11:16 - 06/09/2019

وەزیری نەوتی ئێران لە زیندانێكی عێراقدا گیانی لەدەستدا‌

پەیسەر

گیان لەدەستدانی دووەم وەزیری نەوتی ئێران لە زیندانێكی عێراقدا تا ئێستەش جێگەی مشت و مڕو بایەخ زۆری میدیاكانە، (محەمەد جەواد تندگویان) لە كابینەی محەمەد عەلی ڕەجائی دا بووە وەزیری نەوتی كۆماری ئیسلامی ئیران، هێشتا یەك مانگ تێنەپەڕیبوو بەسەر وەزارەتەكەیدا بەمەبەستی بەسەركردنەوەی پاڵاوگە نەوتیەكانی ئێران كە بڕبڕەپشتی ئابووری ئەو وڵاتە بوو لە نێوان ئابادان و ماهشهەر دا لەلایەن سوپای عێراقەوە دەستگیر كرا و دوای چەند ساڵ لە زیندانی وەك دەستگیركراوی جەنگ مامەڵەی لەگەڵ كرا، چەند ساڵ دوای لە مردنەكەی هەواڵی گیان لەدەستدانی بڵاو كرایەوە، هەندێك گوتیان خۆی كوشتووە و هەندێكی دیكەش گوتیان لە ژێرفشاری لێدان و ئەشكەنجەی لێكۆڵەرانی عێراقیدا گیانی لەدەست داوە.

منداڵی و خوێندن:
(محەمەد جەواد تندگویان) لە 14/6/1950 لە گەڕەكی خان ئابادی شاری تاران لەدایك بووە، باوكی لە مەیدانی بەهارستانی تاران دوكانی پیڵاوفرۆشی هەبووەو یەكێك بووە لە لایەنگرانی مصدق و بەیەكێك لە نزیكەكانی ئایەتوڵا كاشانی دانراوە، خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیی لە تاران تەواوكردووە پاشان بەشی ئەندازیاریی نەوتی لە شاری ئابادانی باشووری رۆژئاوای ئێران خوێندووە، بە پێی سەرچاوەكان لەزانكۆدا كەسێكی چالاك و سەربەدەرەوە بوو بووەو چەندین جار (عەلی شەریعەتی، مورتەزا موتەهەری، محمد تەقی جەعفەری و محمودفرشچیان)ی بانگهێشتی زانكۆ كردووە بۆ ئەنجامدانی كۆڕو سیمیناریی سیاسی و فیكری.
 
سەربازێكی بزێو:
تندگویان لە نێو میدیاكانی ئێراندا بەكەسێكی مەزهەبی ناسراوەو باس لە چالاكییە مەزهەبیەكانی كراوە، ساڵی 1972 خوێندنی زانكۆ تەواو دەكات و دەبێتە ئەندازیاری نەوت، پاش تەواو كردنی خوێندن دەچێتە سەربازیی و لە پاڵاوگای تاران بە پلەی (ئەفسەری سەروان) كارەكانی جێبەجێدەكات، پاشان لە تارانەوە دەچێتە ئابادان و وەك ئەندازیاری نەوت كارەكانی ڕایی دەكات، بەڵام بە هۆی دروستكردنی خۆپیشاندنێك لەناو پاڵاوگەی ئابادان دا دەردەكەوێت كە (محەمەد جەواد تندگویان) لەپشتی ئەو دۆخەوەیە، هەربۆیە ساواك (ڕێكخراوی ئەمنیەتی ئێران لەسەردەمی شاهەنشاهیدا ) نامەیەك ئاڕاستەی تاران دەكەن و پلەی سەروانیەكەی لێوەردەگیرێتەوەو وەك سەربازێكی ئاسایی درێژە بە كاری سەربازیی خۆی دەدات.

لە ماوەی خزمەتی سەربازیییەكەیدا  ژیانی هاوسەر یی پێكدەهێنێت، بەهۆی چالاكیە مەزهەبیەكانی ساڵی 1973 دەستگیر دەكرێت، بەڵام پاش ماوەیەك ئازاد دەكرێت. دوای ئەوەی شۆڕشی گەلانی ئێران سەرهەڵدەدات لە ساڵی  1980 دەبێتە جێگری سەرۆكی پاڵاوگە نەوتیەكانی ئابادان دواتریش لە ناوەڕاستی ساڵی 1980 دا دەبێتە سەرپەرشتیاری سەرجەم چاڵە نەوتیەكانی ئابادان كە لەو ساڵەدا ئەو ناوچەیە بووە یەكەم ناوچەی بەرهەمهێنەری نەوت لەسەرانسەری ئێراندا.

