09:47 - 11/01/2020
بۆچی تا ئێستاش عێراق و ئه‌مه‌ریكا پێویستیان به‌یه‌كتره؟
كوشتنی قاسم سولیه‌مانی په‌یوه‌ندییه‌كانی
نێوان ئه‌مریكا و عێراقی تێكدا و گه‌یاندییه ئاستی كوڵان، له كاردانه‌وه‌دا
گروپه شیعه‌كانی ناو په‌رله‌مانی عێراق یاسایه‌كیان ده‌ركرد داوای ده‌ركردنی هێزه‌كانی
ئه‌مه‌ریكا ده‌كات، بۆچوونێكی جیاوازیش هه‌یه كه داوا ده‌كات سه‌رجه‌م هێزه
هاوپه‌یمانه ئه‌وروپییه‌كانیش عێراق جێبهێڵن. به‌ڵام به‌رله‌وه‌ی هه‌ردوولا ته‌ڵاقنامه‌كه
واژۆ بكه‌ن پێویسته به‌رپرسانی به‌غدا و واشنتۆن ئاوڕێك له‌و هۆكارانه بده‌نه‌وه
كه جه‌خت له‌سه‌ر پێویستی مانه‌وه‌یان و لێكجیانه‌بوونه‌وه‌یان ده‌كه‌نه‌وه، كه
بۆ خۆیان و خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستیش باشترین هه‌نگاوه.
ڕزگاركردنی ده‌سكه‌وته‌كانی شه‌ڕی داعش
پێویستی هێزی سه‌ربازیی ئه‌مه‌ریكا له عێراق
بمێنێت، چه‌نده كه‌میش بێت، تا به ته‌واوی گره‌نتی له‌ناوچوونی داعش بكات. له
به‌رامبه‌ردا، ئه‌گه‌ر كوشتنی سوله‌یمانی ببێته هۆی پاشه‌كشێی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا
كه به‌رده‌وام به‌دوای چه‌كدارانی داعشه‌وه‌ن، ئه‌و پاشه‌كشێیه گورزێكی گه‌وره
له جه‌نگی دژی تیرۆر ده‌دات. تا ئه‌و كاته‌ش كه داعش له مانگی ئاداری 2019دا
دوایین پێگه‌ی له‌ده‌ستدا، توانای هه‌بوو له‌و ڕێكه‌وته‌وه تا كۆتایی ساڵی 2019
867 كرده‌ی تیرۆریستی له‌ناوخۆی عێراقدا بكات. گومانی تیادا نییه ژماره و كاریگه‌ریی ئه‌م هێرشانه به‌نه‌مانی سه‌ربازیی ئه‌مه‌ریكا
و هاوپه‌یمانان زیاتر ده‌بن. ئه‌م پاشه‌كشێیه كارده‌كاته سه‌ر ڕووبه‌ڕوونه‌وه‌ی ئه‌م
چه‌كدارانه له سوریاش. به مه‌زه‌نده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان تا ئێستاش داعش
خاوه‌نی 300 ملیۆن دۆلاره و ده‌توانێت پشتگیری مادی بۆ كرده‌وه تیرۆریستییه‌كانی
ده‌سته‌به‌ر بكات. به‌رپرسانی كوردیش ده‌ڵێن چه‌كدارانی داعش له عێراق به نهێنی خۆیان
ڕێكخستووه‌ته‌وه و چه‌كوچۆڵ و شێوازی تۆكمه‌تر له جارانیان هه‌یه.
به تایبه‌ت له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه، ئه‌و وه‌زیرانه‌ی
14ی تشرینی دووه‌می ڕابردوو به‌شدارییان له كۆبوونه‌وه‌ی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی
دژی داعشدا كرد، به‌ڵێنیاندا تا ئه‌و كاته‌ی به‌یه‌كجاری داعش له‌ناوده‌به‌ن
پشتگیری عێراق بكه‌ن. بۆ وه‌فادارییان به‌رامبه‌ر به‌و به‌ڵێنه‌ش پێویسته ئه‌مه‌ریكا
له عێراق بمێنێته‌وه، ئه‌گه‌ر نا هه‌مان هه‌ڵه‌كانی ساڵی 2011 دووباره ده‌كاته‌وه
كه پاشه‌كشێی پێشوه‌خته‌ی له عێراق بووه مایه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی ڕێكخراوی داعش له
عێراق.
