07:07 - 05/02/2019

کۆتایی سیکۆلاریزم و ململانێی ئیسلامییەکان‌

پەیسەر

بەشی چوارەم 
لەبەشی سێیەمدا باسمان لەوە كردووە كە ساڵی 2002 ساڵێكی پڕ لە بومەلەرزەی سیاسی بوو بۆ توركیا، روداوگەلێك دەهاتنە پێشەوە كە پێشبینی كردنی ئەستەم بوو، لە هەڵبژاردنی ئەو ساڵەدا زۆرینەی حیزبەكان بە رێژەی 90% كورسیەكانیان لەدەست دا،  توركت ئوزال تا رادەیەكی باش توانیبوی وڵات بخاتەو سەر سكەی ئارامی و ئۆقرەیی، بەڵام مەرگی ناگەهان و لەناكاوی كەنعان ئیڤرن بۆشاییەكی گەورەی دروستكردو رێگەی كردەوە بۆ دادو گەشەپیدانی ئیسلامی بێتە پێشەوە ، ئەو حیزبە لە هەڵبژاردنی 2002 دا بە شێوازێكی زۆر سەیری بێ پێشینە زۆرینەی كورسیەكانی پەرلەمانی بۆ خۆی برد، دوای هاتنە سەركاری ئەو حیزبە تا ئێستەش لە لوتكەی دەسەڵاتدا ماونەتەوە ، لەم بەشەدا تیشگ دەخەینە سەر هەندێك لەو روداوە گرنگانەی لە دوای هاتنە سەركاریانەوە تا ئێستە ئەنجامیان داوە:

هەڵبژاردنی 2002 ی توركیا، بەمەلەزرەیەكی سیاسی بەهێز بوو، بە شێوەیەك هاتە پێشەوە كە هیچ كەس چاوەڕێی نەدەكرد، لەو هەڵبژاردنەدا نزیكەی 90%ی كورسیەكانی پەرلەمان بە لایەن ئەمانەوە پڕكرانەوە، لەو هەڵبژاردنەدا بەهەمان رێژەی 90% سیاسیە كۆنەكان پێگەو كورسیەكانیان لەدەست دا كە بەدرێژایی دەیەی نەوەدەكانی سەدەی رابوردوو لە ترۆپكی دەسەڵاتی سیاسی دا بوون و رەشوەی دەوڵەتدارییان بەدەستەوە بوو، نەیانتوانی بچنە نێو پەرلەمانەوە، حیزبەكەی تانسۆ چیلەر(رێگەی راست) و حیزبەكەی مەسعود یەڵماز(نیشتمانی دایك) و تەنانەت حیزبە نوێیەكەی رەجایی كۆتان (سەعادەت) كە لەسەر بنەمای بۆچوونەكانی ئەتاتورك دامەزرابوو لە ریزی ئەو حیزبانەدا بوون، تەنانەت حیزبی نەتەوەییەكەی دەوڵەت باخچەلی و حیزبی چەپی دیموكرات بە رابەرایەتی ئەجەویدیش پێیان نەخستە پەرلەمان، دوای ئەو روداوە زۆرینەی سەركردەكانیان ناچار بوون بە دەست لەكار كێشانەوەو رۆشتن بە دیار ژیانی سیاسی و ئاسایی خۆیانەوە، ئەم روداوەش بە بوومەلەرزەی سیاسی ناوهێنرا.

لەبەرامبەر ئەماندا تەنها دوو حیزب توانییان بەربەستی یاسایی ببەزێنن و بچنە نێو پەرلەمان، سەیرەكە لەوەدا بوو ئەو دوو حیزبە هیچیان لە خولی پێشووی پەرلەماندا نەبوون، ئەوانیش (دادوگەشپێدان) و توانییان (34%) كورسیەكان و (گەلی كۆماری) 19%ی  یان بەدەست بێنن، بەم شێوەیە دەسەڵاتدارە نوێیەكان توانییان 363 كورسی پەرلەمان بەدەست بهێنن، لەو رۆژەوە لەبەر ئەوەی هیچ لایەنێك پێشتر نەیتوانیبوو زۆرینەی پەرلەمانی بەدەست بهێنێت و لەو خولەدا هاتبووە جێ، جۆرێك لە ئۆقرەیی سیاسی و گەشەكردنی ئابووری لە توركیا هاتبووە ئاراوە،  دەتوانین ئەو گۆڕانكارییانە بەپێی ساڵ دابەش بكەین بەسەر سێ تەوەردا:

2002-2007  پەرەگرتنی لیبراڵی:
پارتی دادوگەشەپێدان لە خولی یەكەمی حكومەتەكەیاندا هەموو هەوڵێكیان بۆ ئەوە بوو خۆیان لە هەموو سەرئێشەو بەریەك كەوتنێك لەگەڵ پێكهاتە حكومیەكە بەدوور بگرن، ئەوان دەیانویست لاسایی حیزبی پارێزكاری (دیموكراتی مەسیحی)ئەڵمانیا بكەنەوە، هەربەهۆی ئەم هەڵوێستەوە بوو كە بەشێك لە توێژەرانی سیاسی لەو سەردەمەدا بە (موسڵمانانی دیموكرات)ناویان دەبرد.
هەموو هەوڵەكانی دەسەڵاتدارانی نۆێ بۆ ئەوە بوو كە كرانەوە لەنێو دام و دەزگاكانی حكومەتدا پەرەپێبدەن بۆ ئەوەی بەرەو لیبراڵیزمی (سیاسی –ئابووری) هەنگاو هەڵبگرن، بەتایبەت لەو رەهەندانەی كە پەیوەندییان بەو خاڵانەوە هەیە بۆ وەرگرتنیان  لە یەكێتی ئەوروپادا ، ئەم كارانە بوونە هۆی ئەوەی كە رژێمی توركیا لێبوردانەترو ئاسانكارتر بێتە بەرچاو، هەر چەندە ئەم بنەمایانە زۆر لەناو حكومەتدا رەنگایان نەدایەوە و تەنها لەنێو دێڕی نوسین و دروشمەكاندا مایەوە.
هەوڵەكانی پارتی دادو گەشە دەرئەنجام سەری لەوەوە دەرچوو كە لە ساڵی 2005 بە فەرمی داوا لە یەكێتی ئەوروپا بكات بچنە نێو گفتوگۆی ئەندام بوونی توركیا لەو یەكێتی یەدا. هەر لەسەرەتای گفت و گۆكاندا كە دەكەوتە سەرەتاكانی گەشەی توركیا كۆمەڵێك بابەتی گرنگ هاتنە پێشەوەو دوایان لێكرا ئەو بنەمایانە پشتیوانی یاسایی بۆ دروست بكەن لەوانەش(مافەكانی مرۆڤ) و (یەكسانی) و (لیبرالیزم) و (رەفتار لەگەڵ كەمینەكان) و ئەمانەش هەموو ئەو بنەمایانەن كە یەكێتی ئەوروپا كاریان لەسەر دەكات و پێداگرییان لەسەر دەكاتەوە.

هەر بۆ نموونە دوای ئەو رێكەوتنە رێگەدرا بە كەمینەكان كە بەزمانی خۆیان گفت و گۆبكەن و دەتوانن سەنتەرو ناوەندی جۆراوجۆر بۆ ئەو مەبەستانە بكەنەوە، یاسای رێكخراوەكان كە لەساڵی 2003 هەموار كرایەوە رێگەی بە هاوڵاتیان داوە دەتوانن ناوی تری جگە لە توركی لە منداڵەكانیان بنێن، هەروەها دادگای ئاسایش كە لە ساڵی 1973 وە كاری دەكرد كۆتایی بەكارەكانی هات، ئەو دادگایە لەبەرئەوەی قازیەكانی لە نێو دەزگا ئەمنیەكاندا كارەكانیان دەكرد ببونە جێگەی رەخنەی سەرجەم رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی ئەوروپی.

لەو خولەدا لەنێو پارتی دادو گەشەپێدانیش دا گۆڕانكاری گەورە رویاندا، حیزب لەو كاتانەدا لەگەڵ بازرگانە بچووكەكان كەوتە مامەڵەو بازرگانی لەو رێگەیەشەوە بوژانەوەیەكی گەورەی ئابووری  لەسەردەمی توركت ئوزال دا هاتە ئارواوە، رۆڵی ئەو پارتە لە سەر ئاستی نێو خۆیی و نێو دەوڵەتیش كەوتەبەرچاو، ئەڵبەتە بە تێبینی ئەوەی ئەو رژێمە بە (پارێزكار و سۆفی گەری ) ناوبانگی دەركردبوو.

