناوچەی كەنداو بۆ دەریای سپی ناوەڕاست و لەوێش بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا، رووسیا راستەوخۆ بووە ئەكتەرێكی سەرەكی قەیرانی سوریا، ئەگەر نا رووداوەكانی ناو سوریا دەبوونە مەترسیەكی گەورە لەسەر ئاسایشی نیشتمانی رووسی. 

روسیا قەیرانی سوریای قۆستەوە بۆ ئەوەی بنكەی سەربازی لە هەریەك لە (حەمیمیم و تەڕتوس) دروست بكات

رووسیا لەسەرەتادا پێشنیاری دەستەواژەی (سوریایەكی بە سوود)ی كرد، چونكە لە ساڵانی سەرەتای قەیرانی ئەم وڵاتەدا بەشێكی گەورەی جوگرافیای سوریا لەژێر دەستی گرووپە چەكدارەكان دا بوو. مەبەست لە دەستەواژەی (سوریایەكی بە سوود) ئەو ناوچانە بوو كە رژێمی سوریا ناچاربوو لێی بكشێتەوە. رژێمی سوریا كشانەوەی خۆی لەم ناوچانە بە كەمی توانای مرۆڤی بەستەوە، كە دەیكردە كەمتر لە سەدا ٢٥ی خاكی سوریا. 

ئەم ناوچەیە كە هەریەك لە (حومس، حەما، كەنارەكانی سەر دەریا) دەگرێتەوە، ناوچەیەكی ستراتیژی ئەو وڵاتەیە. روسیا قەیرانی سوریای قۆستەوە بۆ ئەوەی بنكەی سەربازی لە هەریەك لە (حەمیمیم و تەڕتوس) دروست بكات، بەم شێوەیە توانی هەژموونی خۆی لەسەر دەریای سپی بپارێزێت و لەدژی پڕۆژەی رۆژئاوا بوەستێت. رووسیا بەم هەنگاوەی نەوەكو توانی ئاسایشی نیشتمانی بپارێزێت، بەڵكو لە رێگای دەستبەسەردا گرتنی ناوچەكە دەستی بەسەر (غاز، نەوت و فۆسفات) داگرتووە، بەڵام لە هەموویان گرنگتر كۆنتڕۆڵی رێگا بازرگانیەكانی كردووە، بەمەش لە رووی ئابووری دەستی دەگاتە وڵاتانی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. 

پێگەی سوریا وایكرد رێگای بازرگانی نێودەوڵەتی بكەوێتە خزمەت ئابووری روسی و ببێتە درێژكراوەی پڕۆژەی چینی (یەك پشتێنە و یەك رێگا). هەردوو رێگای (M) و (M5) لە گرنگترین رێگا بازرگانیەكانن (ترانزێت) كە رۆژهەڵات بە رۆژئاوا و باكوور بە باشوور دەبەستێتەوە. هەروەها رێگای (M4) كە هاوتەریبە لەگەڵ سنووری توركیا، لە دەروازەی (تل كۆچەر) لەسەر سنووری عێراق دەست پێدەكات تا دەگاتە باشووری قامیشلۆ بە ئاراستەی تل تەمڕ، عەین عیسا، منبج، ئەلباب" دواتر حەلەب و سەرقاب درێژ دەبێتەوە. لەوێش تێكەڵ بە رێگای (M5) دەبێت بە ئاراستەی پردی (ئەلشەغور) تا دەگاتە بەندەری لازقیە لەسەر دەریای سپی ناوەڕاست. 

رووداوەكانی ئەمڕۆ لە سوریادا بۆ كۆنتڕۆڵكردنی رێگا بازرگانییە ستراتیژییەكانە

زۆربەی هێزە نێودەوڵەتی، ناوچەیی و لۆكاڵی لە سوریا وەكو (ئەمریكا، رووسیا، ئێران، توركیا، هەسەدە، ملیشیاكانی سەر بە توركیا، سوپای سوریا) لەسەر ئەم رێگایە دەگیرسێنەوە. سەنگەربەندی و سەقامگیری سەر ئەم رێگایە دوای ئۆپەراسیۆنی سوپای توركیا و میلیشیاكانی لە تشرینی یەكەمی 2019 گۆڕانكاری گەورەی بەسەردا هات لەناوچەی سەرێكانیێ و گرێ سپی تا (M4). بەڵام رێگای (M5) كە باكوور بە باشووری سوریا دەبەستێتەوە و چڕی دانیشتووان لە ئاستێكی بەرز دایە، لە حەلەب تا سەرقاپ، بۆ معمەرەی ئەلنوعمان تا حومس، لەوێ بۆ دیمەشق تا دەگاتە دەروازەی نەسیب لەسەر سنووری ئۆردون و سنووری لوبنان، لەژێر دەستی سوپای سوریا دایە، تەنیا رێگای نێوان حەلەب – سەرقاب و مەعمەرەی نوعمان نابێت، كە ناوبەناو بەهۆی هەڵكشانی سوپای سوریا بە پشتگیری هێزی ئاسمانی رووسیا شەڕی لێ روودەدات. 

