05:30 - 24/09/2019
دەستوورێکی بنەڕەتی بێ کورد لە سوریا قبوڵناکرێت
ئەنتۆنیۆ گۆتێریس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند، کۆمیتەی دەستووری بنەڕەتی سوریا لەم ڕۆژانەی دواییدا کۆدەبێتەوە.
گۆتێریس لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەنووسیدا باسی لەوەکرد، کۆمیتەی دەستووری بنەڕەتی تورکیا کە لە لایەن خەڵکی سوریاوە ئامادەکراوە، کۆدەبێتەوە و هۆکاریکیش دەبێت بۆ کۆتاییهێنان بە قەیرانەکەی سوریا و چارەسەری کێشەکان دەکات.
سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕاشێگەیاند، کۆمیتەی دەستووری بنەڕەتی سوریا لە لایەن تورکیا و ئێران و ڕووسیاشەوە پشتگیری لێدەکرێت.
دانوستانەکان چەندین مانگە بەردەوامە
دانوستانەکانی پرسی دروستکردنی کۆمیتەی دەستووری بنەڕەتی سوریا و ئەندامێتی ١٥٠ کەس لەنێوان ڕژێمی سوریا و لایەنە ئپۆزسیۆنەکانی ئەو وڵاتە و نوێنەری ولاتە زلهێزەکانی جیهان دوای چەندین مانگ کۆتایی هات.
هەوڵ دەدرێت ڕژێمی سوریا و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان و نزیکەی ٥٠ وڵاتی ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا، لە ڕێگەی دەستوورێکی نوێ کۆتایی بە قەیرانە ٩ ساڵیەکەی سوریا بهێنن. قبوڵکردنی لیستی ئەندامانی کۆمیتەی دەستووری بنەڕەتی کە لە کەسایەتی ئۆپۆزسیۆن، سەرۆک عەشیر و ژنان و کەسایەتی لایەنگری ڕژێم پێک دێت، بە هۆی تێبینیەکانی ڕژێمی سوریا ٢٠ مانگی خایاند.
دەستوەردانی هێزی دەرەکی قبوڵناکەین
ڕۆژێک بەر لە راگەیاندنی وادەی کۆبوونەوەی کۆمیتەی دەستووری بنەڕەتی سوریا، وەلید موعەلیم وەزیری دەرەوەی سوریا لەگەل گایەر پترسون نوێنەری تایبەتی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ کاروباری سوریا کۆبووە. موعەلیم دوای کۆبوونەوەکە بۆ ئاژانسی سانای سەر بە ڕژێمی سوریا هەڵویستی حکومەتەکی لەبارەی کۆمیتەی دەستوور دەربڕی و وتی، " دەستوەردانی هەرجورە هێزێکی دەرەکی لە دارشتنی دەستووری بنەڕەتی نوێدا رەتدەکەینەوە و پێویستە بە شێوەیکی بێلایەن کاری تیدا بکرێت."
وەلید موعەلیم هەروەها باسی لەوەش کرد، شەڕی ئەوان لەبەرامبەر هێزە 'گروپە تیرۆرسیتەکان' بەردەوام دەبێت و بەو شێوەیە پەیامی ئەوەیدا کە دانوستان لەگەڵ گروپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا قبوڵناکەن.
٣٠ حیزب و لایەنی رۆژئاوا: دەستوورێکی بنەڕەتی ئێمەی تیادا نەبین قبوڵی ناکەین
٣٠ حیزب و لایەنی باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا لەوبارەیەوە راگەیاندراوێکی هاوبەشیان بڵاوکردەوە و رایانگەیاند: ئێمە لە نووسینەوەی دەستوورێکی بنەڕەتیدا بەشدار نەبین ئەو دەستوورە قبوڵ ناکەین.
حزب و لایەنەکان لە راگەیاندراوەکەدا دەلێن، "ئەو قسانە دوای ئەوە دێت، کە تورکیا، رووسیا و ئێران لە لوتکەی سێقۆڵی لە رۆژی دووشەممەی رابردوو لە ئەنقەرە بڕیاریاندا کۆمیتەی نووسینەوەی دەستوور لە زووترین کاتدا دەست بەکارەکانی بکات. ئەوە نیشانی دەدات ئەو لایەنانەی رێککەوتون و بەو ئەنجامە گەیشتون لایەنی سوری نین، بەڵکو لایەنی تورک و روس و ئێرانین. ئەوانەش هەوڵ دەدەن چارەسەرییەکی سیاسی بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان لە سوریا رووبدات، نەک لەسەر بنەمای ئامانج و داخوازی گەلی سوریا.
