10:43 - 23/05/2019
چهند جار ناپاكی له بری شهڕ، وڵاتانیان به دۆڕانداوه؟
وڵاتانی جیهان به ملیاران دۆلار خهرج دهكهن بۆ ئهوهی
زانیاری لهسهر دوژمن و ڕكابهرهكانیان كۆبكهنهوه. دهیانهوێت ههواڵ لهسهر
دۆخیان و نهێنیه سیاسی و سهربازییهكانیان بهدهستبخهن. لهو پێناوهدا سهدان
بهكرێگیراوی نهێنی به سهربازی خۆیان دهكهن، بۆ ئهوهی بچنه هێڵهكانی پشتهوهی
دوژمن تاوهكو بارودۆخی دوژمنانیان و به زانیاری بهنرخهوه بۆیان بهێننهوه.
ئهم كاره له كۆن و ئێستادا ههبووه و ههیه.
ئهوهنده بهسه كه بزانین ئهمریكا ساڵانه 52 ملیار
دۆلار له بودجهی وڵاتهكهی بۆ ههواڵگری تهرخان دهكات كه 16 لقی ههواڵگری
جیاوازیان ههیه. ئاژانسی (سی ئای ئهی) گهورهترین بودجهی بهردهكهوێت كه
نزیكهی 12 ملیار دۆلاره.
زۆرێك له شارهزایانی جیهانی سیخوڕی و بهكرێگیراوی
نهێنی گرنگی زۆریان پێدهدرێت. ئهوان له ڕووی سینهمایهوه زۆر گرنگیان پێدهدرێت
لهوانهش زنجیره بهناوبانگهكهی (جهمیس بۆند و رهفهت ههجان) ڕاستی و
مێژووی ئهوان دهردهخات له شهڕهكان و ڕۆڵی سیخوڕهكان لهو جهنگانهدا چی
بووه. جیهانی عهرهبیش لهو بوارهدا گۆشهگیر نهبووه. زۆرێك لهو سیخوڕانه
بههۆی سۆزی نیشتیمانی و ئاینییهوه چهندین سهركردهی عهرهبیان فریووداوه.
ههربۆیه لێرهدا باسی سێ سیخوڕ دهكهین كه چۆن سهركردهكه عهرهبهكانیان
فریووداوه و زانیاریان لهسهر كۆكردووتهوه، ئهوهش بههۆی نزیكیانهوه
توانیوویانه كاریگهری لهسهر ئهو سهركردانه درووست بكهن.
ئهشرهف مهروان.... فریشتیهكی یاخی
له 27ی حوزهیرانی ساڵی 2007 له شوققهیهكی جوانی لهندهنی
پایتهختی بهریتانیا یهكێك له دانیشتوونهكهی له نهۆمی پێنجی باڵهخانهكهوه،
كهوته خوارهوه. ئهو كهسه به كۆمهڵێك نهێنی جهنگی ئۆكتۆبهری 1973ی نێوان
عهرهب و ئیسرائیل مرد. ئهو كهسهش ئهشرهف مهروان یاریدهدهر و زاوای جهمال
عهبدولناسر سهرۆكی پێشووی میسربوو. بهدهر لهوانهش ئهشرهف بهڕێوبهری
نووسینگهی سهرۆكی پێشووی میسر ئهنوهر سادات بووه و یهكێكه لهو كهسانهی
كه ژیانی كێشمهكێشی زۆری لهگهڵ خۆیدا هێناوه. یهكێك لهوانهش تۆمهتی
سیخوڕی بوونی بووه بۆ ئیسرائیل بهڵام ههندێكی دیكهش دهڵێن ئهشرهف سیخوڕێكی
دوو لایهنه بووه و به ههڵه زانیاری داوهته ئیسرائیل.
لهم دواییانه ئهندامێكی دهزگای مۆسادی ئیسرائیلی
(بار-جۆزیف) پهرتووكێكی بهناوی (فریشته) نووسی و دواتر كرا به فیلم. جارێكی
دیكه مشتوومڕهكانی لهسهر ئهشڕهف مهروان هێنایه ئاراوه. بههۆی ئهوهی
نووسهری ئهو پهرتووكه یهكێك بووه له ئهندامانی مۆساد باوهڕی وابووه، كه
ئهشرهف مهڕوان چهندین زانیاری مهترسیداری لهسهر پلانهكانی سوپای میسر و سهركرده
سیاسی و سهربازییهكانی میسری داوه به ئیسرائیل.
