04:00 - 17/12/2018
چیرۆكە ترسناكەكانی ئەو كۆشكە ئاشكرا دەبن
هەندێك ناوی شوێنان هەیە بە پێچەوانەی
ناوەكەیەوە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت. (كۆشكی كۆتایی) ناوی ئەو شوێنەیە كە ئەگەر لە
دوورەوە سەرەنج لەناوەكەی بدەین، ڕەنگە خۆزیاری ئەوە بین ئەو شوێنە ببينين، ئەگەریش
بە شوێنیدا بچین دەبینین، دۆزەخێك چاوەڕوانمان دەبێت.ناشمانەوێت بە خەیاڵیش رووی
تێبكەین. چونكە سەردەمانێك شوێنی ئەشكەنجەدانی كورد و شیعە و ئەو كەسانە بوون كە
دژی بەعس خەباتیان كردووە. ئەو كەسانەی كە بۆ ئەشكەنجەدان و دانپێدانان
سەردانی ئەو كۆشكەی دەكرد، مەگەر پەڕجوو ڕزگاری بكردایە، ئەگینا سەدان كەس لە
كۆشكەوە ڕەوانەی گۆڕ كراون.یاخود دوای چەند ساڵێك لە میوانداریكردنی كۆشك، دەبوو
بە میوانی گۆڕ.
كۆشكی كۆتای چییە؟
لە ساڵی 1937 لەلایەن بنەماڵەی پادشایەتی
عێراقەوە دروستكراوە، بۆ بنەماڵەی مەلیك فەیسەڵ سەرەتا ناوی نرا كۆشكی رەحاب، ئەو
كۆشكە نزیكەی كیلۆمەترێك لە باخچەی زەوراوە دوورە و نزیكە لە سەربازگەی وەشاشەوە،
كۆشكەكە لە لایەن ئەندازیارێكی میسریەوە درووستكرا.دوای تەواوبوونی بنەماڵەی مەلیك
داوا لە شارەوانی بەغدا دەكەن كە ناوەوەی كۆشكەكەیان بۆ كۆنكرێت بكرێت بەڵام
شارەوانی ڕەتیدەكاتەوە چونكە ئەو كۆشكە شوێنێكی تایبەتە نەك حكومی بۆیە وەسی
عەبدوئیلا خاڵی مەلیك فەیسەڵ لەسەر ئەركی خۆی كۆنكرێتە دەكات. دوای كودەتای 14ی
تەمموزی 1958 كوژرانی ئەوان لە لایەن ئەفسەرێكەوە بەناوی عبدولستار سەبع عەبووسی،
ئەو شوێنە لە لایەن عەبدولكەریم قاسمەوە كرا بە كۆشكی كۆتایی بە واتای ئەوەی
لەوێوە كۆتایی بە دەسەڵاتی پادشایەتی عێراق هێنراوە.
لە هەشتی شوباتی 1963 حزبی بەعسی ئیشتراكی
دەستیان گرت بە كۆشكی رەحاب(كۆشكی كۆتایی) ئیتر لەوێوە ئەم شوێنە بووبە شوێنی
لێكۆڵێنەوە و بڕیاردانی كوشتنی خەڵكی، لێرەوە دەدرا بەتایبەتی ئەوانەی كورد و شیعە
و ئیسلامییەكان. عەبدولسەلام عارف بە تەواوەتی كۆشكی كۆتایی پشتگوێ خست تاوەكو
وردە وردە بوو بە شێك لە پێشانگای نێودەوڵەتی بەغدا. لە 17ی تەمموزی 1968 كودەتا
سەربازییەكی بەعسیەكان بەسەر كردایەتی سەدام حوسێن و ئەحمەد حەسەن بەكر، جارێكی
دیكە ئەم كۆشكە دەستی بە كارەكانی خۆی كردەوە. لەساڵی 2003ڕووخێنرا و بینای
كۆمەڵگای هەواڵگری عێراقی تێدا بنیاتنرا.