پارتی دادوگەشەپێدان نزیكییەكی زۆری لەگەڵ تەریقەتە سۆفیەكان دروست كرد بەتایبەتی لەگەڵ تەریقەتی نەقشبەندی دا، لەگەڵ گروپەكەی گولەنیەكان(خاوەنی ئیمبراتۆریەتی پەروەردە و فێركردن و میدیای زەبەلاح بوون) بە سەرۆكایەتی (فتح الله گولەن) بڕیاڕی یەكلاكەرەوەی خۆی دا، كەلەسەردەمی ئۆزالەوە دامەزرابوو و لەبەر ئەوەی لە سەردەمی ئەربەكاندا 1997 تۆمەتی هەڵگەرانەوەو كودەتایان درابووە پاڵ و ناوی ئیسلامی سیاسیان درابووە پاڵ، ئەو پارتە بڕیاری دوورخستنەوەو داخستنی بۆ دەركردن.

2007-2011 خەبات بۆ یموكراسی:
یەكێك لە ئاماژەكانی ناكۆكی نێوان پارتی دادو گەشپێدان لە گەڵ حكومەت كاتێك ئاشكرا بوو كە لە قۆناغی سەرەتای كارەكانی دەوڵەتەوە بوو كە حكومەت دەیویست سیستەمی سیاسی دەوڵەت بەرەو كرانەوەی زیاتر ببات ، بەرەو دیموكراسیەت هەنگاویان دەهاویشت و دەیانویست و ئەو چەمكە بخرێنە  هەموو جومگەكانی دەوڵەتەوە، ئەو كارەش دەبوو پشتیوانی خەڵكی لەگەڵ بێت كە ئەو حیزبە بە پشتیوانی خۆی دەژماردن، ئەو كارەش بووە هۆی نیگەرانی سوپا و دەستەبژێری عەلمانیەكان و دام و دەزگا پەروەردەییەكان و دادوەری .

كێشمەكێشەكانی كاتی كاندید بوونی (عبدالله گویل- ئیسلامی) بۆ سەرۆك كۆماری و جێگرەكەی (ئەحمەد نەجدەت سیزەر- عەلمانی) قۆناغێكی نوێدا بوو، لەو روداوەدا زیاتر لە یەك ملیۆن كەس رژانە سەرشەقامەكان و لە دژی سەرۆك كۆماری گویل دروشمیانە دەدا، ئەوەش لەبەر ئەوەی ئەو كەسێكی ئیسلامیەو ژنەكەشی باڵاپۆشە، ئەوەش وای لە گویل كرد كە بكشێتەوە.

دواجار لە هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكانی ساڵی 2007 پارتی دادوگەشەپێدان توانی 47% ی دەنگەكان بەدەست بهێنێت، لەو رێگەیەشەوە پشتیوانی خەڵكی بەدەست هێنایەوەو ئەو پارتە توانی پایەكانی دەوڵەتداریی پایەدارو بەهێز بكات، هەر بۆیە جارێكی تر ناوی عەبدوڵا گویل هاتەوە بەرباس بۆ كاندیدكردنی سەرۆك كۆماریی، پەرلەمانی نوێ لەبەرئەوەی هەموویان لەوانە بوون كە ئەندامی پارتی دادوگەشپێدان بوون، هەربۆیە كارەكە سەری گرت و بەم جۆرەش یەكەم سەرۆك كۆماری ئیسلامی لەسەر ئەو كورسییە دانیشت كە ئەتاتورك لە دروست كردنی دەوڵەتی توركیای نۆێدا بونیاتی نابوو، لە كۆتاییدا بۆ یەكەمجار لە مێژووی ئەوە وڵاتەدا (خانمی یەكەم) واتە هاوسەری سەرۆك كۆمار، ژنێكی محەجەبە (باڵاپۆش)بێت.
ئەڵبەتە نابێت كارەكانی پەرلەمان تەنها لەیەكلایی كردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماردا چڕبكرێتەوە و سنووردار بكرێـت، پەرلەمان لەرێگەی هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكانەوە لە ساڵی 2014 دا یاسای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری لەناو خەڵكەوە و بەراستەوخۆیی پەسەند كرد، هەر بۆیە بەشێوەیەك لێكدرایەوە كە لەمەودوا هەر كەسێك بەدڵی زۆرینەی خەڵكی توركیا بێت دەبێتە سەرۆك كۆمار، نەك تەنها ئەوانە ببنە سەرۆك كۆمار كە ناووناوبانگی عەلمانی بوونیان هەبێت.