بێبه‌شكردنی سوله‌یمانی له سه‌ركه‌وتن
په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆ هه‌یه له‌نێوان مردنی
سوله‌یمانی و سیاسه‌تی له پێشینه‌ی ئه‌م كابرایه بۆ ناچاركردنی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا
تا عێراق جێبهێڵن. ئه‌گه‌ر ئێستا ئه‌مه‌ریكا عێراق جێبهێڵێت ئه‌وا سوله‌یمانی به
مردنه‌كه‌ی ئاواته‌كه‌ی ده‌هێنێته‌دی كه له ژیانیدا لێبڕاوانه هه‌وڵی بۆ ده‌دا.
ئه‌م پاشه‌كشێیه له شكستێكی مه‌عنوی زیاتر ده‌بێت، به‌ڵكو ده‌بێته شكستێكی گه‌وره
بۆ سیاسه‌ته‌كانی ئه‌مه‌ریكا و سه‌ركه‌وتنی ئێران. به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌ركرده‌كانی
ئه‌مریكا پارێزگارییان له مانه‌وه‌یان كرد له عێراق، ئه‌وه ده‌بێته جه‌ختكردنه‌وه
له شكستهێنانی داستانی سوله‌یمانی و پێگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ئێران تووشی داخوران ده‌بێت
و له به‌رامبه‌ردا پێگه‌ی واشنتۆن به‌رزده‌بێته‌وه.
پارێزگاریكردن له عێراق و هاوسه‌نگی له‌گه‌ڵ
ئێران
شاراوه نیه كه عێراق به‌ده‌ست ده‌سوه‌ردانی
ئێرانه‌وه له كاروباری ناوخۆیی ده‌ناڵێنێت، به‌ڵام په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌مه‌ریكا
و عێراق سه‌لماندوویه‌تی كه ئه‌مه بابه‌تێك نییه لێی بێئومێد بیت، له‌چه‌ند
ڕۆژی ڕأبردوودا چه‌ندین به‌ڵگه‌مان بینی كه ئه‌م قسه‌یه پشتڕاستده‌كاته‌وه، له‌وانه،
به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆك كۆماری عێراق، محه‌مه‌د حه‌لبوسی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران
و وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه هێرشه مووشه‌كییه‌كه‌ی ئێرانیان بۆسه‌ر هێزه‌كانی ئه‌مریكا
سه‌ركۆنه‌كرد، هه‌روه‌ها نیوه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران دانیشتنه‌كه‌ی
ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانیان بایكۆتكرد كه پێنجی ئه‌م مانگه به‌ڕێوه‌چوو و تایبه‌ت
بوو به ده‌ركردنی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا. جگه له‌وانه‌ش به‌رهه‌م ساڵح به‌یاننامه‌یه‌كی
ده‌ركرد و تیایدا ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ك ئه‌مه‌ریكا هاوپه‌یمانی عێراقه و ئێرانیش
دراوسێیه‌تی. له هه‌مان كاتدا سه‌ركرده‌كانی هه‌رێمی كوردستان به ئاشكرا و نهێنی
به‌ڵێنیاندا كه هاریكاری له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكا بكه‌ن.