بەرەو وەزارەت:
لەكابینەی (محمد علی رجائی)دا و لە رۆژی 25/9/1980  ناوی چووە پەرلەمان (مەجلیس)و  بو زۆرینەی دەنگ وەك وەزیری نەوتی ئێران دیاریكرا، لە كۆی 176 دەنگ 155 كەس دەنگی پێداو 18 كەس هیچ ڕایەكیان نەبوو و تەنها 3 دەنگی ناڕازیش هەبوو، كاتێك تندگویان دەبێتە وەزیری نەوت و ئسوێندی خوارد چەند رۆژێك بوو جەنگی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێران هەڵگیرسابوو.

هاوسەری تندگویان باس لەوە دەكات هەرچەندە وەزارەت ئۆتۆمبێلی تایبەتی مارسیدسی هەبوو، بەڵام ئەو بە پەیكانەكەی خۆمان دەچووە دەوام و دەهاتەوە، كاتێكیش بوو بە وەزیر مووچەكەی تەنها (7000) تومان بوو.

كەوتە ناو سوپای عێراق:
رۆژی 31/10/1980 كە هێشتا مانگێك و چەند رۆژێك بەسەر وەزارەتەكەیدا تێپەڕی نەكردبوو،  بۆ بەسەر كردنەوەی پاڵاوگەكانی ناوچەی ئابادان لەگەشتێكدا خۆی و دوو لە جێگرەكانی و چەند كەس لە هاوڕێكانی لە نێوان (ئابادان و ماهشر) داكەوتنە ناو سوپای عێراق و دەستگیركران، وەزیرو 2 كس لە جیگرەكانی  كە هەردوكیان ئەندازیاری نەوت بوون بەناوەكانی ( یەحیەوی) و (بوشەهری) و چەند كەس لە پارێزەرە تایبەتەكانیان لە چەند خولەكێكی كەمدا دەستگیركران، هەرچەندە لەسەرەتاوە نەیانزانیبوو كە ئەو كەسە دەستگیركراوە وەزیری نەوتی ئێرانە، بەڵام كاتێك ڕوون بوویەوە كە ئەو كەسەی دەستگیركراوە (محەمەد جەواد تندگویان)ەو وەزیری نەوتی ئێرانە، لەناكاو تەلەفزیۆنی عێراق بە شانازییەوە ڕایگەیاند: ئیتر ئێران نە وەزارەتی نەوتی هەیەو  نەوەزیری نەوت!

كوردێك گوتی وەزیری نەوتە:
بە پێی ڕاپۆرتێكی پێگەی فەرمی (دانشگاه صنعت نفت)ی ئێران كە پێگەیەكی فەرمی دانشگای نەوتی ئێرانە، وتەی یەكێك لەو شایەتانەی كە لە دەستگیركردنەكەدا بوو بەناوی (عبدالامیر محمد چەعباوی )گواستوەتەوەو خۆی لەو ئۆپەراسیۆنەدا بووە، گوایە كاتێك ئەوانیان دەسگیركردووە 11 كەس بوون، بە عەرەبی قسەیان لەگەڵ كردوون بەڵام ئەوان عەرەبیان نەزانیوە، شۆفێری یەكێك لە ئۆتۆمبێلە سەربازیەكان كە كوردێكی خەڵكی سلێمانی بووە بەناوی (نازم) كەمێك فارسی زانیوەو كەوتۆتە قسەكرن لە گەڵیان، و پێیی گوتوون ئێوە پلەتان چیە لەناو سوپادا. ئەوان دەڵێن ئێمە لەناو سوپادا نین و تەنها فەرمانبەری حكەمەتین، نازم قسەكانیان بۆ وەردەگێڕێتە سەر زمانی عەرەبی، دوای چەند قسەیەك دەردەكەوێت كە ئەو كوڕە گەنجەی ناویان كە كراسێكی خاكی بەسەر پانتۆڵەكەیدا بەرداوەتەوە وەزیری نەوتی ئێرانیە. 
لەو كاتانەدا كە تەقەیان لەسەردەبێت و لە حاڵەتی بەرگریدا یەكێك لە ئەفسەرە عێراقیەكان دەیەوێت گشتیان بكوژێت، تندگویان هاواردەكات و بە زمانی ئینگلیزی دەڵێت مەمانكوژن من وەزیری نەوتی ئێرانم.   ئەو ئەفسەرە باڵایەی عێراق كە شارەزای زمانی ئینگلیزی بوو لەگەڵ تندگویان كەوتە گفت و گۆو پاشان لەڕێگەی تیمێكی تایبەتەوە ڕەوانەی خاكی عێراق كراون و دواتر براونەتە بەغداد.

