07:04 - 03/09/2019

جەنگی عێراق و ئێران و كاریگەرییەكانی لە سەر ژنان‌

پەیسەر

هەرچەندە زۆرینەی جەنگەكانی دونیا پیاوان هەڵیدەگیرسێنن و هەرخۆشیان دەبنە سووتەمەنی جەنگەكەو زۆرینەی زیانەكان بەر خۆیان دەكەوێت، بەڵام ژنانیش وەك هاوبەشی ژیان، وەك دایك و خوشك و كەس و كار ، جگە لەوەی باری قورسی جەنگ بەڕواڵەت بەر ئەوان دەكەوێت بەڵام دواجار ئەوان دەبنە ئەو قوربانیە نەدیتراوەی كە تا سەردەمانیكی زۆر دوای تەواو بوونی جەنگەكانیش هێشتا كاریگەریەكان لەسەر ئەوان هەڵناگیرێت، پیاوەكان دەست دەكەنەوە ملی یەك و ژنەكانیش لەناو بەرگی ڕەش و ژیانی تاریك و هەستی ناخۆشی رۆژانی جەنگ هەر دەمێننەوەو بەو ئاسانییە نایەنەدەر.

رۆژی 4/9/1980 بە رۆژی دەستپێك و هەڵگیرسانی شەڕی نێوان عێراق و ئێرانە، كە تا رۆژی 8/8/1988 ی خایاند، لەو شەڕەدا كەس نەیزانی لەسەر چی بنەمایەك هەڵگیرساو كەسیش نەیزانی چۆن كۆتایی هات، ئەڵبەت ئەمە بەو مانایە كە پاڵنەرەكان ئەوە نەبوون كە جەنگێكی لەو شێوەیەی لەسەر هەڵبگیرسێنرێت، كە تیایدا نزیكەی ملیۆنێك مرۆڤ تیابچێت و زیانی مادی مەزەندەنەكراوو وێرانی دوو وڵات و چەندین كارەساتی دیكەی لێبكەوێتەوە.

ئەسیرەكان مردوو بەناو زیندووەكانن:
(هەموو گیراوەكانی جەنگ لەگەڵ هەموو ڕاگیراوەكان، لەڕێگەی مەرزە زەمینیەكانی (خانەقین، قەسری شیرین)و (ئەو شوێنانەی تر كە هەردولامان لەسەریان ڕێكەوتووین، ئازادمان كردن، ئێمە وەك خۆمان یەكەمین هەنگاومان ناو چاوەڕێی ئێوەین).

ئەمەبرگەی چوارەمی نامەیەكی (سەدام حسین)سەرۆك كۆماری عێراقە  لەبەرواری 17/8/1990 بۆ عەلی ئەكبەری هاشمی ڕەفسنجانی سەرۆك كۆماری ئەوكاتی ئێرانی ناردووە.

دوو رۆژ دوای نامەكە لە  19/8/1990 یەكەم دەستەی گیراوەكانی جەنگی نێوان عێراق و ئێران ئاڵوگۆڕكران، ئەنجومەنی كاروباری (ئازادگان)ی ئێران كە ئیشیان ڕێكخستنی هەموو كارەكانی ئەو كەسانە بوو كە لە عێراقەوە دەگەرێنەوە ئێران، ناوی 50 هەزار پیاویان لەبەردەستدا بوو كە لە وڵاتی عێراق دەست بەسەر بوون لەناو ئەوانەدا تەنها  ناوی  5 ژن كە بە فەرمی لە لایەن دامەزراوەئێرانیەكانەوە دانی پێدانراوە كە لە لایەن سوپای عێراقەوە دەستگیر كرابن هەبوو، هەرچەندە دەزگاكانی ڕاگەیاندنی ئێران ناوی هەندێك ئافرەتی دیكەی هێناوە كە سێ ساڵ پێش ئەو مێژووە ئازادكراون، بەڵام كاتێك دەچیتە ناو وردەكاریەكان هەست دەكرێت ژمارەكە زۆر لەوە زیاترە كە خراوەتە ناو میدیاكانەوە.