پەڕەیەكی نوێ لە كۆشكی كۆتایی
لەدوای گرتنە دەستی دەسەڵات وەكو جێگری
سەرۆكی عێراق سەدام حوسێن و ئەمینداری سەركردایەتی حزبی بەعس، كۆشكی كۆتایی (قصر
النهایە) ڕاستەوخۆ لە لایەن سەدام حوسێنەوە سەرپەرشتی دەكرا.لە دوای ئەویش نازم
گزار ئەندامی سەركردایەتی حزبی بەعس لە بەشی بەغدا بووبە بەڕێوبەری ئەو كۆشكە
ترسناكە. نازم گزار هات، 75 كەسی خاوەن پێشینەی دزی و تاوانی لە خۆی كۆكردەوە
لەوێش دوو دەستەی لێكۆڵینەوە پێكهێنرا یەكێكیان بە سەرپەرشتی عەلی رەزا و دووەمیش
بە سەركردایەتی حەسەن موتیری. لەناوەی كۆشك چەندین زیندانی جیا جیا هەبوو.
بەشەكانی كۆشك
یەكەم: باڵەخانە كۆنەكەی كۆشك بەرێوبەرانی
زیندان لەوێ دادەنیشتن
دووەم: بەشێكی بچووك بوو لە حەوت قەفەسی
زیندان پێكهاتبوو، ئەو زیندانانە زیندانی تاكە كەس بوو بەدەر لەوەش ژوورێكی سەرەكی
بۆ ئەشكەنجەدان ئامادەكرابوو پڕبوو لە ئامێرەكانی ئەشكەنجەدان.لەو ژوورە سێ كورسی
گەورە هەبووە، كەسانی تۆمەتبار لەسەری دادەنیشت، لە سەرەوە بە مەنگەنە (ئامێری
پەستێنەری ئاسن) لەسەرەوە ئاوی ساردیان پێدا دەكرد و لە هاوینیش ئاوی گەرم. چونكە
بنمیچەكەی بە تۆڕی ئاو چێنرابوو.
سێهەم: ئەم بەشە لە 50 زیندانی تاكە كەس
پێكهاتبوو
چوارەم: ئەم بەشە ناوی نرابوو هۆڵی (نازپێدراوان)چونكە
ڕۆژانە نزیكەی پێنج كاتژمێر دەرگای ژوورەكانیان دەكرایەوە، هەندێك لە
زیندانییەكانیش ڕێگایان پێدەدرا هەندێك پەڕە و ڕۆژنامەی حكومی بخوێننەوە. ئەو
زیندانە نزیكەی 500 كەسی تێدابوو. زیندانی ژنان لەناو كۆشكی كۆتایی بووە، بەڵام
ناوی (عزە) بووە لەوێ 30 ژوور هەبووە بۆ دەستدرێژی كردنە سەر ئەو ژنانە، ئەو
كەسانەی كە دەستدرێژییەكان ئەنجام دەدا خەڵكی وڵاتانی(سودان و مالی)بوون و مانگانە
پارەیەكی باشیان وەكو مووچە وەردەگرت.
پێشوازی لە تۆمەتباران
كاتێك كەسێك دەستگیردەكرا، یەكسەر بە چاو
بەستراوی و دەست بەستراوی دەهێنرایە كۆشك، بە شێوەیەكی ناخۆش و سوكایەتی قسەی
لەگەڵ دەكرا، هەر لەگەڵ هاتنەوەی بۆ ناو كۆشك، بە دار دەستیان بە لێدان دەكرد
دواتر بە قۆنداغی تەفەنگ و پێ لەقە لە خەڵكیان دەدا، ئەمەش وایكردبوو، كە ناوی
كۆشكی كۆتایی و نازم گزار بووە ماییەی تۆقاندن و ترسی زۆربەی عێراقییەكان.
ئەستێڵی (حەوز) تێزاب و سوتان و دەستدرێژی
سێكسی بە شێوەیەكی نهێنی لە نێوان خەڵكیدا باسدەكرا، چونكە هەموو شتانە ماییەی ترس
و تۆقاندنی خەڵك بوون.
حوسێن ئەلهنداوی دەڵێت"لە نێوان ساڵانی
1968-1973 جارێكی دیكە كۆشكی كۆتایی بووە جێگای ناوبانگی ترس، لە ماوەكانی پێشتر
خراپتربوون، لە كۆشكی كۆتایی سەدان كەسی شیوعی و چەپەكان لێرە زیندانی دەكران،
دەیان كەسی كورد و چینە جیاوازەكانی كۆمەڵگە لێرە شێتبوون و ئەشكەنجە دران و مردن.
