02:31 - 14/05/2019
چاره‌نووسی ئه‌و منداڵه ئێزدییانه‌ی كه دایكیان داعش به كه‌نیزه‌یكردن
بەشی دووەم
زیاتر له 40 مناڵ ئازادكران، ئه‌وان دایكیان له لایه‌ن
داعشه‌وه به سه‌بایه بران و دواتر ده‌ستدرێژی سێكسی كرایه سه‌ریان و پاشان
منداڵیان لێ بوو. له ڕۆژانی ڕابردوودا تاوه‌كو ئێستا ڕۆژانه مناڵی ئه‌و دایكیانه
له سوریاوه گه‌یشتنه‌وه عێراق. له هه‌مان كاتیشدا به‌رپرسانی سووننه مه‌زهه‌ب
له عێراق داوا ده‌كه‌ن ئه‌و منداڵانه له‌سه‌ر مه‌زهه‌بی سووننه له تۆماری باری
شارستانی تۆمار بكه‌ن. له كاتێكدا زۆرێك له باوكی ئه‌و منداڵانه یان كوژراون یاخود
بێ سه‌روشوێن بوون. له به‌رامبه‌ردا گه‌وره و بڕیاربه‌ده‌ستی ئێزدییه‌كان ڕه‌تیده‌كه‌نه‌وه
ئه‌و منداڵه موسڵمانه له‌گه‌ڵ دایكیان بگه‌ڕێنه‌وه. مه‌رجی گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و
دایكانه‌ش بۆ زێدی باوباپیرانیان ئه‌وه‌یه به بێ ئه‌و منداڵانه بگه‌ڕێنه‌وه.
ڕێكخراوه مرۆییه‌كانیش هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئه‌و منداڵانه له‌سه‌ر ئاینی ئێزدیی تۆمار
بكرێت بۆ ئه‌وه‌ی منداڵه‌كان بێ سه‌رپه‌رشت نه‌بن. ئه‌وكاته موفتیه‌كانی سووننه
ڕازی نابن. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ڕێكخراوه‌كان ده‌یانه‌وێت ئه‌و باوكانه ته‌نیا وه‌كو
ده‌ستدرێژیكه‌رێك بناسرێن نه‌ك وه‌كو باوكێك. به پێی بڕیاری سووننه‌كانی عێراق ئه‌و
كه‌سانه‌ی له‌ناو داعشدا ده‌ستدرێژییان كردۆته سه‌ر كچه ئێزدییه‌كان"كافر"
نیین.
مناڵی ئه‌و 40 دایكه له توخمی زوڵم و ئه‌سته‌من، كه
ڕێكخراوی داعشی تیرۆرستی ئه‌وانیان وه‌كو سه‌بایه بردووه. كێشه‌كه له‌و ژماره‌یه
گه‌وره‌تره لێره‌دا سه‌دان دایكی ئێزیدی هه‌ن كه له لایه‌ن ده‌ستدرێژیكارانه‌وه
بوونه‌ته دایك و هێشتا نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه. سه‌ره‌ڕای تێكشكانی داعش به‌ڵام كه‌سوكاره‌كانیان
ده‌ڵێن هێشتا چاره‌نووسی مناڵه‌كانیان نادیاره و له كاتی گه‌ڕانه‌وه‌شیان به
ئازار و كه‌سه‌ره‌وه ده‌ێنه‌وه باوه‌شی نیشتیمان. سه‌رۆك كۆماری عێراق به‌رهه‌م
ساڵه‌ح سه‌باره‌ت به ئێزدیییه‌كان ده‌ڵێت" كه‌یسی ئێزدییه‌كان نوێنه‌رایه‌تی
سته‌مكاری بێ وێنه ده‌كات، ئه‌و كه‌یسه به هه‌موو واتاكان كاره‌ساته. به‌ڵام
هێشتا چاره‌سه‌رنه‌كراوه." گوته‌كانی به‌رهه‌م ساڵه‌ح ئاشكراكه‌ری ئه‌وه‌یه
كه هێشتا سه‌خته ڕێگری له فتواكانی سووننه بگرێت، كه ئه‌و مناڵانه به
ئێزدیی تۆمار بكرێن. له كاتێكدا ئه‌و پیاوه، سه‌رۆكی ده‌وڵه‌ت و سومبوڵی وڵاتێكه.
