11:22 - 26/11/2019

نهێنی پشت مانەوەی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌

پەیسەر

دوای ئەوەی بیانووی هێرشی 11 سێبتەمبەری 2001 دەرگای بۆ هێزەكانی ئەمەریكا كردووە بە چڕیی ڕوو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەن و لە لایەن وڵاتانی ناوچەكەشەوە هیچ بەرگرییەك نەبێت، ئیدی تا ئێستە قسەو مشتومڕ لەسەر كشانەوە یان مانەوەی ئەو هێزانە هەیە.هەر شرۆڤەكارێك بەجۆرێك لە بابەتەكە دەڕوانێت و دواجاریش سیاسەتی ئەمەریكا كەمێك گۆڕانكاریی نه‌بێت گۆڕانی ڕیشەیی بەسەردا نایەت، مەگەر ئەوەندە نەبێـت كە لە سەرۆكێكەوە بۆ یەكێكی دیكە تەنها (كاژ)ێك فڕێدەدەن.

شرۆڤەكاران چی دەڵێن؟
ئەوانەی كە شرۆڤەی دۆخی مانەوە یان گەڕانەوەی ئەمەریكایان كردووە لە ناوچەكەدا به‌سه‌ر دوو ئاڕاستەدا دابه‌شبوون، یەكێكیان پێی وایە ئەمەریكا فریادڕەسی بێ ڕكابەرەو ئەگەر ئەوان نەبن هێزە هەرێمی و ناوچەییەكان تەنگ بە ژیانی دیموكراسی هەڵدەچنن و ئەو تۆزەش كە هەیە لەناوچەكەدا لەدەست دەچێت، له‌به‌رئه‌وه‌ بوونی ئەمەریكا له‌ ڕووی (سەربازیی، سیاسی، هەواڵگریی...هتد) بە پێویست دەزانن، ئه‌وی دیكه‌شیان پێی وایە بەرتەسككردنەوەی ئازادی وڵاتەكانی ناوچەكەیە، كوتەكێكی مەترسیدارە لەسەریان و جۆرێك لە داگیركارییە كە لە سەدەی پێشوودا وڵاتانی ئەم ناوچەیە قوربانی زۆریان داوە تا لەو ناوچەیە دەریانكردوون، بەڵام ئێستا بە هێواشی هاتوونەتەوە، جاران خۆشیان دەیانگوت ئێمە داگیركەرین، بەڵام ئێستە لە ژێر هەژموونی (داگیركاریی رۆشنبیریی)دا بە خۆیان دەڵێن، رزگاركەرو فریادڕەس.

بەرواردێك:
دۆناڵد ترامپ سەرۆكی ئەمەریكا لە 8ی ئایاری 2018دا بڕیاری پاشه‌كشێیدا لە سوریا، بەڵام لەهەمان كاتدا باڵیۆزخانه‌ی ئەمەریكای لە تەلئەبیبەوە گواستەوە بۆ قودس و گوتی: قودس پایتەختی ئیسرائیلە.
شرۆڤەكاران دەڵێن دوو بڕیاری دژ بەیەك لە یەك كاتدا پێمان دەڵێتئەگەركشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا بچێتە بواری جێبەجێكردنیشەوە ڕێژەیی دەبێت و بە یه‌كجاری ناوچه‌كه‌ چۆڵ ناكات، بەڵگەی ئەوەش مانەوەو بەهێزبوونی ئێران و بەردەوامی ناكۆكیەكانیانە لە 1979وە كه‌ تاكو ئەمڕۆ سارد و گەرمی زۆری بەخۆیەوە بینیوە، نەك هەر ئێران بەڵكو ژمارەیەك هاوپەیمان و هاوسۆزیش بۆ ئێرانیەكان پەیدابووە و ئەوانەش كراونەتە دوژمنێكی دیكەی رۆژئاوا. له‌به‌رئه‌وه‌ بە ئاشكرا دابەشبوونی سیاسی و ئابووریی و سەربازیی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كەوتووه‌تە نێوان (ئەمەریكاو ئیسرائیل و هاوپەیمانەكانی) لەگەڵ (ئێران و هاوپەیمانەكانی). بەپێی بۆچوونی شرۆڤەكاران بوونی ئەو خاڵە جەوهەرییە بەسە بۆ ئەوەی بگەینە ئەو بڕوایەی ئه‌سته‌مه‌ ئه‌مه‌ریكا له‌ 100% پاشه‌كشێ بكات.

