07:40 - 06/03/2019

سیاسەتێكی گەمژانەیە یان ستراتیژێكی سەربازی‌

پەیسەر

لەم دوایانەدا سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا گۆڕانكاری زۆر و بەرەوپێش چوونی بەخۆیەوە بینی، ئیدارەی ئەمریكا رایگەیاند كە بەنیازن هێزەكانیان لەسوریا بكێشننەوە و لەئەفغانستانیش گفتوگۆی ئاشتیانە لەگەڵ بزوتنەوەی تاڵیبان بەردەوامە، ئاماژەكانی كشانەوەی قۆناغ بەقۆناغ و تەنانەت جێهێشتنی یەكجارەكی دەركەوتوون، بەڵام لە 2ی شوبات ترەمپ ئاماژەی بەبایەخی مۆڵگەی سێیەمی ئاڵۆزیەكان كرد كە عێراق بوو، بەجۆرێك لەبری باسكردنی كشانەوەی قۆناغ بەقۆناغ ئەم جارە ترەمپ لەچاوپێكەوتنی بەرنامەیەكی كەناڵی سی بی ئێس رایگەیاند، پێویستە هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق بمێننەوە، ئەوەش نەك تەنها بۆ بەردەوامی شەڕی دژی رێكخراوی داعش بەڵكو بۆ چاودێری كردنی ئێرانیش، ترەمپ ئاماژەی بەوەشكرد بنكەسەربازیەكانی ئەمریكا لەعێراق شوێنێك دەبن بۆ چاودێری چالاكیەكانی ئێران سەبارەت بە چەكی ئەتۆمی و شتی تریش.

قسەكانی دۆناڵد ترەمپی سه‌رۆكی ئه‌مریكا لەو بارەیەوە هەرەمەكی بوون و خوێندنەوەیان بۆنەكرابوو، رەنگدانەوەی ئەوبوو كە حەزێكی بێ پاساوی دژی ئێران هەیە و پێی وایە عێراق سەربازێكی شەترەنجی ئەمریكایە دژی ئێران، و ئەم جۆرە وتارانەش تەنها لەپەیوەندیەكانی بەغداد و واشنتۆن دەبیندرێن، و عێراقیش وەك یەكێك لە شوێنەكانی هەژمونی ئەمریكا دادەنرێت، ناوچەیەك كە پڕیەتی لە هاوپەیمانیەتی ناكاریگەر كە بەشێكی ئەنجامی پێچەوانەی هەیە.

پرۆسەكە لەبەغداد
پرۆسەی داگیركردنی عێراق لەساڵی 2003 و ئەو كاولكاریەی بەدوای خۆیدا هێنا دەرگای بەڕووی زیادبوونی میلیشیا ئیسلامی و تائیفیەكاندا لەدڵی جیهانی عەرەبیدا كردەوە و ئێران یارمەتی فراوان بوون و زیادبوونی هەژمون و ژمارەی ئەو میلیشیایانەی دا كە تائێستاش لەناوچەكەدا هەن و لەئێستاشدا تەواوی جیهان بەدەست دەرئەنجامەكانی ئەو داگیركاریەوە دەناڵێنێت، لەگەڵ ئەو مێژووە خەمناكەدا، بەڵام سەركردە عێراقیەكان تائێستاش ئامادەن هاوكاریەكانی ئەمریكا لەبواری دیبلۆماسی و ئەمنی وەربگرن.

بەم دوایانە سەردانی بەغدادمان كرد (ئاماده‌كاری راپۆرته‌كه‌ وا ده‌ڵێ) و لەگەڵ ژمارەیەك لەسەركردە سیاسیەكانی لایەنی سیاسیەكان گفتوگۆمان كرد لەناو ئەوانەشدا رەخنەگرانی سیاسەتی ئەمریكا لەعێراق هەبوون، بەڵام زۆرینەی ئەو سەركردانە ئومێدیان هەبوو كە واشنتۆن بەردەوام بێت لەهاوكاریەكانی بۆ حكومەتی بەغداد لەپێناوی باشتركردنی هەوڵەكان بەئاراستەی باشبوونی دۆخی ئەمنی و دروستكردنی دامەزراوەكان، هەروەها ئەو زانیاریە هەواڵگریانەی كە ئەمریكا دەیداتە حكومەتی بەغداد بەلای عێراقیەكانەوە بەپارە ناخەمڵێندرێت، و هیچ سەرچاوەیەكی تر ناتوانێت ئەو وێنانە لەمانگی دەستكردەوە بگرێت یان تەكنینی چاودێریكردنی پێویست بۆ مۆڵگە نوێكانی داعش بداتە حكومەتی بەغداد، بۆیە سەركردە عێراقیەكان هاوكاریەكانیان چڕكردۆتەوە لە هاوكاری ئەمریكا لەڕووبەڕووبونەوەی تیرۆر و كۆكردنەوەی زانیاری هەواڵگری كە بەهۆیەوە حكومەتی عێراق بتوانێت یاخیبوان تێكبشكێنێت و هێزی پێویست بەدەست بهێنێت بۆ رێگری لەدەستوەردانی دەرەكی جا لەلایەن ئەمریكاوە بێت یان ئێران یان دراوسێ رۆژهەڵاتیەكانی عێراقەوە.