ئه‌گه‌ر هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له عێراق بمێننه‌وه
پێگه‌ی ئه‌مه‌ریكا له‌م وڵاته زۆر به‌هێز ده‌بێت و له‌هه‌مان كاتیشدا یارمه‌تیده‌ر
ده‌بێت بۆ ڕووبه‌ڕوونه‌وه‌ی هه‌ژموونی خراپی ئێران له هه‌موو ناوچه‌كه‌دا. به‌ڵام
پاشه‌كشێكردنی ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت كه عێراق ده‌كه‌وێته‌وه به‌ر ئه‌و هه‌ڕه‌شه
و مه‌ترسییه‌ی كه جارێكی تر بخلیسكێته‌وه ناو زه‌لكاوی ئه‌و ته‌نیایی و گۆشه‌گیرییه‌ی
له‌سه‌ردمی سه‌دام حسێندا تێكه‌وتبوو، ئه‌و كاته له ڕووبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی سیاسه‌ته
زیانبه‌خشه‌كانی ئێرانیشدا لاواز ده‌بێت. له ڕاستیدا زۆربه‌ی عێراقییه‌كان سڵ له‌م
بیرۆكه‌یه ده‌كه‌نه‌وه، باشترین به‌ڵگه‌ش بۆ ئه‌م قسه‌یه ئه‌و سه‌دان هه‌زار
خۆپیشانده‌ره‌یه كه ڕژاونه‌ته سه‌ر شه‌قام و دروشم دژی ئێران ده‌ڵێنه‌وه، به
تایبه‌ت له ناوچه شیعه نشینه‌كان. ئه‌وان عێراقێكی خاوه‌ن سه‌روه‌ری و فره‌یی و
شاتیخواز و یه‌كگرتویان پێ باشتره. مانه‌وه‌ی دیپلۆماسی و سه‌ربازیی ئه‌مه‌ریكا
له عێراق ئه‌و ئومێده زیاتر ده‌چه‌سپێنێت. له‌م ڕوانگه‌یه‌وه شتێكی ڕه‌وایه كه
واشنتۆن چاوه‌ڕوان بكات عێراق چه‌ند مه‌رجێك بۆ مانه‌وه‌ی سوودبه‌خشانه‌ی هێزه‌كانی
ئه‌مه‌ریكا دابنێت.
ڕێگه‌نه‌درێت ئێران نه‌وتی عێراق بۆخۆی بقۆزێته‌وه
له‌پاڵ ئه‌و به‌ها جیۆستراتیژی و سیاسیه‌ی كه
عێراق هه‌یه‌تی، ئه‌م وڵاته به یه‌كێك له گه‌وره‌ترین هه‌نارده‌كارانی نه‌وتی
جیهان داده‌نرێت، یه‌ده‌گێكی زه‌به‌لاح و درێژخایه‌نی هه‌یه. ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ریكا
بمێنێته‌وه ئابورییه‌كانیان و ئابوریی جیهان قازانجه‌كه كۆده‌كه‌نه‌وه. به‌ڵام
ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ریكا پاشه‌كشێ بكات، ئێران زیاتر نه‌وت و سه‌رچاوه‌كانی وزه و
داراییه‌كه‌ی كۆنترۆڵ ده‌كات، ئه‌و كاته بۆ خواسته فرانخوازییه‌كانی خۆی به‌كاریده‌هێنێت
نه‌ك ئاوه‌دانكردنه‌وه و بوژاندنه‌وه‌ی عێراق.
یارمه‌تیدانی ئاسایشی ئوردن و پاراستنی سه‌قامگیرییه‌كه‌ی
پشه‌كشێكردنی ئه‌مریكا له عێراق ئوردن ڕووبه‌ڕووی
كۆمه‌ڵێك ئاڵنگاریی ئه‌منی نوێ ده‌كاته‌وه. له بنه‌ڕه‌تدا توانا سه‌ربازی و هه‌واڵگرییه‌كانی
ئوردن به‌ده‌ست پاراستنی سنووره‌كانی له‌گه‌ڵ سوریا ماندووبوون، ئه‌وكاته ئه‌م
وڵاته ده‌كه‌وێته ژێربارێكی تره‌وه بۆ پاراستنی سنووره‌كانی له‌گه‌ڵ عێراق كه
زۆر له سنووره‌كانی له‌گه‌ڵ سوریا زیاتره. له مێژه به‌رپرسانی ئوردن له بوونی
ئێران و بریكاره‌كانی له عێراق و سوریای دراوسێ نیگه‌رانن. به‌پێچه‌وانه‌ی
ئیسرائیله‌وه، ئوردن ئه‌و توانایه‌ی نییه به‌ره‌نگاری بێته‌وه.
له ئاستێكی فراواندا، ئه‌گه‌ر هه‌یه پاشه‌كشێی
ئه‌مه‌ریكا ترسی ئوردن له ڕاستگۆیی و توانای خۆڕاگرتنی ئه‌مه‌ریكا زیاتر بكات، ئه‌م
مه‌ترسییه یه‌كه‌م جار و به‌شێوه‌یه‌كی توند له‌سه‌رده‌می ئۆبامادا سه‌ریهه‌ڵدا.