بە ئومێدی هاتنەوە:
دوای ماوەیەكی زۆر لە دەستگیركردنی تندگویان، هێشتا ئێرانیەكان ئومێد بڕاونەبوون لەگەڕاندنەوەو ئازاد كردنی، هەربۆیە خۆیان لەوە بوارد كەسێكی دیكە ناودێری وەزیری نەوت بكەن و بیكەنە وەزیری نەوت. تا ئەوكاتەی ئیتر باوەڕیان بەوە نەما بێتەوە ناویان، بە مەبەستی ئازادكردنی تندگویان،  وەزیری نەوتی فەنزەویلا چووە عیراق و لە نزیكەوە سەردانی كردبوو،  پاشان پیشنیاری ئازادكردنی كرد بۆ بەرپرسانی عێراقی تا ئازادی بكەن و لەبەرامبەردا داوای چی دەكەن ئەوان بە بەرپرسانی ئێرانی ڕادەگەیەنن، بەڵام عێراقیەكان ڕەتیان كردبوویەوەو ڕازی نەبوون.

نامەكەی سەدام حسین كە لە توێتەری رەغدی كچی بڵاوكراوەتەوە

نامەیەكی دەستوخەتی سەدام:
لە ڕۆژی 24/12/1982 داسەدام حسین سەرۆك كۆماری پێشووتری عێراق بە دەستوخەتی خۆی نوسیویەتی: هەڵس و كەوت لەگەڵ وەزیری نەوتی ئێرانی كە لامان دەست بەسەرە بەباشی كراوە، كارئاسانیمان بۆ كردووە، لەوانەش هەبوونی پەیوەندییە لەگەڵ كەس و كارەكەی، ڕێگە پێدراو نیە لێكۆڵینەوەی بەردەوامی لەگەڵ بكرێت، ئەگر هەیە بە زووترین كات ڕابگیرێت، دەبێت هەموو مانگێك ڕاپۆرتتانم بۆ بنێرن لەبارەی ئەو وەزیرەوە. لە كۆتایی نامەكەشدا واژۆی خراوەتە سەر، هەرچەندە ئەو نامەیە تا دوای لەناوچوونی دەسەڵاتی سەدام حسین دەرنەكەوت، بەڵام لەم دواییانەدا (رەغد)ی كچی لەڕێگەی (توێتەر)ەوە وێنەی نامەكەی بڵاوكردەوە، هەندێك لە لێكۆڵەران پێیان وایە ناوەرۆكی نامەكە بەو مانایە دێت كە ئاگربڕی بابەتێكی شاراوەی كردووە، لە دوای ئەو هەواڵەی تەلەفزیۆنی عێراقەوە ئیتر هەواڵی چۆنیەتی ژیانی ئەو وەزیرە نابێت و لەناو ئەو هەزاران كەسە دەست بەسەرەدا وون دەبێت و هیچ شوێنەوارێكی دیارنامێنێت، وەك شرۆڤەكاران باسی دەكەن وەزیر بووەتە هەواڵێكی ڕابوردوو.

رەفسنجانی چی دەڵێت؟
عەلی ئەكبەری هاشمی ڕەفسنجانی سەرۆك كۆماری گیان لەدەستدراوی پێشووی ئێران لە یاداشتەكانی خۆیدا نوسیویەتی: ئاغای بەشارەتی بە تەلەفۆن پێی گوتم كە نوێنەری خاچی سوور پێی گوتووە ئاغای تندگویان لە 1989دا لە زیندانی بەعسیەكاندا گیانی لەدەست داوە. بەڵام ئەو هەواڵەو دانانی ئەو بەروارەو بەدوادا چوونەكان گومانی زۆری لەسەر دۆسیەكە دروستكردووە.

بە پێی ڕاپۆرتی بەرپرسانی عێراقی تندگویان لە بەرواری 2/6/1982 لەناو زینداندا جامانەكەی خستۆتە ملی و خۆی كوشتووە. هەرچەندە بەرپرسانی ئێرانی و خانەوادەكەی هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدا بوون كە هەرچۆنێك بووە سەردانێكی بكرێت و لە تەندروستی ئەو دڵنیا ببنەوە، بەڵام هەرجارێك بە بیانوویەك ئەو داوایەیان ڕەتكردوەتەوە،  تا لەڕێگەی خاچی سووری نێو دەوڵەتییەوە لە رۆژی 4/12/1991 كە چەند ساڵێك بوو جەنگ كۆتایی هاتبوو، دوای ئەوەی، باوكی تندگویان و برای هاوسەرەكەی و پزیشكێكی تایبەت لەگەڵ پزیشكێكی خاچی سوور بۆ ماوەی 11 رۆژ دەچنە بەغداد  لەوێ دەمێننەوەو لێكۆڵینەوە لە چۆنیەتی مردنەكەی دەكەن، بۆیان دەردەكەوێت كە قسەی بەرپرسان لەیەكتر جیاوازن و جێگەی گومانە كە ناوبراو خۆی كوشتبێت. عێراقیەكان ڕایانگەیاندبوو كە تاماوەی 4 ساڵیش جەستەی ناوبراویان لەناو بەفرگر و شوێنی تایبەتی تەرمدا هەڵگرتبوو، بەڵام دواجا كە جەنگ درێژەی كێشاوە بەناچاری تەرمەكەیان ناشتووە.

