پرسی كورد له‌ ئه‌مریكا له‌ ده‌ستی سه‌رۆك دا نییه

بزوتنەوەی گۆڕان لەئێستاو لەڕابردووشدا لە ناو خەڵكدابووە

زیاتر لە سەدەیەكە میدیا لە جیهاندا رۆڵێكی زۆر گەورە دەگێڕێت

دەبوو بارزانی كارێكی بكدایە ترەمپ داوای بینین بكات، وەك چۆن مەزڵوم ئەوكارەی كرد

هیچ كەس دۆناڵد ترەمپی نەدەناسی بەتایبەت كورد، بەڵام هیلاری كلنتن زۆر بەباشی دەناسرا

یەكێك لەهەرە پرسە مەترسیدارەكان كە روویان لە یەكێتی ئەوروپا و بەریتانیا كردووە بریتییە لە پرسی رووبەرووبونەوەی ڤایرۆسی كۆڤید-19ە و لە ئێستاشدا بەریتانیا و سەرۆك وەزیرانەكەی بۆریس جۆنسن كە توشی نەخۆشیەكە بووە ، لەبەردەم چەندین پرسی قورس و گرانی وڵاتەكەیدایە و پێدەچێت نەتوانێت بە ئاسانی زاڵبێت بەسەر كێشە ئابوریی و سیاسیەكانی وڵاتەكەیدا.

​نیویۆرك ناوەندی بازرگانی جیهان و سەنتەری بازرگانی ئەمركیا، وردە وردە نزی دەبێتەوە لە زۆرترین ژمارەی توشبوون بە ڤایرۆسی كۆرۆنا و رۆژانەش بەسەدان كەس لەو شارە دەمرن، ئەوەی جێگایی نیگەرانییە بۆ ئەمریكیەكان، ئەوەیە كە ئەو شارە لە رووی ئابورییەوە گرنگیەكی گەورەیی هەیە و لە ئێستادا ئامارەكانی توشبون و گیانلەدەستدان بە ڤایرۆسەكە هیچ دڵ خۆشكەریەكیان پێوە دیار نییە، دەوڵەت بۆ ئەوەی مردوەكان لە كۆڵ خۆی بكاتەوە شوێنێكی تایبەتی بۆ دروست كردوون كە بە دورگەی مردوان ناو دەبرێت، رۆژانە بە سەدان کەس لە ویلایەتی

هەرچەندە لەماوەی رابردوودا ئەمریكا زۆربەی بنكە و بارەگاكانی لە عێراقدا كۆردەوە و بڕیارییدا تەنها لە دوو بنكە هێز و سەرباز و پێدوایستی سەربازی بهێڵێتەوە، ئەوەش دوای ئەوە هات كە هێزەكان ئەمریكا لە عێراق توشی چەندین هێرشی موشەكی و پەلامار بونەوە، بۆ ئەو مەبەستەش ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا هێزەكانی لە عێراق كۆكردەوە و چەندین هێزیشی بردە دەرەوەی عێراق، بەڵام لە ئێستادا لە لایەن وەزارەتی بەرگریی ئەمریكاوە بڕیار دراوە ژمارەیەكی دیكەی هێزی ئەمریكا رەوانەی عێراق بكرێن.

​لە دوای سێجار ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی ئیسرائیل چەندین گەری گفتوگۆی توند و و چەندین هەفتە دانوستاندن، رۆژی 20ی ئەم مانگە بنیامین نەتەنیاهۆ، سەرۆکی پارتی لیکود و بێنی گانتز، سەرۆکی هاوپەیمانی شین و سپی رایانگەیاند، لەسەر پێکهێنانی حکومەتی نوێی ئیسرائیل رێككەوتون و بەم نزیكانە كابینەیەكی نوێ لە ئیسرائیل بۆ حمكومڕانی وڵاتەكەیان رادەگەیەنن.

​به‌گوێره‌ی دوایین ئاماری بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا له‌ ئه‌مه‌ریكا، تا ئێستا زیاتر له‌ 40 هه‌زار كه‌س به‌هۆی ئه‌و په‌تایه‌ له‌و وڵاته گیانیان له‌ده‌ستداوه‌، و پێدەچێت ئەو ژمارەیەش روو لە زیاد بوون بكات و بگاتە ئاستێكی زۆر زۆر بەرزتر ئەوە لەكاتێكدایە بریار وایە تا سەرەتایی مانگی ئایاریی داهاتوو لە ژمارەیەكی زۆر لە ویلایەتەكان هەرچەندە كۆرۆنا هەرەشەیەكی گەورەیە بۆسەر ژیانی خەڵكی بەڵام ژیان ئاسایی دەكرێتەوە.

​بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە، وڵاتانی ئەندامی یەكێتی ئەوروپا توشی زیانی گەورەیی ئابوریی بووبوو ، لەگەڵ ئەوەشدا چەندین كۆمپانیای گەورەی جیهانی لە ئەوروپا توشی زیانی گەورە بوون و كارگە و شێوێنی بەرهەمهێنانەكەی داخست ئەوەش كاریگەریی گەورەیی هەبوو لەسەر ئابوری ئەوروپا و لە ئێستاشدا دۆخی ئابوریی بەشێكی زۆر لە وڵاتانی ئەوروپا لە ئاستێكی زۆر خراپدایە، بەڵام بۆ ئەوەی ئابوریەكەی نەروخێت لە ئێستادا سەرقاڵی بونیادنانەوەی ئابوریەكەیەتی و دەیەوێت چەندین كۆمپانیا و كارگەی گەورە بخاتەوە گەر بۆ ئەوەی بتوانێت خۆیی

​یەكێك لە جەمسەرەكانی سیاسەتی گشتی و سیاسەتی ئابوریی لە جیهان و رۆژهەڵاتی ناوەراستدا، عەرەبستانی سعودیەیە، كە دەیەوێت لە سەدەی نوێدا لە چوار چێوەیی سیاسەتی نوێی لە ناوچەكەدە رۆڵ بگێڕێت و رۆڵبگێڕێت لە بونیادنانەوەی ئاوبوریی و سیاسەت لە جیهاندا، هەرچەندە عەرەبستانی سعودییە هاوپەیمانی ستراتیژی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكایە و لەژێر هەژمونی دۆستایەتی ئیسرائیلدا وەك بەرەیەك لە دژیی ئێران كار دەكات و لە لایەكی تریشەوە وەك بەرەیەكی دیكە دژیی سیاسەتە نەوتیەكانی روسیا وەستاوەتەوە.

​یەكێك لە هەرەكێشەگەورەكان لەسەرتایی دەركەوتنی ڤایرۆسی كۆڤید-19 لە جیهاندا، بریتی بوو لە كاركردن بۆ دۆینەوەی پێكوتە و ڤاكسین بۆ ڤایرۆسی كۆڤید-19، بەڵام دەركەوت دوای زیاتر لە چوار مانگ لە بڵاو بونەوەی ڤایرۆسەكە هێشتر هیچ وڵاتێك نەیتوانییوە پێكوتەیەك بۆ ڤایرۆسی كۆڤید-19 بدۆزنەوە، بەڵام چەندین وڵاتی گەورە سەرقاڵی بەرهەم هێنانی پێكوتەن بۆ ڤایرۆسەكە، لەگەڵ ئەوش كە بەشێكی زۆر كۆمپانیاكانی بواریی دەرمان كار بۆ ئەوە دەكەن پێكوتەیەك بدۆزنەوە هەموو چاوەكان لەسەر رێكخراوی تەندروستی جیهانی بوو بۆ ئەوەی ت

​ لەدوایی بڵاو بونەوەی زیاد لە پێویستی ڤایرۆسی كۆڤید-19 لە تەواوی جیهاندا و هەروەها بڕیاردانی جیهان بۆ كەرەنتینە كردنی وڵاتەكانیان و دەرنەچونی هاوڵاتیان لە ماڵەكانیان و داخستنی كارگە و شوێنە گشتییەكان بە تایبەتی لە ئەمریكا و چین و روسیا و چەند وڵاتێكی دیكەی زلهێز و پاشان چەند كێشەیەی گەورەی ئابوریی ، نرخی نەوت بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزیی و نزمترین ئاستی لە سەر ئاستی جیهاندا تۆمار كرد ئەوەش ئۆپیكی ناچار كرد كە كۆبونەوەی بەپەلە ئەنجام بدات و داوا بكرێت بەرهەم هێنانی نەوت كەم بكرێتەوە.