ژنان و باری قورسی ژیان:
بە پێی ئامارێكی پێگەی ویكی پیدیا ژمارەی كوژراوەكانی عێراق (340.000) سێ سەدو چل هەزاركەس و كوژراوەكانی ئێرانیش (370.000)سێ سەدو حەفتا هەزاركەس بوون، هەرچەندە هەندێك سەرچاوە باس لەوە دەكەن ژمارەی كوژراوەكان زۆر لەوە زیاترن و لە یەك ملیۆن كەس نزیك دەبێتەوە، بۆ ئەوەی نموونەكەمان بە گەورەیی بێتە بەرچاو دەبێت وردتر لەو ژمارانە بڕوانین. ملیۆنێك كەس كە زۆرینەی ڕەهایان پیاون، بێگومان ئەو پیاوانە دایكیان هەیە، خوشك و پوریان هەیە، برازا و خوشكە زا وهتد یان هەیە، ئەمەش دەكاتە ئەوەی چەند بەرامبەری ئەو ژمارەیە ژنان حەسرەتیان خواردووەو تووشی نەهامەتی و كێشەی دەرونی بوونەتەوە، خۆ ئەگەر چواریەكی ئەو ژمارەیەش هاوسەریان هەبوو بێت ئەوا 250 هەزار بێوەژنی لێكەوتوەتەوە، ئەم بێوەژنانەش لە كۆمەڵگەیەكی داخراوی وەك هەردوو كۆمەڵگەی عێراقی و ئێرانی گەورەترین كێشەی لێكەوتوەتەوە، لە بێبەش بوون لە نازی ژیان و گوزەرانەوە بیگرە، تا چەرمەسەریەكانی ژیان و هەموو ئەو كێشانەی تر كە نەبوونی مێردێك بۆ ژن دێتە پێشەوە، یەكێك لەو بێوەژنە گەنجانەی كە لە یەكێك لە شارە سنووریەكانی ئێران ژیاوەو هاوسەرەكەی لە جەنگەكەدا كوژراوە بە رۆژنامەنوسێكی گوتووە: تەنانەت مامەڵەی سەوزەفرۆشی سەر كۆڵانەكەشمان لەگەڵم گۆڕاوە، ئەو بەچاوێكی دیكەوە لەمن دەڕوانێت، ئەمە لە كاتێكدا كە هاوسەرەكەم لە پێناوی هەزارانی وەكو ئەودا خۆی بە كوشت داوە!  پاشان بەخێوكردنی منداڵی بێ باوك و ساردوسڕی سفرەو خوان و ناو ماڵ و خانەوادە چ كارەساتێكی گەورەی لێدەكەوێتەوە، مەگەر هەر خودی ژنان لەو كارەساتانە تێبگەن كە لە دووری و نەبوونی هاوسەرەكانیاندا چ حەسرەتێك دەكێشن.

هاوسەری ئەسیرەكان:
جگە لەوەی 52 هەزار سەربازی هەردوولا تا ئێستەش چارەنوسیان دیار نیە، نەناویان لە گەڵ ئەسیرەكان هەیەو نە لەناو كوژراوەكانیشدا هەن. بەڵام ژمارەی ئەو ژنانەش نەزانراون كە تائێستەش چاوەڕێی هاتنەوەی هاوسەرەكانیان دەكەن، ئەمە لە لایەك لە لایەكی دیكەوە كێشەی دەستبسەرەكانی هەردوولا تا ئێستەش درێژەی هەیە، ئەگەر ژمارەی ئەو كەسانەی هەردوولا بە دیل گیرابوون و خاوەنی هاوسەر بووبن، دەبێت چەند ئافرەت بەدیار هاتنەوەی هاوسەرەكەیەوە پرچەكانی سپی بووبن؟ پاشان ژمارەی ئەو كێشەو گرفتە كۆمەڵایەتیانەی كە لە هاتنەوەی ئەسیرەكان كەوتنەوە چەندە زۆرو پڕ لە نیگەرانی بوون، چیرۆكەكانی گەڕانەوەی ئەو كەسانەی كە لە بیری كەس و كاریشیاندا نەمابوون و حسابی مردوویان بۆ كردبوون ئەوەندە زۆر بوون كە سەردەمانێك ببوە چیرۆكی سەر زاری هەمووان، هەبوو هاوسەرەكەی شووی كردبوویەوەو كەوتبووە شوێن ژیانێكی دیكەو منداڵی لە پیاوێكی دیكە هەبوو، ئەمە لەكاتێكدا لە ڕێگەی دادگاكانەوە بەڵگە نامەی مردنیان بۆ دەرهێنابوون، هەرچۆنێك بێت كێشەی ژنان و كاریگەرییە خراپەكانی ئەو جەنگە لەسەریان تا ئێستەش درێژەی هەیە.

