06:26 - 12/12/2018

حەرەم سەراكان شوێنی رابواردن بوون یان بەرگریكردن لەئیمپراتۆریەتی عوسمانی‌

پەیسەر

كاتێك گوێمان لە وشەی (حەریم یان حەرەم ) دەبێت یەكسەر بیرمان دەچێت بۆ لای كۆشكی (توب قابی) و شوێنی رابواردنی سوڵتانەكانی ئیپمراتۆرییەتی عوسمانییەكان، بەڵام ئەوەی تا ئێستا روننەبوەتەوە، ئەوەیە ئایا حەرەمەكان بۆ چ مەبەستێك بەكارهاتون؟ شوێنی حەوانەوە و رابواردن و كاتبەسەربردن بووە لەگەڵ كەنیزەكان لەلایەن بەرپرس و سوڵتانەكانی دەوڵەتی عوسمانییەوە، یاخود شوێنی سەربازی و بەرگریكردن لە ئیمپراتۆرییەتەكە بوە.

ئەو بەشەی كە خێزانەكای سوڵتانی تێدا نیشتەجێبوون پێی گوتراوە (حەرەم) كە دەستەواژەیەكی سوڵتانەكانە، واتاكەیشی بریتیە لە شوێنێكی پارێزراو بۆ سوڵتان و خێزانەكەی، جگە لەوانیش كەسی دیكە بۆی نەبووە بچێتە ناویەوە، ئەمەش  لە (حەرەمی مەكە)و (حەرەمی نەبەوی)یەوە هێناویانە كە هەموو كەس بۆی نەبووە بچێتە ناویان تەنها ئەوانە نەبێت كە ڕێگەپێدراون، هەر بۆیە ناوی ئەو شوێنانەیان ناوە (حەرەم سەرا)یان (حەرەم سوڵتان) یاخود (حەرەم) بەتەنهایی.

رێبەرە گەشتیاریەكان و فەرمانبەرانی بەرپرس لە توب قابی باس لەوە دەكەن، كە كۆشكەكان، شوێنی خۆخاڵیكردنەوەو چێژبینینی سوڵتانەكان بوون، زانایان و بیریارانیش پشتڕاستی ئەو بابەتەیان كردۆتەوەو پێیان وایە ژیانێكی پڕلە رابواردن و كات بەسەربردن بووە تا ئەوەی وەك ئەفسانە وێنا بكرێـت.

ئەوەی كە پێویستە خەڵكی دەربارەی كۆشكی (توب قابی) و (یلدز)و كۆشكەكانی تر بیزانن، ئاسایی نەبوونی ئەو كۆشكانەیە كە سوڵتان و خێزانەكەی تێدا نیشتەجێ بوون، بەڵكو ئەو كۆشكانە بەشێك بوون لە فەرمانگە حكومیەكان، یان ئەوەی كە لە ئەمڕۆدا پێی دەگوترێت (كۆشكی كۆماری)یان(ئەنجومەنی وەزیران) و ... هەروەها خێزانەكانی سوڵتانیش هەر لەوێ نیشتەجێ بوون.

مێژوونوسی تورك ئەحمەد كوندوز و خاوەن كتێبی : (بەڵگەنامەكان راست دەڵێن) لەبارەی حەرەمی سوڵتانەكانەوە، دەڵێت، جارێكیان كامێرام بردە ناو حەرەمەوە و چومە كۆشكی (توب قابی)، لەگەڵا گەیشتنم بە ژووری سوڵتان كە بە هۆڵی گەم و گاڵتە لەگەڵ كەنیزەكان بەناوبانگە، لەبارەی ئەو ئایەت و فەرموودەو شیعرانە كە بەشێوەیەكی زۆر جوان نوسرابوون و هەڵواسراون، پرسیارم لە یەكێك لە فەرمانبەرەكان كردووە، ئەویش لە وەڵامدا گوتویەتی : ئێمە بە گەشتیارەكان دەڵێین كە ئەو شیعرانە بۆ جوڵاندنی حەزو ئارەزووی كەنیزەو كچە جوانەكان بووە.

كوندوز لە كتێبەكەیدا دەپرسێت: ئایا راستە ئەوانە شیعرن یان ئایەت و فەرموودە؟، هەروەها نوسیویەتی: كاتێك دڵنیا بوومەوە كە ئەوانە ئایەتی خودا و فەرموودەی پێغەمبەرن، فەرمانبەركەكە دەست دەكات بەگریان، چونكە قەبارەی ئەو تاوانەی بۆ ئاشكرادەبێت كە سوڵتانەكان دەرهەق بە باووباپیران و كچەكانی وڵاتەكەی ئەنجامیان داوە.