ڕاپۆرتهكانی ئیسرائیل باس لهوه دهكهن، كه ئهشرهف
مهڕوان له بهریتانیاوه پهیوهندی كردووه به باڵێوزخانهی ئیسرائیلهوه لهو
وڵاتهوه، چهندین زانیاری گرنگی لهسهر ئاسایشی نیشتیمانی میسر پێشكهشی
ئیسرائیل كردووه. به پێی چهند ڕاپۆرتێكی ڕۆژنامهوانی كه له پهرتووكی
(فریشته)هوه وهرگیراوه، له یهكهمین چاوپێكهوتنی نێوان ئهشرهف و كارمهندێكی
مۆساد له یهكێك له چایخانه نزیكهكانی ئهو هوتێله بووه كه ئهشرهفی تێدا
نیشتهجێ بووه.. لهوێ ئهشرهف زهرفێكی پڕ له زانیاری لهسهر نهێنیهكانی سهربازی
میسر پێشكهش كردووه، به بێ ئهوهی لهبهرامبهردا هیچ شتێك وهرگرێت. بهڵام
كارمهندهكهی مۆساد ئاماژهی بهوه كردووه كه بۆ جاری داهاتوو بههاكهی 100
ههزار دۆلار دهدهن به ئهشرهف.
بهڵام دهزگای مۆسادی ئیسرائیلی دهترسا و گومانی ئهوهی
دادهنا كه مهڕوان (سیخووڕی دووسهره) بێت. بۆیه زانیاری ههڵهیان دهدا به
مهڕوان تاوهكو به ئاراستهیهكی ههڵهیان ببن. بهڵام مهڕوان دهڵێت ئهو
زیانهی ساڵی 1967 بهریانكهوتبوو، نیگهرانی كردبوون. بۆیه دهیهوێت لهگهڵ
لایهنی براوهدا ئیش بكات. ڕاپۆرتهكان ئاماژه بهوه دهكهن، كه مهڕوان
ئیسرائیلیهكانی ئاگاداركردۆتهوه لهوهی میسر به نیازه هێرش بكات و سینا بگهڕێنێتهوه.
جارێكیان له نیسانی 1973 بوو بۆیه ئیسرائیل خۆیان بۆ بهرپرچدانهوهی هێرشهكان
ئامادهكرد، بهڵام هیچ ڕووینهدا. جارێكی دیكهش له مانگی ئۆكتۆبهری (تشرینی یهكهم)ی
1973 بوو. ئهوهش وایكرد كه سهركردهكانی ئیسرائیل كۆببنهوه و بهخێرایی ئیش
لهسهر زانیارییهكانی مهڕوان بكهن. بۆیه بڕیاریاندا سهربازی یهدهگ بهرهو
سهنگهرهكانی سینا بهرن تاوهكو ڕێگری له هێرشهكانی میسر بكهن.
سهبارهت به قسه و زانیارییهكانی ئهشرهف كه تاوهكو
چهند ئهوان باوهڕیان به زانیارییهكانی ئهشرهف مهروان ههبووه ئهفسهرێكی
ههواڵگری مۆساد دهڵێت" ئهو زانیاریانه ئاستێكی بهرزیان ههبوو به جۆرێك
بووه كه به درێژایی ژیانی ههواڵگری مۆساد زانیاری ئهوهایان پێنهگهیشتووه.
لهكاتی بڵاوبوونهوهی ههواڵی مردنی ئهشرهف مهروان،
جهنڕاڵێكی ئیسرائیلی بهناوی تزیفی زمیر دهڵێت" گهورهترین سهرچاوهی
مێژوویمان له دهستچوو".