ئه‌گه‌ر چیرۆكی ئه‌و مناڵانه‌ی كه تۆی كاره‌ساتی به سه‌بیكردنی
دایكیانن ئه‌وا ژیانی ئه‌و مناڵاش له ژیانی دایكانیان كه‌متر نییه. حه‌سۆ هۆرمی
كه چالاكوانێكی ئێزدییه له په‌رتووكێكیدا له ژێرناونیشانی" داعش مناڵانی
ئێزدی به چه‌كدارده‌كات" ئه‌و ده‌ڵێت"
تاوه‌كو ئێستا 3086 ئێزیدی چاره‌نووسیان نادیاره، كه زۆربه‌یان مناڵان. له كاتێكدا
كه چه‌كدارانی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی له عێراق و شام له كاتی داگیركردنی شه‌نگال نزیكه‌ی
6500 ئێزدی به هه‌ردوو ڕه‌گه‌زه‌كه‌وه ڕفاند"
به‌شێكی زۆری ئه‌و كاره‌ساته بێده‌نگ ده‌كرێن به تایبه‌تی
چۆنیه‌تی ئه‌نجامدانی ده‌ستدرێژییه‌كان، به‌ده‌ر له‌وانه‌ش ماوه‌ی چوار ساڵ ئه‌وان
ده‌كران به سه‌بایه و ده‌فرۆشران، چونكه زۆرێك له دایكانی ئێزدیی به خۆیان
مناڵه‌كانیانه‌وه ده‌بران، پاشان ئه‌و منداڵانه به فكری داعش په‌روه‌رده ده‌كران،
ئێستا زۆرێك له‌و مناڵانه له پێناو داعشدا ده‌جه‌نگن و خۆیان به كوشت ده‌ده‌ن.
زۆرێك له ژنانیش ڕه‌تیده‌كه‌نه‌وه بگه‌ڕێنه‌وه ناو خێزان و بنه‌ماڵه"كافر"ه‌كانیان
وه‌كو خۆیان ناوی ده‌به‌ن. به‌رپرسێكی
عێراقی ئاماژه به‌وه ده‌كات هه‌ندێك له‌وانه دوای ئه‌وه‌ی له‌سه‌رده‌ستی چه‌كداره‌كان
ڕفێنران، هاتوونه‌ته سه‌ر ئاینی ئیسلام، بۆیه كاتێك بگه‌ڕێنه‌وه، به هه‌ڵگه‌راوه
سه‌یر ده‌كرێن، ئه‌گه‌ری كوشتنیان زۆره. ئه‌مه‌ش له یاسای عێراقیدا دانی پێدانراوه.
ئه‌مه‌ش وایكردووه نه‌توانرێت ڕووبه‌ڕووی ئه‌و كێشانه ببنه‌وه و چونكه ژینگه
عێراقی ژینگه‌ی مه‌زهه‌بی و ئاینی توندڕه‌وه.
گومانی تێدا نییه، ئه‌و ئه‌زموونانه ده‌كرێت سوودی لێ
ببینرێت بۆ ئه‌وه‌ی به‌ربه‌ستێك بۆ ئه‌و دیارده‌یه دابنات. هه‌رئه‌مه‌ش وایكردووه
ئه‌و كه‌سانه‌ی كه ڕفێنراون له لایه‌ن خاوه‌نه‌كانیه‌وه بكرێنه ئیسلام.
پاشانیش مناڵێك بخه‌نه‌وه به ئاینی دایكیان ڕه‌تبكه‌نه‌وه و گوێ به‌و كۆمه‌ڵگه‌ش
نه‌ده‌ن كه دایكیانی تێدا چاوی كردۆته‌وه. به‌ڵام له مێژووی نوێدا شتی له‌و
جۆره نه‌بووه.