ئەمەریكا بەدوای چیەوەیە؟
لە 10 ساڵی ڕابردوودا بەرژەوەندیەكانی ئەمەریكا لە چەند خاڵێكدا كورت كراونەتەوە، مانەوەو گەڕانەوەشیان بۆ ناوچه‌كه‌ پەیوەندی بەو بەرژەوەندییانەوە هەیە نەك شتی تر، لەوانەش:
1-پارێزگاریكردن لە چۆنیەتی دەستكەوتن و گواستنەوەی نەوتی كەنداوی عەرەبی.
2-پارێزگاریكردن لەو ڕژێمە عەره‌بیانەی هاوڕێ و هاوڕای رۆژئاوان، بەتایبەتی ئەمەریكا.
3-مانەوەی پێگەو سەربازگەكانی ئەمەریكا لە ناوچەكەدا، با شوێنگۆڕكێشیان پێبكرێت.
4-وەڵامدانەوەو سەركوتكردنی هەر هێزێك، تیرۆرستی بێت یان حكومەت، كە دژایەتی رۆژئاوا بكات.
بۆ پاراستنی ئەو ستراتیژانە ئەمەریكا بەردەوام پەنای بردووەتە بەر دروستكردنی هاوپەیمانی و ڕێككەوتنی دوو قۆڵی، لە هەموو ئەو خاڵانەی پێشوودا بایەخی تەواوەتی داوەتە نەوت و وزەی ناوچەكە، بۆ ئەوەی ئەو پرۆسەیە بەبێ كێشە بەڕێوەبچێت، بەردەوام و بە هەموو جۆرێك دەستی بەو ڕژێمانەوەیە كە هاوپەیمانی دەكەن و خاوەنی نەوتن، ئیتر بە پێدانی پارەبێت یان بەڕێوەبردن و ڕاهێنان، یان پێدانی چەك. بە بۆچوونی شرۆڤەكارانی دۆخەكە، تا نەوت لە ئابووریی نێودەوڵەتیدا بایەخی هەبێت بوونی ئەمەریكا لەناوچەكەدا بێ چەندوچوونە.

داتای ئەو چەكانەی لەلایەن ئەمەریكاوە دراون بەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەندێك وڵاتی دیكەی ناوچەكە كە لە لایەن پەیمانگای ستۆكهۆڵمی نێودەوڵەتی بۆ ئاشتی پەسەندكراوە.
بە دڵنیاییەوە ئیسرائیل لە ڕیزی یەكەمی وڵاتانی هاوپەیمانی ئەمەریكادایە، لە 70 ساڵی ڕابوردوودا ئه‌مه‌ریكا بە به‌های 115 ملیار دۆلار هاوكاریی سوپا و ئابووریی و دبلۆماسیەتی ئیسرائیلی كردووە، لە بەرامبەردا ئیسرائیل توانیویەتی هاوكاریی ئەمەریكیه‌كان بكات كە ده‌ستگه‌یشتنی سوریا و عێراق و تاڕادەیەكیش ئێران به‌ چه‌كی ئه‌تۆمی سنووردار بكات. ئەمە لە كاتێكدا هەریەك لە (شیوعیەت، قەومیەتی عەرەبی و ئیسلامی سیاسی) دراوسێی ئیسرائیل بوون.

بیرۆكەكە تازە نیە:
لە1979دا كاتێك گۆڕانكاریی له‌ سیستمی حكومڕانی ئێراندا هاتەكایەوە، لە هەمان ساڵیشدا ڕوسیا پەلاماری ئەفغانستانی دا، ئەمەریكا هاوكاریكردنی ئیسلامیەكانی ئەو وڵاتەی بۆ چەند ئامانجێك قۆستەوە، لەوانەش:
1-لاوازكردنی هێزی ڕووسەكان.
2-كردنەوەی سەربازگەكانی لە رۆژهەڵاتی ئێران.
3-كۆكردنەوەی وزە و توانا جیهادیەكانی ئه‌و وڵاته‌ بەمەبەستی ناساندن و دانانی بەرنامەیەك بۆ مامەڵەكردن لەگەڵیاندا.
4-خاڵیكردنەوەی وزەی شاراوەی ئیسلامیەكان لە وڵاتانی رۆژئاوادا و ئاڕاستەكردنیان بەرەو روسیای نەیاری.
5-نەهێڵێت روسیا دەستی بە ئاوە گەرمەكان بگات.
6-دەستگرتن بەسەر سەرچاوە سروشتیەكانی ئەو وڵاتەدا كە دەستكاریی نەكرابوو، بەتایبەتی هەندێك كەرەستە كە لە پیشەسازیی تەكنۆلۆژیادا بەكاردێت و تەنها لە ئەفغانستاندا هەیە.
7-بڕینی سەرەتای هێڵی ئاوریشمی چین كە درێژ دەبێـتەوە تا دەگاتە دەریای سپی ناوەڕاست.
دوای ئەوەش لە زۆرێك لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بنكەو سەربازگەی كردەوە، هەندێكیان بۆ چاودێریكردنی ناوچەكە و هەندێكی دیكەشیان بۆ هاوكاریكردنی سیستەمی حوكمڕانی ناوچەكە بوو. لە نموونەی بەحرەین، قەتەر، لوبنان و توركیا، كە هەندێكجار بۆ سەركوتكردنی ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆییش هێزەكانی ئەمەریكایان بەكار دەهێنا، بەڵام هەندێكجار ئەمەریكیەكان چەك و چۆڵیان ڕادەستی ئۆپۆزسیۆن كردووە.
یەكێك لەو پاساوانەی كە بۆچی ئەمەریكیەكان هاوكاریی دەسەڵاتدارانی ناوچەكەیان كردووە ئەوەیە، كە دەیانەوێت ئاسایش و سه‌قامگیری بۆ ناوچەكە بگەڕێتەوەو هاوپەیمان و هاوكارەكانیان بەهێزو خۆڕاگر بن، بەڵام هه‌ندێك جار دۆخی ناوچەكە بەجۆرێك دەگۆڕێت كەلە كۆنترۆڵ دەردەچێت، وەك ئەوەی لە عێراق ڕویداو دواتر بە لەناوچوونی ڕژێمی بەعس كۆتاییهات، پاشان حوسنی موبارەك و ئەوانی دیكەش، ئەم حاڵەتە وایكرد زۆرێك لە هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا هەست بە نیگەرانی بكەن و پێیان وابێت ڕۆژیك لەڕۆژان ئەوانیش دەگرێتەوە.