لەدوای كشانەوەی سوپای ئەمریكا لەساڵی 2011 بەغداد ناچاربوو، هاوسەنگی ورد لەپەیوەندیەكانی لەگەڵ هەریەك لە واشنتۆن و تاران رابگرێت، و هەرلایەكیشیان بەربەستی دادەنا بۆ ئەوەی عێراق نەبێتە پاشكۆی ئەوی تر، یەكێك لەسەركردەدیارەكان كە ئێمە لەمانگی كانونی دووەم گفتوگۆمان لەگەڵ كرد رایگەیاند ( ئێمە لەگەڵ بوونی سوپای ئەمریكادا نین لەعێراق، بەڵام ئەگەر بەپەلە بكشێتەوە ئەوە ئێران ئەو بۆشاییە پڕدەكاتەوە كە رۆیشتنی سوپای ئەمریكا دروستی دەكات).

زۆرینەی چینی سیاسی لەعێراق لەكۆبونەوە داخراوەكانیان لەگەڵ ئەو بۆچوونەن، تەنانەت ئەندامانی رەوتی سەدریش (كە رەوتێكە بەوتارە نەتەوەییەكانی و ڕووبەڕووبونەوەی چەكداری داگیركاری ئەمریكا ناسراوە) ئەوان داواكردنیان بۆ كشانەوەی سوپای ئەمریكا وابەستی پێداگری لەسەر دەرچوونی تەواوی هێزە بیانیەكان كردووە ( ئەوەش بەواتای كشانەوەی هێزەكانی ئێرانیش ) بەڵام رەوتی سەدر و لایەنەكانی تریش ناتوانن لەسەر ئەو هەڵوێستانەیان بەردەوام بن ئەگەر ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا سوربێت لەسەر ئەوەی كە دەبێت عێراق بەشێك بێت لە میحوەری لایەنگری ئیسرائیل دژی ئێران كە لەلایەن ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكاوە رابەرایەتی دەكرێت تەنانەت ئەو عێراقیانەشی كە هاوسۆزیان لەگەڵ ئەمریكا هەیە پێیان وایە بەرژوەندی كەمی هاوبەش لەنێوان واشنتۆن و بەغداد هەیە.

سەرباری ئەوەش عێراق پێویستی بەو هاوكاریانە هەیە كە ئێران پێشكەشی دەكات، كە بەشداری لەپرۆسەی وەبەرهێنان لەژێرخانی پیشەسازی و گەشتیاری وڵاتدا دەكات، هەروەها بەغداد بەلای ئێرانەوە بەگرنگترین هاوبەشی بازرگانی بواری خۆراك و غازی سروشتی دادەنرێت و رۆڵێكی یەكلایی كەرەوەی لەشەڕی دژی رێكخراوی داعش بینی و هاوكاری لۆجستی پێشكەشی وەزارەتی ناوخۆی عێراق و بەشەكانی دەزگای هەواڵگری كرد، بەهۆی ئەوەوە دەستەبژێری عێراق بە دوورخستنەوەی ئێران لەپرۆسەكە رازی نیە.