كەسە دیارەكانی كۆشكی كۆتایی
نازم گزار بەڕێوبەری ئاسایشی گشتی
تەها جەزراوی بەڕێوبەری دەزگای تیرۆر و
غافڵكوژی
سەدام حوسێن ئەمینداری نهێنی و جێگری سەرۆك
كۆماری عێراق
گەورەترین بەناوبانگەكانی ئەو كەسانەی
ئەشكەنجەی خەڵكیان دەدا
عەمار عەلوش
خالد تەبڕ(تەور)
مەحمەد فازڵ
زوهێر
سالم شەكرە
عەلی رەزا باوی
قوتیبە ئالوسی
هەریەك لە سەرپەرشتیاری دڵڕەقیش لە
كۆتایەكانی ئەم كۆشكە خزمەتیان بە بەعس كردووە ئەوانیش محەمەد عەلی سەعید و فازڵ
بەڕاك و فازڵ ناهی .
مەسەلەی مۆزەكە
نووسەر عەبدولجەبار عتابی دەڵێت" ساڵی
1995 چاوم بە كەسێك كەوت فڕۆكەخانەی بەغدا كاریدەكرد، كاتێك قسەمان كرد، گوتی من
لە كۆشكی كۆتایی زیندان بووم، بەلامەوە سەیر بوو چۆن كەسێك بچێتە كۆشك و بە
زیندووی دەردەچێت؟ ئەو گوتی دەستگیركردنی ئێمە پەیوەندی بە خواردنی مۆزێكەوە
هەبووە.! داوام لێكرد چیرۆكەی بۆم بگێڕێتەوە."
گوتی"لە خراپترین ڕۆژگاری گەمارۆ
ئابووریەكەی سەر عێراق بووین، دەیان كارتۆنی مۆز لە پاكستانەوە بۆ خێزانەكەی سەدام
حوسێن هێنرابوو. یەكێك لە كرێكارەكان مۆزێكی دزیبوو خواردبووی، پاشان ئاشكرا بوو،
سەرجەم كرێكارەكانیان ڕاپێچی زیندانی كۆشكی كۆتایی كرد، هەموومان بە شێوەیەكی
دڕندانە ئەشكەنجە دراین، لە كۆتایدا دەركەوت كرێكارێك خواردوویەتی ئەویان لە
كۆشكەكە هێشتەوە و ئێمەیان ئازادكرد. بەڵام بۆ هەمیشە نەمانبینیەوە.!
جۆرەكانی ئەشكەنجەدان
لە كۆشكی كۆتایی
1- چاوهەڵكۆڵێن
2- گوێ بڕین
3- شكاندنی دەست
4- شكاندنی قاچ
5- لە ژێر مەنگەنە هێشتنەوە
6- هەڵكەندنی نینۆكەكانی
دەست و قاچ
7- بڕینی قژ و ڕیش
8- ڕاكێشانی گون بە گوریسێك
بە توندی هەندێكجار كەسەكە دەبوورایەوە یاخود دەمرد.
9- پێداكێشانی گون تاوەكو
فتەق بوون
10- سوتاندنی قژ و ڕیش
11- ئەندامی نێرینەی پیاویان
دەخستە ناو بوتڵێكەوە تاوەكو نەتوانێت میز بكات، دواتر بوتڵەكەیان لێدەكردەوە خوێن
و چڵ و میز دەهات
12- كوژاندنەوەی جگەرە بە
لاشەی زیندانیانەوە
13- دەستدرێژی سێكسی بۆسەر
ژنان
14- لاقەكردنی پیاوان
15- هێنانی دایك و ژنی زیندانیان
و لەبەرچاویان دەستدرێژی سێكسیان دەكرایە سەر
16- داخستنی دەرگا لەسەر پەنجە
یان دەستی زیندانیان.
17- ژهراویكردنی زیندانیەكان
بە ژاری سووك
18- ڕاگرتنی زیندانیەكان لە
ژوورێكی تەسك كە نەتوانێ بخەوێت یان دانیشتێت
19- ڕاگرتنی زیندانیەكانی
لە ژوورێكی پڕ لە ئاو تاوەكو لای قوڕگی زیندانیان دەهات
20- ڕژاندنی تێزاب بەسەر جەستەی
زیندانیان
21- خۆ نقوومكردن لەناو حەوزی
میز
22- بڕینی ئەندامی نێرینەی
پیاوان
23- ئوتووكردنی جەستەی زیندانیان
24- ڕێكردن بەسەر دڕكدا
25- دڕك دەرخوارد دان
26- ڕژاندنی ئاوی گەرم بەسەر
جەستەیاندا
27- ڕژاندنی ئاوی سارد بەسەر
جەستەیاندا
28- ڕژاندنی ڕۆنی كۆڵاو بەسەر
دەم و لووتی زیندانیان
29- ڕاكێشانی ددان
30- ئاخنینی ئاسنێك لە دەمی
زیندانیەكان تاوەكو نەتوانیت دەمی دابخات.