پێده‌چێت له‌به‌ر نه‌بوونی بژارده‌ی باشتر په‌یوه‌ندییه ئه‌منیه‌كانی ئوردن له‌گه‌ڵ
ئه‌مره‌یكا و ئیسرائیل به‌رده‌وام بێت، به‌لام پێده‌چێت په‌یوه‌ندییه سیاسیه‌كانیان
تێكبچن. له ته‌ك ئاسۆ ئابووریه ئه‌سته‌مه‌كانی ئوردن، ئه‌گه‌ر هه‌یه ئه‌م به‌ره‌وپێشچوونانه
ببنه مایه‌ی هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر سه‌قامگیری و هاوڕێیه‌تی هاوپه‌یمانێكی سه‌ره‌كی و
دیرینی ئه‌مه‌ریكا كه ڕاسته‌وخۆ ده‌كه‌وێته ته‌نیشتی ئیسرائیل و عێراق، ئه‌مه‌ش
كاردانه‌وه‌ی نه‌رێنی له‌سه‌ر هه‌موو لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان ده‌بێت.
دابه‌شكردنی كۆڵه‌كه له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانه‌كانی
كه‌نداو
زۆربه‌ی وڵاتانی ئه‌نجومه‌نی هاریكاری كه‌نداو
بوونی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له عێراق به بناغه‌ی یه‌كه سه‌ربازییه‌كانی دیكه‌ی ئه‌مه‌ریكا
داده‌نێن له وڵاته‌كانیان، له‌هه‌مان كاتیشدا وه‌ك قه‌ڵغانێكی زیندوو دژی ئێران
لێی ده‌ڕوانن. به‌ده‌ر له حكومه‌ت و ده‌ستبه‌ژێری ئه‌م وڵاتانه، چه‌ندین ڕاپرسی
له كوه‌یت و سعودیه و چه‌ند وڵاتێكی دیكه‌ی ئه‌م ئه‌نجومه‌نه ده‌ریانخست كه خه‌ڵكی
ئه‌م وڵاتانه له عه‌لی خامه‌نه‌یی و حزبوڵا و حوسیه‌كان بێزارن. له‌م ساڵانه‌ی
دواییدا سه‌ره‌ڕای فشاره‌كانی ئه‌مه‌ریكا وڵاتانی كه‌نداو به دوودڵیه‌وه
هاوكاریی عێراقیان ده‌كرد. به‌ڵام دوایین هه‌نگاوی ئه‌مه‌ریكا دژی ئێران ئه‌م
هاوكاریانه‌ی زیاتر كرد، ئه‌م وڵاتانه له خۆبوردوانه‌تر هاوكاریی عێراق ده‌كه‌ن
و په‌یوه‌ندی دیپلۆماسی توندوتۆڵتریان دامه‌زراندووه.
له‌م ڕۆژانه‌ی دواییدا ئه‌گه‌ره‌كان به‌ره‌و ئه‌وه
ده‌چن كه وڵاتانی هاریكاری كه‌نداو وزه‌ی كاره‌با بده‌نه عێراق تا چیتر له‌و
ڕووه‌وه پشت به ئێران نه‌به‌ستێت. له كاتی گونجاودا ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ریكا سه‌رقاڵی
ناوچه‌كه و ڕووداوه‌كانی بێت عێراق له‌گه‌ڵ وڵاتانی عه‌ره‌بی ناوچه‌كه‌دا له هه‌ڕه‌شه‌وه ده‌بێته هاوبه‌ش. ئه‌گه‌ریش ئه‌مه‌ریكا
پاشه‌كشێ بكات، ئه‌گه‌ر هه‌یه ئه‌م وڵاتانه و گه‌له‌كانیان به‌شێوه‌یه‌ك له
عێراق بڕوانن كه وڵاتێكی پاشكۆی ئێرانه، ئه‌گه‌ر له‌به‌رئه‌وه‌بێت كه زۆرینه‌ی
خه‌ڵكه‌كه‌ی شیعه‌ن یان له‌به‌رئه‌وه‌ی هێزه پارسنه‌گه سه‌ره‌كیه‌كه عێراقی
جێهێشتووه. ئاماده‌یی ئه‌موڵاتانه بۆ پشتبه‌ستن به گره‌نتیه‌كانی ئه‌مه‌ریكا،
كه له بنه‌ڕه‌تدا گومانیان هه‌یه له‌سه‌ری، ڕۆژبه‌ڕۆژ له پاشه‌كشێدا ده‌بێت،
ئه‌مانه‌ش هه‌موو ده‌بنه هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌و فشاره زیادبكات كه وڵاتانی كه‌نداو
هه‌ستی پێده‌كه‌ن بۆ ڕازیكردنی ئێران.