یەكێك لە گۆڕستانەكانی بەسرە، گۆڕستانی سەربازە نەناسراوەكانی ئێران

ژنەكان كەمترین بەشدارییان و زۆرترین زیانیان بەركەوت

ئەو ژنانە كێ بوون:
بە پێی گێرانەوە ئێرانیەكان ئەو ژنانەی لەناو بەرەكانی جەنگدا دەستگیركراون پەرستار، یان چێشتلێنەر، برینپێچ و خاوێن كەرەوەبوون، بەشێكی دیكە لە سەرچاوەكان باس لەوەش دەكەن كە ئەو ژنانە كاری وێنەگرتنیشیان هەبووە، چەند كەسێكیشیان هەستاون بە كفنكردن و پێچانەوەی ئەو پیاوانەی كە كوژراون(بەڵام ئەم كارەیان پێدەچێت جێگوە گومان بێت، مەگەر لەناو ساردخانەو ئەو شوێنانەدا كاریان كردبێت كە تایبەت بووە بە هەڵگرتن و پاراستنی تەرمەكان)، بە شێك لە توێژەران كەمی ژنان لەبەرەكانی جەنگ بۆ دوو هۆكار دەگەڕێننەوە، یەكەمیان تێڕوانینی هەردوو كۆمەڵگەی عێراقی و ئێرانیە بۆ ڕۆڵی ژنان كە ناسكن و شەڕ كاری ئەوا نیە، دووەمیشیان ئەوەیە كە ئەو جەنگە ڕواڵەتێكی پیاوانەی هەبووە، هەر    چەندە ئەگەر ورد بكرێتەوە زیانەكنی ژنان هیچی لە زیانەكانی پیاوان كەمتر نەبووە لەو بوارەدا. بەڵام هیچ ئامارێك لەبەر دەستدا نیە باس لە گیراوی عێراقیەكان بكات لای ئێرانیەكان، ئەمەش بەو مانایە نایەت كە نەبووبێت

ئامارەكان چی دەڵێن؟
هەرچەندە لەناو میدیاكانی ئێراندا تەنها ئاماژە بەناوی پێنج ژن دەكرێت كە بریتین لە (فاگمە ناهدی، شمسی بهرامی، معصومە اباد، حلیمە ازمودە و خەدیجە میرشكار)بەڵام سەرچاوە نافەرمیەكان باس لەوە دەكەن ئەو ژمارەیە راست نیەو زیاتر لە 171 ژنی ئێرانی لە لای هێزەكانی عێراق دەستگیركراون و وەك گیراوی جەنگ –ئەسیر- مامەڵەیان لەگەڵ كراوە، بەڵام بۆ چی تەنها ناوی ئەو 5 كەسە هاتووە تا ئێستە ڕونكردنەوەی ئەو تۆ لەو بارەیەوە نیە.