ئەڵبەتە شتێكی ئاسایی و چاوەڕوان كراوبوو كە خەڵكە ناسراوەكەی عەلمانیەكان بەم كارە رازیی نەبن و خۆیان رادەستی ئەو بارودۆخە نوێیە نەكەن، خەباتی پارتی دادو گەشپێدان لەو قۆناغەدا رووی لە سوپا و دامەزراوە یاساییەكان بوو لەبەر ئەوەی پێیان وابوو ئەو دوو دەزگایە هەر لەسەرەتاوە دوو دەزگای نادیموكراسین. دوای ئەوەی عەبدوڵا گویل بووە سەرۆك كۆمار، سوپا لە پێگەی فەرمی خۆیانەوە لە تۆڕی جاڵجاڵۆكەیی ئەنتەرنێت كاریان لەسەر مەترسیەكانی سەرۆك كۆمارێكی ناعەلمانی دەكرد، زۆرینەی چاودێران پێیان وابوو ئەو كارە (كودەتای نەرمە) لە دژی دادوگەشەپێدان رێك وەك ئەوەی كەلەبەرامبەر ئەربەكان و كابینەكەیدا ئەنجام درا.

كار گەیشتە ئەوەی لە مەراسیمی (سوێند خوارددن)ی عبدالله گویل دا فەرماندەی یەكەمی سوپا ئامادە نەبوو(ئەم حاڵەتە لە مێژووی توركیادا پێشینەی نەبووەو هەرگیز رووی نەداوە). دامەزراوەی یاسایی لە ساڵی 2008 رای گەیاند لەبەر ئەوەی پارتی دادوگەشپێدان بە پێچەوانەی بنەماكانی دەوڵەتی توركیاوە رەفتاری كردووە دەبێت هەڵبوەشێتەوە، بەڵام حیزب توانی لەو تەنگەشەیە بێتە دەرەوەو بە هەڕەشەی كشانەوەی سەرجەم ئەندامەكانی لە پرۆسەی سیاسی وڵات و لەو رێگەیەشەوە سەرجەم جومگە سیاسی و ئیداریەكانی دەوڵەت دەهاتنە وەستان. لەنێو یازدە قازی(دادوەر)دا تەنها شەشیان دەنگیان بەهەڵوشاندنەوەی دادوگەشپێدان دا لەكاتێكدا بە پێی پاسا دەبوو حەوت كەس دەنگی پێبدەن.

شارەزایان پێیان وایە ئەو روداوە هۆشیاركردنەوەی پارتی دادو گەشپێدانەو دەبێت بە حساباتی خۆیدا بچێتەوە، ئەڵبەت لەكۆی ئەو یازدە دادوەرە دەكەسیان پێیان وابوو پارتی دادوگەشپێدان بووەتە سەنتەرێكی سەرەكی بۆ رووبەڕوو بوونەوەی عەلمانیەتی توركیا و هەموو چالاكیەكانی لەو بوارەدا چڕكردۆتەوە.
بەواتایەكی تر دەبێت بگوترێت دادوگەشەپێدان لەو ماوەیەدا بە ناڕەحەتترین قۆناغەكانی تەمەنیی حوكمڕانیدا تێپەڕی كردووەو توانی ئەوەی لە هەگبەیدای بیخاتە ڕوو، لەو جەنگەشدا بەسەركەوتوویی بێتە دەرەوە، بەتایبەتی بەبۆنەی سەرۆك كۆمارەكەیانەوە(عبدالله گویل) زۆر هەنگاوی گەورە بهاوێژن و ئەجێنداكانی پارتی داد بچەسپێنن، زۆرێك لە قازیەكان و بەرپرسانی پەروەردەییان گۆڕی و ئەوانەیان خستە شوێنیان كە لەڕووی ئایدۆلۆژییەوە لێیانەوە نزیكن یان لانی كەم بێلایەنن و سەر بە حیزبێكی دیاری كراوی تر نین.