زیاتر له 40 ساڵ بهسهر جهنگی ئۆكتۆبهر 1973 تێدهپهڕێت
و 12 ساڵیش بهسهر مردنی ئهشرهف مهڕوان تێدهپهڕێت، هێشتا مشتوومڕهكان لهسهر
ئهشهرهف بهردهوامیان ههیه. ئیسرائیلییهكان باس لهوه دهكهن كه ئهوان
سودیان له ئهشرهف وهرگرتووه، سهركردهكانی میسریش دهڵێن ئهشرهف"نیشتیماپهروهرێكی
پاك"بووه. ههروهكو چۆن حوسنی موبارهك وایدهگووت.
ئهمیر عهبدولقادر جهزائیری
دوای ئهوهی ساڵی 1830 جهزائیر كهوته دهستی هێزهكانی
فهرهنسا، دوای حهوت ساڵ له كهوتنی شارهكه، دوو ناو كهوتنه سهرزاری جهزائیرییهكان
و له ژێر بهیداخی ئهواندا و له پێناو سهربهخۆی وڵاتهكهیاندا دهجهنگان.
ئهوانیش حاج ئهحمهد بای دهكهوته ناوچهی قوسنتینه كه دهكهوت خۆرههڵاتی جهزائیر. كه
وایانكرد فهرهنسیهكان تامی دۆران بچێژن به تایبهتی له هێرشی یهكهمی فهرهنسیهكان
بۆسهر قوسنتینه.
كهسی دووهمیش ئهمیر عهبدولقادر جهزائیری بوو، كه
سهرپهرشتی میحوری خۆرئاوای جهزائیری دهكرد، توانی بهسهر ناوچهیهكی بهرفراوانی
جهزائیر زاڵبێت و دهستی بهسهردا بگرێت. چهندین و یاسا و ڕێسای خۆی دوور له
دهسهڵاتهكانی فهرهنسا بهسهر خهڵكی ناوچهكهدا بسهپێنێت. ئهو گهنجێك
بوو له بههاری 24 ساڵی تهمهنی بوو، توانی ببێته سهرترۆپكی بهرگری به تایبهتی
پاش بهیعهتدانی خهڵكی به ئهو ساڵی 1832.
له ساڵی 1837 ئهمیر عهبدولقادر پهیماننامهیهكی لهگهڵ
فهرهنسا واژۆكرد كه به پهیماننامهی تافنه ناسرا. ئهوهش له پێناو ئهوهی
كه جهنگ بۆ ماوهیهكی كهم رابگیرێت. فهرهنسیه داگیركهرهكان توانیان ئهو
ماوهیه وهكو ههلێك بقۆزنهوه. تاوهكو بتوانن چارهسهری كێشه ههڵسپێردراوهكانی
راپهڕینه سهختهكهی حاج ئهحمهد له خۆرههڵاتی وڵات بكهن. چونكه له خۆرههڵاتی
وڵاتهوه فهرهنسا گورزی قورسیان بهركهوتبوو. لای خۆشیهوه عهبدولقادر دهیهویست
ئهو ماوهیهی كه جهنگ ڕاگیراوه چهك بۆ جهنگهكانی داهاتوو دهست بخات.
له ماوهی ئهو پهیماننامهیهدا، (لیون روش) كه وهرگێڕی
سهرهكی بوو له سوپای ئهفریكا- فهرهنسی، ئهو گهنجێك بوو هاوتهمهنی عهبدولقادر
جهزائیری، توانی ههلی ئاگربهسهكه بقۆزێتهوه و له سهربازگهكهی ئهمیر عهبدولقادر
نزیك بێتهوه، تاوهكو به بیانووی موسڵمانبوونی تێك به لیوای موسڵمانان بێت. ئهو
توانی بچێته لای عهبدولقادر و لهوێ برهو به زمانی عهرهبی بدات، لهوێش بۆ
ماوهی چهندین ساڵ وهكو وهرگێڕ ئیش بكات. ههر بۆیه به لێهاتووی خۆی توانی
زۆرتر بچێته پیش.
روش توانی سۆزی ئاینی جهزائیرییهكان ڕاكێشێت، باسی لهوه
دهكرد له لایهن مهسیحیهكانهوه ههڕهشهی لێدهكرێت، چونكه بۆته موسڵمان.