هەروەها ژنە نوسەری كتێبی (حەرەمی عوسمانی) لەبارەی حەرەمی سوڵتانی عوسمانییەكانەوە نوسیویەتی: سوڵتان 130 منداڵی هەیە لەو ژنانەی كە تەمەنیان سێ ساڵ تێپەڕ ناكات، بەپێی لێكۆڵینەوە مێژووییەكان دەركەتووە، ژن هەبووە لەناو حەرەمدا دوانزە جار مێردی كردووە، كەنیزەی مەلەوانیان هەبووە، ژنان عاشقی ژن بوون، نازانم چۆن بڵێم. بەرچاوم رەش بوو كاتێك شارەزای ئەم مێژووە بووم.

بەڵام پێچەوانەی ئەم نوسین و بیركردنەوانە بۆچوونی پێچەوانە لەسەر حەرەمی سوڵتان هەیە، ئەوانەی بەو شێوەیە لەسەر حەرەم نوسراون بەلای بەشێكی دیكەی نوسەرانەوە جگە لە خەیاڵ و تۆمەت بۆ مێژووی عوسمانییەمان هیچی تر نیە.

كتێب و نوسراوە خۆرئاواییەكان پڕبن بەلای ئەم نوسەرانەوە پڕن لە "خەیاڵ و نوسینی هەڵەبستراو" دەربارەی حەرەمی عوسمانیەكان، یەكێك لەو كتێبانەش، كتێبی (حەرەم) كەماوەیەك پێش ئێستا بڵاوكراوەتەوە، ئەك كتێبە كاریگەری بەسەر ئەو توێژینەوانەی جێهێشتووە كە لەدوای خۆیان دەرچوون و ناویان لێنراوە توێژینەوەی زانستی. 

لە سەدەی حەڤدەیەمدا هونەرمەندە فەرەنسیەكان یەكەم كەس بوون، كە وێنای كەنیزەكانی عوسمانییان كێشاوە و خستویانەتە بەردەست لە –حەرەم-دا.
هونەرمەند (Thomad Dallam)، وێنای ژنانی نێو حەرەمسەرا دەكێشێت و بە دوای ئەیشدا سەفیری بوندوقیە (Ohaviano bon) چیرۆكی سەیر و جوڵێنەر لەبارەی كەنیزەكانە و خۆ ئامادەكردنیان لەناو ژورەكاندا دەگێڕێتەوە.

مستەفا ستیتی نوسەرو مێژوونوس دەنوسێت : بەڵگەنامە عوسمانیەكان و یاداشتنامە كەسییەكان بەهیچ شێوەیەك ئەو چیرۆك و داستانانە بەراست نازانن، كە لەبارەی حەرەمی سوڵتانەوە نوسراون و گێردراونەتەوە، وەك دەگوترێت راستی ئەوەیە كە دوژمنەكان دەیگێڕنەوەو باسی دەكەن.

بەپێچەوانەی بۆچوونەكانی ئەو نوسەرانەی پێیان وایە حەرەمەكان شوێنی رابواردنی سوڵتانەكان بوون، نوسەری فەرەنسی (روبرت ئانهیگر -Robert Anhegger ) كە بەرپرس و لێپرسراوی نۆژەن كردنەوەی (حەرەم) بووە، لە ساڵی 1960 و دەڵێت: ئەوەی لە ئەوروپادا دەنوسرێت لەبارەی حەرەم سەراكانەوە هیچ راست نیە، حەرەم دەزگایەك نەبووە بۆ خزمەتكردنی حەزو خۆشیەكانی سوڵتان، بەڵكو شوێنێك بووە بۆ پلانی سەربازی و پاراستنی وڵات و ئیمپراتۆرییەتی عوسمانییەكان.

ئەو نوسەرە بۆ سەلماندنی قسەكانی باس لە دیزاینی حەرەم سەراكان دەكات و دەڵێت:  ئەندازیاری بیناسازی ئەو كۆشكانە ئەو ناراستیانە بەدرۆ دەخاتەوە، دیزاینی حەرەم سەراكان رێگە بەو كارانە نادات كە بۆ حەز خۆشی سوڵتان دروستكرابن، بەڵكو حەرەم وەك دامەزراوەیەكی سەربازی زیاتر دەردەكەوێت.