ئەمە لە كاتێكدا كە سەرۆك كۆمارە پێشووەكان بەگشتی كەسانێكیان دادەنا كە سیكۆلار-عەلمانی-بونایە، یان لانی كەم نەیاری لەگەڵ سیكۆلاریزمی- بنەمای دامەزراندنی دەوڵەتی توركیا- دا نەبوایە، بەتایبەتی لەنێو هەردوو دەزگای قەزایی و پەروەردەیی دا.
بەشێوەیەكی گشتی ئەو پێگەیەی كە عبدالله گویلی تێدابوو دەبوو زۆر بەتایبەتمەندانە رۆڵی هەبووبێت لە سیكۆلاریستەكردنی دەوڵەتدا و وەك پارێزەری عەلمانیەت بێت، بەڵام بە هەڵبژاردنی گویل ئەو بنەمایە بەتەواوەتی لەنێوچوو.
لە لایەكی ترەوە شەڕی پارتی دادو گەشەپێدان لەگەڵ سوپاش دا بەردەوام و گەرم بوو، شەڕێك بوو كە لەنێو دۆسیەیەكدا خۆی دەبینیەوە پێی دەگوترا(ئەرگەنەكۆن). ئەو دۆسیەیە پارتی دادوگەشەپێدان و هاوپەیمانەكانی دەیانجوڵاند، بەتایبەتی (گولەنیەكان)، دوای ئەوەی توانرا تۆڕێكی گەورە لە كۆنە ئەفسەران و رۆژنامەنوسان و دەوڵەتمەدارانی سەربە بەرەی سیكۆلاریزم بدۆزنەوە كە خەریكی ئەنجامدانی كاری تێكدەرانە(وەك دەوڵەت دەیگووت) بوون و ئاسایشی دەوڵەتیان دەخستە مەترسییەوە، ئەوان دەیانویست لە رێگەی هەڵگەڕانەوەیەكی سەربازی (كودەتا)یەكەوە پاڵێك بە دادوگەشەوە بنێن، بەو پێیەی كە لە سەردەمە پێشوەكاندا لەبەریان رۆشتووەو هەركات ویستبێتیان كارێكی لەو جۆرەیان ئەنجام داوە.

دەسەڵاتداران ئەمەیان بە هەل زانی و بە كۆكردنەوەی بەڵگەكان سەری ڕمەكەیان كردە سوپاو سەرەتا لە پێگەی كۆمەڵایەتی و جەماوەری ئەوانەوە دەستیان پێكردو ئەو بابەتەیان بەشێوەیەك بەكارهێنا كە لای خەڵكی شەقام پرسیار لەسەر نەتەوەیی و نیشتمانی بوونیان دروست ببێت، بۆ ئەوەی یەكجاری لە سەر شانۆی سیاسی دووریان بخەنەوە.

ساڵی 2010 كۆمەڵێك چاكسازی لە دەستووری هەمیشەیی وڵاتدا كرا، بەپێی هەمواری تازەی دەستوور، رۆڵی سوپاو نەتەوەپەرستی و بابەتی سیكۆلاریزمی وڵاتی توركیا كرانە بابەتێكی مێژوویی، دەتوانین لێرەدا باس لە گرنگیترین ئەو خاڵانە بكەین كە لە هەمواركردنەوەكەدا هاتووە.
هەمواری مادەی 15 ی دەستوور كە دەتوانرا بە پێی ئەو مادەیە هەموو ئەوانەی بەشدار بون  لە كودەتای 1980 دادگایی بكرێن. یەكێكی تر لەو چاكسازیانە ئەوەبوو سەرۆك كۆمار لەناو خەڵكەوە راستەوخۆ هەڵبژێرێت، هەمواركردنەوەی مادەی 148 باس لە دادگایی كردنی ئەو فەرماندە سەربازیانە دەكات پۆستەكانیان بە خراپی بەكاردێنن بۆ مەرامێكی تایبەت، هەروەها هەمواركردنەوەی مادەی 149 ی تایبەت بە هەڵوەشاندنەوەی حیزبی سیاسی یە، دەبێت بە پێی دەنگی دوو لەسەر سێی دادگای دەستووری بێت نەك بە رێژەی زۆرینەی 60%.