​سەرەڕای ئەوەی لەسەرەتادا سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ بە كۆڤید-19ی دەوت ڤایرۆسە چینیەو دەانەوێت كار بكەن بۆ ئەویە ئەو ڤایرۆسەی كە لە چینەوە هاتووە ئەوان لەناویی ببەن، بەلام دواتر سەرۆكی ئەمریكا ئەو ناوەی بەكار نەهێناو تەنها پێی دەوت كۆرۆنا ڤایرۆس ئەوەش دوای ئەوە هات كە چین نیگەرانی دەربڕی لەوەی كە سەرۆكی ئەمریكا كۆڤید-19 بە ڤایرۆسێكی چینی ناو دەبات، لە ئێستاشدا ئاڵۆزیی لە نێوان ئەمریكا و چیندا بەهۆی ئەو ڤایرۆسەوە دروست بووە و سەرۆكی پەیمانگایی نیشتیمانی ئەمریكا بۆ نەخۆشیی

​یەكێك لە هەر مەترسییە گەورەكانی ڤایرۆسی كۆڤید-19 بریتییە لە خراپكردن و شێواندین ژێرخانی ئابوریی وڵاتان بەوەی كە لەگەڵ بڵاو بونەوەی ڤایرۆسەكەدا كارگەكان و تەواوی ناوەندەكانی بەرهەم هێنانی خۆراك و پێداویستی جیهانی وەستاند، یەكێك لە و ڵاتانەی كە بەهۆی ڤایرۆسی كۆڤید-19ەوە توشی مەترسیی روخانی ژێرخانی ئابوریی لێدەكرێت، ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكایە و لە ئێستاشدا سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ لە هەوڵدایە زۆرترین كار بۆ ئەوە بكات ئابوریی وڵاتەكەی بونیاد بنێتەوە و زۆرترین كار لەسەر رێكخستنەوەی ژێر

​وەزراەتی بەرگری ئەمریكا ناسراو بە پنتاگۆن لە راپۆرتێكی تایبەتتدا لەبارەی ئەگەریی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی كۆڤید-19ەوە رایدەگەیەنێت كە ئەوان دوو ساڵ پێش دروست بوونی ئەم ڤایرۆسە هۆشداریی توندیان داوەتە سەرۆكی ئەمریكا و كۆشكی سپیش ئەوەش وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوەی وڵاتەكەی ئامادەكاریی بكات بۆ رووبەرووبونەوەی ئەو ڤایرۆسە.

​ئێستا هەموو رۆژێك بەرزونزمیی لە نرخی نەوتدا دروست دەبێت، بەنزیكەی لەماوەی هەفتەیی رابردوو بەهۆیی ئاڵۆزیەكانی نێوان سعودییە و روسیاوە، نرخی نەوت خراپترین ئاستی تۆمار كرد و ئەگەریش بەو شێوەیە بەردەوام بوایە بێگومان نرخی نەوت دەهاتە نزمترین ئاست لە مێژووی مرۆڤایەتیدا و ئەگەریی هەبوو یەك بەرمیل نەوت بە 15 دۆلار بفرۆشرایە، ئوەش مەترسی لەسەر گوزەرانی دەیان وڵات و ملیۆنان مرۆڤ دروست دەكرد، بەڵام نرخەكە تارادەیەك بەرز بوەوە بەوەی كە دۆناڵد ترەمپ و ڤلادمێر پۆتین لە پەیوەندیەكی تەلەفۆنیدا باسی نرخی نەتیا

​یەكێك لەو شارە گەورانەی جیهان كە وەك سەنتەریی بازرگانی ئەمریكا و جیهان ناو دەبرێت شاریی نیویۆركە، یەكێكە لەو شارانەی كە ئێستا بە هۆیی ڤایرۆسی كۆرۆناوە گیرۆدە بووە و زۆرترین دانیشتوانی جیهان بەهۆیی كۆڤید-19ەوە لەو شارە گیرۆدەبوون و ئێشتا ژیان بە تەواوەتی لەو شارە بەهۆی ڤایرۆسەكەوە تێكچووە، و بەرپرسانی باڵای ئەمریكا بەتایبەتی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا هۆشداریی توندییداوە كە دۆخەكە لەو شارەدا تادێت خراپتر دەبێت.

​بڵاو بونەوی ڤایرۆسیۆ كۆرۆنا لە جیهاندا تادێت روو لەزیاد بوون دەكات، هەرچەندە ئەوروپا و ئەرمریكا لەسەراتای بڵاو بونەوەی ڤایرۆسەكەدا زۆر خەمسارد بوون و لەو باوەرەدا نەبوون بەو شێوەیەی ئێستا ڤایرۆسەكە بگاتە تەواوی كوچەو كۆلانەكانی ئەو وڵاتانە، بەڵام لە ئێستادا رۆژ بەرۆژ ڤایرۆسەكە زیاتر تەشەنە دەسەنێت و بەبەردەوام ژمارەی توشبوان بە ڤایرۆسەكە لە ئەمریكا و ئەوروپا روو لە زیادبوون دە

​یەكێك لە سیستممە بەرگرییە گەورەكانی جیهان كە لە ئەمریكا و وڵاتانی هاوبپەیمانی ئەمریكا بەكاریی دەهێنێت بۆ خۆپارێزی لە سیستم و هێرشی موشەكی دەرەكی، بریتییە لە سیستمی موشەكی پاترۆیۆت، ئەم سیستمە یەكێكە لە بەهێزترین سیستمە موشەكییە بەرگریەكان كە لە بەشێكی زۆر لە وڵاتانی جیهاندا بڵاوی پێكراوە، لە ئێستادا ئەمریكا بەنیازە 1وار سیستمی پاتریۆت لە عێراق و هەرێمی كوردستاندا جێگیر بكات، ئەوەش دوای ئەوە هات كە حكوتی عێراق و ئەمریكا رێككەوتن لەسەر دانانی ئەو سیستمە لە عێراقدا و هەروەها ئەمریكا دەیەوێت سەرباز

​سەرەرای ئەوەی نزیكەی تەواوی جهان تێوەگلاوە بە ڤایرۆسیی كۆرۆناوە، بەڵام هەندێك وڵات لە بارەی ئاماریی توشبوان و قوربانی گیان لەدەستدانی ڤایرۆسەكە دەشارنەوەو هەندێك وڵاتیش ناتوانن بەتەواوەتی ژمارەیی توشبوان و مردن بەهۆی ڤایرۆسەكەوە بزانن، چونكە سیستمێكی سەركەوتو پێشكەوتویان بۆ ئەو مەبەستە نییە و لەگەڵ ئەوەشدا هاوڵاتیانی وڵاتەكانیان راستیی لەبارەی ئەو بابەتەوە بە حكومەتەكەیان ناڵێن.

​ئەو دۆخەی ئێستا عێراقی تێكەوتووە، خراپترین دۆخە لەرووی سیاسیی و ئابوریی و سەربازیی و كۆمەڵایەتییوە، رۆژنامەی بەناوبانگی ئەمریكی نیویۆرك تایمز لە راپۆرتێكی تێر و تەسەلدا دەربارەی دۆخی عێراق دەڵێت: ئێستا عێراق رووبەرووی چەندین قەیرانی مەزن بوەتەوە لە ناویشیاندا چوار قەیرانی زۆر گەورە بەرۆكی ئەو وڵاتەی گرتووە و ناتوانێت بە ئاسانیی لێیی دەبازبێت ئەوەش وایكردووە ئەو وڵاتە توشیی شكستێكی گەورە ببێتە وە و نەتوانێت خۆی دروست بكاتەوە.

هەر لەسەرەتای دروست بونی ڤایرۆسی كۆڤید-19ەوە لە هەرێمی كوردستان و عێراق و توركیا و سوریا و ناوچەكەدا، چەندین گۆرانكاریی ریشەیی لە ناوچەكەدا دروستبوو، گۆرانكاریەكان لە روویی سەربازی و سیاسی و ئابوری و چەندین بواری تری گرتوەتەوەوە، ئەوەش بوەتە هۆی ئەوەی نائارامیەك لە ناوچەكەدا دروست ببێت، بەشێك لە نوسەرو رۆشنبیران بۆچونیان وایە كە گۆرانكاریی ریشەی لە عێراق و ناوچەكەدا دروست دەبێت.

​جموجۆڵە سیاسی و سەربازیەكانی ئەمریكا لە ناو خاكی عێراقدا بووە تەهۆی دودڵی و نا ئارامیەكی گەورەش لە عێراقدا دروست كردووە، كە پێدەچێت دوو بارە سەر لە ئاڵۆزیەكی دیكە لە عێراقدا دەربكات، لە كایەی سیاسی و سەربازی عێراقدا دوو بارە گۆرانكاریی ریشەی وەك گۆرانكاریەكانی رۆژانی سەرەتای ساڵی 2003 دروست ببێتەوە.

​دوای ئەوەی لەلایەن گروپە چەكدرارەكانەوە هێرشیی موشەكی كرایە سەر چەند بنكەیەكی سەربازیی ئەمریكا و بەهۆیەوە تا ئیستا دوو سەربازی ئەمریكا كوژراون و راوێژكارێكیش بەو هۆیەوە كوژراوە، لە ئێستادا ئەمریكا سەقاڵی گۆرانكاریی ریشەییە لە وڵاتەكەیدا و سیستمی بەرگریی ناو خۆیی و پلانی خۆی لە عێراقدا دەگۆرێت.