هه‌نا ئیدوارد له دامه‌رزاوه‌ی هیوا، ده‌ڵێتن ژماره‌یه‌كی
زۆر له مناڵه ئێزدییه‌كان له كامپی باغۆز ده‌رچوون، كه‌سوكاره‌كانیان ئه‌وانیان
نه‌ویست و به سه‌ختی له دژیان وه‌ستانه‌وه. كاتێكیش زانیان ئه‌و مناڵانه نه‌وه‌ی
باوكانی داعشن، شێتگیربوون. نووسینگه‌ی كاروباری ئێزدییه‌كان له حكومه‌تی هه‌رێمی
كوردستان ئاماژه‌یان به‌وه كردووه كه
ڕێكخراوی تیرۆرستی داعش 1200 منداڵیان مه‌شق و ڕاهێنانی پێكردووه كه ته‌مه‌نیان
له نێوان حه‌وت ساڵ بۆ 17 ساڵدایه. پاشان 875 كوڕیژگه و 960 كیژۆڵه
ئازادكراون. له‌و ماوه‌یه‌شدا كه ده‌سه‌ڵاتی داعش له‌و ناوچانه‌دا باڵا ده‌ستبووه
و ئێزدییه‌كانیان ڕفاندووه زیاتر له 200 مناڵ مردوون، یان كوژراون یاخودیش
برسێتی كوشتوونی به تایبه‌تی ئه‌و كاتانه‌ی كه له چیای شه‌نگال گیریان
خواردبوو. ئه‌و داگیركاریه‌ش كه به‌سه‌ر ئێزدییه‌كان هات، 2745 مناڵ هه‌تیوو كه‌وتوون.
داواكردنه‌وه‌ی نه‌وه‌كانیان
دوای ئه‌وه‌ی ده‌ستدرێژی كراوه‌ته سه‌ر دایكانی ئێزدیی
و مناڵیان لێیان بووه. زۆرێك له‌و چه‌كدارانه‌ی داعش له‌و جه‌نگانه‌ی دژ به
تیرۆرستان كوژراون. كه‌سوكاری ئه‌و چه‌كدارانه‌ش داوای نه‌وه‌كانیان ده‌كه‌ن. چالاكوانێكی
ئێزدی باس له‌وه ده‌كات كه مناڵێكی ئێزدیی له لایه‌ن ماڵه‌باوانی چه‌كدارێكی
داعشه‌وه براوه‌ته سعودییه. سێ مناڵی دیكه‌ش له چاوه‌ڕوانی دادگاكانی توركیادان
بۆ ئه‌وه‌ی چاره‌نووسی سێ مناڵی ئێزیدی یه‌كلابكرێته‌وه، كه باوكیان داعشبووه و
كوژراوه. ئێستا ماڵی ئه‌و چه‌كداره‌ی داعش داوای مناڵه‌كانیان ده‌كه‌ن. ئه‌م ڕاستیانه
له كاتێكدا دێنه ئاراوه كه ئێزدییه‌كان داوایان كردووه ئه‌و مناڵانه بگێڕنه‌وه
بۆ خاوه‌نه‌كانیان.
فه‌یسه‌ڵ ڕه‌فۆ كه ئاواره‌ی شاری دهۆك بووه هێشتا
نیشته‌جێی ئه‌و شاره‌یه، ئه‌و ئاماژه به‌وه ده‌كات كاتێك شه‌نگاڵ كه‌وته ژێر
ده‌ستی داعش ئه‌و نزیكه‌ی 100 كه‌س له خێزانه‌كه‌ی داعش بردنی. له ناو ئه‌و 100
كه‌سه‌شدا 40كه‌سیان گه‌ڕاونه‌ته‌وه كه له نێوانیاندا 10 مناڵ هه‌ن. ئه‌وه‌ش له
كاتێكدا كه له دوای شه‌ڕی سوریاوه ئه‌و كه‌سانه برانه كامپه‌كان. فه‌یسه‌ڵ ده‌ڵێت"
ڕێكخراوی داعش مناڵه‌كانیان له دایكانی ئێزدی جیاكرابوونه‌وه و، وانه‌ی ئاینیان
پێ فێرده‌كردن. ئه‌وانه‌شی كه له‌سه‌ر 12 ساڵیه‌وه‌بوون كراون سه‌رباز. به پێی
ئه‌و زانیاریانه ده‌ستمان كه‌وتووه، دوو له مناڵه‌كانمان له شه‌ڕه‌كانی ئه‌م
دواییه‌ی باغۆز كوژراون. ئه‌وان له ڕێگه‌ی شۆردنه‌وه‌ی مێشكیانه‌وه ڕه‌وانه‌ی شه‌ڕه‌كان
ده‌كران. ئه‌و مناڵانه‌ی كه گه‌ڕابوونه‌وه به عه‌ره‌بی له‌گه‌ڵمان ده‌دوان و
وێنه‌ی خۆمانمان گرت ئه‌وانیش ده‌یانگوت ئێوه كافرن و ده‌بێت بكوژرێن.