خهڵكیش به دڵێكی پاك و بێگهردهوه پێشوازی لێدهكرد. به برایهكی تازه
ناویان دهبرد. ڕۆژان هات و ڕۆژان رۆیشت، توانی چاوپێكهوتنێك لهگهڵ عهبدولقادر
ڕێكبخات. لهوێش داوا له ئهمیر عهبدولقادر بكات چۆن فێری نوێژ و بنهماكانی
ئاین بێت. بۆیه كاتێك پێشكهشی ئهمیر عهبدولقادریان كرد، وایانتێگهیاند كه ئهو
فهرهنسییهكه و موسڵمان بۆتهوه و دهیهوێت خزمهتی ئهمیر بكات.
سهرهتا لیون روش، لهناو سهربازگهكه دههات و دهچوو،
له بواری ئابوری و سهربازی و كۆمهڵایهتی خهڵكی دهیپرسی، پاشان به نامه دهینارده
لای فهرهنسیهكان. پاشان به وردی رهوشی ئهمیر و سیفاتهكانی رهوانهی ئهوان
ئهكرد. دوای ماوهیهك ئاشكرا بوو، به شێوهیهكی سهرسوڕهێنهر له سزای له
سێدارهدان ڕزگاری بوو. چونكه ئهوهایان ئهمیر تێگهیاند كه نابێت موسڵمانێك
بكوژرێت تا ئهوكاتهی فهرمان له سوڵتانهوه دهردهچێت. لیون ڕوش توانی ماوهی
دوو ساڵ له دزییهوه خزمهتی فهرهنسا بكات.لهبهر ئهوهی ئهو به نووسهری
ئهمیر عهبدولقادر جهزائیری. دوای ئهوهی ماوهی ئاگربهسهكه تهواو بوو ئهویش
گهڕایهوه سهر ئیشوكارهكانی خۆی له سوپای فهرهنسا.
له بازرگانی بۆینباخهوه بۆ له سێدارهدان
له گهڕهكێكی شاری ئهسكهندهرییهی میسر، خێزانێكی
جولهكه كوڕێكیان له دایكبوو بوو بهناوی (ئیلی كۆهین) كه دواتر بوو به سومبڵێك
بۆ كردهوه سیخوڕییهكانی ئیسرائیل له
جیهانی عهرهبیدا. دوای ئهوهی له سهردهمی گهنجێتیدا پهیوهندیكرد به بزووتنهوهی
جولهكه و كاری له پێناو ئهواندا دهكرد. كوهین میسری به جێهیشت و ڕووی له
ئیتاڵیا كرد، لهوێ له لایهن ئیسرائیلهوه گرنگی پێدرا. لهوێ فێری زاراوهی
سوریان كرد، تاوهكو وهكو كهسایهتیهكی سووری خۆی بناسێت، به هیچ جۆرێك نهكهوێته
بهر چاو و گوێ و ئاشكرا بكرێت. پاشان به له ڕێگهی ئیسرائیلهوه گهشتی ئهرجهنتینی
كرد، لهوێ به بهڵگه سهلماندی كه ئهو هاوڵاتییهكی سووریه. به جۆرێك خۆی
ناساند كه وهكو بازرگانێكی هاورده و ههناردی بازرگانی كاریدهكات. لهماوهیهكی
كهمدا توانی تۆڕێكی گهورهی پهیوهندی لهگهڵ سهركرده و كهسایهتیهكانی عهرهب
درووست بكات. لهوانهش باڵیۆزهكان. سهرچاوهكان دهڵێن سهرهتای چوونه ناو
ئیلن كۆهین بۆناو دونیای سیاسهتی سوریا، له سهردانێكیدا دهبێت بۆ سهربازگهیهكی
ئهرجهنتینی لهوێ چاوی به عهقید ئهمین حافز دهكهوێت. دوای چهندین كودهتا
له سوریا له ساڵی 1963 بووه سهرۆك كۆماری سوریا.