​سەرەرای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاندبوو: ڤایرۆسی كۆرۆنا زیانێكی گەورە لە ئەمریكا دروست ناكات، بەڵام لە ئێستادا ژمارەیی گیان لەدەستدان و مردن بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە لە ئەمریكا تادێت زیاتر دەبێت، ئەوەش پێچەوانەی تەواوی قسەكانی سەرۆكی ئەمریكایە كە دەیوت وڵاتەكەی بەئاسانی توشی كۆرۆنا نابێـت.

​بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە بەشێكی زۆر لە وڵاتانی جیهان بڕێكی زۆر پارە بۆ رووبەرووبونەوەی ڤایرۆسەكە سەرفدەكەن و بەشێكی زۆریش لە وڵاتان بۆ ئەوەی كێشەی دارایی تاكەكەسی لە رووی داراییەوە بە هۆی كۆڤید-19ەوە دروست نەبێت پارەیەكی خەیاڵی خەرج دەكەن ئەوەش بەمانای ئەوەدێت كە نایانەوێت بە هۆی ڤایرۆسەكەوە توشی گرفتی گەورەیی دارایی ببن.

​ئێستا ئەمریكا لە عێراق بەتەواوەتی لە جموجۆڵێكی زۆر گەورەدایە ئەوەش وایكردووە كە نیگەرانیەكی گەورە لە عێراقدا دروست ببێـت، لە لایەك ، بەهۆی خۆ كۆكردنەوەی ئەمركیاوە لایەنە عێراقیەكان توشی سەرسورمان ماون لەلایەكی تریش حەشدی شەعبی و گروپە شیعەیەكان هەرەشەی توند لە ئەمریكا دەكەن و دەڵێن هەر كاردانەوەیەكی ئەمریكا لە عێراق هەبێت بەتوندی وەڵامیان دەدەینەوە.

​سەرەرای ئەوەی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا تەنها لە شاریی نیویۆرك زیاتر لە 30 هەزار كەسیی تێپەراندوە، بەڵام دەوڵەت ئامادەنییە بەتەواوەتی رووبەرووی ئەو ڤایرۆسە ببێتەوە و تا دێت ئاڵۆزی زیاتر لە نێوان پارتی دموكراتەكانی ئەمریكا و پارتی كۆماریەكانی ئەمریكا لە ناو كۆنگرێسدا دروست دەبێت

بەهۆی كۆڤید-19 ەوە بەشێكی زۆر لە بەرپرسە باڵاكانی بەریتانیا توشی ڤایرۆسی كۆرۆنا بوون تازەترینیشیان بۆرس جۆنسن سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا و وەزیری تەندروستی مات هانكۆ كە ئەوەش زەنگێكی مەترسیدار بۆ ئەوروپا و بەریتانیا لێدەدات كەپێدەچێت كۆڤید-19 زیانێكی زۆر كەورە بە بەریتانیا بگەیەنێت لە رووی ئابوریی و سیاسییەوە، كە بەچەندین ساڵ بەریتانیا ناتوانێت ئەو كەلێنانە پڕ بكاتەوە كە بە هۆیی ڤایرۆسەكەوە توشی بووە.

كۆڤید-19 ئەو ڤایرۆسەیە كە ئێستا تەواوی جیهانی گیرۆدەی خۆی كردووە، پێدەچێت چەندین ساڵ مرۆڤایەتی پێوەی خەریك بێت و زیانێكی گەورە بەر تەواوی جیهان بكەوێت و بە ئاسانیش نەتوانرێت ئەو ڤایرۆسە كۆنترۆڵ بكرێت، لە لێكۆڵینەوەیەكی نوێدا كە دەربارەی ڤایرۆسی كۆڤید-19 كراوە لە چەندین ناوەندی توێژینەوەی ئەمریكی پێدەچێت ئم ڤایرۆسە تا ماوەیەكی زۆر زیانی گەورەی هەبێت، كەمتەرخەمی زۆریش لە كاتی بڵاو بونەوەیدا كراوە كە هەریەكە لە چین و رێكخراوی تەندروتی نێودەوڵەتی و ئەمریكا لێی بەرپرسیارن.

هەرچەندە ڤایرۆسی كۆرۆنا تەنگی بە هەریەكە لە ئێران و ئەمریكا هەڵچنیوە و تا ئەم خولەكە تەنها لەشاریی نیویۆرك كە پایتەختی ئابوریی ئەمریكایە زیاتر لە 25 هەزار كەس توشی ڤایرۆسەكە بوون و لە ئێرانیش زیاتر لە40 هەزار كەس توشی ڤایرۆسەكە بوون، ئەوە لەكاێكدایە ئەو ژمارەیە بەتەواوەتی بەرەو بەرزتر دەبێتەوە، بەڵام دۆخەكە بۆ ئێران تا دێت خراپتر دەبێت لەبەر ئەوەی سنورەكانی ئێران بەتەواوەتی داخراوە و بەهۆیی سزا ئابوریەكانیشەوە ئێران توشی دۆخێكی قورس تر بوەتەوە.

لەدوای هێرش كردنە سەر بنەكە سەربازیەكانی ئەمریكا لە كەركوك و لە ئەنبار و دواتر كوشتنی قاسم سولەیمانی، چی دیكە خاكی عێراق وەك نیشتیمانی دووەمی ئەمریكیەكان بۆ مانەوە و سیاسەت كردن و بەرگری كردن لە بەرژەوەندیەكانیان نەمایەوە و بوو بەدۆزەخێكی بچوك و هەر زوو ئەمریكا هەستی بەو مەترسییە كرد كە ئێران ئەو لانكە هێمنەیان لێ تێكدەدات، چونكە لەوە تێگەیشتون كە ئەمریكا خاكی عێراق بۆ رووبەرووبونەوەی وڵاتەكەیان بەكار دەهێنێـت.

دۆناڵد ترەمپ یەكێكە لەوسەركردانەی جیهان كە زرۆترین بەركەوتنی رۆژانەی لەگەڵ رۆژنامەونسان هەیە، ئەوەش یەكێكە لەو كارانەی كە دەبێتت هەموو سەرۆكێكی ئەمریكا بیكات، رۆژانە بچێتە كۆنفرانسی رۆژنامەنوسیەوە و وەڵامی رۆژنامەنوسان بداتەوە، بەڵام جیاواز تر لە هەموو سەركردەكانی جیهان ترەمپ مامەڵەیەكی خراپی لەگەڵ رۆژنانەنوسانادا هەیە و زۆرجار مامەڵەی نایاسایشان لەگەڵ دەكات.

دۆخێكی جیهانیی بۆ رووبەرووبونەویە ڤایرۆسی كۆرۆنا دروست بووە، هەندێك پێیان وابوو كە ڤایرۆسەكە ناگاتە ئەمریكا، چونكە دەستكردنی ئەمریكیەكانە و ئەگەریش بگاتە ئەمریكا بێگومان ئەمریكیەكان چارەی دەكەن، ئەوە لەكاتێكدایە ئێستا كۆشكی سپی بەتەواوەتی سەرقاڵی ئەو پرسیەیە و ئاڵۆزیكی زۆریش لە نێوان چین و توێژەكانی ئەمریكادا لە سەر ئەو پرسە دروست بووە، وەك هەموو بابەتەكانی تر گفتوگۆی گەرم لە نێوان دۆناڵد ترەمپ و نانسی پیلۆسیدا لەسەر پرسی كۆڤید -19 دروست بووە، ئەوە تاكە شتێكە بەهۆیەوە ترەمپ و پیلۆسی لەسەری كۆك ب

لەگەڵ ئەوەی ئەوروپا لەگەڵ لە ئەمریكا شەڕێكی گەورەی ئابوریدایە، بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە، ئێستا گفتوگۆیەكی گەورە لەنێوان بەرپرسانی گەورەی ئەوروپا و ئەمریكادا هەیە كە هەر یەكەیان دەیەوێت خۆی چارەسەر بۆ ڤایرۆسەكە بدرۆزێتەوە بەهەر بەهایەك بێت بۆ ئەوەی نەكەوێتە ژێر هەژمونی ئەوی دیكەوە، ئێستا جیهان سەرقاڵە بە ڤایرۆسەكەوە و هەر كەسێكی بە تەواوەتی پێكوتەكەی بدۆزێتەوە بێگومان دەبێتە سەرقافلەی جیهان و رابەرایەتیەكی راستەقینە دەكات لەو پرسەدا.

