10:03 - 11/12/2018
چیرۆكی ئەو تەور بەدەستەی عێراقیەكانی ترساندبوو
هەندێك جار شكست لە ژیان دەبێتە هۆكارێك بۆ
پاڵنان لە ئەنجامدانی كردەوەی تاوان، تاوانبارانیش كاریگەری نەرێنی لەسەر جەستە و
دەروونی كۆمەڵگا درووست دەكەن. لەسەرەتای ساڵی 1973 كەسایەتیەك بە ناوی (ئەبو طبر)
تەور بەدەست سەریهەڵدا، كە خەوی لە چاوانی خەڵكی تاراندبوو، ئەگەر منداڵان
نەخەوتبان دایكان بە ناوی هێنانی تەور بەدەستەكە هات، ڕۆڵەكانیان كپ دەبنەوە
دەخەوتن. تەور بەدەست چەندین تاوانی ئەنجامدا، چەندین خەڵكی بێتاوانی كوشت، ئەوەی
هەمیشە جێگای پرسیاربوو، ئایا تەور بەدەست درووستكراوی حزبی بەعس بوو بۆ
لەناوبردنی نەیارەكانی؟ یاخود خودی تەور بەدەست كەسایەتیەكی شەڕانگێز و دروون
شێواوی كۆمەڵگابوو، كە شكست كردبووی بەو كەسە؟ چارەنووسی تەور بەدەست بە كوێ گەشت؟.
سەرەڕای نووسینی چەندین وتار و پیشاندانی ژیانی تەور بە دەست لە ڕێگای دراماوە،
هێشتا خەڵكی عێراق عەوداڵی زانینی ژیانی تەور بەدەستە.
تەور بە دەست كێ بووە؟
ناوی تەواوی حاتەم كازم هەززم، لە دایكبوویی
1932 خەڵكی شارۆچكەی مسیبە لە نزیك شارى حلە، نازناوی تەور بەدەست لەبەر ئەوەیە گوایە
زۆربەی قوربانیەكانی بە تەور كوشتووە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەو بە تەور خەڵكی
نەدەكوشت بەڵكو بە پارچە ئاسنێك لە شێوەی نوێل یاخود بەزمانی خەڵكی (تالیبەر)ی
بەكاردەهێنا بۆ پانكردنەوەی سەری قوربانیەكانی.
هەندێك جار دەگوترا كە جلی كوردی لەبەر كردووە بۆ بزركردنی ناسنامەكەی لە هێزە ئەمنییەكانی دەوڵەت
حاتم لە ماوەی ساڵانی 1973-1974
تاوانەكانی ئەنجامدەدا، هەندێك جاریش دەگوترا كە جلی كوردی لەبەر كردووە بۆ
بزركردنی ناسنامەكەی لە هێزە ئەمنییەكانی دەوڵەت. لەساڵی 1946-1949 خوێندنی
سەرەتایی و ناوەندی تەواوكردووە. چۆتە كۆلیژی ڕێپێدراوان(مەفەوز) لە ساڵی 1951
بۆتە مفەوەز،دواتر لە پۆلیسی لیوای حلە دەست بەكاربووە، بەهۆی خراپی ڕەوشتییەوە
وەكو دزی و ناپاكی لە ئیشەكەی دوور دەخرێتەوە، دواتر دەگەڕێتەوە بۆ درێژەدان بە خوێندن لە ساڵی 1953 پەیوەندی دەكات بە كۆلێژی هێزی ئاسمانی عێراقەوە لەوێش دەردەكرێت، چونكە بەهۆی كەمتەرخەمی و ملهوڕی خۆییەوە فرۆكەیەكی ڕاهێنان تێكدەشكێنێت.
لەوێوە دەچێتە وڵاتی كوێت لە ساڵی 1957 دەگەرێتەوە و دووساڵ دەچێت
كەركوك ودەبێتە ژمێریاری جابی(لە كۆندا كەسێك لە ناو پاسێك دەوەستا و كرێی
سواربوونی لە سەرنشینیان دەسەند.) بەهۆی دزیكردنەوە لەوێش دەردەكرێت و دوو ساڵ و
نیو زیندانی دەكرێت.
لە ساڵی 1962 دەچێتە ئەوروپا و لە نێوان وڵاتانی بەلجیكا و
نەمسا، ئەڵمانیا، سویسرا، یۆنان، ئیتاڵیا و ئەمریكا، تەراتێن دەكات. كۆتا جار لە
موینخی ئەڵمانیای خۆرئاوا جێگیردەبێت ئەمەش وادەكات جگە لە عەرەبی چەندین زمانی
دیكە فێربێت.