بە پێی ئاماری –بونیاد شەهید- كە دەزگایەكی فەرمی وڵاتی ئێرانە بۆ كاروباری شەهیدەكانی جەنگ، لەماوەی جەنگی هەشت ساڵەی نێوان وڵاتەكەی و عێراق 6428 ژن بە هۆكاری ڕاستەوخۆی ئەو جەنگە كوژراون، هەر بەپێیی ئاماری ئەو دەزگا فەرمییەی ئێران 500 لەو ژنانە لەناو بەرەكانی جەنگدا كوژراون و ئەوەی كە دەمێنێتەوە لە ئەنجامی بۆمبارانی شارو گوندەكان گیانیان لە دەست داوە، 2500 كەسیان تەمەنیان لە نێوان 10 بۆ 30 ساڵیدا بووە. هەروەها 5735 ژنیش برینداربوون و لەناو ئامارەكانی ئەو دەزگایەدا بە فەرمەی وەك بریندار ناسێنراون.

لە كوێ دەستگیركراون؟
زۆرینەیان  لە شاری خوڕمشەهری ئێــــــــــــــــران دەستگیركراون، یەكێك لەو ژنانە بەناوی فەرنگیسی حەیدەر پوورەو خەڵكی پارێزگای كرمانشاهی رۆژئاوای وڵاتی ئێرانە، وەك خۆی باسی دەكات لە كاتی هێرشی سەربازیی عێراقیەكان بەتەورەكەی باوكی پارێزگاری لە خۆی كردووە، پاشان لە لایەن هێزی عێراقیەوە دەستگیركراوە. بە پێی سەرچاوە ئێرانیەكان بەشێك  لەو ژنانە لە دوو توێی چەند كتێب و لە چەند كاتی جیاوازدا یاداشتەكانی ژیانی خۆیان بە تایبەت لە زیندان گێڕاوەتەوە.

نەبوونی تویژینەوە:
لەبەر ئەوەی هەردوو وڵاتی بەشەڕ هاتوو دوو وڵاتی پێشكەوتوو نەبوون باوەڕیان بە تویژینەوەی ئەكادیمی هەبێت، تا لەو ڕێگەیەوە كاریگەرییە گەورەكانی جەنگ پۆڵێن بكەن، ئاماریكی ئەوتۆ لەبەردەستدا نیەو ئەوەش كە هەیە زانستی نین و لە لایەن ڕێكخراوە تایبەتمەندەكانەوە پشتیان پێنابەسترێت، ئەوە نەبێت كە وەك سەرچاوەی ئاسانكاریی و سەرەتایی بەكاریان دێنن، خاچی سووری نێو دەوڵەتی تا ئیستەش باوەڕی وایە لە زیندانەكانی ئێراندا ئەسیری عێراقی ماوون، سەعد قەیسی بەرپرسی دەزگای ئەسیرو بێ سەرو شوێنەكانی عێراق –پێشوو- باسی لەوە كردووە ژمارەیەكی زۆری كوژراوی نەناسراو هەن، تا ئێستەش خێزان هەیە چاوەڕیی هاتنەوەی كەس و كارەكەیەتی، تا ئێستەش یەكلایی نەبووەتە ماون یان مروون. ئەمە جگە لەوەی ژمارەیەكی زۆر لە عێراقیەكان لە ئێران هاوسەرگیرییان كردوو نەگەڕانەوە، ژمارەیەكی زۆری ئێرانیەكانیش نەچوونەوە بۆ ئێران و لە ڕێگەی ڕێكخراوەكانەوە چوونە وڵاتان ئەوروپا.

جەنگی هەشت ساڵە ئەوەندە كاریگەری هەبوو، نزیكەی 40 ساڵ بەسەر دەستپێكیدا تێدەپەڕێت، هێشتا برینەكانی قەتماغەیان نەبەستووە، ئەگەر بەحاڵ دەست ببەیت بۆ برینێكی خوێنی لێدەچۆڕێت، ئەگەر كەمێك ورد ببیتەوە ئەو كەسانەی تەمەنیان لە ڕێگەی ئەوەدایە بیری ئەو جەنگەیان بێتەوە لەوە تێدەگەن ڕەشپۆشی ژنان و سپێتی ڕیشی پیاوان چ مانایەكی هەیە