یەكێك لە هەرە هاوكێشە بەهێزەكان كە پەیوەندی بە ڤایرۆسی كۆرۆناوە هەیە، ئەوەیەكە دەوترێت ئەم ڤایرۆسە چەكێكی قورسی و كاریگەرە كە وەك چەكی بایەلۆجی بەكار دێت لە نێوان هەیەكە لە چین و ئەمریكا، ئایا بەراستی ئەمە چەكێكی قورس و كاریگەرە لە نێوان ئەو دوو ولاتەدا یاخود تەنها پروپاگەندەیە و ئەوەی هەیە بریتییە لە ڤایرۆسێك وەك ڤایرۆسەكانی دیكە كە لەماوەی رابردوودا دەیان ملیۆن كەسی كوشتووە.

یۆڤاڵ نوح هەراری، بیرمەندی گەورەی جیهانیی تەمەن 44 ساڵ‌و نوسەری كتێبە پڕ فرۆشەكانی "21 وانە بۆ سەدەی 21"و "مرۆڤی ژیر، کورتەی مێژووی ڕەگەزی مرۆڤ"و "مرۆڤەخودا، کورتەی مێژووی سبەی"، كە بەیەكێك لەگەورەترین بیرمەندانی دنیای ئەمڕۆ دادەنرێت، لەوتارێكیدا كە لەڕۆژنانەی "تایم" بڵاویكردوەتەوە ئاماژە بەوە دەكات سەرەنجام زانست بەسەر ئەم جۆرە ڤایرۆس‌و تەنگەژانەدا زاڵ دەبێت، بەڵام ئەگەر بنەما سەرەكیەكانی ژیانی مرۆڤ بەهێز نەكرێت‌و کار بۆ نەهێشتنی هەژاریی‌و دەستەبەرکردنی سیستەمی تەندروستی بۆ هەموان بەیەکسانی نەک

​دوای ئەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا گەیشتە ئیتاڵیا، بەڵام بەهۆی خەم ساردی بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە و دڵنیاییان لە بەهێزی سیتمی تەندروستی و بەهێزی وڵاتەكەیان لە بەرامبەر هەر نەخۆشیەكدا بەتایبەتی نەخۆشییە گوازراوەكان، ڤایرۆسی كۆڤید -19 بەتەواوەتی تەشەنەی كردو ئێستا هەموو ئیتاڵیای تەنییوە، كە هەندێك سەرچاوە دەڵێن لە ئیتاڵیا كۆڤید -19 لە كۆنترۆڵ دەرچووە و زیانەكانی دەگاتە سەدان هەزار كەس.

دوای ئەوەی ئیتاڵیا بەتەواوەتی باری نا ئاسایی راگەیاند بەهۆی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە، ترسی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە تەواوی ئەوروپا مەترسیەكی گەورەی لەسەر ئەوروپا دروست كردووە و لە ئێستاشدا هەموو وڵاتانی ئەندامی یەكێتی ئەوروپا پلانێكی نوێیان بۆ رووبەرووبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا داناوە ودەیانەوێت ڤایرۆسەكە كۆنترۆڵ بكەن.

زیاتر لە هەفتەیەكە گفتوگۆی توند و كێبركێ توند لە نێوان ئەمریكا و بەریتانیا و ئەڵمیانیا و چەند وڵاتێكی دیكەی گەورەهێزدا هەیە، دەربارەی ڤایرۆسی كۆرۆنا و دۆزینەوەی پێكوتەیەك بۆ كۆرۆنا، هەر وڵاتە و دەیەوێت خۆی پاڵەوانی راستەقینەی سەركەوتن بەسەر كۆرۆنادابێت و خۆی ئەو مژدە خۆشە بە جیهان بگەیەنێت كە پێكوتەی كۆرۆنای دۆزیوەتەوە و بەسەریدا سەردەكەوێت، ئەوە بەدەر لەو قازانجە گەورەیەی كە دەستی دەكەوێت لە فرۆشتنی پێكوتەی كۆرۆنادا.

دوای بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە ئێران و ئیتاڵیا، ئێستا مەترسیەكی گەورە رووی لە ئێران كردووە، ئەویش چۆنیەتی كۆنترۆڵكردنی ڤایرۆسەكە و پەیداكردنی پێداویستی سەرەكی بۆ هاوڵاتیانی وڵاتەكە و هەروەها نەبونی دەرمان و كەرەنتینەی پێویست بۆ توشبوانی ڤایرۆسەكە.

​جێمس جێفریی، بەرپرسی كاروباریی سوریا لە وەزراەتی دەرەوەی ئەمریكا باسیی دۆخی سوریا و ئیدلیب دەكات و دەڵێت: ئێستا دۆخی ئیدلیب ئاڵۆزە و ئەو رێككەوتنەش كە لە نێوان روسیا و توركیادا كراوە، هەمیشەیی نییە، چونكە خواستی روسیا و سوریا بۆ ئاگربەست لاوازە و پێدەچێت تا كۆتایی بەردەوام نەبێت.

سەرەرای ئەوەی بەرپرسیانی هەردوو وڵات باس لەوە دەكەن هەموو هەوڵێكیان داوە بۆ كۆنترۆڵكردن و رووبەرووبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا بەڵام رۆژانە چەندین كەس بە ڤایرۆسی كۆرۆنا دەمرن و بەدەیان كەسیش توشی ڤایرۆسەكە دەبن.

هەرچەندە بە شێك لە گومانەكان باس لەوەدەكەن كە كۆرۆنا ڤایرۆسێكی دەستكردی ئەمریكایە و لە رێگەی ئەو ڤایرۆسەوە دەیەوێت شەرێكی بایەلۆدی بكات و رووبەرووی چین و ئێران ببنەوە، ئەوە لەكاتێكدایە بڵاو بونەوەی ڤایرۆسەكە زیاتر لەو وڵاتانەیە كە دژایەتی ئێران دەكەن و دژی بەرژەوەندیەكانی ئێران كار دەكات وەك چین و ئێران.

رێكخراوی جیهانی تایبەت بە نەوت ناسراو بە ئۆپیك، بۆ ساڵی نوێ لە پلانێكی نوێ رادەگەیەنێت و دەیەوێت بەرهەم هێنانی نەوت بۆ ملیۆنێك و 500 هەزار بەرمیل نەوت كەم بكاتەوە، ئەوەش گەورەترین كەمكردنەوەیە لە ماوەی 15 ساڵی رابردوودا.

​زانكۆی نیشتمانیی ئوستورالیا سەبارەت بە زیانەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا ئامادەکردووەو تێیدا پێشبینی دەکات ڤایرۆسەكە 15 ملیۆن كەس بكوژێ و بڕی 2.3 ترلیۆن دۆلار زیانی ئابووریشی بەدواوەبێ.

ئێستا دۆخێك لە سوریا دروست بووە، كە هەموو لایەنەكان پێیان وایە رێككەوتنی روسیا و توركیا ئەگەر بۆ ماوەیەكیش شەرەكە رابگرێت بێگومان شەرەكەبەشێوەیەكی ریشەیی راناگیردرێت چونكە ئەو دوو وڵاتە ناتوانن بە ئاسانی رێكبكەون لەسەر ئەوەی لە ئایندەدا چی دەگوزەرێت لە نێوان ئەسەد و ئەرۆدغاندا و هەروەها كار لەسەر ئەوە بكەن كە دەیانەوێ چی تر رووبدات لە سوریا .

شەری ئیدلیب یەكێكە لە شەرە درێژخایەنەكان و بەپێی پێشبینی و هەرەشەكانی رەجەب تەیوب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا و لێدوانەكانی بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا بێت، بێگومان شەری ئیدلیب بەئاسانی یەكلای نابێتەوە و ماوەیەكی زۆر دەخانێت، ئەوەش پەیوەندی بەو دۆخەوە هەیە كە لە ئیدلیب روودەدات و هەروەها گرنگی و ستراتیژی ئەو شارەیە بۆ سوریا و هێزە ناوخۆیەكان و هێزە دەرەكی و نێودەوڵەتیەكانیش.

هەڵبژاردنی سەرۆكیایەتی ئەمریكا لە قۆناغەكانی كۆتایی نزیك دەبێتەوە وهەریەكە لە پارتی دیموكرات و پارتی كۆماریەكان،بانگەشەی هەڵبژاردنەكانیان چر تر كردوەتەوە و پەیتا پەیتا لە پاریگایی نیشتیمانی ولایەتەكان كەمپینی گەورەی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی هەردوو پارت بەرێوە دەچێت و دیموكراتەكان خەریكە دەنگی تەواوی خۆیان بۆ جۆ بایدن جێگری سەرۆكی پێشوی ئەمریكا یەكلای دەكەنەوە و دەیكەنە ركابەریی سەرەكی دۆناڵد ترەمپ بۆ سەرۆكی ئەمریكا.

