01:22 - 19/11/2019

ناكۆكی سەركردەكانی عەرەب، لە نەیاریی سیاسییەوە تا جنێوفرۆشیی‌

پەیسەر

خیانەت وشەیەكی ئامادەی داتاشراوە بەدەست سەركردە عەرەبەكانەوە بۆ ئەوەی یەكتری پێ تاوانباربكەن، هەركات جوڵەیەك یان وتەی یەكێكیان بەدڵ نەبێت بەخێرایی دەستەواژەی خیانەتی لەدژ بەكاردەهێنن، خیانەت و جنێوو سوكایەتیەكانی جەمال عەبولناصر لەدژی پادشاو سەركردە عەربیەكان لە مێژوودا زۆر بەناوبانگن كەبەردەوام لە دژی نەیارەكانی بەكاری هێناون.

چیرۆكەكانی مێژووی عەرەب:
پلان دانان بۆ بۆ كوشتنی هەندێك لە سەركردە عەرەبیەكان، دابڕانی پەیوەندی لە لایەن هەندێك سەركرەوە بە هۆكاری سیاسی، هێزی وڵاتێك هاوكاری دەوڵەتێكی عەرەبی كردووە لەدژی یەكێكی دیكەیان...ئەمانەو چەندین چیرۆكی دیكە لەنێو لاپەڕە مێژووی سەركردە عەرەبیەكاندا نوسراونەتەوە، مێژووی وڵاتانی عەرەبی زۆرێك لەو نمونانەی تێدایە، هەر ئەو شتانە بوونەتە هۆی ناكۆكی و ناتەبایی سەركردە عەرەبیەكان و تا ئێستاش بەردەوامییان هەیە.

رۆژهەڵات یان رۆژئاوا:
دوای كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەم، بەهۆی دابەش بوونی جیهان بەسەر دوو بەرەدا، ڕێگەیەكی دیكە بۆ سەركردە عەرەبیەكان نەمابوویەوە ، دەبوو خۆیان یەكلایی بكەنەوە كە لەگەڵ بلۆكی رۆژهەڵاتن یان رۆژئاوا، هەر ئەوەش بووە هۆی سەرهەڵدانی ناكۆكی  و دوژمنایەتی لەنێوان سەركردەكانی عەرەبدا، شارەزیان بۆ سەلماندنی بۆچوونەكانیان نموونەی زۆریان لەبەردەستدایە، بۆ نموونە: كاتێك جەمال عەبدولناصر باسی بیری نەتەوایەتی عەرەب –عروبە- ی دەكرد، پادشای سعودیە لەدژی بوو، كاتێكیش جەمال عەبدولناصر مرد، مەشخەڵەكە قەزافی هەڵیگرت، حەبیب بۆرقێبە هاوكاریی ئیسرائیلی دەكرد لەكاتێكدا زۆرینەی عەرەبەكان لەجەنگدا بوون لە دژی ئیسرائیل لە 1967 دا، ئەوەش بە دژایەتی عەبدولناصر شكایەوە.

لێرەوە بۆچوون و بیروباوەڕی عەرەبەكان كەرتبوو، عەرەبەكان بەئاشكرا بۆچوونەكانی خۆیان دەخستەڕوو، بە پێچەوانەی پێشووتریان كە دەیانشارییەوەو نەیاندەویست خەڵك پێیان بزانێت، بەڵام دابەشبوونی جیهان بۆ دوو بلۆك ئەوەی لێقبووڵ نەكردن و ناچاریی كردن بە ئاشكراكردنی هەڵوێستەكانیان.