ئه‌و پیاوه ئێزدییه له درێژه‌ی قسه‌كانیدا ده‌ڵێت"
توانیمان ژماره‌یه‌كی زۆر له مناڵه‌كان له توركیاوه بگێڕێنه‌وه بۆ ناو كه‌سوكاری
خۆیان، جگه له سێ مناڵ كه سه‌ركه‌وتوو نه‌بووین له گه‌ڕانه‌وه‌یان و سه‌ره‌ڕای
ئه‌وه‌ی ئێمه تاقیكردنه‌وه‌ی" دی ئێن ئه‌ی"مان كردووه. بۆیانمان سه‌لماندووه
ئه‌وانه منداڵی ئێمه‌ن. ئێستا ئه‌و خێزانانه بۆ ئێمه بوونه‌ته ماییه‌ی سه‌ر
ئێشه، هیچ كه‌سێكیش لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ناكات."
به پێی گوته‌ی چالاكوانانی ئێزدیی زۆرێك له‌و مناڵانه
له‌گه‌ڵ خێزانه‌كانیان به‌ره‌و وڵات جیاوازه‌كان ڕۆیشتوون، له‌وانه‌ش خێزانه
سعودی و توركی و عێراقیكان پاش ڕووخاندنی خه‌لافه‌ته‌كه‌یان مناڵه‌كانیان له‌گه‌ڵ
خۆیان بردووه و ڕۆیشتوون. ژماره‌ی ئه‌و مناڵانه‌ی كه بێ سه‌روشوێنن 800 مناڵ ده‌بن،
له‌گه‌ڵ خێزانه عه‌ره‌به‌كاندا له‌ناو كامپ و ماڵاندا ده‌ژن.
مه‌یسه‌ر ئه‌لدانی گوته‌بێژی نووسینگه‌ی ڕزگاركردنی
ڕفێنراوانی ئێزدیی ده‌ڵێت" له‌گه‌ڵ هه‌موو لایه‌نه‌كاندا هه‌ماهه‌نگیمان
كردووه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ماونه‌ته‌وه ئازادیان بكه‌ین. به‌ڵام كێشه‌كه
ئه‌وه‌یه زۆرێك له ڕفێنراوه‌كان له‌گه‌ڵ خێزانه‌كانی داعش ده‌ژین. زۆرێك له‌و
خێزانانه‌ش ڕه‌تیده‌كه‌نه‌وه ئه‌و مناڵانه ئێزدیی بن. بۆیه پێویسته له‌سه‌ر حكومه‌تی
عێراقی تاقیكردنه‌وه‌ی" دی ئێن ئه‌ی"یان بۆ بكات تاوه‌كو بزانرێت ئه‌وانه
مناڵی كێن."
كه‌سوكاری ئه‌و مناڵانه‌ی ئازادكراون گله‌یی ئه‌وه ده‌كه‌ن
كه له ڕووی ده‌روونی و سه‌ختی ژیانیانه‌وه، نازانن چۆن مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ل
بكرێت. ماهر حه‌سه‌ن كه باوكی بیواری ته‌مه‌ن ده ساڵه ده‌ڵێت" له قۆناغی
یه‌كه‌می ئازادكردنیان بێوانی كوڕم وه‌كو ئه‌ندامێكی داعش ده‌دوا و بیری ده‌كرده‌وه،
ئه‌و وایده‌زانی ئێمه كافرین و زمانی دایكی خۆی له‌بیركردبوو، به زمانی عه‌ره‌بی
ده‌دوا."
ئێستا كێشه‌ی ئه‌وه‌ی كه مناڵێكی دایك ئێزدی و باوكێكی
"موسڵمان" به پێی ئاینی ئێزدییه‌كان چاره‌نووسی ئه‌و مناڵه چی ده‌بێت؟
هه‌موو لایه‌ك خۆی له‌و كه‌یسه خۆی كه‌ڕ و كوێركردووه. ده‌بێت دایكان مناڵه‌كانیان
جیبهێڵن به‌ڵام لای كێ؟ چۆن ده‌توانرێت به پێی یاسا و كۆمه‌ڵگه ده‌رچه‌یه‌كیان
بۆ بدۆزرێته‌وه.