ئێستا یەكێك لەو وڵاتانەی كە گومانی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنای تێدا دەكرێت بە زیاتر گەشە بكات و چەندین ناوچەی بگرێتەوە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكایە، ئەوە لەكاتێكدایە ئێستا ژمارەی توشبوان بەو ڤایرۆسە لە ئەمریكا لە چاو وڵاتەكانی دیكەی دونیا كەمترە، بەڵام لێدوانی بەرپرسانی ئەو وڵاتە و كارە لە پێشینەكان گومانی ئەوە دروست دەكەن كە كۆرۆنا وەك چین و ڵاتەكانی دیكە مەترسی گەورەشی بۆ سەر ئەمریكا دروست كردووە.

ئاڵۆزی سیاسی لە بەشێكی زۆر لە وڵاتانی جیهاندا دروست بووە، بەشێك لە وڵاتانی جیهان بەهۆی ئەوەی كە لە هەوڵبژادنەكاندا دەنگی یەكلا كەرەوە بۆ هیچ حزبێك و هیچ لایەنو هاوپەیمانیەتێك نابێت، هەڵبژاردن دەچێتە قۆناغی دووەم سێیەمیشەوە، ئەوەش كاریگەریی لەسەر كەشی سیاسی وڵاتەكەوە هەیە، ئیسرائیلیش بە هەمان قۆناغدا تێپەری لە ماوەی رابردوودا هیچكام لە بنیامین ناتانیاهۆ و بێنێ گێنتس كە سەركردایەتی دوو بەرەی جیاوازی ئیسرائیل دەكەن نەیانتوانی لە هەڵبژادنەكاندا دەنگی پێوییست بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بەدەست

دوای ئەوەی توركیا هێزێكی زۆری لە سەر سنورەكانی وڵاتەكەی و سوریا كۆكردەوە بە نیازی ئەوەی هێرشێكی گەورە بۆ سەر شاریی ئیدلیب ئەنجام بدات، بەڵام لە لایەن سوریا و روسیاوە بەتوندی وەڵام درایەوە و لە ماوەی رابردووشدا بەدەیان سەرباز لە سوپای توركیا لە سنورەكانی شاریی ئیدلیب لە لایەن روسیا و سوریاوە كوژراون و لەو نێوەندەشدا بۆ ئەوەی ئەوروپا یارمەتی توركیا بدات، توركیا چەندین جار داوای لە ناتۆ كردووە كە هاوكاریی توركیا بكات، بەڵام ناتۆ رەتی كردووەتەوە لەو شەرەدا بەشداریی بكات.

لەماوەی 48 كاتژمێریی رابردوودا بە دانپیانانی سوپا سالاری توركیا، زیاتر لە 100 سەربازی توركیا لە ئیدلیب كوژراون، هەندێك ئاماژەش باس لەوەدەكەن ئەو ژمارەیە زۆر زیاترە ، روسیا ئامادە نییە هیچ سازشێك لەسەر دۆخی ئیدلیب لە سویا بكات و ئەو شارە بۆ رەجەب تەیوب ئەردۆغان جێبهێڵیت و دەڵێت: توركیا دەبێت دەست لەو شارە هەڵبگرێت، بەڵام ئەردۆغان دەڵێت: ئەوان ئامادەنین واز لە ئیدلیب بهێنن و هەموو شتێك لە پێناو پاراستنی سوریەكاندا لە ئیدلیب دەكەن.

هەر لە سەرەتایی سەرهەڵدانی شەریی داعش و شكستی سوپایی عێراق لە بەرامبەر داعشدا، دواتر ڕاگەیاندنی قۆناغی یەكەمی كۆنترۆڵكردنەوەی موسڵ بەهاوكاریی هێزەكانی هاوپەیمانان و سوپای عێراق و پێشمەرگە ئۆپراسیۆنی كۆنترۆڵ كردنەوەی ئەو ناوچانە راگەیەنرا كە داعش كۆنتۆرۆڵی كردبوون، لە پاشانیش ئەمریكا بۆ بەهێزكردنی هێزەكانی پێشمەرگە و سوپای عێراق هاوكاری مادیی و سەربازی ئەو دولایەنە و هەروەها لە سوریاش هاوكاریی هێزەكانی سوریایی دیموكراتی لە رێگەی چەك و پارەوە كرد.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و هاوسەر و زاوا و كچەكەی بەسەردانێكی 36 كاتژمێری لە هندستان بوون، ئەوەش یەكەمین سەردانی سەرۆكێكی ئەمریكایە بۆ وڵاتێكی ئاسیا كە هێندەی پێبچێت و بە درێژایی مێژووی سەرۆكایەتیەكانی ئەمریكا هیچ سەرۆكێك سەردانی هندستانی نەكردووە كە هێندە بمێنێتەوەو بە گرنگییەوە باسی هندستان بكات.

​تاكە كەسێكە بەبێ كێشە كارەكانی ئەنجام دەدات، متمانەپێكراوترین كەسی ئەمریكایە، مەسیحی و جووەكان ومسوڵمانەكان قبوڵیانە، دیموكرات و كۆماریەكان بەیەك چاو لێی دەڕوانن، كاتێك هێرشی موشەكی كرایە سەر بنكەكانی ئەمریكا لە ئەنبار، بەبێ هیچ دوو دڵی وترسێك سەردانی بنكەكەی كرد، دوای چەند رۆژ دواتر ئێران بە موشەكی كروز بۆردونانی كرد

ئێستا یەكێك لە ترسە هەرە گەورەكان لە جیهاندا بریتییە لە ترسی لە توشبون بە ڤایرۆسی كۆرۆنا و ژمارەی توشبوان و ئاماری گیان لەدەستدان و نەخشەی بڵاو بونەوە بەپەلەی ڤایرۆسەكە لەچەند شارو شوێنێك دوو كێشەی گەورەی بۆ خەڵك دروست كردووە، تەواوی شەقام و میدای جیهانی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردووە.

پێكهێنانی حكومەتی نوێ و پشكی لایەنەكانی عێراق یەكێكە لە گەرمترین رۆژەفەكانی شەقامی كوردی، محەمەد عەلاوی دەیەوێت وەك پاڵەوانێكی سەربەخۆ دەربكەوێت و رۆڵببینێت لە چارەسەر كردنی كێشەكانی عێراقدا و حكومەتە فریادرەسەكەشی ببێتە حكومەتی هەموو لایەنەكانی عێراق.

تادێت دۆخی ئیدلیب و ئاڵۆزی نێوخۆی و نێودەوڵەتیەكانی سوریا و پرسی ئیدلیب زیاتر پەرەدەسەنێت، و گرژیەكانی نێوان ڤلادمێر پۆتین سەرۆكی روسیا و رەجەب تەیوب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا بەهۆی هێرشەكانی ئەو وڵاتەوە و بۆسەر شاریی ئیدلیب روو لە زیاد بوون دەكات.

سەرەرای ئەوەی نیزكەی دوو دەیەیە بزوتنەوەی توندرەوی چەكداری تاڵیبان لەگەڵ ئەمریكادا لە شەڕدایە بەڵام لە ئێستادا ماوەی چەند مانگێكە گفتوگۆی چڕ لە نێوان ئەو دوو لایەنەدا هەیە و پێدەچێت بكەونە رێكەوتنی بنبەست و كۆتای بە ناكۆكی و كوشتنی نێوانیان بهێنن.

دوای ئەوەی قاسم سولەیمانی لە لایەن ئەمریكاوە كوژرا و بنكەی سەربازی ئەمریكا عەین ئەسەد لەلایەن ئێرانەوە بەموشك بۆردومانكرا دواتر شیعەكان لە پەرلەمان پڕۆژەی دەركردنی هێزە بیانیەكانی لە عێراقدا پەسەند كرد، لە ئێستادا ئەمریكا لە ڕێگەی ناتۆوە دەیەوێت دووبارە لە عێراقدا رۆڵێكی گەورە ببینێت و دووبارە كۆنترۆڵی دۆخی عێراق بكەنەوە.

ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا وەك یەكێكی دیكە لە پڕۆژەكانی بواری سوپای وڵاتەكەی بڕیاری دروستكردنی هێزی شەشەمی دا كە بریتییە لە هێزێكی رێكخراوی ڕاهێنراوی سیتماتیكی سەر بە سوپا لە بۆشای ئاسماندا كاردەكات و بەم نزیكانەش چەند یەكەیەك لە سوپاكە لە بۆشای ئاسماندا جێگیر دەكرێن، كە چەندین ئەركیان لەسەر شانە.

​تادێت ئاڵۆزیەكانی نێوان روسیا و توركیا لە سوریا لە بارەی ئدلیب و هێرشەكانی توركیا بۆ سوریا نیگەرانی زیاتری لێدەكەوێتەوە و روسیا بەتەواوەتی لە توركیا نیگەرانە و چەندین جار لە لایەن كرملنە وە هۆشدار دراوەتە توركیا كە بەهەنگاوەكان و كردارەكانیدا بچێتەوە.