ساڵانی دوای 2011 نیشانەكانی گۆڕانكاریی:
پارتی دادو گەشپێدان لە سێیەمین ئەزموونی هەڵبژاردن دا لە ساڵی 2011 سەركەوت و رێژەی دەنگەكانی لەدوو هەڵبژاردنی پێشوو زۆر باشتر بوو رێژەی 49.8%ی بەدەست هێناو بەواتایەكی تر نزیك ببویەوە لە نیوە، وێنەی سەركەوتنی لەم شێوەیە لە مێژووی توركیادا تەنها لە سەردەمی سلێمان دیمیریل دا بووە لە یەكەم هەڵبژاردنی دوای كودەتای 1960 دێت لە ساڵی 1965 دا. یان دوو هەڵبژاردنەكانی 1950 و 1954 كە بە یەكەمین هەڵبژاردنی دیموكراتیانە دێنە ئەژمار..
گرنگترین خاڵێك لەو میانەیەدا لەچوار ساڵی كۆتاییدا هاتۆتە پێش ئەوەیە (ئیسلامی- نموونەی توركی) لەنێو جیهانی ئیسلام و عەرەبیدا هاتە قسەوباس، لە حاڵێكدا بێداری ئیسلامی لەنێو عەرەبەكاندا زۆر دەمێك بوو هاتبووە كایەوەو بەهاتنی ئەو پارتە توركییە مەودای بیركردنەوەی ئیسلامە عەرەبەكان گۆڕانكاری بەسەردا هات و ئاسۆیەكی دیكەیان لەو بارەیەوە نیشانی جیهانی ئیسلامی دا. بەتایبەتی لە رووی هاوپەیمانی دروستكرن و كاركردنی پێكەوەیی لەگەڵ لیبراڵەكان بە نموونەی ئەو رێكەوتنەی عبدالله گویل و لیبراڵەكان.

دەبێت ئاماژە بەخاڵێكی تر بكەین كە زۆر گرنگەئەویش ئەوەیە ئەگەر قسە لەسەر بەهێزی پارتی دادو گەشەپێدان بكرێت دەبێت یەكسەر باس لە بێهێزی و كەمتوانایی دوو حیزبە نەیارەكەشی بكرێت، ئەو دوو حیزبە هەرچەندە هاوپەیمانییان ئەنجامدا كەچی نەیانتوانی (اكمل الدین احسان ئۆغڵۆ- پێشینەی ئیسلامی) بگەیەننە سەرۆك كۆمار، ئەوەش بووە هۆی ئەوەی دادوگەشەپێدان ئەوەندەی تر پشت بە جەماوەرەكەیان ببەستن و لەوەش دڵنیا ببنەوە چیتر دەنگی پارێزكاران پەرت و بڵاونابنەوە و هەمووی دەچێتەوە سەبەتەكەی ئەوان.
بە وردبوونەوەیەكی ورد لەونهێنیە تێدەگەین كە هۆكارە جەماوەرییەكانی ئەو پارتە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، ئەو پارتە پشتیوانی گەورە لە هەندێك لە ئیسلامیە توندڕەوەكان دەكات بۆ نموونە لە بڕیاری نوێی حكومەت دا هاتووە دەرچووانی پەیمانگا ئەهلیەكانی ئەو گروپە ئیسلامیانە مافی چوونە دەتوانن بچنە كۆلێژە سەربازیەكان ئەمە لەكاتێكدا لە پێشدا لە خاڵە سوور و مەترسیدارەكان بوو، هەروەها لە ساڵی 2013 ش دا بە پێی یاسا خواردنەوەی (مەی) لە چەند كاتێكی دیاری كراودا قەدەغەكراو بە هەموو شێوەیەك بانگەشە و ریكلام بۆ هەموو (خواردنەوە رۆحیەكان)قەدەغە كران.