تەرمێكی كۆن و گۆڕێكی نوێ:
پاشان كەسوكارو لیژنەی تایبەتی سووردەبن لەسەر ئەوەی جەستەكەیان دەست بكەوێتەوە، لە لایەن لیژنەیەكی تایبەتی عێراقیەوە دەبرێنە 60 كیلۆمەتری جادەی بەغداد و لە گۆڕستانی كەرخ دەیانبەنە سەر گۆڕێك –بەقسەی ئەوان-  نوێ بووە، پاش ئەوەی دەپرسن بۆچی نوێیە؟ ئەوانیش لەوەڵامدا دەڵێن چەند رۆژێك پێش لە ئێستە بۆ دڵنیابوون لەوەی كە ئەو گۆڕە تەرمی-تندگویان- وەزیری نەوتی تێدایە هەڵدراوەتەوە، كاتێك هەڵدراوەتەوە لەناو سندوقێكی تایبەتی كانزاییدا تەرمی وەزیری نەوتی بە مۆمیاكراوی تێدا بووە، كاتێكیش داوای ئەو كەلوپەلانەیان كردووەتەوە كە پێبووە، بەتایبەت ئەو جامانە تایبەتەی كە پێی دەگوترێت (چەفیە)ەو  گوایە خۆیی پێخنكاندووە، عێراقیەكان گوتویانە ئەو شوێنەی شت و مەكەكانی تێدا هەڵگیراوە كەوتۆتە بەر هێرشی فرۆكەی ئەمەریكیەكان و هەموو تێدا چووە و هیچی نەماوەتەوە، ئەمەش ئەوەندەی تر دۆسیەكەی ئاڵۆزتر كرد.

شوێنەواری ئەشكەنجە:
بە پێی وتەی بەرپرسانی ئێرانی كاتێك جەستەكەیان پشكنیوە بۆیان دەركەوتووە دەست و قاچەكانی بەستراوەبوون، پەراسوویەكی راست و یەكێكی چەپی شكاوە، هەروەها ئێسكی سەرشانی شكاوە، ئەوەش بوەتە هۆی ئەوەی خوێنی زۆر لە لای ملیەوە كۆ بوبێتەوە. ئەم نیشانانە هەموو ئەو قسانەی بەدرۆدەخستەو كە گوایە خۆی خنكاندبێت.

تەمەنی چەند بوو:
هەروەها لیژنەی پزیشكی دوای ئەو ڕونكردنەوانە گوتی: تەمەنی ناوبراو لە نێوان 31 بۆ 37 ساڵیدا بووە، دوای ئەوەی تەرمەكەیان وەرگرتەوە كەس و كارەكەی ڕەزامەنیی عێراقیەكانیان وەرگرت كە بیبەنە مەزارەكانی نەجەف و كەربلا دوای ئەوە بینبەنەوە خاكی ئێران و ئەوانیش ڕەزامەند بوون. پاشان لە رۆژی 20/12/1991 لە ڕێگەی مەرزی مونزیریەوە تەرمەكەی گەڕێندرایەوە خاكی ئێران و لە یەكێك لە گۆڕستانەكانی تاران بەخاك سپێردرایەوە.

دۆسیەی وەزیری نەوت:
هەرچەندە لە زۆریەی جەنگەكاندا ئەوانەی دەینە سووتەمەنی زۆرینەیان لە خەڵكی هەژارو كەمدەرامەت و كەم دەستەكانن، بەڵام جاروبار ئەوەشی تێدەكەوێت كە وەزیر یان كەسێكی سیاسی باڵا پێوە ببێت، هەرچەندە دەستگیركردنی بە ڕێكەوت و نەشارەزایی گۆڕانكاریەكانی بەرەكانی جەنگ بوو، بەڵام ئەو وەزیرە لە هزریی ئێرانیەكاندا وەك شەهیدێكی گەورە باس دەكرێت، لە ئێستەشدا چەندین شوێنی زانستی و پاڵاوگەو زانكۆ و شارۆچكەو ئۆردوگای نیشتەجێبوونیان بە ناوەوە كردووە، ئەمە جگە لەوەی لەناو گۆڤارو رۆژنامەكاندا بە ڕێزەوە باسی لێوە دەكرێت.