عەبدولناصر و پادشای سعودیە:
ناكۆكی نێوان سەرۆكی میسر –جەمال عەبدولناصر- و پادشای عەرەبستانی سعودیە –سعود كوڕی عەبدولعەزیز- زۆر بابەتی بوو، چوون ئەو ناكۆكییە عەرەبەكانی دابەش كردبوو بۆكۆنەپەرست و پێشكەوتووخواز، عەبدولناصر خۆی بە كەسێكی پێشكەوتووخواز نیشان دەداو سعودی بە پاشكەوتوو كۆنەپەرست لە قەڵەم دەدا، ئەو دوو جۆرە لە بیروباوەڕ هەر لەبواری گوتاردا نەمایەوە، میسر هێزی پشتیوانی نارد بۆ یەمەنیەكان تا لەدژی سعودیە بجەنگن، كاتێكیش سوپای میسر لەیەمەن توشكی شكست دەبن، عەبدولناصر بە ئاشكرا جنێو بە پادشای سعودیە دەدات و بە نوێنەری دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا لەناوچەكەدا ناوی دێنێت، سعودیەش بەشێوەی كردار وەڵامی ناصری دایەوەو پشتیوانی لە –ئیخوان موسلمین-كرد و لە میدیاكانی خۆیەوە كەوتە پشتیوانی كردنی ئەو هێزە سیاسییەی كە ئۆپۆزسیۆنی میسربوو.

شارەزایان بۆ سەلماندنی بۆچوونەكەیان وتارەكەی بۆرسەعیدی عەبدولناصر دەهێننەوە لە 22 كانوونی یەكەم 1962 كە بە پادشای سعودیە دەڵێت: پاشای كەنیزەك، پاشای ژنەجوانەكان دەیەوێت چی بكات؟ چی دەست دەكەوێت؟ پاشای كەنیزەكەكان ساڵی پار گوتی بەژێر زەویدا دێت و  شەڕەكە دەخاتە ناو قاهیرەوە، بەڵام نەیتوانی لە یەمەن بجوڵێتەوە،  بۆیە شێت بووە، پادشای كەنیزەك 7 ملیۆنی تەرخان كردووە بۆ ئەوەی دەست بەسەر سوریادا بگرێت، بەڵام قاچی لە یەمەندا چەقی، هەر لەو تارەدا چەند جارێك بە توندی بە دەسەڵاتدارانی سعودیە دەڵێت رەجعی و كۆنەپەرست و بەزمانێكی گاڵتەئامێزو سادە شرۆڤەی جەنگی یەمەن و سعودیە دەكات و بە ئاشكراش دەڵێت ئێمە پشتیوانی لە شۆڕشگێڕەكانی یەمەن دەكەین، دۆخی ئەو كاتی وڵاتی میسریش بەجۆرێك بوو كە وتەكانی عەبدولناصر بە چەپڵەڕێزانی جەماوەریی پێشوازیی لێدەكرا. كێشەی نێوان میسر و سعودیە بە مردنی پادشای سعودیە كۆتایی هات و بە دەست بەكاربوونی مەلیك فەیصەڵ، عەبدولناصر یەكەم كەس بوو كە پێشوازی لێكرد.

ناكۆكی  عەبدولناصر و مەلیك حسین:
پەیوەندییەكانی نێوان عەبدولناصرو مەلیك حوسەینی كوڕی تەلال، پڕاوپڕە لەدوژمنایەتی و ناكۆكیی، تەنانەت سەریشی كێشاوە بۆ ناكۆكی شەخسیش، سەعید لاوەندی توێژەو لیكۆڵەر لە ناوەندی ئەهرام دەڵێت: عەبدولناصر یەك پێوەری هەبوو بۆ پەیوەندی و دوورونزیكی لەگەڵ سەركردەكان، ئەویش دوور و نزیكییان بوو لە ئیستیعمارەوە، عەبولناصر مەلیك حوسەینی بە نۆكەری ئیستیعمار و خیانەتكار لە دۆزی نیشتمانی عەرەبدا دەزانی، لەبەر ئەوەی مەلیك حوسەین پشتیوانی لە مەلیكی سعودیە دەكرد لە كاتی جەنگەكەیان لە دژی یەمەن، وەك پیشەی هەمیشەیی خۆی جنێوی سەیری بە مەلیكی ئەردەن دەدا، لەو وتارەیدا كە تایبەتە بە شەڕی نێوان سعودیەو یەمەن و لە پێشەوە ئاماژەمان پێداوە دەڵێت: ئەمڕۆ من ژمارەی قوربانیەكانی خۆمانتان بۆ باس دەكەم، لەیەكەم رۆژی جەنگەكەوە تا دوێنی 136 كەسمان لە سەرباز و ئەفسەر شەهید بوون ، 21 ئەفسەر و 115 سەرباز، پۆساڵی هەریەكێك لەوانە لە تاجی سەری مەلیك سعودو مەلیك حوسەین بەشەرەف ترە. هەر لەو وتارەدا مەلیك حسەین بە مەلیكی بێڕەوشت و قەحبە ناو دەبات.

