04:03 - 09/09/2019

پۆلیسی ئەخلاق لە ئێران، چارەسەرە یان كێشە؟‌

پەیسەر

هاوڵاتیانی ئێران لەماوەی كەمتر لە سەدەیەك  دووجار لەبارەی جل و بەرگی ئافرەتەكانیان بڕیاریاریان بۆ دەرچووە،  لەسەردەمی ناصرالدین شا لەگەڵ بزووتنەوەی ژنان لەسەردەمی مەشروتەدا دوو هەڵوێست لەلایەن حكومەتەوە بۆ خۆداپۆشینی ژنان گیراوەتەبەر ، پاشان لەسەردەمی دەسەڵاتداریی ڕەزا شادا لە رۆژی 7/1/1936 دا و بەپێی فەرمانی حكومەتی  شاهەنشاهی ڕەزا شا حیجابەكەیان لابردووەو قەدەغەكراوە . كەچی بە هاتنی ڕژێمی كۆماری ئیسلامی 1979 بۆ جارێكی  دیكە بابەتی سەپاندنی حیجاب بە زۆر هاتوەتەوە ئاراوە، ئەو حكومەتە ئەوەندە توند بابەتەكەی گرتووە، وەك ئەوە وایە ئەو وڵاتە هیچ كێشەیەكی نەبێت حیجاب و كۆمەڵێك وردە كێشە نەبێت كە هەموویان بەدەوری ئافرەتدا دەسورێنەوە.

لە نێو سیستەمی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی ئێرانیدا بەڕێوەبەرایەتیەكی سەرەكی هەیە كە پێی دەڵێن (پۆلیسی –ئەخلاق- ڕەوشت)، كاری ئەو بەشەی پۆلیس بریتیە لە لێپێچینەوەو بەدواداچوونی هەموو ئەو كێشانەی كە پەیوەندی ڕاستەوخۆیان بە ڕەفتاری كۆمەڵایەتیەوە هەیە، دیارترین ئەو كارانەش بە لێكدانەوەی ئەو بەشەی پۆلیس حیجابی ژنانەیە. ئامانجیش لەو كارە (گوایە) پاراستنی بەهای كۆمەڵایەتی و پاراستنی كۆمەڵگەیە لە لادان و خراپەكاریی ئاشكرا.

ئەوەی كە ئەو بەشەی پۆلیس بەئەركی خۆی دەزانێت بەدواداچوونی بۆ بكات و ئێشكی بەدیارەوە بگرێت بریتین لەچەند شتێك: ڕێگریی لە لەشفرۆشی سەرشەقام، كە خۆیان پێی دەڵێن (ڕوو سپێتی)، بەرگری لە بڵاوەكردنی باندەكانی لەشفرۆشی، هاوڕەگەزبازیی، چاودێریكردنی هەرجۆرە ئاهەنگ و شایی و داوەتییەك تا نەهێڵرێت كاری نادروست (بەبڕوای ئەوان) تیایاندا ڕوو بدات، سانسۆردانان بۆ بەكارهێنانی ئەنتەرنێت تا بۆ كاری نادروست بەكاری نهێنن و نەكردنەوەی ئەو سایتانەی بایەخ بە كاری سێكسی دەدەن ( نوسین ، ڤیدیۆ، وێنە). دانەنانی سەتەلایەت، بەكارنەهێنانی ئەو جل و بەرگانەی كە لەگەڵ كەلتووری كۆمەڵگەو بنەماشەرعیەكاندا نایەنەوە، خۆ دانەپۆشین(بێ حیجابی)، گۆڕینی ڕەگەز و خۆنیشاندانی كوڕان وەك كچان و بە پێچەوانەوە، هەروەها بوكەڵەی زیندوو یان (باربی مرۆڤ- مەبەست لەوەیە كەسێك جل و بەرگێك لە بەربكات و لە بەردەم یان لە جێگەیەكی دیاریكراو بوەستێت بۆ بانگەشەی فرۆشتنی ئەو جلوبەرگەة بەتایبەتی ئەگەر جل و بەرگەكە ئەوە نەبێت كە ئەو بەشەی پۆلیس بە نایاسایی و نەشیاو لە قەڵەمی دەدات).

ئەم بەشەی پۆلیس لە لایەن پۆلیسی ئیتڵاعات و ئەمنیەتی گشتییەوە بەڕێوە دەچێت، زۆرینەی كاری ئەم پۆلیسانە گەشت و گەڕانی ئۆتۆمبێلەكانی ئەو بەشەی پۆلیسە كە پێیان دەگوترێت (پلیس گشت ارشاد خیابانی) واتە پۆلیسی گەڕۆك بۆ ڕێنمایی سەرشەقام. بەشێكی كاری ئەو پۆلیسان ئاگاداركردنەوەیە لە ڕێگەی كورتە نامەوە بۆ خاوەن ئۆتۆمبیلەكان وەك خۆیان ناویان لێناوە (پەیامەك)و هەر دیاردەیەك ببینن و بەدڵیان نەبێت بە پێی كاری خۆیان ڕەفتاری لەگەڵ دەكەن، لە ئامۆژگاریی و ڕاسپاردەوە بیگرە تا دەگاتە باج و وەرگرتنی پارەو تەنانەت لە هەندێك حاڵەتدا دەگاتە بانگهێشتی ناو بنكەی پۆلیسی ئەخلاق و تەنانەت زیندانی كردن و جەڵد لێدانیش.