لایەنێکی سەرەکی لە سوریا هەیە، کە بۆ سەرتاسەری سوریا گرنگە. هەروەها گرنگتریش ئەوەیە، کە دەبێت لە چارەسەریی قەیرانەکان و لە نووسینەوەی دەستووردا بۆ داهاتوو، دیموکراسیەتی گشتی و نوێنەرایەتیی هەموو پێکهاتەکان و گەلان هەبێت. ئەو لایەنەش هێزە سیاسییە دیموکراتیکەکانی باکوور و رۆژهەڵاتی سوریان بە نوێنەرایەتیی بەڕێوەبەریی خۆبەڕێوەبەریی دیموکراتیک و ئەنجوومەنی سوریای دیموکراتیک، بەڵام ئەو لایەنە لە بەشداریکردن بۆ رێکخستنەوە و نووسینەوەی دەستووری سوریا دوورخراوەتەوە. ئەوە مسۆگەرە، ئەو کۆمیتەیەی بۆ نووسینەوەی دەستوور دروستکراوە، نوێنەرایەتیی هەموو لایەنەکانی سوریا ناکات. تەنها نوێنەرایەتیی هەندێک لایەن دەکات، کە لەسەر هێڵی دەوڵەتەکانی ئاستانەوە دیاریکراون. ئەوەش بەپێی بڕیاری نەتەوە یەکگرتووەکان و هەوڵەکان بۆ چارەسەریی سیاسی و بەپێی بڕیاری ٢٢٥٤ نایاساییە. لەبەر ئەوەش ئەنجامی ئەو کۆمیتەیە خراپ دەبێت و دەبێتە هۆی زیاتر قوڵبوونەوەی قەیرانەکان و گرێکوێرەکان زیاتر دەکات و دەستوورێکی بنەڕەتی ئێمەی تیادا نەبین قبوڵی ناکەین.
دەستوورەکە هیچ ڕەواییەکی بۆ گەلانی سوریا نییە
ئیلهام ئەحمەد سەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەری مەسەدە لە بارەی پێکهێنانی کۆمیتەی نووسینەوەی دەستووری بنەڕەتی بە ئاژانسی هەواڵی هاوار راگەیاندووە "پێکهێنانی کۆمیتەی نووسینەوەی دەستوور لەلایەن دەوڵەتانی ئاستانەوە پەسەندکراوە و لە لوتکەی سێ قۆڵیی رووسیا و ئێران و تورکیادا راگەیاندرا، ئەوە هیچ ڕەواییەکی بۆ گەلی سوریا نییە، دوورخستنەوەی نوێنەرانی ٥ ملیۆن گەلی سوریایە لە چارەسەریی سیاسی، مەترسییەکی گەورەش لەسەر داهاتووی سوریا دروست دەکات".
ئیلهام ئەحمەد ڕاشیگەیاندووە، مامەڵە و سات و سەودایەکی نوێ لە سوریا روو دەدات، ئەوە کۆمیتەیەکە لەبەرامبەر ئاگربەست لە ئیدلب دا و لەوبارەیەشەوە وتی "رێککەوتون بۆ ئەوەی خۆیان بگەیننەوە بە رێککەوتنی ئەو دەوڵەتانە، کە دەستوەردان لە کاروباری گەلی سوریادا دەکەن، نەک رێککەوتنی گەلی سوریا بۆ خۆی".
بێ کورد چارەسەری دروست نابێت و قەیرانی سوریا بەردەوام دەبێت
بەڕێوەبەرایەتی ڕۆژئاوا و باکووری سوریا دەسەڵاتی بە سەر لەسەدا ٣٠ خاکی سوریادا هەیە. لە ڕووی سەرچاوکانی ئاو و سەرچاوە سروشتیەکان و کشتوکاڵەوە زۆربەی پێداویستیەکانی سوریا دابین دەکات.
پێکهاتەکانی باکووری سوریا لە سەرەتادا گەلی کورد بۆ پاراستنی دەستکەوتەکانیان بە هەزاران شەهیدیان داوە و تا ئێستاش تێکۆشانی گەلانی باکووری سوریا لە چوارچێوەی هێزەکانی سوریای دیموکراتیکدا بەردەوامە.
ڕۆژئاوا و باکووری سوریا خاوەنی نزیکەی ٧٥ هەزار شەرڤانن. لە لایەن هاوپەیمانی نێودەولەتی و بە تایبەتی ئەمریکاوە پشتگیری لێدەکرێت. خاوەنی ژمارەیەکی زۆر لە چەکی قوڕس و پێشکەوتووە.
لە لایەکی ترەوە، خاوەنی سیستمی خوێندنی پێشکەوتوو و بە دەیان هەزار خوێندنگا و زانکۆیە. پەیوەندیەکی دیپلۆماسی زۆری لە گەڵ وڵاتانی جیهاندا هەیە و زۆر جار لە لایەن وڵایە زلهێزەکانەوە پێشوازیان لێکراوە.
بەو پێیە دارشتنی دەستوورێکی بنەڕەتی بە بێ ئامادەبوونی نوێنەرانی پێکهاتەکانی ڕۆژئاوا و باکووری سوریا، سەرکەوتوونابێت و بەو هەوڵانە نەک دەتوانرێت نەخشەی ڕۆژئاوای کوردستان و باکووری سوریا بسڕێتەوە، بەڵکو هۆکارێکی بۆ پارچەبوونی لەسەدا ٣٠ خاکی سوریا.