گەورەترین كێشەی ئەو كابینەیە لەگەڵ ئیسلامیەكان پەیوەندی هەیە بە بزووتنەوەكەی فتح الله گولەنە، گولەنیەكان پێیان وایە رەفتارەكانی پارتی دادوگەشپێدان گەڕانەوەیە بۆ سەردەمی ئەربەكان نەك (ئیسلامێكی دیموكراتیك)و یەكێكی تر یش لەو كێشانەی كە ئەو پارتە هەیەتی پشتیوانی كردنیەتی لە هەندێك حیزبی ئیسلامی توند رەوی جیهانی عەرەبی و ئەوەش بووەتە هۆی گەورەتر بوونی كەلێن و درزی نێوان ئەردۆگان و گولەن.
هەندێك لە چاودێرەكان پێیان وایە، گولەن دەیەوێت لە رێگەی پرۆژە(پەوروەدەیی و خزمەتگوزراریەكانی) دەیەوێت پەیوەندی لەگەڵتوركەكانی ئاسیای ناوەراست و بالكان دروست بكات و توركیا بكاتە سەنتەری ئەو دەوڵەتە مەعنەوییەی تورك زمانەكان لە دەرەوەی ئەو سنوورەی پێی دەگوترێت خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوەش پێچەوانەیە لەگەڵ سیاسەتی(عوسمانیانە)ی ئەردۆگان و پارتەكەی كە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 2011 ەوە هاتوەتە پێشەوە و تایەكانی لەسەر ئەو نەخشەیە دەخولێتەوە لە دوای ئەو هەڵبژاردنەوە وێنایان كردووە.

یەكێك لە روداوە سیاسیە گەورەكانی ئەو سەردەمە روداوی ئەو خۆپیشاندانە گەورانە بوو كە لە مەیدانی (تەقسیم) و (گێزە پارك) هاتە پێشەوە لە ساڵی 2013، خۆپیشاندانەكان لە روداوەكانی بەهاری عەرەبی دەچوون، بەتایبەتی لەو خاڵەیدا كە هێزەكانی پۆلیس و ئاسایش بە زەبری چەك و توندوتیژی رووبەڕووی خۆپیشاندەران بوونەوە، هەرچەندە رای زۆرینەی خەڵكی توركیا لەگەڵ خۆپیشاندانەكاندا بوون بەڵام هیچ دەرئەنجامێكیان نەبوو، مەگەر هەر ئەوەندە سوودی بووبێت كە بزووتنەوەی كرێكاری و چەپ گەرایی و هەندێك لە حیزبە كلاسیكیەكان بوژانەوەیەكیان بە خۆوە بینی و هەندێك چالاكییان ئەنجام داوە.
روداوەكانی پەیوەست بە گێزە پارك مرۆڤی دەگەڕاندەوە بۆ كاتی بزووتنەوە جەماوەریەكانی ساڵی حەفتاكانی سەدەی رابوردوو، دەست بەسەركردنی خەڵك و كوشتنی بەرپرسێكی یاسایی لە لایەن حیزبێكی رێگەپێنەدراوی چەپەوە رویدا، بە پێی ژمارەی ئەو خەڵكەی كە لەو پاركە كۆببونەوە پرسیارێك دێتە پێشەوە ئەویش ئەوەیە ئایا دەكرێت بەوشێوازەی كە پەیڕەو كراوە ئاراستەی سیاسی وڵاتی توركیا بگۆڕێت؟

تێبینی:
ئەوەی تائێستە خوێنراوەتەوە ئەو بابەتەبوو كە لەسەرەتای بەشی یەكەمدا ئاماژەمان پێداوە، بەڵام دوا روداوەكانی گێزەپارك 2013 ماوەیەكی زۆر تێپەڕی كردووەو چەندین گۆڕانكاری گەورە هاتوەتە پێشەوە، بۆ ئەوەی هزری خوێنەر نەپچڕێت و لە روداوەكانی دواتریش ئاگادار بێت ، ئێمە زنجیرەیەكی دیكە دەخەینە سەر ئەو زنجیرە باسە كە تیایدا ئاماژە بە چەند بابەتێكی گرنگ دەدەین لەوانەش، هەڵوێستی توركیا لە بەرامبەر دۆزی كورد و پشتیوانی كردنی لە گروپە توندڕەوەكانی دەرەوەی وڵاتی خۆی و چەندین وردە باسی دیكە...

بۆ خوێندنەوەی بەشەکــانی یــــەکەم و دووەم و سێیـــــەم و پێنـــجەم