06:02 - 21/07/2019
لێدانی ته‌پڵی شه‌ڕه بۆ سه‌ر ئێران
ساڵی 2003 بۆ یه‌كه‌مینجاربوو، كه هێزه‌كانی
ئه‌مریكا خاكی سعودییه به‌جێبهێڵن، له‌وساوه به‌هیچ جۆرێك نه‌هاتۆته‌وه به
ناوچه‌كه‌دا، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی ململانێكانی ئه‌مریكا و ئێران گه‌یشتنه لوتكه،
بۆجارێكی دیكه ئه‌مریكا بڕیاریداوه، هێزه‌كانی بهێنێته‌وه بۆ سعودییه.
ساڵی 1991 ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا
هێزیان ڕه‌وانه‌ی سعودییه‌كرد، چونكه ئه‌و كاته كوێت له لایه‌ن عێراقه‌وه
داگیركرابوو، بۆ دوورخستنه‌وه‌ی مه‌ترسیه‌كان، ئه‌مریكا ماوه‌ی 12 ساڵ له سعودییه
ماییه‌وه، واته تاوه‌كو له‌ناوچوونی سه‌دام هێزه‌كانی ئه‌مریكا له سعودییه
مانه‌وه.
له ئێستادا بڕیاری گه‌ڕانه‌وه‌ی هێزه‌كانی
ئه‌مریكا بۆ سعودییه ده‌بێته ئاماژه‌یه‌ك بۆ لێدانی ئێران؟ ئایا ئه‌مه زه‌نگێكی
هۆشیاركه‌ره‌وه؟.
هێرشه ئاڵۆزه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی بارهه‌ڵگره
نه‌وتییه‌كانی كه‌نداو، تاوه‌كو كه‌وتنه خواره‌وه‌ی فرۆكه‌یه‌كی بێ فرۆكه‌وان و
هه‌ڕه‌شه‌ی دوولایه‌نه، زیاتر دۆخه‌كه‌ی ئالۆزكردووه، به تایبه‌تی له دوای
سزاتازه سه‌پێنراوه‌كانی سه‌ر ئێران له لایه‌ن ئه‌مریكاوه. به دیاریكراوی
سزاكانی مانگی ئایاری ئه‌مساڵ. هۆكاری ئه‌وانه‌ش كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكایه له ڕێكه‌وتننامه‌ی
ئه‌تۆم كه ساڵی 2015 له نێوان هه‌ردوو لایان به‌سترابوو.
سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ئیداره‌ی حكومه‌ته‌كه‌ی سه‌رۆك
كۆماری ئه‌مریكا دۆناڵد تره‌مپ هه‌میشه ده‌ڵێن ئه‌وان شه‌ڕیان ناوێت، به‌ڵام له
هه‌مان كاتدا كه‌ڕنای لێدانی ئه‌مریكا بۆ كۆماری ئیسلام ئێران لێده‌درێت، به
تایبه‌تی دوای ئه‌وه‌ی هێرشیان كردۆته سه‌ر نه‌وتگوێزه‌ره‌وه‌كان.
كینگز كۆڵدج لێكۆڵه‌ر له له‌نده‌ن كه كاره‌كانی
تایبه‌تی به خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌ڵێت" گه‌ڕانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا
بۆ سعودییه، به‌شێكه له‌و سووربوونه‌ی ئه‌مریكا كه بژارده‌ی زیاتر ده‌داته ده‌ست
ئه‌مریكاوه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ركاتێك بیه‌وێت هێرش ده‌كاته سه‌ر ئێران. "
ئه‌مه‌ش له كاتێكدایه كه كه‌ناراوه‌كانی
سعودییه نزیكه‌ی 200 كیلۆمه‌تر له كه‌ناراوه‌كانی ئێرانه‌وه دووره.
سه‌ركرده‌یه‌كی ناوه‌ندی ئه‌مریكایش له به‌یننامه‌یه‌كدا
ئاماژه‌یان به‌وه‌كردووه، بڵاوبوونه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له سعودییه، وه‌ڵامێكی
زیاتر و قوڵبوونه‌وه‌ی كرده‌وه‌كان و تۆڕه لۆجستیه‌كان، به‌ده‌ر ده‌خات.
تاوه‌كو ئێستا سعودییه به هیچ جۆرێك ژماره‌ی
ئه‌و هێزانه‌یان ئاشكرا نه‌كردووه، كه پێشوازی لێده‌كه‌ن، به‌ڵام میدیاكانی ئه‌مریكا
باس له‌وه ده‌كه‌ن ئه‌م هه‌فته‌یه 500 سه‌ربازی ئه‌مریكی ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ بنكه‌ی
ئه‌میر سوڵتان له باشووری ریاز.
به‌ڕای لێكۆڵه‌ره به‌ریتانییه‌كه، ژماره‌ی
ئه‌و سه‌ربازانه ئاماژه‌یه‌ك نییه بۆ ئاماده‌ی پیشاندان بۆ جه‌نگ، به تایبه‌تی
كاتێك باس له لێدانی ئێران ده‌كرێت، به‌ڵام ئه‌و هێزانه كه ده‌گه‌نه بنكه‌ی ئه‌میر
سوڵتان بۆ ئه‌وه‌یه كه پێشوازی له پۆلێك فڕۆكه‌ی ئه‌مریكی بكه‌ن."
په‌یامی سعودییه بۆ ئه‌مریكا چییه؟
به ڕای جه‌میس دۆرسی كه لێكۆڵه‌رێكه له
په‌یمانگای راگاراتنام بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ی نێوده‌وڵه‌تی له سنگاپوره، وایده‌بینێت،
كه ئه‌م هه‌نگاوه‌ی سعودییه بۆ ئه‌وه‌یه كه په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا
بونیات بنێته‌وه و هاوبه‌شی سه‌ربازی له نێوانیان درووست بێت. په‌یامی سعودیه‌ش
بۆ ئه‌مریكا ئه‌وه‌یه" له‌گه‌ڵمان بن، له‌گه‌ڵتان ده‌بین."