بۆ ئەوەی فشاری زۆرتر لە سەر هاوڵاتیان دروست بكەن و بەناچاری هەندێك كەس پەلكێشی ناو پرۆسەكە بكەن، ڕێگەی جۆراوجۆریان گرتوەتەبەر، لەوانەش هەر ئافرەتێك ببینن كە جل و بەرگەكەیان بەدڵ نەبێت بەرپرسیارێتی لەسەر ئەو ئۆتۆمبێلەیە كە تیایدا سوار بووە، ئەوان لێكۆڵینەوەی تەواو لەگەڵ خاوەی ئۆتۆمبێلەكە دەكەن و ناچاری دەكەن ببێتە بەشێك لە پۆلیسی ئەخلاق و هەر دیاردەیەكی بینی و زانی جەماعەت بەدڵیان نیە، لە ترسی خۆی و گیرۆدەبوون و غەرامە نەكردنی پێیان بڵێت و ئاگاداریان بكاتەوە كە پێچەوانەی یاساكانی پۆلیسی ڕەوشت ڕەفتار نەكات و جل و بەرگ لەبەر نەكات. ئیتر جاری واهەیە ئەو ئۆتۆمبێلە تەكسییەو ئەو ئافرەتەی سوار بووە نەك هەر نایناسێت، بەڵكو چەند خولەكێك سواری ئۆتۆمبێلەكەی دەبێت و دواتر هەر نایبینێتەوە، بەڵام باجەكەی دەكەوێتە سەر ئەو شۆفێرە، ئەم هەنگاوە بووەتە هۆی ئەوەی كە بەشێك لە خاوەن تەكسیەكان نەوێرن ئەو جۆرە ئافرەتانە سەربخەن، نەك لەبەر ئەوەی خۆیان باوەڕیان بەو كارە هەبێت یان هاوكاریی ئاسایی پۆلیس بن، بەڵكو لەبەر ئەوەیە كە ئەم باجەكەی نەدات.

جگە لەوەش لە ئێستەدا تەكنۆلۆژیایان خستۆتە خزمەتی پۆلیسی ئەخلاق و لەڕێگەی كورتە نامەوە ئاگاداری خاوەنی ئۆتۆمبێل دەكرێتەوە كە سەردانی پۆلیسی ئەخلاق بكات و تەنانەت رۆژو كاتژمێرەكەشی بۆ دیاری دەكەن. ئەوانەی كە تاوانەكەیان قورس نیە، یان یەكەمجاریانە پەیمان نامەی دەسنووسیان لێوەردەگرن كە جارێكی دیكە دووبارەی نەكەنەوە، یان غەرامەی دەكەنەوەو ناوی دەچێتە لیستی ئەو كەسانەوە كە بەدئەخلاقییان ئەنجامداوە، بۆ تۆماركردنی ناوی كەسەكانیش داتابەیسیان داناوە كە بۆ سەرانسەری وڵات پەیوەندییان هەیە، واتە هەر هاوڵاتیەكی ئێرانی كاتێك ناوی لای پۆلیسی ئەخلاق تۆمار دەكرێت و بیانەوێت دۆسیەكەی ببیننەوە، ئەوا زۆر بەئاسانی دەتوانن ئەو كارە بكەن وئاگاداری كاری لەپێشینەی ببن.

كێشەی كارەكانی پۆلیسی ئەخلاق لەناو كۆمەڵگەی ئێرانیدا بووتە كێشەیەكی كۆمەڵایەتی و ڕاگەیاندن و تەنانەت یاساییش، لەنێو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا بەبەربڵاوی قسەی لەبارەوە دەكرێت، زۆرینەی بۆچوونەكان گەشتوونەتە ئەو باوەڕەی پۆلیسی ئەخلاق لە بری ئەوەی چاودێریی ئەخلاقی هاوڵاتیان بكات و بەرەو باشبوونیان ببات، بڕیارەكانی ئەو بەشەی پۆلیس بووەتە هۆی تێكدانی ئەخلاقی و نانەوەی كێشەو دروستكردنی نیگەرانی لای خەڵك، ئەمە لەكاتێكدا كە ئەو كارانەی ئەو بەشەی پۆلیسی ئێران ئەنجامی دەدەن لە ئێستەدا بووەتە دەروازەیەكی گەورە بۆ كۆكردنەوەی داهات و وەرگرتنی پارە لە هاوڵاتیان بەناوی بەدحیجابی و پێشێلكردنی بنەماكانی یاسای ڕەوشت.