لەوانەش ئینگلیزی و ئەڵمانی و فارسی و كوردی، پاشان وەكو قاچاخچی
ئۆتۆمبیل و چەك لە نێوان بەلجیكا و ئەڵمانیا لەوێوە بۆ یۆنان و توركیا و سوریا.
ژیانی حاتم پڕبوو لە پووچێتی بەردەوام خەریكی خواردنەوە و جگەرە كێشان و سێكس
بوو.
بە هۆكاری ئەنجامدانی چەندین تاوان لە ئەوروپا دەستگیركرا، ماوەی 10 مانگ
زیندان بوو. ساڵی 1970 گەڕایەوە بۆ عێراق دەیویست ناسنامە دەربكات كە هیچ تاوانێكی
لەسەر نەمێنێت، بەڵام مێژووی ئەو پڕە لە تاوان و تاوانكاری بۆیە هەستا هەر لە ناوی
خۆییەوە تاوەكو ناوی باوكی و هەموویان سڕییەوە، ناسنامەیەكی ساختەی دەركرد و لەگەڵ
ساجیدەی خێزانی لە نزیك مزگەوتی (ئوم تبول) لە بەغدا دەستی بە ژیانێكی تازە و
تاوانەكانی درێژە پێدا.
خێزانەكەی
پێكهاتبوو لە براكانی حازم و غالب، دایكی و خێزانەكەی بە ناوی ساجیدە،
خوشكەزایەكی بەناوی (حوسێن عەلی حەسون) كە زۆربەی كات لەگەڵی ئەنجامدەری تاوانەكان
بووە. حوسێن ئەو شت ومەكانەی كە خاڵۆی دەیدزی لە بازاڕ دەیفرۆشتن.ساجیدەی خێزانی
دەچوو كارەكەری ماڵی دەكرد، بۆ ئەوەی زانیاری بدات بە مێردەكەی لەسەر چۆنیەتی
ڕێگای دەرچوون و هاتنە ژوورەوەی مێردەكەی بۆ ئەنجامدانی تاوانەكە.دواتر ئەو ئیشەی
بەجێهێشت بۆ ئەوەی گومانی لێنەكرێت.زۆرجاریش زانیاری دەدا لەسەر ئەو ماڵانەی كە
گەشتی دەرەوەی وڵاتیان كردووە، مێردەكەی دزییان لێبكات. ئەو ئامێرانەی كە لە
كردەوە دڕندانەكانی بەكاریدەهێنا بریتیبوون لە دەمانچە و دەستكێش و گوریس بۆ
بەستنەوەی قوربانییەكانی یاخود سەركەوتنی بۆ سەربانەكان.
لیستی تاوانەكانی
تەوربەدەست
1- تاوانی كوشتنی پیاوێكی جولەكە بوو لە ناوچەی (بەتاوین) كە بە ئاسن كێشابووی بەسەریدا، وایزانیبوو دەوڵەمەندە بەڵام هیچی نەبوو.
2- بە هاوكاری خوشكەزاكەی (حوسێن عەلی حەسون) پەلاماری ماڵی پارێزەر(ماجدە حمامی)یدا دەست و قاچی قوربانیەكەیان بەستەوە و پرسیاریان لە شوێنی پارە و ئاڵتونەكەی دەكرا، بەڵام ئەو ڕەتیكردەوە پێیان بڵێت، بۆیە تەور وەشێنەكە تووڕە دەبێت و نوێڵێك دەكێشیت بەسەریدا دەیكوژێت و سەرجەم ئاڵتون و پارەكانی دەبەن، بە ئۆتۆمبیلی قوربانیەكە هەڵدێن و ناوچەی عامریە بەجێدەهێڵن.پاشان پۆلیس(ڕەشید موراد ڕەشید)ی مێردی قوربانیەكە بە تۆمەتی كوشتنی ژنەكەی دەستگیردەكرێت دوای ئەشكەنجەدان و لێكۆڵینەوە ئازادی دەكەن.