رەخنەش لە نوسەرە توركەكانی سەردەمی كۆماری دەگرێت و دەڵێ‌:  بەداخەوە كتێبێك لە سەردەمی كۆماریدا دەرچووە دەبوو نوسەر و توێژەرەكانی دوای ئەوان لێی دوور بكەوتنایەتەوە چونكە پڕن لە زانیاری ناڕاست.

هەروەها مستەفا ستیتی دەشنوسێت: كتێب و گۆڤارە خۆرئاواییەكان پڕن لەوێنەی رووت كە دراوەتە پاڵ (حەرەم)ەكان و لە راستیدا وێنەی خەیاڵكردی هونەرمەندە فەرەنسیەكانە، بەهیچ شێوەیەك واقیع نیەو دووری لە راستی، دواجاریش ئەو وێنانە بەبێ دڵنیابوون لە راستی و ناڕاستیان بڵاوكراونەتەوە، لەهەموشیان ناڕاست تر وێنەی سوڵتانەكانە لەناو (حەوزی شیر)دا خۆیان دەشۆن و لە لایانەوە كچانی رووت هەن.

دەشڵێ‌: ئەو وێنانەی لەسەردەمی كۆماریدا و لەنێو ئەو كتێبەدا بڵاوكرانەوە لەبارەی (حەرەم)ەوە ، كە پیشانی دەدات شەرم و شكۆی هیچ تێدا نیە، ئەو وێنانە هیچ نین جگە لە خەیاڵكردی وێنەكێشەكانی خۆرئاوا، دەتوانین لەو بارەیەوە وێنەیەك لەو وێنانەی لە كتێبی (حەرمی سوڵتان) نوسەری تورك (التون دال)دا بڵاوكراوەتەوە بهێنینەوە، ئەو وێنەیە رووت و بێ بەرگانە دەستكردی (كارل بریوللو- Karl Briullov)ە، هەروەها وێنەی سەر بەرگی كتێبی (ژنانی عوسمانی) كە هی هەمان نوسەرە وێنەی هونەرمەند (كامیلی رۆجبی- Camille Rogier) هەروەها ئەو وینەیەی لە كتێبی ( Harem The Word Behind The Veil  -  Alev Lytle Croutier) لە ساڵی 1989 دا لە ولاتە یەكگرتوەكان بڵاوبووەتەوە، هەموویان لە ئەنجامی خەیاڵ و بیركردنەوەو داهێنانی وێنەكێشە خۆرئاواییەكانن، هیچ یەكێك لەوانە باس لە ڕووی راستەقینەی حەرەمەكان ناكات.

لەماوەی رابردوودشدا فیلمسازەكانی توركیا چەند زنجیرەیەكی تەلەفزیۆنیان لەبارەی حەرەمەكانی سوڵتانەوە بەرهەمهێنا، كە لەو زنجیرانەدا باسی ژیانی سوڵتانەكان دەكات كە چۆن لە حەرەم سەرادا ژیاون و كێشەكانی ناو كۆشك چی بوون، ئەو زنجیرانە پشتیوانی ئەو نوسەرەكان دەكات كە پێیان وایە حەرەم شوێنی رابواردنی سوڵتانەكان بوون.

مستەفا ستیتی كە دژی ئەو بۆچونەیە حەرەمەكان بۆ ئەو مەبەستە بەكارهاتبن، لەبارەی ئەو درامانەوە دەڵێ‌: ئەم درامایانە هیچ نیە جگە لە دەربڕینی گەڕیدەیەكی فەرەنسی كە لە یاداستنامەكانیدا تۆماری كردووە، ئەم درامایانە تەنها ئەوە پیشاندەدات، كە سوڵتانەكان هەر خەریكی رابواردن بوون.

دەشڵێ‌: بڵاوبوونەوەی ئەو زنجیرانە زۆر خێران، چووەتە هەموو ماڵێك ، لەبەر ئەوەی كە زۆرینەی خەڵك تاقەتی گەڕان و بەدواداچوونیان نیە ، نازانن راست و ناڕاست لەیەك جیابكەنەوە، زۆرینەی ئەو كەسانەی كە فیلم و زنجیرەكان دەبینن گومان وا دروست دەكەن كە ئەمانە رووی راستەقینەی سوڵتانەكانن، راستكردنەوەی ئەمەش دژوارە ئەوەی كە بە فیلم و زنجیرە تەلەڤزیۆنیەكان شێوێنراوە هەر بەو فیلم و زنجیرانە وەڵام دەدرێنەوە.