عەبدولناصر و بۆرقێبە:
هەڵوێست وەرگرتن لە كێشەی فەڵەستین بەیەكێك لە هۆكارە ئاشكراكان دادەنرێت كە بووتە هۆی ناكۆكی لە نێوان عەبدولناصر و بۆرقێبەی سەرۆكی تونس دا، بە پێی بۆچوونی شارەزای مێژووی میسر ئەیمەن فوئاد ئەلسەید، هەڵوێستەكە گەشتە ڕادەیەك لە رۆژی 11 ئۆكتۆبەری 1958دا بەتەواوەتی پەیوەندییەكان بچڕان ئەوەش لەناو كۆبوونەوەی ئەنجومەنی كۆمكاریی عەرەبیدا، ئەو شارەزایەی مێژوو دەڵێت:  عەبدولناصر خۆی بە سەرۆكی نەتەوەی عەرەب دەزانی و كەسیشی بەوە نەدەزانی كە بەوە ڕازی نەبێت، پاشان تونس زۆر لەوە نیگەران بوو كە میسر مافی پەنابەرییی داوەتە –صاڵح بن یوسف- ی جێگری بۆرقێبەو سەرۆكی حیزبی حوڕی دیموكراتی، حكومەتی تونس بڕیاری لە سێدارەدانی بۆدەركردبوو، لە وتارێكی بۆرقێبە دا كە لە ساڵی 1965 دا لە ناوچی ئەریحا ی ئەردەن پێشكەشی كردووە داوای گفت و گۆی نێوان عەرەب و ئیسرائیل دەكات، ئەو وتارە ئەوەندەی تر ناكۆكیەكانی گەروەتركرد، بۆرقێبە لە وتارەكەیدا دەڵێت: سۆزی گوماناوی، هەستی نیشتیمانی درۆزنانە، من بە ئاشكرا لە دەموچاوتاندا دەیبینم، بەمە ناتوانین بەسەر ئیستیعماردا سەربكەوین. كە مەبەستی ڕاستەوخۆی لێدان بووە لە عەبدولناصر.

ئەو لە وتارەكەیدا بە ئاشكرا بە عەبدولناصر دەڵێت سیاسەتی پڕ لە درۆو دەلەسەی ئەو جۆرەكەسانە عەرەبی بەمڕۆژە گەیاندووە، لەو وتارەدا چەندین جار وشەی موهاتەرات لەدژی عەبدولناصر بەكار دەهێنێت. هەر ئەو ئێوارەیە عەبدولناصر وەڵامی دایەوە و گوتی: با ئەم ئێوارەیە بۆرقێبە هێڵی كاركردنی خۆیمان پێ بڵێت، پێمان بڵێت كە چۆن خزمەتی ئیستیعمار و زایۆنیـزم دەكات، بۆرقێبە مەبەستی لەو قسانە چیە، مەبەستی لەوەیە ئێمە بێئومێدبكات، ئێمە پێی دەڵێین لەدوای كۆبوونەوەكان بۆرقێبە بێت و ئەو قسانە بكات،  كەواتە تاوانبارو موجریمە.