3- لە چواری ئەیلولی 1973 عەمیدی خانەنشینكراوی پۆلیس بەناوی (بەشیر ئەحمەد سەلمان) و خێزانەكەی لە شاری پۆلیسان دەكوژێت.تاوانەكەی بەجۆرێك ئەنجامداوە، خۆی و حوسێنی خوشكەزای بەسەر پەرژینی باخچەی ماڵەكەی بەشیر سەردەكەون و لە نێوان كاتژمێر یەكی نیوەرۆ بە بێ هیچ خواردن و خواردنەوەیەك تاوەكو دووی شەو چاوەڕوان دەبن، پاشان بە دیواری ماڵە دراوسێكاندا لە ڕێگای لوولەی سوپای دارەوە دەچنە ژوورەوە بۆ ماڵی قوربانیەكە وئەوان لە شرینی خەودان سەرەتا عەمید بەشیر دەكوژن دواتر خێزانەكەی بەناوی(بوشرا ئەحمەد خەلیل) كە مامۆستای خوێندنگای ئیزدهار بووە، دواتر كوڕێكی بەناوی ئەحمەد دەكوژێت كە تەمەنی 12 ساڵە، بە هەمان شێوە كوڕێك دەكوژن بەناوی ئیحسان جەمیل ئەحمەد تەمەنی 21 ساڵ بووە و خوێندكاری زانكۆ بوو، برازای بوشرا بووە،پاشان تەوروەشێن تەرمەكان دەگوازنەوە بۆ گەرماوی ماڵەكە و تەرمی بوشرا دەخاتە سەر سیسەمەكە دەستدرێژی سێكسی دەكاتە سەر(دەكرێت بگوترێت نەخۆشی نیكرۆفیلیای هەبووە) دواتر ئەوەی لەو ماڵە بەكەڵك دێت دەیبات و بە ئۆتۆمبیلی قوربانیەكان هەڵدێن و ئۆتۆمبیلەكە لە پشت نەخۆشخانەی یەرموك فڕێدەدەن.
4- لە كۆتایی ئەیلولی 1973 تەور بەدەست تاوانێك دژ بە خێزانێكی جولەكە ئەنجام دەدات بە ناوی (جان ئەرنست) لە ناوچەی كەڕادە مەریەم، كە 200 مەتر لە دەرگای سەرۆكایەتی كۆمارەوە دوورە، لە دەرگای دەرەوە دەچێتە ژوورەوە، لە دەرگای ناوەوە دەدات، ژنێك دێتە دەرەوە كە ژنی جانە، حاتەم لێی دەپرسێت كەسێك لە ئێوە گەشتی دەرەوەی وڵات دەكات، ژنەكەش دەڵێت ئێمە سبەینێ گەشتەكەمان دەكەین، بەڵام تەور بە دەست هەست بە ترس و دڵەڕاوكێی ژنەكە دەكات، بۆیە یەكسەر ئاسنەكەی دەستی دەكێشت بەسەریدا دەیكوژێت.دواتر كوڕەكەی دەنگی دایكی دەبیسێت بەرەو لای دایكی ڕادەكات، تەور بەدەست ئەویش دەكوژێت.خۆی و خوشكەزا هاوكارەكەی دەچنە ژوورەوە، لەوكاتە خزمەتكاری ماڵە دەیانبێنێت، بەرەو چێشتخانەی ماڵەوە ڕادەكات، حاتەم و حوسێن دەیگرن و ئەكێشن بەسەریدا بەڵام خۆشبەختانە نامرێت.هەموو شتومەكی مالەكە دەبەن بەرەو گەڕەكەی خۆیان هەڵدێن و ئۆتۆمبیلەكە فڕێدەدەن.
5- كۆتا تاوانی ئەم پیاوە كوشتنی دەلاكێك بوو لە ناوچەی نەعیریە و گەیارە، بە یارمەتی خزمێكی بە ناوی (حەمەد عەبدولمەهدی) سەرجەم ماڵەكەی دەدزن و بە ئۆتۆمبیلی قوربانیەكە هەڵدێن و پاشان لە ناوچەی شوعلە فڕێیدەدەن.
6- پەلاماری ماڵی كەسێك كە پزیشكە بەناوی (ئەحمەد عەندەلیب) بەڵام خاوەن ماڵ لە ماڵ نییە، بۆیە كوشتن ڕوو نادات تەنیا شتەكانی دەدزن.
ئەفسانەی تەوربەدەست(ئەبو
تەبڕ) و ترسی خەڵكی بەغدا
خەڵكی بەغدا
ئەوكاتە ئەوەندە ترسابوون بە نۆرە لەبەردەم دەرگای ماڵەكانیان ئێشگرییان دەكرد.