هەرچەندە نەیاری بڕیارەكانی پۆلیسی ڕەوشت لەناوەوەو دەرەوەی وڵات هەمیشە نیگەرانن و باس لەوە دەكەن ئەو كارانە پەیوەندییان بە بیروباوەڕو بۆچوونی كەسەكانەوە هەیەو ناكرێت كۆمەڵگە ببێە یەك جۆرە دەنگ و ڕەنگ، بەڵام دەفیان زۆر دەنگ نادات، لەبەر ئەوەی سیستەمی بەڕێوەبردنی وڵات و فەرمانڕەواكانی ئەو دەزگایانەیان دروستكردووە و تەنها ئامانجیشیان كۆنترۆڵكردنی تەواوی كۆمەڵگەیە.

بۆ چەسپاندنی ئەوبڕیارانە سەرجەم دامەزراوە مەزهەبی و یاسایی و جێبەجێكاریەكانیان خستوەتە گەڕ، تەنانەت مەرجەعەكانی مەزهەب و ئەوانەی لەناوەندە سەربازیەكانیشدا كار دەكەن جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە بەدحیجابی كێشەی كۆمەڵگەی ئیرانییەو دەبێت هەمووان بەگژیدا بچنەوە، هەربۆیە هەموویان كۆكن لەسەر ئەوەی حیجاب و باڵاپۆشی دەبێت بەزۆر بێت و ڕیگە بە لابردنیی نەدرێت.

محەمەد عەلی جورجانی كە یەكێكە لە مەرجەعە باڵاكانی ئێران، كاتێك وتاری بۆ هێزە ئەمنیەكان داوە گوتوویەتی: (نەهێڵن حیجاب لەناوبچێت، رووبەڕووبوونەوەی بێ حیجابی داخوازیی مەرجەعەكانی تەقلیدە، هەزاران شەهیدمان هەیە، یەك دنیا قوربانیمان هەیە، تەنها بۆ ئەوەی پارێزگاری لە ئیسلام و شەرەف و حیجاب بكەین).

حیجاب لە ئێستەی كۆماری ئیسلامی ئێراندا تەنها لەبەركردنی پارچە قوماشێك نیە كە جەستەی ژنان لەچاوی پیاوان بشارێتەوە، بەڵكو مانای سیاسی و بیروباوەڕی خۆی هەیە، دەوڵەت لە ڕوانگەی ئەو پارچە قوماشەوە كەناویان ناوە حیجاب هەڵسەنگاندنی خۆی بۆ لایەنگرانی خۆی و نەیارەكانی دەكات، هەر بۆیە كاتێك ئەو هەموو بێ حیجابییە لە سەرانسەری شارەكاندا دەبینرێت، هەست دەكرێت ئێران گڵۆڵەی كەوتۆتە لێژیی، هەروەها بێحیجابی دەسەڵاتی خستۆتە بەردەم ئیحراجیەكی گەورەی ناو خۆیی و دەرەكیش، چوون لەو ڕێگەیەوە توانای بەڕێوەبردنی ئەو وڵاتە بۆ هەمووان دەردەكەوێت، دەردەكەوێت ئەوانەی كەلەگەڵ فەرمانڕەوایی مەلاكانی ئێراندانین چەندە زۆرن و دەكرێت بگوترێت ئەگەر ترس و تۆقاندن و سزاكانی نەبێت زۆرینەی ڕەها قبوڵیان نیەو  لەو ڕێگەیەوە ناڕەزایی خۆیان نیشان دەدەن و سیستەمی وڵاتەكە بە تەواوی ڕەت دەكەنەوە.

هەندێكجار لە ڕێگەی تۆڕی بەربڵاوی ئەنیستاگرام لەناو هاوڵاتیانی ئێرانیدا بۆ نیشاندانی ناڕەزایەتی رۆژێك زۆرینەی ژنان و كچانی شەقامێك سەرپۆشەكانیان لادەدەن و بەسەری ڕووتی پیاسەی خۆیان دەكەن، ئەوەش لە پێناوی دروستكردنی ڕای گشتی و لە هەمان كاتیشدا پەیامێك بێت بۆ ئەوانەی دەیانەوێت بە زۆر حیجاب بە خەڵك بكەن.

یەكێك لەو نیگەرانیانەی كە زۆر باوە لە ئێران ئەویش ئەوەیە پۆلیسی ئەخلاق و گەشتەكانی ئیرشاد نامەی بەهەڵە بۆ هاوڵاتیان دەنێرن و تیایدا رۆژو كاتژمێری سەردانیكردنیشی تێدا دیاری دەكەن، لەئێستەدا بابەتی پۆلیسی ئەخلاق وەك چۆن لە هەموو شارێك بنكەیان هەیە ، هەر ئاواش بوونەتە جێگەی قسەو باسی كۆمەڵگەی ئێرانی چوون پێیان وایە لە ڕێگەی ئەو پۆلیسانەو یاساكانیانەوە ئازدیەكانیان بەر تەسك كراونەتەوەو وە ك خۆیان و بۆ خۆیان ناژین، بەڵكو بۆ خەڵك و بۆ بەرپرسەكانی ئێستەی ئێران دەژین .