عەبدولناصر و مەلیك حەسەنی دووەم:
هۆكاریی سەرەكی ناكۆكیەكانی نێوان عەبدولناصر و پادشای مەغریب مەلیك حەسەنی دووەم بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە میسر پشتیوانی لە جەزائیریەكان دەكرد لەكاتی جەنگی نێوان جەزائیر و مەغریب دا لە ساڵی 1963 دا كە بە جەنگی –الرمال- ناسراوە، باس لەوە دەكرێت كە ناكۆكیەكانیان تا بەستنی كۆنگرەی لوتكەی عەرەبی 1964 درێژەی كێشاوە، لەو جەنگەدا هەڵكردنی زریانی لم بووەتە هۆی ئەوەی كۆپتەرێكی جەنگی جەزائیریی بەناچاریی بنیشێتەوەو دوای ئەوەی مەغریبیەكان دەستی بەسەردا دەگرن چەند سەربازێكی میسری تێدابووە، لەناو ئەو سەربازانەشدا –حوسنی موبارەك- یشی تێدابووە،  دەست و قاچی گیراوەكانیان بەست و لە ڕاگەیاندنەكانی ئەو سەردەمەوە نیشان دران، ئەوەش بووە هۆی ئەوەی میسر هاوكارییەكانی لە جەزائیرییەكان ببڕێت، كاتێكیش مەلیك حەسەن چووە ناوكۆنگرەی لوتكەی وڵاتانی عەرەب لە ساڵی 1964 عەبدەلناصر پێشوازیی لێكرد، ئەویش هەموو گیراوە میسرییەكانی لەگەڵ خۆیدا هێنابوویەوە و لە فڕۆكەكە دایان بەزاندن، بەڵام هێندەی نەبرد ناكۆكیەكان سەریان هەڵدایەوە، ئەوەش لەدوای ئەوی هات كە مەغریب ئامادە نەبوو هەڵوێست لە ئەڵمانیای رۆژئاوای ئەو سەردەمە وەربگرێت كە بەفەرمی دانی بە كیانی جوولەكەو دەوڵەتی ئیسرائیل دا نابوو، عەبدولناصر ئەو هەڵوێستەی بە شكاندنی شكۆی نەتەوەی عەرەب لێكداوەتەوەو گوتوویەتی یەكڕیزیی وڵاتانی عەرەبی شێواندووەو فەرمانڕەواییەكەی قڵپ دەكاتەوە، لەوێوە دوژمنایەتی ئاشكرای نێوانیان سەریهەڵدا، ناكۆكیەكان چوونە نێو میدیای هەردوو وڵات و رۆژنامەكان كەوتنە هەڵدانەوەی لاپەڕەی یەكتری و دوژمنایەتی كردنی یەكتریی.

مەلیك حوسەین و یاسر عەرەفات:
ناكۆكی و دژایەتی نێوان مەلیك حوسەینی ئەردەن و سەرۆكی ڕێكخراوی ئازادیخوازی فەڵەستین یاسر عەرەفات مێژوویەكی دێریینەی هەیەو دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای كێشەی فەڵەستین و هاتنی جوولەكەكان، كێشەی ئەوان كێشەی سەرۆكایەتی بوو، ساڵی 1964 عەبدولناصر بیری لەوەكردەوە ڕێكخراوێك بۆ فەلەستینیەكان دابمەزرێنێت، بەڵام هەڵوێستی مەلیك حسین گوماناوی بوو، بۆیە ڕەزامەندی بەمەرجێك دەربڕیی كە لە كارو دەسەڵاتەكانی خۆی كەم نەكاتەوە، وە لە وڵاتەكەی ئەوەوە –ئەردەن- هێرش نەكرێتە سەر ئیسرائیل، كاتێكیش یاسر عەرەفات وەك سەرۆكی ڕێكخراوی فەتح دەركەوت، مەلیك حوسەین توڕە بوو، ئیتر كێشە كەوتە نێوان مەلیك و فیدائیەكانی فەتح، بۆیە لە ساڵی 1970 فەرمانی چەك كردنی فیدائییانی فەتحی دەركردو كارەساتی -ئەیلوولی ڕەش-ی لێكەوتەوە، پاشان سەری كێشا بۆ ڕفاندنی فڕۆكە ئەوروپیەكان لە فڕۆكەخانەی -عەمان- و پاشان تیرۆركردنی سەرۆك وەزیرانی ئەردەن لە قاهیرە، ئەبوعەمار –یاسر عەرەفات- لەبارەی ئەیلوولی ڕەشەوە گوتی ئەوە پیلانی دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا بووە، بەڵام مەلیك حوسەین گوتی: من هۆكاری ئەو دەریا خوێنە نیم.