بە هەموو جۆرێك دەستی بەو ڕژێمانەوەیە كە هاوپەیمانی دەكەن و خاوەنی نەوتن

دۆخی مەترسیدار:
بە پێی راپۆرتێكی رۆژنامەوانی، لەكۆی 21 وڵاتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە ژمارەی دانیشتوانیان 420 ملیۆن كەسه‌، 5%ی مافەكانیان دەستەبەركراوه‌، ئەمەش كۆمەڵگەیه‌كی نائارامی به‌رهه‌مهێناوه‌. نەبوونی مافەسەرەتاییەكانی ژیان، ئازادییە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكان، خراپی دۆخی ئابووریی و چەندین شتی تر،  بوونەتە هۆی نیگەرانی خەڵك و بەردەوام مەترسی تەقینەوەی دۆخەكەیان لێدەكرێت. دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتانە باش دەزانن چییان كردووەو بەره‌و كوێ دەچن، له‌به‌رئه‌وه‌ هەندێكجار پێیان وایه‌ مانەوەی ئەمەریكیەكان پێویستییەكی حاشاهەڵنەگرە.

بازاڕی فرۆشتنی چەك:
بەپێی ڕاپۆرتێكی ماڵپه‌ڕی (پەیمانگای واشنتۆن)، فرۆشتنی چەكە ئەڵمانیەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووی له‌ زیادبوون كردووه‌، بە تایبەتی سعودیە ڕێژەیەكی زۆری ئه‌و چه‌كانه‌ی كڕیوه‌ته‌وه‌، هەروەها میسریش كه‌شتیه‌كی جەنگی گەورەی لە ئەڵمانیەكان كڕیوە. هەر بەپێی ئەو ڕاپۆرتە زۆرینەی وڵاتانی هاوپەیمانی ئه‌مه‌ریكا هەلی فرۆشتنی چەكەكانیان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست قۆستوەتەوەو ئەمەریكاش چاوپۆشی لێكردوون، تەنانەت چەكی دژە تانكی –میلان- كە لەساڵی 1965 لە ئەڵمانیا دروستكراوە، لە كۆتاییەكانی 2014دا هاتووەتە بازاڕەكانی عێراق و بەشێكیشی دراوە بە هێزەكانی پێشمەرگە، ئەمەش بەمانای خاڵیكردنەوەی گەنجینەی چەكەكانی رۆژئاوا و ساغكردنەوەی چەكەكانیانەو لەو ڕێیه‌شه‌وه‌ چەندین سوود لێدەبینن.

ئەگەر بگەڕێتەوە:
وەزیری بەرگریی ئەمەریكا دەڵێت: ئەگەر بكشێینەوە ئاشوب دروست دەبێت و ناوچەكە دەشێوێت، لایەنگرانی ئەم بۆچوونە پێیانوایە گەڕانەوەی سوپای ئەمەریكا لەناوچەكەدا واتە: هەڵگیرسانەوەی شەڕی ئیسرائیل و فەلەستین، گەروەتربوونی كێشەی نێوان سعودیە و یەمەن، تۆخبوونەوەی هیلالی شیعی لە ئێرانەوە تا لوبنان، كێشەی نێوان سعودیەو قەتەر گەورەتر دەبێـت، ئێران دەست بەسەر عێراقدا دەگرێت، پەیوەندی نێوان سعودیەو ئێران، كە ئێستا ڕوو لە باشبوونە خراپتردەبێت، بەڵام شرۆڤەكاران پێیان وایە مانەوەی ئەمەریكا بۆ ئەوەیە كە ڕوسیا و ئێران شوێنی نەگرنەوەو دەستیان بەسەر ناوچەكەدا نەڕوات، ئێستا بازاڕێكی گەرم بۆ چەك و تەقەمەنی و بواری سەربازی كراوەتەوە. بەپێی راپۆرتە رۆژنامەوانیەكان لە ساڵی 2017دا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفەریقادا 11 كێشەی قووڵ لەناوچەكەدا هەبوون، ئەو كێشانە مانەوەی ئەمەریكای كردووە بە پێویستیەكی حاشاهەڵنەگر. ئیتر كێ لەپشتی هەڵگیرسان و بەردەوامی ئەو كێشانەوەیە، ئه‌مه‌یان قسه‌یه‌كی دیكەیە.