ئەم هەڵوێستە پێویستی بەوریایی مامەڵەی عێراق لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكان هەیە، بەڵام هەڵوێستی ترەمپ بەتەواوەتی پێچەوانەی ئەمەیە و بەهۆیەوە بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق لێدوانەكانی ترەمپی رەتكردەوە و رایگەیاند، ئەو قسانە نامۆن، و هۆشداریشی دایە ئەمریكا و رایگەیاند لێگەڕێ با عێراق سەرقاڵی قورسایەكانی سەرشانی خۆی بێت، هەروەها عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراقیش هۆشداری دایە سەرۆكی ئەمریكا و لایەنگرانی رەوتی سەدریش پشتیوانی خۆیان بۆ بڕیاری پەرلەمان دەربڕی كە داوای دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا دەكات، لەهەمان كاتدا گروپی عەسائیبی ئەهلی هەق كە گروپێكی سیاسی نیمچە سەربازیە رایگەیاند ئامادەن جارێكی تر چەك دژی ئەمریكا هەڵبگرن، بۆیە ئەگەر ئەم هەڵوێستە دوژمنكارانەش بەرامبەر ئەمریكا زیاد نەبن ئەوە تەنها وەك هەرەشە بمێنێتەوە، بەڵام گۆڕانكاری لەزمانی ئەو وتارانە ئاماژەی مەترسیدارن.

بەسادەیی هاوبەشی و هاوپەیمانیەتی سەربازی و هەواڵگری پێویستی بەژیری و رێزگرتنی سەروەری هاوبەشەكان هەیە، حكومەتی عێراق ئامادەیی خۆی بۆ وەرگرتنی كەرەستە سەربازیەكانی ئەمریكا راگەیاند، تەنانەت چاوپۆشیان لەچالاكیەكانی ئەمریكا بۆ چاودێری داعش كرد، بەڵام سەركردە عێراقیەكان ڕووبەڕووی قورسی زۆر دەبنەوە ئەگەر ویلایەتەیەكگرتووەكان سوربێت لەسەر تێروانینی خۆی و بەئاشكرا عێراق وەك بنكەیەك بۆ چاودێری ئێران و پاراستنی ئیسرائیل وەسف بكات وەك ئەوەی ترەمپ ئاماژەی بۆكرد.

سیستمی رۆژهەڵاتی ناوەراستی نوێ
وتارەكەی ترەمپ جێگەی داخە، ئەوەش بەرەچاوكردنی تایبەتمەندیەكانی عێراق كە لەتەواوی هاوبەشەكانی تری ئەمریكا لەرۆژهەڵاتی ناوەراست و لەناویشیاندا میسر و عەرەبستانی سعودی  جیاوازە جیاوازیەكەش  ئەوەیە كە كرانەوەی هاوكاری ئەمنی و هەواڵگری بەرهەمداربووە، ئەوەش وادەكات عێراق هاوپەیمانێكی گرنگ بێت ئەگەرچی لاوازیش بێت.

دەزگای هەواڵگری عێراق باشترین نمونەی ئەو بوارەیە، لەعێراقدا زۆر ئاژانس كێبركێ دەكەن لەسەر كۆكردنەوەی زانیاری هەواڵگری و بەشداریكردن لەپرۆسەكانی ڕووبەڕووبونەوەی تیرۆر، ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا متمانەی بەبەشێك لەو ئاژانسانە هەیە و زانیاری زۆر بەبایەخیان پێدەدات، لەهەمان كاتدا ئێران بروای بەبەشێكی تریان هەیە، بەڵام لەمیانی ئەو چاوپێكەوتنەی ترەمپ لەگەڵ تۆڕی سی بی ئێس وا دەردەكەوت كە داوای كەمكردنەوەی بەشداریكردنی ویلایەتەیەكگرتووەكانی دەكرد، بەبیانووی ئەوەی كە ئەمریكا دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ ناوچەكە ئەگەر پێویستی كرد، بەڵام ئەمە هەڵەیەكی گەورەیە بەرەچاوكردنی ئەوەی كە هاوبەشی دووروودرێژ وهاوپەیمانیەتی تۆكمە بەشەو و رۆژێك دروست نابێت.