سەدام حسین و حافز ئەسەد:
دوژمنایەتی نێوان حافزئەسەدی سەرۆكی پێشووی سوریا و سەدام حسین لەڕووی ئایدۆلۆژییەوە بوو، ململانێی نێوان باڵەكانی حیزبی بەعسی سوری و عێراقی بوو،  جگە لەوەش كێشەو ناكۆكیەكانیان لە سەرچەند كێشەیەك بوو، یەكێك لەوانە سەدام حسین ئیدانەی ڕێكەوتنی سوریای كرد لەگەڵ ئیسرائیل لەدوای جەنگی ئۆكتۆبەری 1973، سەدام دەیوست لە جۆلانەوە هێرش بكرێتە سەر ئیسرائیل بەڵام حافز ئەسەد رەتی كردەوە، سەدام حسین لە ساڵی 1979 بووە سەرۆك كۆمار و كاتێكیش جەنگی عێراق و ئێران هەڵگیرسا، هێندەی دیكە كێشەی نێوان سوریا و عێراقی قووڵ كردەوە لەبەر ئەوەی سوریا لایەنگری ئێرانی دەكردو ئەوەش بووە هۆی كۆتاییهێنانی سەرجەم چالاكییە دبلۆماسیەكانی نێوان هەردوو وڵات.

لەساڵی 1978 دا كاتێك جێگری سەرۆك كۆمار بوو لە كۆبوونەوەیەكی ئەنجومەنی نیشتیمانی عێراقی دا سەدام حسین هێرشی توندی كردە سەر حافز ئەسەد و لاپەڕە پێشووەكانی هەڵدایەوە گوتی ئێمە لە جۆلانەوە هێرشمان كردە سەر ئیسرائیل بەڵام حافز ئەسەد نەیهێشت و داوی دوو كاتژمێر لەشەڕەكە حافز ئەسەد داوای ئیسرائیلی قبوڵكردو شەڕەكە وەستا. بۆیە سوپاكەمان بە خەمباری و دڵشكاوییەوە گەڕایەوە. سەدام حسین لەو كۆبوونەوەدا دەڵێت حافز ئەسەد كارێكی كرد كە كاری پیاوانە نەبوو، بەڵكو هیچ پیاوێكی ئاسایی ئەو كارانە ناكات.