ترس لەو پیاوە تەنیا بەغدای نەگرتەوە بەڵكو باكور و خۆرهەڵاتی عێراقیشی گرتەوە، لە
كاتێكدا هەموویان تاوانەكانی ئەو پیاوەیان دەبیست.هەندێكیش باوەڕیان وابوو
بڵاوبوونەوەی ناوی تەوربەدەست ئاماژەیەك بووبێت بۆ كودەتا، لە هەمان كاتیشدا
فشارێكی زۆر خرابووە سەر بەرپرسانی ئەمنی بۆ ئاشكراكردنی ئەو تاوانانە.
رەنگە قازانج
لە زیاندا بێت
ئەو ماوەیەی
كە تاوانەكان ئەنجامدەدرا سەرەڕای ناشرینی و قێزونی تاوانەكانی تەور بەدەست بەڵام
چەند دەستكەوتێكی هەبوو:
1- هاوكاری و هەماهەنگی لەنێوان خەڵكیدا زۆربوو، چونكە لەترسە زۆربەی شەوان خەڵكی پێكەوە دەمانەوە.
2- ڕێژەی دزی كەمیكرد، دزەكان دەترسان بەوەی تۆمەتباربكرێن بە كوشتن و دەستگیر بكرێن.
3- لە گەڕەكەكانی بەغدا نرخی خانووبەرە دابەزیبوو، بە تایبەتی ئەو گەڕەكانەی كە تاوانەكانی تێدا ئەنجامدرابوو.
هەوڵی دەوڵەت
لە دەستگیركردنی تەور بە دەست
سەرەتا پۆلیس
كەسە نزیكەكانی قوربانیەكانی دەستگیردەكرد بەوەی كە ئەگەر ژنەكە بكوژرایە پیاوەكەی
دەستگیردەكرا یاخود بە پێچەوانەوە. بەڵام كاتێك عەمیدە خانەنشینكراوەكە و سەرجەم
ئەندامانی خێزانەكەی كوژران دڵنیابوونەوە كە ئەوان دەبێت بە شوێن خوێنمژێك بگەڕێن.
هەستان بە دیاریكردنی 500 دينارى ديارى بۆ
ئەوكەسەی كە زانیاری لەسەر ئەو بكوژە دەدات، دواتر له‌كاتی شه‌واندا قەدەغەی
هاتوچۆكرا، چه‌ندین خاڵی پشكنینی كاتی له
ناو به‌غدا دانرا، ده‌وڵه‌تی عێراق په‌نای برده به‌ر، ئاسایشی وڵاتانی فه‌ره‌نسا
و به‌ڕێوبه‌ری ئاسایشی یه‌كێتی سۆڤێت به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ته‌وربه‌ده‌ست ئه‌ندامی
حزبی به‌عس بوو ئه‌وان نه‌یانتوانی هاوكاری عێراق بن.بۆیه ناچاربوون خۆیان بكه‌ونه
شوێن جموجۆڵه‌كانی.
ده‌ستگیركردنی ته‌وربه‌ده‌ست و لێكۆڵێنه‌وه
سه‌ره‌ڕای هه‌وڵ و گه‌ڕانی به‌رده‌وامی ده‌زگاكانی پۆلیس و ئاسایش به‌ڵام
ده‌ستگیركردنی ته‌وربه‌ده‌سته‌كه به شێوه‌ی ڕێكه‌وتبوو.
له به‌رواری 30ی ئازاری 1974 حاته‌م هه‌ڵده‌كوتێته سه‌ر ماڵی(یوسف بوڵس
چادرچی) له شه‌قامی پیشه‌سازی، ئه‌وكاته دكتۆر یوسف گه‌شتی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتی
كردووه، به‌ڵام پاسه‌وانه‌كه‌ی له ماڵه‌وه ده‌بێت و به بینینی ته‌ور به‌ده‌ست
هاوار ده‌كات، حاته‌می ناسراو به ته‌وربه‌ده‌ست(ابوطبر) ده‌یه‌وێت هه‌ڵبێت، له‌وكاته ڕێگای ده‌ربازبوونی نابێت و كۆمه‌ڵه‌گه‌نجێكی
گه‌ڕه‌ك گه‌مارۆی ده‌ده‌ن.ژنه‌مامۆستایه‌كی ئه‌وكاته له بنه‌ماڵه‌ی(ئه‌میل ڕه‌ئوف)
كه دانیشتووی هه‌مان شه‌قام ده‌بێت، لە كاتژمێر 2:55 خولەكی نیوەڕۆ په‌یوه‌ندی به پۆلیسه‌وه ده‌كات، ئه‌وانیش مفەرەزەیەكی پۆلیس ده‌نێرن و ده‌ستگیری ده‌كه‌ن.قسه‌كانی دژ به یه‌ك ده‌بن، سه‌ره‌تا ده‌ڵێت
فرۆكه‌وانی خانه‌نشینم، دواتر ده‌ڵێت خاوه‌نی فرۆشگام له ناوچه‌ی ئه‌سكه‌نده‌ریه.