ئەو ماوەیەی كە ئەمریكا ژمارەی هێزە سەربازیەكانی لەعێراق لەساڵی 2011 وە كەمكردەوە دەركەوت كە هاوكاری هەواڵگری دابەزینی بەخۆیەوە بینی، كاتێك چەكدارانی داعش بەلێشاو چوونە سوریا و دوای ماوەیەكی كەم ڕوویان لەعێراق كرد، ئەوكاتە عێراق ئامادەنەبوو بۆ ڕووبەڕووبونەوەی و دوای ئەوەش عێراق و ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا بەجیا رۆڵیان لەڕووبەڕووبونەوەی هەبوو ئەوەش ئەو ڕووداوە ناخۆشانەی بەدوای خۆیدا هێنا، بەڵام لەدوای تازەكردنەوەی هاوكاری نێوانیان لەئێستادا تێگەیشتن زیاترە بۆ ئەوەی ئەو هاوبەشیەی لەسەر بونیاد بنرێت، پێویستیشە لەسەر سەركردەكانی عێراق لەو وانەیە تێبگەن، تەنانەت ئەگەر فشاری ناوخۆیشیان لەسەر بێت بۆئەوەی دژایەتی ئەمریكا بكەن.
پرۆگرامی دییبلۆماسی پێویستە بۆ دووبارە رێكخستنەوەی هاوسەنگی لەناوچەكەدا و زیادكردنی هەژمونی ئەمریكا زۆر لەوە باشترە كە فشار بخرێتە سەر هاوبەشە عێراقیەكانمان و ئەو وڵاتەش بكرێتە گۆڕەپانی كێبركێی ئەمریكی- ئێرانی- دووبارە هاوسەنگی زۆر پێویستە بۆ سەقامگیری سیاسی ناوخۆیی و دۆخی ئەمنی عێراق، هەروەها یارمەتی دەر دەبێت بۆ دروستكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ وڵاتە عەرەبیە دراوسێكان كە بەهۆی بڕیاری سەدام حوسێن بە داگیكردنی كوەیت مانگی ئابی ساڵی 1990 پچران.

ئایندەی عێراق
ئایندەی عێراق پرسێكی ستراتیژیە بۆ تەواوی لایەنەسەرەكیە كاریگەرەكانی رۆژهەڵاتی ناوەراست، ئەوەش بەهۆی ئەوەی كە بەكلیلی زۆر پەیوەندی گرنگ دادەنرێت لەوانەش لەنێوان ویلایەتەیەكگرتووەكان و ئێران، لەنێوان ئێران و وڵاتانی عەرەبی، لەنێوان وڵاتانی عەرەبی لەناوخۆیاندا، وڵاتانی كەنداوی عەرەبی بەسەرۆكایەتی سعودیە لەم دوایانەدا دەستیان بەهەنگاوێكی كردەیی بەرامبەر عێراق كرد بەوپێیەی سعودیە دووبارە پەیوەندیە دیبلۆماسیەكانی لەگەڵ بەغداد دەست پێكردەوە و دەروازە سنوریەكانی كردەوە، هەروەها دەستپێشخەریەكی پێشكەش كرد لەپێناوی دروستكردنی هاوكاری ئابوری و ئەمنی لەداهاتوودا، ئەم هەنگاوانە پێشتر بەڵێنیان درابوو و جێبەجێكردنیان دواكەوت، بەڵام تائێستا نەیانتوانیەوە چوارچێوەیەكی گشتیگیر بۆ ئەو هەوڵانە دابنێن، لەگەڵ ئەوەی گرنگە و ئەمریكاش خواستی بەدیهێنانیانی هەیە و بەهەموو توانایەوە كاری بۆدەكات.

بەهاتنی هاوین پرۆسەكە كۆتایی دێت
حكومەتی عێراق تەنها نەكەوتۆتە ژێر دۆخێكی ئەمنی قورسەوە، بەڵكو گەندەڵی بەربڵاو و دەستكورتی لەدابینكردنی خزمەتگوزاریە سەرەكیەكان بۆ گەلەكەیبوونەتە بار، كێشەی ئاوی خواردنەوە لەچەند ناوچەیەكی بەسرە بووە هۆی سەرهەڵدانی خۆپیشاندان و بەهۆیەوە هاوینی رابردوو چەند كەسێك كوژران، عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانیش كە لەمانگی تشیرینی یەكەمی ساڵی رابردووەوە پۆستەكەی وەرگرتووە، مەترسی بۆسەر ئایندەی سیاسی خۆی دروستكردووە بەوپێیەی بەڵێنی دابینكردنی پێداویستیە سەرەكیەكانی داوە و ئەوەی كردۆتە كاری لەپێشینەی كابینەكەی، یەكێك لە راوێژكارەكانی سەرۆك وەزیران  كەئێمە قسەمان لەگەڵ كرد گوتی ئەوان یەك ساڵیان لەبەردەمدایە بۆ راستكردنەوەی ئەو پرۆسەیە و لەوانەیە ماوەكە كەمتریش بێت، ئەگەر نەتوانین تا هاوین كارەبای پێویست دابین بكەین ئەوە پرۆسەكە كۆتایی دێت، كێشەی بەرێوەبردنی سەرچاوەكانی وزە دەرفەتێك دەداتە ویلایەتەیەكگرتووەكان بۆ ئەوەی هاوكاری دیار پێشكەش بكات، بە رەچاوكردنی كەمی كات، عادل عەبدولمەهدی ئامادەیی خۆی پیشانداوە بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی بەهێز كار لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكان بكات، وە بەغداد لێكۆڵینەوەی لەگرێبەستێك كردووە بۆ ئەوەی كۆمپانیایەكی ئەمریكی لەنەوتی عێراق كار بكات، هەروەها راوێژكارە هونەریە نێودەوڵەتیەكان لەعێراق بەدوای رێگەیەكدا دەگەڕێن بۆ ئەوەی یارمەتی دابینكردنی سوتەمەنی بدەن بۆ وێستگەكانی كارەبا، لەرێگەی ئەو غازەسروشتیەی كە تائێستا سودی لێ نەبیندراوە، لەگەڵ ئەوەشدا حكومەتی نوێ هاوكاریەكانی ئەمریكای لەبواری كارگێری و رێكخستنی وەزارەتی بەرگری و كۆتایی هێنان بەكاغەز لە فەرمانگەكان قبوڵكردووە.