ئێستا دروست 80ساڵە فیلیمی ئەنیمەیشنی تۆم و جێری كاردەكات و لەماوەی ئەو ساڵانەی تەمەنیشیدا بە شێوازی ڕەش وسپی و تا كوالیتی بەرزی شەش ڕەهەندی بەرهەمەكانی نیشانی جیهان داوە یەكێكە لە پر بینەرترین ئەفلامكارتۆنەی جیهانیەكان.

هەر لەسەرەتای سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكان و ئاڵۆزیەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران لە عێراقدا و هێرشە موشەكیەكانی ئێران بۆ سەر بنكەی عەین ئەسەد و هەروەها بڕیاری دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق لە لایەن شیعەكانی عێراقەوە، ئەمریكای بەتەواوەتی نیگەران كردووە چەندین جار پەیامی توندی داوەتە لایەنە عێراقیەكان و هەرێمی كوردستانیشی لە چەند پرسێكی گرنگ ئاگادار كردوەتەوە.

یەكێك لە هەرە خەڵاتە مێژووییە گرنگەكانی جیهان بۆ بواری سینەما لە شاری لۆس ئەنجلوسی ئەمریكا ولە هۆڵە قەشەنگ و ڕازاوەكانی هۆڵیود بە ڕاخستنی فەرشی سور بەرەبەیانی ڕۆژی دووشەممە دەستی پێكرد.

سەرەڕای ئەوەی گورزی كوشندەی ئابوری بەر كۆماری ئیسلامی ئێران گەیشتووە و لە دوای كوشتنی قاسم سولەیمانی فەرماندەی باڵای فەیلەقی قودس و هێرشە موشەكیەكەی ئەو وڵاتە بۆسەر بنكەی سەربازی عەین ئەسەدی ئەمریكا لە عێراق، هیچ لێدوانێكی توند لە نێوان ئێران و ئەمریكا دژی یەكتر نەبووە، ئەوە لەكاتێكدایە ئێران هەر لەسەر پەیامەكەی خۆی سورە و دەیەوێت ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی سوریا و عێراقدا دەربكات.

​هەر لەسەرەتای كەمپینی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمریكادا، نانسی پیلۆسی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا (كۆنگرێس) ، دۆناڵد ترەمپ كاندیدی ئەوكاتەی پۆستی سەرۆكایەتی ئەمریكا دژی یەكتر وەستانەوە و چەندین لێدوانی توندیان دژیی یەكتردا و ئەو لێدوانانەش گەیشتن بەڕادەیەك كە ڕۆژ نەبوو هەردوولا تویت دژی یەكتر نەكەن و یەكتر بە كاریی نایاسایی تۆمەتبار نەكەن.

​لەدوای وتارەكەی دۆناڵد ترەمپ لە كۆنگرێس، و بەماوەیەك پێشتریش ئاڵۆزیەكانی نێوان ئێران و ئەمریكا تاڕادەیەك هێور تر بونەوە، هیچ لێدوانێكی توند لەنێوان ئەو دوو لایەنەدا رووینەداوە، لەلایەكەوە ترەمپ دووبارە داوای گفتوگۆ دەكات لەلایەكی تریشەوە ئێران هیچ لێدوانێكی تازەی لەسەر ئەو پرسەنییە، ئەگەریش لە لایەن هەردوولاوە چەند قسەیەك هەبێت بە ئاڕاستەی دروستكردنی گفتوگۆیە، بەڵام دوای رووداوەكانی ئارامكۆ و بنكەی عەین ئەسەد هیچ ئاڵۆزیەك لە نێوان ئەو دوولایەنەدا رووینەداوە.

بەدەموو چاوێكی بێزەردەخەنەوە لەنێو ئەندامانی كۆنگرێس دەركەوت، وەك هەمیشە كۆمپیتەرەكەی كۆشكی سپی مایك پێنس لە پشتیەوە بەسەری سپەوە چەپڵەی بۆ لێدەدا، ركابەرە سەرسەختەكەشی نانسی پیلۆسی بەدەم زەردەخەنەوە چەپڵەی بۆ لێدەدا، بەڵام رەفتارەكانی پێشوی نانسی هەرگیز لە بیرەوەری ترەمپدا ون نەبوون بۆیە ئامادە نەبوو تەوقەی لەگەڵ بكات و كاتێكیش وتارەكەی تەواو كرد هیچ گرنگیەكی بە سەرۆكی كۆنگرێس نەدا و تەنانەت سوپاسیش نەكرد و 80 خولەك قسەی كرد بەبێ ئەوەی باسی لێپرسینەوەكەی بكات.

لەكاتی دەستپێکردنی خەڵاتەکانی ئۆسکاردا لە ساڵی 1929وە، هونەرمەندان و فیلم دروستکەرانی هۆلیود، بەردەوام ئەو بۆنەیەیان بەکار هێناوە، تاوەکو دووبارە ڕای خۆیان دەربارەی ئەو بابەتانە دەرببڕن کە فیلمەکانیان باسی لێوەدەکات و پەیام و هەڵوێستی خۆیان دەربارەی کێشەیەکی دیاریکراو بخەنە ڕوو. ئەوەش واتە ئەوەی ئەم خەڵاتە، تەنها بۆنەیەک نیە بۆ بەخشینەوەی خەڵات، بەڵکو سەکۆیەکە، تێیدا پەیامی گرنگ و کاریگەر دەگەیەندرێت، دەربارەی سیاسەت و ژینگە و مافی مرۆڤ و کێشەمرۆڤایەتیەکانی وەک ڕەگەزپەرستی و بوونی مافی یەکسان ب

یەكێك لەو سەرۆكانەی ئەمریكا كە بەكاریگەرترین و بەهێزترین سەرۆك دادەنرێت لە مێژوی ئەمریكادا ئەبراهام لینكۆڵنە، كە توانی بەشێكی زۆر لەیاسا و سیستمی وڵاتەكەی بگۆڕێت و چەندین كاری گەورە بۆ ئەمریكا بكات، كە تا ئێستاش ئەمریكیەكان شانازی پێوەدەكەن، بەڵام ئەو سەرۆكە لە ماوەی تەمەنیدا توشی چەندین شكستی گەورە بوەتەوە، بەڵام هەر شكستێك بۆ ئەبراهام بوو بەوانەیەكی سیاسی و كۆڵی نەدا تا بوو بەسەرۆكی ئەمریكا.

​دوای ئەوەی دۆناڵد جەی تەرمپ و بنیامین ناتانیاهۆ لە كۆشكیی سپی پڕۆژەی گرێبەستی سەدەیان بۆ چارەسەری كێشەكانی عرەب ئیسڕائیل ڕاگەیاند، بڕیارە بەهۆی ئەو پڕۆژەیەوە بەشێكی زۆر لە كێشەكاین فەڵەستین و ئیسڕائیل لە پرسی كەرتی غەزە و چەند پرسێكی تردا چارەسەر بكات.

​یەكێك لە دە سەرمایەدارە گەورەكانی جیهان، سەرمایەكەی بەقەدەر سەرمایەی بەشێكی دانیشتوانی سەر زەوییە، كاریگەرترین كەساسەتی سیاسی و ئابوریی ئیسڕائیلە، لە دوو پایتەختی كۆماری گەورەی وەك واشنتن و تێل ئەڤیڤ بڕیاردەدات و هەر بڕیارێك بیەوێت بە ئارەزویی خۆی لە ئیسڕائیل و ئەمریكا دەیگۆڕێت، تاكە جولەكەیەكە هەموو شتێكی كردوەتە قوربانی خاك و گەلەكەی.

پرسی لێپرسینەوە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكاوە (كۆنگرێس) ەوە زۆر بە زووی ئاراستەی ئەنجومەنی پیران( سینات) كرا و، ماوەی چەند ڕۆژێكە سیناد بەردەوامە لە لێكۆڵینەوە كردن لە دۆناڵد جەی ترەمپ و سەرۆكیش داواداەكات لێپرسینەوەكەی بەزوترین كات تەواو ببێت و هەموو لایەنەكان ئەو راستیە بزانن كە سەرۆك بێ كێشە و بێترسە، و هەمو رۆژێكیش چەند تویتێك لەسەر ئەو پرسەدەكات و دەستی تۆمەت و گاڵتە جاڕی بۆ دیموكراتەكان و نانسی پیلۆسی سەرۆكی كۆنگرێس ڕادەكێشێت.

​لەدوای ئاڵۆزیەكانی عێراق و كوشتنی قاسم سولەیمانی، هێرشە موشەكیەكانی ئێران بۆ سەر بنكەی سەربازی عەین ئەسەد لە عێراق، هەروەها بڕیاری پەرلەمانی عێراق سەبارەت بەدەركردنی هێزە بیانیەكان لە عێراق، كە مەبەست لێی دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا بوو ، ئەمریكا گەرمتر و ورت تر بیر لە هەرێمی كوردستان دەكاتەوە، و باس لەوە دەكرێت كە ئەمریكا دەیەوێت لە هەرێمی كوردستاندا وەك بەدیلێك بۆ عێراق پێگەی سەربازی و سیاسی خۆی بەهێز تر بكات.