ئه‌وكاته‌ی ده‌ستگیری ده‌كه‌ن، جانتایه‌كی پێده‌بێت، كه تێیدا ده‌مانچه‌یه‌ك و ده
فیشه‌ك، نوێلێكی ئاسن، چه‌ند شتێكی دیكه.ئیتر هێزه ئه‌منیه‌كان زیاتر گومانیان
بۆ دروستبوو، بۆیه ڕاده‌ستی به‌شی نه‌هێشتنی تاوانی ده‌كه‌ن له ناوچه‌ی كه‌ڕاده،
عه‌قید (فه‌یسه‌ڵ محجوب) به شێوازێكی له‌سه‌رخۆ و ئارام دوور له ئه‌شكه‌نجه‌دانی
جه‌سته‌یی وایلێده‌كات ته‌وربه‌ده‌ست دان به هه‌موو تاوانه‌كانیدا بنێت.
كاتێك عه‌قید فه‌یسه‌ڵ لێی ده‌پرسێت سه‌ختترین تاوانت كامه‌یان بووه، له
وه‌ڵامدا ده‌ڵێت كاتێك ئه‌و خێزانه‌م هه‌موو به‌یه‌كه‌وه كوشت زۆر به‌لامه‌وه سه‌خت
بوو، چونكه له یه‌كی نیوه‌ڕۆوه تاوه‌كو دووی شه‌و بێ نان و بێ ئاو بووم.
لێی ده‌پرسێت هه‌ست به ئازاری ویژدان ناكه‌یت؟ له وه‌ڵامدا ده‌ڵێت به‌ڵێ
به‌تایبه‌تی كاتێك مناڵه‌كه‌م كوشت ده‌یگوت مامه مه‌مكوژه، به‌ڵام من كوشتم.
عه‌قیده‌كه لێیده‌پرسێت نه ده‌ترسای ئاشكرا بیت؟ ده‌ڵێت من هه‌رگیز له
پۆلیس نه‌ترساوم به‌ڵام له منداڵێكی بچووك ترسام له شه‌قام په‌نجه‌ی بۆ درێژكردم
و گوتی"ئه‌وه ته‌وربه‌ده‌سته‌كه‌یه"
دوای ئه‌وه‌ی لێكۆڵینه‌وه ته‌واو ده‌بێت، چه‌ندین شتی دزراویان له ماڵه‌كه‌یدا
دۆزیه‌وه له‌وانه‌ش پانتۆڵێك بوو له قوماشێكی گرانبه‌ها دوورابوو، له ماڵه‌كه‌ی
(جان ئیرنست)دزیبووی.رادیۆیه‌كی ده‌گمه‌ن، ته‌له‌فزیۆنێكی بچووك، خاولیه‌ك كه له
ماڵی ماجده‌ی پارێزه‌ر هه‌ڵگرتبوو.به‌ده‌ر له‌وانه‌ش، ئه‌و خزمه‌تكاره‌ی كه له
ماڵه جوله‌كه ڕزگاریبوو، بۆیه بووه گه‌واهیده‌ر له‌سه‌ر تاوانه‌كانی ته‌وربه‌ده‌ست
و تاوانه‌كانی.
له سێداره‌دانی ته‌وربه‌ده‌سته‌كه
پاش ئاشكرابوونی و دانپێدانه‌كانی دادگای تاوانه‌كانی به‌غدا بڕیاری له‌سێداره‌دانی
بۆ حاته‌م كازم هه‌ززم ده‌ركرد، له چاوپێكه‌وتنێكیدا له‌گه‌ڵ دكتۆر وه‌سفی محه‌مه‌د
عه‌لی له 20ی ئابی 1980 ئاشكرایكرد، كه ئه‌و چۆته سه‌ر جه‌سته‌ی حاتم كازم هه‌ززم(ناسراو
به ته‌وربه‌ده‌ست)و سه‌رجه‌م ئه‌وكه‌سانه‌شی كه ده‌ستیان له تاوانه‌كدا هه‌بوو،
به مردوویه‌تی ڕێكاری پزیشكی دادوه‌ریان بۆ گیراوه‌ته به‌ر.