هاوكاریەكانی ئەمریكا بۆ عێراق لەبەرامبەر تێچوویەكی كەمی سیاسین بەراورد بەهاوكاری وڵاتانی تر، بۆنمونە عێراق بەبێ هاوكاری ئەمریكا نەیدەتوانی رێكخراوی داعش تێكبشكێنێت، بەڵام واشنتۆن نەیویست لەبەرامبەر ئەو هەنگاوەدا هەژمونی سیاسی خۆی بەهێز بكات بەپێچەوانەی ئێران كە هەوڵیدا بۆ زیادكردنی هێزی میلیشیاكانی نزیك لەخۆی لەناو پرۆسەی سیاسی.

ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا دەستی بەكشانەوە كرد لەسوریا و لەوانەشە لەئەفغانستانیش ، ئەوەش كارێكی پێویستە بۆ راستكردنەوەی هەڵەكانی ئەمریكا ئەگەرچی بەشێوەیەكی خراپ بەرێوەدەچێت، لەبەرامبەردا عێراق وەك پێگەیەكی گرنگە بۆ تاقیكردنەوەی هاوبەشی بەردەوام، هەروەها لەم قۆناغەدا كە تێروانینی ئەمریكا دەربارەی پابەندی ویلایەتەیەكگرتووەكان بەهاوپەیمانەكانی لەرۆژهەڵاتی ناوەراست ڕوون دەبێتەوە، ئێستا دەرفەتێكە بۆ دروستكردنی پەیوەندی دیبلۆماسی و ئەمنی و هەواڵگری بە رەچاوكردنی بەرژوەندی هەردوولا.

بەڵام سەركەوتنی ئەوە لەكۆتاییدا پەیوەندی بەعەقڵیەتی ئیدارەی كۆشكی سپی و تواناكانیەوە بۆ هەڵسەنگاندنی پرۆسەكانەوە هەیە، توانایەك كە زۆر جار ئیدارەی كۆشكی سپی نەیبووە، عێراق لەئێستادا وەك بەرەی دووەمی ئامانجەسەرەكیە هەرێمایەتیەكان دادەنرێت، لەكاتێكدا عێراق بەدەست كەمی وزەوە دەناڵێنێت، و ترەمپیش هانی دەدات كۆتایی بهێنێت بە كرینی وزە لەئێران، بۆیە هیچ تێروانینێكی دیبلۆماسی ناتوانێت بەسەر ئەو كورتبینیەدا زاڵ بێت، ئەگەر ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا پرۆگرامی خۆی دەربارەی عێراق نەگۆڕێت، ئەوە یەكێك لەو هۆكارە كەمانەی ماوە لەناوی دەبات بۆ بەشداریكردن لە ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكە.


ئەم راپۆرتە لە گۆڤاری
Foreign Affairs  بڵاوكراوەتەوە و لەلایەن       
Michael Wahid Hanna  و Thanassis Cambanis  ئامادەكراوە و لەلایەن سایتی پەیسەرپرێسەوە وەرگێردراوە بۆ زمانی كوردی