​تادێت ئاڵۆزیەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و سوریا چڕتر دەبێتەوە، و بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی كە هێزی ئەمریكیان تێدایە و ئێران دەیەوێت هەژموونی سەربازی و سیاسی خۆی تێدا بهێڵتەوە و لە ڕێگەی هێزە بندەستەكانیەوە دەیەوێت لە چەند وڵاتێكی ناوچەكە هێزەكانی ئەمریكا بكاتە دەرەوە.

​دوای كۆتایی هاتنی شەڕی داعش لە سوریا و ڕۆژئاوای كوردستان، سوپای ئەمریكا و ڕوسیا لە ناوچە نەوتیەكانی ئەو وڵاتە بەتایبەتی دێرەزور و حەسەكە بەبەردەوام دەسوڕێنەوە و دەورییەی جۆری لە ناوچە نەوتییەكان ئەنجام دەدەن و لێدوانی جیایاش سەبارەت بە كێڵگەنەوتیەكان و سەروەت و سامانی سوریەكان دەدەن

​دوای ئەوەی ئێران هێرشی موشەكی كردە سەر بنكەی سەربازی عەین ئەسەد لە ئەنبار، پرسێكی گرنگ كەوتە بەرباس و گفتوگۆی سەربازیەوە لە عێراقدا، ئەوەش ئەوەیە ئایا عێراق هیچ سیستمێكی بەرگری هەیە كە بتوانێت بەرگری لە خۆیی بكات؟، وە ئایا ئەمریكا كە لە عێراقدایە هیچ سیستمێكی بەرگری تایبەت بەخۆی هەیە كە بتوانێت پارێزگاری لەخۆی بكات؟

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا, لە گوندی داڤۆس وتارێكی پێشكەش كرد و باسی گۆرانكاریە ئابوریەكانی جیهان و ئەمریكای كرد، كە لەماوەی دوو ساڵی سەرۆكایەتیدا توانیویەتی جیاواز لە سەرۆكەكانی دیكەی ئەمریكا ، وڵاتەكەی لەرووی ئابوریەوە بەهێز تر بكات و ئابوریەكی زۆر باشی لەگەڵ جیهاندا هەبێت.

​ئێران ئامادە نەبوو تەرمی قاسم سولەیمانی بنێژێت، هەتا تۆڵەی كوشتنەكەی نەكاتەوە، هەر لەبەر ئەوەبوو كاتیان بە ناشتنی تەرمەكەوە دەكوشت، سەر ئەنجام دوای ئەوەی تەرمەكە گەیشتە زێدی لە دایكبونی و لەگەڵ هاتنی نیوەشەو بەكاتی هەرێمی كوردستان چەندین موشەكی ئاراستەی بنكەكانی ئەمریكا لە عێراق كرد.

دوای ئەوەی ئێران لە رێگەی موشەكی بالستیەوە هێرشی كردە سەر بنكەی سەربازی عەین ئەسەد لە ئەنبار و بەهۆی ئەو هێرشەوە هیچ كەس بریندار نەبوو وە هیچ كوژراوێكیشی لێنەكەوتەوە، ئێواریی ئەمرۆ بەكاتی هەرێمی كوردستان دۆناڵد ترەمپ وتارێكی پێشكەش كردو ڕایگەیاند: ئەوان لە ئێران ناترسن و باوەشی ئاشتیان بۆ ئێران كردوەتوە و دەیانەوێت ئێران لە خۆشگوزەرانیدا بژین.

​ئاڵۆزیەكانی نێوان عێراق و ئێران لەسەر خاكی عێراق، تادێت زیاتر دەبێت و هەموو لایەك لە خەمی ئەوەدان خۆیان لەو ئاڵۆزیە بپارێزن و شەرەكە لە خۆیان دور خەنەوە، كاتێك پەرلەمانی عێراق كۆبوەوە، بۆ ئەوەی بڕیار لەسەر دەركردنی هێزەبیانیەكان لەسەر خاكی عێراق بدات ، هەموو لایەك نیگەرانیەكی ڕاستەقینەی لێنیشت بەوەی ئەگەر ئەمریكا و هێزەكانی هاوپەیمانان لە عێراق بكشێنەوە دۆخەكە بە كوێ دەگات، ئێران چۆن عێراق دەكاتە سەكۆی موشەكی بۆ خۆی.

​ئەندامێكی دەزگای هەواڵگری روسیا ناسراو بە (كەی جی بی) نهێنی كارە سەیرو سەمەرەكانی دژی موسوڵمانانی چیچان دەگێڕێتەوە، كەچۆن لە مۆسكۆ و سانپترسبۆرگ و چەند شارێكی تریی روسیا تەقینەوەیان كردووە و تاوەنەكەشیان خستوەتە ئەستۆی مسوڵمانەكانی چیچان و دواجار هەر خۆیان هێرشیان كردوەتە سەر پیاوەكانیان و سەریان بڕیون و دەستدرێی سێكسیشیان كردوەتە سەر ژنەكان و كچەكانیان.

​ئاڵۆزییەكانی عێراق و ددان تیژكردنەوەی ترەمپ و ئایەتوڵڵا خامنەیی بەرامبەر یەکتری، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەکەی خستووەتە بەردەم ئایندەیەکی تاریکەوە کە تەقینەوەی لە ئانوساتدایە.

ئاڵۆزیەكانی نێوان ئێران و ئەمریكا بەهۆی كوشتنی جەنراڵ قاسم سولەیمانیەوە و هەروەها هێرشە بەردەوامەكانی ئەمریكا بۆ سەر بنكە و بارەگا و سەركردەكانی حەشدی شەعبی تادێت زیاتر دەبێت و لە ئێستاشدا هیچ هیوایەك بۆ گفتوگۆی نێوان ئەو دوو وڵاتە نەماوەتەوە، هەر چەندە لە ماوەی رابردوودا سویسرا و یابان ڕۆڵی گەورەیان بینی بۆ ئەوەی ئێران و ئەمریكا بچنە گفتوگۆی راستەوخۆوە.

ئەمرۆ، هەموو لایەك بە هەواڵی كوشتنی گەورە جەنرالێكی ئێرانی لە عێراق پێیان خستە رۆژێكی نوێوە، ئەم رووداوە تەنها بە كوشتنی قاسم سولەیمانی كۆتای نایەت، بەڵكو سەر دەكێشێت بۆ رووداوێكی تری گەورەترو هەموو لایەك ترسی ئەوەیان لێ نیشتوە كە پێدەچێت دۆخەكە بەرەو شەرێكی گەورە سەر بكێشێت.

​باڵوێزخانەی ئەمریكا لە عێراق یەكێكە لە گەورەترین باڵوێزخانەكانی ئەمریكا لە جیهاندا، ئەمریكیەكانی زۆر بەگرنگیەوە باسی لێوەدەكەن كە ڕاستەوخۆ لینكی پەیوەندی بە كۆشكی سپی و پنتاگۆن و وەزراەتی دەرەوەی ئەمریكا هەیە و سەركۆنسوڵەكەش دەسەڵاتێكی بەهێزتر و گەورەتری لەسەر جەم كونسوڵەكانی دیكەی ئەمریكا لە جیهاندا هەیە.

گرژی و ئاڵۆزیەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران لە عێراق، تادێت چڕتر دەبێتەوە، لەلایەك ئێران لە ڕێگەی حەشدی شەعبی و كەتیبەكانی حزبوڵاوە هێرش دەكاتە سەر كۆنسوڵخانە و بنكە سەربازیەكانی ئەمریكا لە عێراق، لە لایەكی تریش ئەمریكا هێرش دەكاتە سەر بنكە و بارەگاكانی حەشدی شەعبی لە عێراق و بە فرۆكە بۆردمانی حەشارگە نهێنیەكانی ئێران لە عێراقدا دەكات.

كوشتنی بەڵێندەرێكی سەربازیی ئەمریكی لە بنكەی سەربازیی كەی وەن لە كەركوك، ئاڵۆزییەكی گەورەی لێكەوتووەتەوە و بەرپرسانی باڵای پنتاگۆن پەنجەی تۆمەت بۆ ئێرانییەكان ڕادەكێشن و دەڵێن: دەبێ ئێران باجی هەڵەكانی لە عێراق و سوریا بدات.