به پێی به‌یاننامه‌یه‌كی ئه‌نجوومه‌نی ڕۆحانی ئێزدییه‌كان
كه له 24ی نیسانی ئه‌مساڵ بڵاوكراوه‌ته‌وه، ئه‌نجومه‌نه‌كه لێخۆشبوونیان ده‌ركردووه،
ئه‌وانه‌ی ئاره‌زووی گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و مناڵانه ده‌كه‌ن كه له توخمی پیاوه چه‌كداره
"موسڵمان"كان. ئاساییه و لێخۆشبوونیان هه‌یه. سه‌رچاوه‌یه‌كیش له‌و
باره‌ییه‌وه ده‌ڵێت"ئه‌نجوومه‌نه‌كه بڕیاریداوه بۆ سه‌رجه‌م ڕزگاربووان كه
به‌بێ ویستی خۆیان براون." به‌ڵام ڕۆژێك دوای ئه‌و به‌یاننامه‌یه، به‌یاننامه‌یه‌كی
دیكه‌ش بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی به‌یاننامه‌یه‌ی یه‌كه‌م بڵاوكراوه‌یه‌وه" بۆهه‌موو
لایه‌كی ئێزدی، به پێی ئه‌و به‌یاننامه‌یی كه له 24ی نیسانی 2019 بڵاوكراوه‌ته‌وه.
به هیچ جۆرێك واتای ئه‌وه نییه، ئه‌و مناڵانه‌ی كه له ئه‌نجامی ده‌ستدرێژی
سێكسیه‌وه له دایكی ئێزدی له دایكبوون، به‌ڵكو مه‌به‌ستمان ئه‌وه بوو، ئه‌و
مناڵانه بێنه‌وه كه له دایك و باوكێكی ئێزدیین و له لایه‌ن داعشه‌وه ڕفێنراون."
زۆرێك له‌و خێزانانه‌ش به بێ ده‌نگی ملی ڕێگای ته‌راوگه‌یان
گرته‌به‌ر، ئه‌م ڕێگایه بووه ده‌ره‌چه‌ك بۆ هه‌مووان، هه‌ر ئه‌و ڕێگه‌یش بووه
هۆی ڕزگاكردنی ئه‌و دایكه له ڕق و كینه‌ی خێڵ و كۆمه‌ڵگه‌ی ئێزدیی.
چیرۆكی دڵته‌زێنی له‌ناوبردن و قه‌تڵوعامی ئێزدییه‌كان و
به سه‌بایه‌كردنی ژن و مناڵه‌كانیان، له‌سه‌ر ئه‌وه ناوه‌ستێت كه عه‌شایه‌ره
عه‌ره‌به‌كانی كه‌له‌سه‌ر شاخی شه‌نگال ده‌ژیان، به شێوه‌یه‌كی به‌رفراوان به‌شداری
ئه‌م پێشێلكاریانه‌یان كردووه. تاوه‌كو
ئه‌مڕۆ و به تێپه‌ڕبوونی نزیكه‌ی سێ ساڵ به‌سه‌ر ئازادكردنی شه‌نگال، هێشتا خه‌ڵكانی
ئه‌و ناوچایه زۆریان ماوه بگه‌ڕێنه‌وه شوێنی خۆیان. ئێستاش ئه‌و مناڵانه‌ی كه
دایكیان ئێزدییه چاره‌نووسیان نادیاره، تاوه‌كو ئێستا نازانرێت ده‌وڵه‌ت چیان لێ
ده‌كات. ئیدوارد ده‌ڵێت" جێهێشتنی ئه‌و كه‌سانه بۆ ده‌ره‌وه‌ی عێراق و گه‌ڕانه‌وه‌یان
به‌رده‌ست نییه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ به‌ڵگه‌نامه‌یه‌كیان پێ نییه تاوه‌كو بسه‌لمێنرێت،
ده‌وڵه‌تی عێراقیش به عێراقی نایانزانێت. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی قانوونی عێراقی،
دایكانی عێراقی ده‌توانن ڕه‌گه‌زنامه‌ی عێراقی ببخشنه مناڵه‌كانیان. جگه له‌وه‌ش
ئاینی ئیسلام فه‌رزی كردووه كه مناڵ له‌سه‌ر ئاینی باوكێتی ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و دایكه
ده‌ستدرێژیشی كرابێته سه‌ر.
بەشی یەكەم
به‌شی سێهه‌م