له ساڵی 1961 كامل ئهمین سابت، كه ناوی خوازراوی كوهین
بوو، كۆتای به كاری بازرگانی له ئهمریكای لاتین هێنا و گهڕایهوه سوریا،
گوایه پاڵنهری نیشیتمانی وایلێكردووه بگهڕێتهوه. له وڵاتانی ئهمریكای
لاتین به جۆرێك خۆی پیشاندهدا كه ئهو پیاوێكی نیشیتمانیه و توانیوویهتی پهیوهندی
باش له بهرژهوهندی سوریا لهگهڵ وڵاتان درووست بكات. ئیدی توانی كاری سیخوڕی
بۆ ئیسرائیل بكات. تا كار گهیشته ئهوهی ئامادهی مهشق و ڕاهێنانی سهربازی
سوریا بێت له خاكی جۆلان كه شوێنێكی زۆر مهترسیداربوو. كوهین وێستگهی ڕادیۆی
سوری كردهوه بهو پێی ئهو پیاوێكی عهرهبی دهوڵهمهنده و خزمهت دهكات.
جێگهی وهبیرهێنانهوهیه كه سهرۆك كۆماری سوریای ئهو
كاته ئهمین حافز باس لهوهكراوه كه زۆر پهیوهندی به كوهینهوه ههبووه.
ئهو وایكردووه كه ئیلن كوهین بێته ناو خاكی سوریاوه. دواتر له چاوپێكهوتنێكیدا
ئاماژهی بهوه كرد كه" به ژیانم كوهینم نهبینووه و چاوم پێنهكهوتووه."
بهڵام به مهبهستێكی سیاسی له دژی ئهمین حافز بهكارهێنراوه.
دهگوترا كه ئیلن كوهین تاوهكو ئهندامی سهركردایهتی
حیزبی بهعس ڕۆیشتووه. چونكه به جۆرێك چووبووه پێش تاوهكو ڕادهی ئهوهی سهركردهكان
لهسهر خوانی ئهو كۆدهبوونهوه. كهس ئهوی نهدهناسی تاوهكو چهند ساڵێكی
دواتر.
دوای ئاشكرابوونی كوهین حاشای لهوه نهكرد كه كه چهندین
زانیاری مهترسیداری لهسهر سوپای سووریا پێشكهش به ئیسرائیل كردووه. ئهو ههواڵ
و زانیاریه دزه پێكراوانهش له لایهن وهزیری پێشووی راگهیاندنی سوریاوه محهمهد
ئهلزعیهوه پشت ڕاستكرایهوه.
محهمهد حهسهنین ههیكهل دهڵێت" دهستگیركردن
و ئاشكرابوونی ئیلن كوهین به هاوكاری دهزگای ههواڵگیری میسربووه، چونكه چهند
ئهفسهرێكی میسری لێكوڵینهوهیان له وێنهیهك دهكرد. یهكێك لهو وێنانه
وێنهی ئهم پیاوه نهناسراوه بوو. دوای تێڕامان و وردبینیهكی زۆر دهركهوت ئهم
پیاوه سیخوڕی دهزگای ههواڵگری ئیسرائیله و چهند جارێك له میسر دهستگیركراوه.
بۆیه ئهوان زانیاریهكهیان گواستهوه بۆ سوریا و ئهوانیش له مهیدانێكدا له
سێدارهیاندا. بهڵام سهرۆكی پێشووی سووریا ئهمین حافز سهرلهبهری قسهكانی محهمهد
حهسهنین ههیكهلی ڕهتكردهوه.
بهلای ئیسرائیلهكانهوه، ئیلن كوهین یهكێكه له
پاڵهوانه نیشتیمانیهكان و شایانی ڕێز و پێزانینه. زۆریش ههوڵیاندا كه دوای
له سێدارهدانی تهرمهكهی بگێڕنهوه. به جۆرێكیش دهستپێشخهریان كرد كه ههزار
دیلی ئیسرائیلی لهبهرامبهر تهرمهكهی ئازاد دهكهن. بهڵام سوریا ڕازی نهبوو.
دواتر كوهین خرایه سهر پولی پۆسته و ئهوهش وهكو پیشاندانی قوربانیدانی كوهین
بوو بۆ بزووتنهوهی زایۆنیزم.
له ساڵی 1965 ڤیدیۆی له سێدارهدانی ئیلین كوهین
بڵاوكرایهوه. دوای ئهوهی كوهین دهستگیركرا بۆ رۆژی دوای سهرجهم كارهكانی
خۆی خرایه بهرچاوی له سێداره درا.