​هەرلەسەرەتای ئاڵۆزیەكانی سوریاوە كورد لەو وڵاتەدا توانی پێگەیەكی بەهێز بۆ خۆی دروست بكات و ڕۆڵێكی گەورە ببینێت و چاوی جیهان بۆ خۆی و هێزەكەی ڕابكێشێت، ئەوەش وایكرد زیاتر چاوەكان لەسەر كورد بن، لەگەڵ ئەوەی كە هێزێكی گەورەی هەبوو بۆ رووبەرووبونەوەی هێزە توندرەو شەركەرەكانی سوریا، بەڵام یەكێك لە هەرە كێشە گەورەكانی كورد بەدرێژایی مێژوو نەبونی یەكڕیزی و یەكتر قبوڵ نەكردنیان بووەة ئەمە بۆ هەرموو پارچەكانی دیكەی كوردستانیش ڕاستە و دروستە، كورد لە سوریا توشی هەمان كێشە بویەوە لە ماوەی ڕابردوودا، هەر

​بەشێكی زۆر لە كێڵگە نەوتیەكانی سوریا، دەكەونە ژێر دەست و ناوچەكانی هەژموونی كوردەوە، ئەوەش شانسێكی باشە بۆ ئەوەی وەك كارتی فشار لە سەر وڵاتانی ناوچەكە و جیهان بەكاری بهێنن، تا بتوانن پێگەيان بە بەهێزی بهێڵنەوە.

یەكێك لە هەرە چەمكە دیموكراسیەكان، كە ئەمریكایەكان شانازی پێوەدەكەن، پابەندبونی وڵاتەكەیانە بە هەڵبژاردن و جێبەجێكردنی پرێنسیپەكانی دیموكراسییە، لەدوای دامەزراندینی ئەمریكاوە، هەموو هەڵبژاردنەكان لەكاتی خۆیدا ئەنجامدراون، و گەورەتین كێبڕكێ لە نێوان پارتی كۆماریی و دیموكراتەكاندا هەبووە، سەرەڕای چەندین هەڵبژاردنی گرنگی لاوەكی وەك هەڵبژاردنی شارەوانی و ئەنجومەن و بەشەكانی دیكە سێ هەلبژاردن لە ئەمریكا زۆر گرنگە ئەوانیش هەڵبژاردنی ( سەرۆكی ئەمریكا و هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و هەڵبژاردنی ئەنجومە

دوای ئەوەی گۆنگرێسی ئەمریكا، بەهەوڵی سەرۆكی كۆنگرێس، نانسی پیلۆسی توانرا ، بڕیار لەسەر لێپرسینەوە لە دۆناڵد ترەمپ بخاتە بەردەم ئەنجومەنی پیران، وابڕیارە لە دوای ساڵی نوێ و لە 2020 دا ئەنجومەنی پیران، دەس بەلێكۆڵینەوە لە دۆناڵد ترەمپ بكات، و بەوردی كۆنگرێس قسە لەسەر شكاندینی یاسا یاخود خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات لە لایەن سەرۆكەوە بكات.

كۆماری ئەمریكا ، وڵاتێكی فێدراڵە کە لە پەنجا ویلایەت و یەک ھەرێمی فێدراڵ پێکھاتووە، زۆربەی خاکی ئەم وڵاتە لە ناوەندی ئامریکای باکووردایە، واشنتنن دی سی (ھەرێمی پایتەخت)ە‌ ، لە نێوان ئوقیانووسەکانی ئاتلانتیک و پاسیفیکدا ھەڵکەوتوون و لە باکوورەوە لەگەڵ کەنەدا و لە باشوورەوە لەگەڵ مەکسیکدا ھاوسنوورە، ویلایەتی ئالاسکا لە باکووری ڕۆژاوای کیشوەری ئامریکای باکووردایە و ویلایەتی ھاوایی کۆمەڵە دوورگەیەکە لە پاسیفیکی ناویندا.

زیاتر لە دوو ساڵە ئاڵۆزی گەورە لە نێوان ئەمریكا و توركیادا هەیە، پێدەچێت سەربكێشێت بۆ رووبەرووبونەوە بەشێوەیەكی جیاوازتر و بگاتە ئەوەی ئەمریكا، هەموو ڕێگایەك بگرێتەبەر بۆ ئەوەی توركیاش وەك ئێران سزابدات و لە رووی نێودەوڵەتیەوە گۆشەگیری بكات.

ئەمریكا كە وەك زلهێزێكی گەورە، خۆی نیشانی هەموو جیهان دەدات، خاوەنی سوپایەكی زۆر گەورەیە كە زۆرترین و گەورەترین بودجەی وڵات و هەروەها سەرمایەی مرۆی بۆ بەكار دەهێنێت، ئەوەش وایكردووە ئەو سوپایە لە ئاستی جیهاندا یەكەم سوپا بێت و هەروەها لە توانایدابێت رووبەرووی هەر مەترسیەكی گەورە ببێتەوە كە روو بكاتە وڵاتەكەی و هاوپەیمانەكانی.

لە سەرۆكایەتی ئەمریكادا، چەندین كەسایەتی گرنگ هەبوو، كە گۆڕانكاریی ڕیشەییان لە مێژوو شارستانیەت و ئەدەبیات و سیاسەتی ئەو وڵاتەدا كردووە، لەسەرەتای دامەزراندنی ئەمریكادا ئیبراهم لینكۆڵن ڕۆڵێكی زۆر گەورەی هەبوو لە دامەزراندنی دەستور و یاسادا لەو وڵاتە و توانی وڵاتەكە بەسیستماتیكی دەستوری بكات، لە سەدەی نوێدا ئەمریكا چەند گۆڕانكاریەكی ڕیشەی لە سەرۆكایەتی وڵاتەكەیدا كردووە، كەبریتین لە باراك ئۆباما و دۆناڵد ترەمپ دوو سەرۆكی جیاوازی ئەمریكا بوون، كە توانیان ئەمریكا ببەنە قۆناخێكی نوێوە و ئێستاش هیلار

ئێستا ئەمریكا لە جیهاندا وەك هێزێكی گەورە دەست نیشاندەكرێت، لە رووی ئابوریی و لە رووی سەربازی و سیاسیەوە، ئەوەش وایكردووە وەك قودبەیەكی گەورە لە جیهاندا مامەڵە بكات، جیهان بە چاوێكی تر دەڕوانێتە ئەمریكا، ، خاوەنی یەكەمین ئابووری و سوپای جیهانە، كۆی داهاتی گشتی نیشتمانی ساڵانەی ئەمریكا دەگاتە 18.555 ملیارد دۆلار، ئەوەش واتە گەورەترین بازاڕی جیهان پێكدەهێنێت، ئەم ئابوورییە بەهێزەش، سوپایەكی بەهێز پارێزگاری لێدەكات، كە بە بەهێزترین سوپای جیهان دێتە ژماردن، كە لەمێژووی مرۆڤایەتیدا، سوپای هێندە بەهێ

دوای دۆزینەوەی ئەمریكا و ئەو شەڕو ئاڵۆزیانەی كە هەبوون لە ناو خاكی ئەمریكادا و لە دوای ئەوەی ئەمریكا توانی سەركەوتنێكی گەورە لە بواری سیتم و بەڕێوەبردنی خۆی دروست بكات و لەماوەی 227 ساڵی ڕابردوو ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا هەتا ئەمڕۆ 45 سەرۆكی هەبووە و لە توانایدا بووە زۆرترین دەستاودەستكردنی دەسەڵات بە هۆیەوە ببنێت و بەشێكی زۆر لە سەرۆكەكانی ئەمریكا بۆماوەی هەشت ساڵ سەرۆكی ئەو وڵاتە بوون.

لە شەڕی جیهانی یەكەم و جەنگی جیهانی دووەمدا، ئەمریكا توشی چەند كارەساتێكی گەورە بوو، كە بووە هۆی ئەوەی ئەو وڵاتە لە ڕووی ئابوری و سیاسیەوە گۆڕانكاری بەسەردابێت و توشی كاولكاری گەورە ببێت، لەلایەكی تریش دەروازەیەكی نوێ بوو بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بكەوێتە سەر سیستمێكی نوێ و گەورە كە ئەمڕۆی لەسەر بونیاد ناوە، لەلایەكی ترشەوە جەنگ كاولكاریەكی گەورەی لەو وڵاتەدا دروستكرد، بووە هۆی ئەوەی گۆڕانكاری ڕیشەیی لە ئەمریكادا لەسەر جەم سێكتەرە جیاوازەكاندا دروست ببێت.

یەكێك لەو ولاتە زلهێزانەی جیهان، كە هەژمونی سیاسی و ئابوری و سەربازی و بەسەر هەموو جیهانەوە هەیە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكایە، كە خاوەنی سیاسەتێكی گەورەیە لە هەموو بوارە جیاكاندا و كۆنترۆڵی جیهانی كردووە و بە بەهێزترینی هەموو جیهان دادەنرێت، دەیەوێت تا كۆتایی جیهان وەك حاكمی سەر زەوی بمێنیتەوە و كار لەسەر ئەوە دەكات جیهان لە شێوەی گوندێكی بچوكدا بخات ژێر ركێفی خۆی، ئەم ڕاپۆرتە بەدواداچونێكی وردە لەسەر ئەمریكا ناسی بەشێوەیەكی شیكاری زۆر ورد، دەربارەی سیاسەت و چەك و سوپا و هەروەها تەواوی ئەمری