كاتێك لە نەخشەی رێگا نێودەوڵەتییەكان لە سوریا ورد دەبینەوە، دەگەینە ئەو باوەڕەی كە رووداوەكانی ئەمڕۆ لە سوریادا بۆ كۆنتڕۆڵكردنی رێگا بازرگانییە ستراتیژییەكانە. ئامانجی توركیا جگە لە داگیركردنی باكوور و رۆژهەڵاتی سوریا و ئەنجامدانی گۆڕانكاری دیمۆگرافی، دەخوازێت دەست بەسەر رێگای ستراتیژی (M4) دابگرێت لە رێگای داگیركردنی هەریەك لە تل تەمڕ و عەین عیسا و پاشانیش داگیركردنی كۆبانێ بۆ بەستنەوەی بە ناوچەی قەڵغانی فوڕات، فراوانكردنی هەژموونی خۆی بەرەو هەرێمی كوردستان و عێراق، بۆ جێبەجێكردنی پلانی (میساقی میللی) كە ئامانج تیایدا داگیركردنی تەواوی باكووری سوریا و هەرێمی كوردستان. 

دوای كشانەوەی هێزی ئەمریكا لەناوچە سنوورییەكانی باكووری رۆژهەڵاتی سوریادا، روسیا هاتە ناوچەكە و ئامانجی سەرەكی رێگرتنە لە توركیا بۆ ئەوەی دەست بەسەر (M4). رووسیا دەخوازێت دەست بەسەر تەواوی ئەم رێگایە دا بگرێت، بۆ ئەمەش بنكەیەكی سەربازی لە فڕۆكەخانەی قامیشلۆ دروست دەكات، كە دەكەوێتە خزمەت ئامانجی رووسیا و ئاستەنگكردنی توركیا. لەمەشدا رووسیا پشت بە رێككەوتن لەگەڵ هەسەدە دەبەستێت. 

لە كۆبوونەوەی نێوان پۆتین و ئەردۆغان لە ١٧ی ئەیلولی ٢٠١٨ لە سۆچی رێككەوتنێك لەنێوان هەردوولا واژوكراوە كە دەبێت هەوڵەكان بخرێنەگەڕ بۆ كردنەوەی رێگای نێودەوڵەتی لەبەردەم بارهەڵگرە بازرگانییەكان. بەبێ ئەوەی ناوی ئەو لایەنە هاتبێت كە دەستبەسەر ئەم رێگایە دەگرێت.

 كۆنتڕۆڵكردنی ئەم رێگایە لەلایەن ملیشیا چەكدارەكان رژێمی ناچاركردووە رێگای درێژتر و پڕ تێچوونتر بگرێتەبەر

بەڵام كۆنتڕۆڵكردنی رێگای حەلەب – سەرقاب – مەعمەرەی نوعمان لەلایەن بەرەی ئەلنوسڕە و دەستێوەردانی ناڕاستەوخۆی توركیا، بووە ئاستەنگ لەبەردەم جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنە. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی رووسیا و رژێمی سوریا دەست بە ئۆپەراسۆنێكی سەربازی بكەن لە ئیدلب بۆ بەیەك بەستنەوەی حەلەب – حەما – حومس – دیمەشق. 

دوای توندكردنی سزاكانی ترەمپ بەسەر سوریا دەست بەسەرداگرتنی ئەم رێگایە بۆ رژێم بووەتە شتێكی دەستلێبەرنەدراو. كۆنتڕۆڵكردنی ئەم رێگایە لەلایەن ملیشیا چەكدارەكان رژێمی ناچاركردووە رێگای درێژتر و پڕ تێچوونتر بگرێتەبەر كە بۆ گواستنەوەی كەلوپەلی سەربازی بۆ باكووری سوریا دەست نادات. جگە لەمە مانەوەی ئەم رێگایە لەژێر دەستی گرووپە چەكدارەكاندا، كاریگەری لەسەر لاوازكردنی جوڵەی بازرگانی هەیە و بەخراپ لەسەر ئابووری و لیرەی سوری دەشكێتەوە. 

لەژێر رۆشنایی ئەم رووداوانەدا سەرلەنوێ دەستبەسەرداگرتنی رێگای حەلەب – سەرقاب – مەعمەری نوعمان دوای ئەوەش پردی شەغور لەلایەن رژێم تەنیا مەسەلەی كاتە. دابینكردنی ئاسایشی ئەم رێگایە حەلەب بە ناوچەكانی كەناری دەریای سپی دەبەستێتەوە، جوڵەی بازرگانی و سەربازی چالاكتر دەكات. رێگا بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی ئیدلب و ناوچەكانی ژێر دەستی رژێمی سوریا خۆش دەكات.