قەزافی و حەسەنی دووەم:
ناكۆكی و دوژمنایەتی لەنێوان مەلیك حەسەنی دووەم و موعەمەر قەزافی لیبیا ئەوەندە قووڵ ببویەوە خەریك بوو بەمەرگی مەلیك حەسەن كۆتایی بێت، حەسەنی دووەم وا هەستی دەكرد قەزافی لە پشتی -بەرەی پۆلیساریۆ- وەیەو هاوكارییان دەكات، ئەڵبەتە ئەوە پێش لەوە بوو كە جەزائیر بیخاتە ئەستۆی خۆی، بۆ چەند ساڵێك دابڕانی سیاسی و ناكۆكیەكانیان بەردەوام بوو، قەزافی لەپشتی عەبدولناصرەوە بوو لە دژایەتی كردنی مەغریب داو پشتیوانییان لە جەزائیر دەكرد، هەروەها خۆی بە ئەمیندارو سەرۆكی هەموو عەرەب لەقەڵەم دەدا، بەڵام حەسەنی دووەم بە لادەر و سەرلێ شێواوی دەزانی و بە توانجەوە دەیگوت بەدەوری كەعبەدا دەگەڕێت و كتێبی سەوزیشی بەدەستەوەیە، كتێبی سەوز بیروبۆچوونە تایبەتەكانی قەزافییەوە پێی وابوو لە ئاستی قورئاندایە و وەك دەستورێكی جیهانی نوسیبوویەوە، لە سێ بەشی سەرەكی پێكهاتبوو، بەشی یەكەمی كاروبارو گرفتە سیاسیەكانی باسكردبوو لەگەڵ چارەسەرەكانی و بەشی دووەمیش پەیوەندیی بە باری ئابووری و بەشی سێیەمیش كۆمەڵایەتی و هونەر و كاروبارەكانی خێزانی لە خۆ گرتبوو.

قەزافی و سادات:
قەزافی دەیگوت میسر سەرۆكی نیە، ساداتیش پێی وابوو قەزافی منداڵێكی سەرەڕۆیە و بەكەڵكی سەرۆكایەتی نایەت، ناكۆكی و كێشە شەخسیەكانیان لەدوای جەنگی ئۆكتۆبەر زیاتر بوو ، شەڕەكەیان هەر بە جنێوو سوكایەتیەوە نەوەستاو تەقەشی تێكەوت و لە سەر سنووری میسر و لیبیا شەڕ ڕوویدا لە ساڵی 1977 دا، 

سادات لەهەمان  ساڵدا گوتی: سوپای لیبیا هاتوونەتە ناوخاكی میسرەوە ئێمە بۆ ماوەی 24 كاتژمێر قسەمان نەكرد و وەڵاممان نەدانەوە خۆیان گەڕانەوە، ئەگەر ئەمجارە بێنەوە ئێمەش دەچین بۆیان .

ساڵی 1974 ڕێكەوتنێكیان واژۆكرد كە هەردوو وڵات بكەن بەیەك، بەڵام دوای تەنها 48 كاتژمێر  لەواژوكردنی ڕێكەوتنەكەیان هەڵوەشایەوە

قەزافی و بۆرقێبە:
دوژمنایەتی نێوان قەزافی و بۆرقێبە بە پلەی یەكەم بۆ ئاستی كاریزمایی هەردوكیان دەگەڕایەوە، بۆرقێبە سیاسییەكی دنیادیدە بوو. بەڵام قەزافی سیاسیەكی هەڵچوو ناجێگیربوو، ساڵی 1974 ڕێكەوتنێكیان واژۆكرد كە هەردوو وڵات بكەن بەیەك، بەڵام دوای تەنها 48 كاتژمێر  لەواژوكردنی ڕێكەوتنەكەیان هەڵوەشایەوە، قەزافی بیری ئومەی عەرەبی زۆر لە مێشكدا بوو ، بۆرقێبەش زۆر ڕقی لە میللی گەراییەكەی قەزافی بوو، بەتایبەتی ئەو كاتانەی كە دوژمنایەتی خۆی بۆ رۆژئاواو ئیسرائیل بە ئاشكرا ڕادەگەیاند، لە ساڵی 1972 دا كێشەكەیان تەواو گەورەتر بوو. قەزافی هەركات بۆی بلوایە بەقسە هێرشی دەكردە سەر تونس، هەمیشەش كاری لەسەر ئەوە دەكرد ئاڵۆزی ئەمنی لەو وڵاتەدا دروست بكات، هەرچی هاوڵاتیەكیی تونسی هەبوو  با بۆ كرێكاریش چووبنە لیبیا دەریكردنەوە بۆ وڵاتی خۆیان .