سه‌ره‌تای په‌یوه‌ندییه‌كانی سعودییه و ئه‌مریكا
ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵانی 1940-1945 ئه‌وكاته كه په‌یوه‌ندی دۆستایه‌تی و هاوبه‌شیان
دانا، بناغه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كۆبوونه‌وه‌یه‌كی شا عه‌بدولعه‌زیز بن سعود و
فرانكلین رۆزفلت سه‌رۆكی ئه‌مریكا.
به پێی ڕێكه‌وتننامه‌كان، سعودییه له‌به‌رامبه‌ر
پاراستنیان نه‌وت ده‌ده‌نه ئه‌مریكا، له ماوه‌ی چه‌ند ده‌ییه‌ی ڕابردوودا ئه‌مریكا
به‌رده‌وام له ڕووی سه‌ربازییه‌وه سعودییه‌ی پاراستووه و ڕاهێنانی به سه‌ربازه‌كانی
كردووه و به ملیاران دۆلار چه‌كی پێ فرۆشتوون. به‌ڵام ئه‌م دۆستایه‌تیه ماوه‌یه‌كه
ڕووبه‌رووی ئاریشه‌ی گه‌وره بۆته‌وه.
ساڵی ڕابردوو، ئه‌ندامانی ئه‌مریكا داوایان
كرد چیتر یارمه‌تی سعودییه نه‌ده‌ن تاوه‌كو ده‌ست نه‌خه‌نه ناو كاروباری یه‌مه‌نه‌وه.
پێویسته له‌سه‌ر ئه‌مریكا چیتر ڕێگری بكات له فرۆشتنی چه‌ك به سعودییه، به‌تایبه‌تی
دوای كوژرانی رۆژنامه‌نووسی سعودی جه‌مال خاشقچی، له كونسوڵخانه‌ی سعودییه له
ئه‌ستانبوڵ.
له هه‌مان كاتیشدا تره‌مپ گرنگی ستراتیژی
ناوچه‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی باسكردووه و پێی وایه به‌ره‌ودوا هاتوون، ده‌بێت
وڵاتانی كه‌نداو له‌به‌رامبه‌ر پاراستنیان باج بده‌ن.
له قۆناغی سه‌ختی ململانێیه‌كانی نێوان ئه‌مریكا
و ئێران، ئه‌گه‌ر هه‌ڵگیرسانی ململانێ هه‌یه، به‌ڵام سعودییه و ئه‌مریكا ده‌یانه‌وێت
جه‌خت له‌وه بكه‌نه‌وه هێشتا په‌یوه‌ندییه سه‌ربازییه‌كانیان به‌رده‌وامه و ئه‌مریكا
ئاماده‌یه بۆ پاراستنی سعودییه.
كریگ ده‌ڵێت، جێنشینی سعودییه و وه‌زیری به‌رگری
محه‌مه‌د بن سه‌لمان له چوارچێوه‌ی میوانداریكردنی ئه‌مریكا ئه‌و په‌یامه بگه‌ێنن
كه ئه‌مریكا هێشتا گرنتی ئه‌منی له ئه‌ستۆدایه و پابه‌ندی پاراستنی ئاسایشی سعودییه.
ئه‌ی وڵاتانی دیكه‌ی كه‌نداو؟
زیاتر له 35 هه‌زار سه‌ربازی ئه‌مریكی له
ناوچه‌كانی قه‌ته‌ر و كوێت و بحرێن و ئیمارات و وڵاتانی دیكه‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست
دابه‌ش ده‌كرێن.
وڵاتی قه‌ته‌ر گه‌وره‌ترین بنكه‌ی ئاسمانی ئه‌مریكی
تێدا ده‌بێت، ئه‌م بنكه‌یه تێیدا زیاتر له 10 هه‌زار سه‌ربازی ئه‌مریكی له
ئامێز ده‌گرێت و جگه له‌وه‌ش له بنكه‌ی سیلیه‌ش بنكه‌یان ده‌بێت.
ئه‌و بنكه‌ی قه‌ته‌ر له ساڵی 2005ه‌وه هه‌یه
و ئه‌مریكا له دوای جێهێشتنی سعودییه له ساڵی 2003ه‌وه به‌شوێن جێگره‌وه‌یه‌ك
ده‌گه‌ڕا. په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان قه‌ته‌ر له‌لایه‌ك و سعودییه و ئیمارات و به‌حرێن
و میسریش له لایه‌كی دیكه‌وه. له پێنجی حوزه‌یرانی ئه‌مساڵه‌وه پچڕاوه.
به بڕوای ئه‌و لێكۆڵه‌ره، یه‌كێك له‌و
ئامانجانه‌ی كه سعودییه ئه‌مریكا ده‌هێنته وڵاته‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه گرنگترین
بنكه‌ی سه‌ربازی له وڵاته‌كه‌ی بنیات بنێته‌وه.
له درێژه‌ی قسه‌كانیدا ده‌ڵێت" له هه‌مووی
گرنگتر ئه‌وه‌یه كه جێنشینی سعودییه ده‌یه‌وێت پاڵپشتی ئه‌مریكا به‌ده‌ست
بهێنیت، بۆ ئه‌وه‌ی هاوپه‌یمانێكی وه‌كو ئه‌مریكای هه‌بێت." له‌سه‌ر هه‌مان
ڕێچكه‌ی دژایه‌تیكردنی ئه‌میری قه‌ته‌ر شێخ تمیم بن حمد ئال سانی.