زیندانێكی سیاسی بەسەرهاتی ژیانی ناو
زیندانەكە دەگێڕێتەوە
عەبدولخالق زەنگەنە پەرلەمانتاری پێشووی
پەرلەمانی كوردستان باسی ئەو ڕۆژانە دەكات كە لە كۆشكی كۆتایی زیندان بووە، دواتر
لەبەر ئەوەی حزبی شیوعی بووە، لەسەر داوای یەكێتی سۆڤێت ئازاد دەكرێت. بەڵام
دیمەنەكانی هەرگیز لەبیر ناچنەوە.
ئەو دەڵێت" لە 14ی نیسانی 1971 هێزێك
منیان دەستگیركرد و چاو و دەستیان بەستمەوە و بەرەو كۆشكی كۆتایی بەڕێكەوتین لە
ژێر چاوبەستەكەمەوە سەیری دەرەوەم دەكرد، كاتێك گەیشتم پێیان گوتم دەزانیت ئێرە
كوێیە؟ وتم بەڵێ ئێرە كۆشكی كۆتاییە سەرەتا ماوەی 39 رۆژ ئەشكەنجە درام و لە
زیندانێكی تاكە كەسیدا بووم، زۆربەی كاتەكان هەردوو دەستم لە پشتەوە بەسترابووەوە
و هەڵیانواسیبووم. بەهۆی زۆر هەڵواسیینەوە قۆڵی ڕاستم لەكار كەوت. دواتر سەرمیان
خستە ناو مەنگەنە(ئامێرێكە بۆ گوشینی ئاسن، ئاسنگەرەكان بەكاریدەهێنن.)
زیندانەكەی من زیندانێكی تاكە كەسی بوو،
ڕووبەرەكەی نزیكەی دوو مەتر درێژی و مەتر و نیوێك پانیەكەی. ڕۆژانە یەكجار
دەیانبردمە تەوالێت دواتر بە جنێو و قسەی سوك چەند دەیانبردمەوە زیندانەكە.
ڕۆژانە یەك سەمونیان پێدەداین، ئەوەش لەسەر
دەرگای زیندانەكەوە بۆیان فڕێدەداین.هیچ شتێك لە زیندانەكە نەبوو مرۆڤ لەسەری
ڕابكشێت و بخەوێت جگە لە كۆنكریتێكی سارد و پیس. لەسەرووی زیندانەكەوە
كرێن(بەرزكەرەوە)هەبوو بە زنجیرەوە و كورسیەكی جێگریش هەبوو بەوە هەڵیاندەواسین و
دواتر مەنگەنەیان لێدەبەستین.لەبەر ئەوەی ئاوی كەمم دەخواردەوە كەمتر میزم دەكرد ئەویش لە سوچێكی زیندانەكە بوو، هەموو رۆژێكیش گوێم لە هاوار و ناڵەی
زیندانیەكان دەبوو، بەڵام نەماندەتوانی كەس ببینین."
نازم گزار سەردانی دەكات
زەنگەنە دەڵێت نازم گزار تا بڵێی كەسێكی خراپ
و دڕندە بوو، یەكجار بینم ئەوكاتە بەڕێوبەری ئاسایشی گشتی بوو، هاتە بەردەمم و لێی
پرسیم(دەتەوێت وەكو خەباتگێر لە رۆژنامەكان پیشان بدرێیت؟ پێت پیشان دەدەم!
پسپۆرێكی ئەشكەنجەدانت بۆ دەهێنم.
ئەوكاتە هێزم لەبەر بڕابوو لەسەر زەوییەكە
كەوتبووم، پێڵاوەكانی لەسەر سەرمدانا، ئەوكاتە كەسێكی بانگكرد كە پێشتر
دانپێدانانی لەسەرم كردبوو، ئەو كەسە گوتی چیتان دەوێت؟ مەگەر دانم بە تاوانەكانم نەناوە؟
تاوانی ئەم پیاوە چییە؟"
دوای ماوەیەكی زۆر ڕۆژێك چاویان بەستمەوە
بردمیان بۆ بەڕێوبەرایەتی ئاسایشی گشتی لەوێوە لە ئۆتۆمبیلێك دایانبەزاندم و
گوتیان "برۆ، تۆ تەواو بوویت، لایەنەكانی دیكە ڕزگاریان كردیت."