سنورداركردنی ده‌ستوه‌ردانی ئیسرائیل
به پێچه‌وانه‌ی ئه‌و وڵاتانه‌ی ووریان به
عێراقه‌وه‌یه ئیسرائیل هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاسته‌وخۆی به ڕووداوه‌كانی ئه‌م
دواییه‌ی عێراقه‌وه نییه. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌ر هه‌یه پاشه‌كشێی ئه‌مه‌ریكا
هه‌ڕه‌شه‌كانی سه‌ر ئاسایشی ئیسرائیل زیاتر بكات. ڕێ بۆ ئێران و داعش خۆشده‌كات و
ئازادییه‌كی زیاتریان له عێراقدا ده‌داتێ، ڕه‌نگه به سنووره زۆر و زه‌وه‌نده‌كانی
سوریادا بڵاوبێته‌وه و له‌وێوه بگه‌نه ئیسرائیل. لێره‌دا متمانه‌ی ئه‌مه‌ریكا
تووشی شكستێكی گه‌وره ده‌بێت.
له ئه‌نجامی ئه‌وه‌شدا ئیسرائیل ناچار ده‌بێت هێرشه‌كانی دژی
تیرۆریستان و بریكاره‌كانی ئێران له عێراق زیاتر بكات. ئه‌مه‌ش له تواناكانی كه‌مده‌كاته‌وه
و دۆخی عێراقیش په‌رشوبڵاوتر ده‌كات، خۆی ڕووبه‌ڕووی تۆڵه‌یه‌كی گه‌وره‌تر ده‌كاته‌وه.
پێده‌چێت ئوردن بكه‌وێته ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی ڕاسته‌وخۆوه كه سنوورێكی فراوان و دوور
ودرێژ و په‌یماننامه‌ی ئاشتی له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا هه‌یه.
ده‌سته‌به‌ركردنی پشتگیری زیاتری هاوپه‌یمانه
ئه‌وروپییه‌كان
ئه‌گه‌ر هه‌یه پاشه‌كشێی ئه‌مه‌ریكا له عێراق
كۆتایی به ڕۆڵی وڵاتانی ئه‌وروپا بهێنێت له مه‌شقكردن به ێزه عیراقییه‌كان. بۆ
نمونه ئه‌ڵمانیا و كه‌نه‌دا ڕایانگه‌یاند كه ده‌یانه‌وێت به‌هۆی ناسه‌قامگیری ئه‌منییه‌وه
بشێك له هێزه‌كانیان ببه‌نه ده‌ره‌وه‌ی عێراق، به‌ڵام قه‌ره‌نسا ده‌یه‌وێت له
عێراق بمێنێته‌وه.
له به‌رامبه‌ردا ئه‌گه‌ر ئه‌مكه‌ریكا ئه‌دای
خۆی له عێراق باشبكات، نه‌ك ته‌نیا له‌سه‌ر ئاستی سه‌ربازیی و ئابووری، ده‌توانێك
قورسایی سه‌رشانی له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانه‌كانی به‌شبكات. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا بوونی سه‌ربازیی
وڵاتانی خۆرئاوا له عێراق ئه‌و هۆكارانه چاره ده‌كات كه بوونه‌ته هۆكاری سه‌رهه‌ڵدانی
داعش و نه‌مانی ئاسایش و پشتگوێخستنی سونه و اشه‌شێی گه‌شه‌سه‌ندنی ئابووری. ده‌بنه
یارمه‌تیده‌ر بۆ تێگه‌یشتنی ئه‌وه‌ی كه بۆچی وڵاتانی ئه‌وروپا تیرۆركردنی سوله‌یمانی
ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه، وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ به‌رپرسیارێتی له زیادبوونی گرژییه‌كان و
بانهێشتكردمی سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان بۆ ڕه‌واندنه‌وه‌ی گرژییه‌كان له قۆناغی
داهاتوودا.
سه‌رچاوه: په‌یمانگای واشنتۆن