05:27 - 06/06/2022
دۆسیه‌ی ئاو و ئاڵنگارییه‌كانی به‌رده‌می
دکتۆر کەریم وەحید_وه‌رگێڕانی زه‌مه‌ن به ده‌ستكارییه‌وه
ڕووبارەکانی دیجلە و فورات و لقەکانیان سەرچاوەی سەرەکی ئاوی عێراق پێکدەهێنن، کە ڕێژەی ساڵانەی ئاوی ڕووباری دیجلە و لقەکانی (زابی گەورە، زابی بچووک، عوزێم، دیالە) لە ساڵی ١٩٧٥دا گەیشتە ٤٩.٤ ملیار مەتر سێجا.
هاوكات ڕێژەی ئاوی ساڵانەی ڕووباری فورات گەیشتە نزیکەی 30.3 ملیار مەتر سێجا، واتە تێکڕای ئاوی هه‌ردوو دوو ڕووبارەکە و لقەکانیان، گه‌یشته 79.7 ملیار مه‌تر سێجا.
لە ساڵی ٢٠٠٨دا ئاستی ئاوی فورات گەیشتە ١٩.٦ ملیار مەتر سێجا و تێکڕای حەوزی دیجلە گەیشتە ٣٠ ملیار مەتر سێجا، واتە کۆی گشتی ئاوی هه‌ردوو رووباره‌كه ٤٩.٦ ملیار مەتر سێجا بوو، له كاتێكدا كۆی پێداویستی ئاو گەیشتە ٦٦ ملیار مەتر سێجا.
پێشبینی دەکرێت ئەم کەمبوونەوەیە لە ساڵانی داهاتوودا زیاتر بێت، کاتێک سیستەمی بەنداوه‌كانی پڕۆژەی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ (GAP) لە تورکیا تەواو دەبێت.
نزیكەی 68%ی ئاوی حەوزی رووباری دیجلە و 97%ی ئاوی رووباری فورات لە دەرەوەی عێراقەوە دێت (توركیا، سوریا، ئێران) و لە ئەنجامی پەرەسەندنی بەكارهێنانی ئاو لەو وڵاتانەدا (دامەزراندنی پرۆژه‌ی ئاودێری و عەمباركردن) و لە غیابی ڕێککەوتن کە پشکی هەر وڵاتێک لە ئاو دیاری بکات و ئەو ڕاستییەی کە عێراق وڵاتی خوارەوەیه، بۆیە، دەیخاتە دۆخێکی ئاڵۆزه‌وه.
ئاڵنگارییه‌كان:
لە ساڵی 2015 كاركردن له دیراسه‌ی ئینگلیزی و ڕووسی ڕاگیرا و مەنهەجێکی نوێ بۆ بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانی ئاو سەپێندرا لە ژێر ناوی دیراسه‌ی ستراتیژی بۆ سه‌رچاوه‌كانی و ئاو و زه‌وی و شێ له عێراقدا، بۆ (2015 — 2035) پەسەند کرا.
بۆ دانانی سەقفێک بۆ سه‌رچاوه‌كانی ئاوی گریمانەیی (35 ملیار مەتر سێجا/ساڵ) و بەرزکردنەوەی کارایی ئاودێری بۆ 85% بە گرتنەبەری شێوازی ئاودێری مۆدێرن و ڕێکخراو (کەناڵە داخراوەکان و سیستەمی ئاودێری و دڵۆپاندن) به ئامانجی چڕی کشتوکاڵ بەڕێژه‌ی 115% له شێوازە تەقلیدییەکان. پابەندکردنی حکومەتی عێراق بە تەرخانکردنی ساڵانە چوار ملیار دۆلار بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی کەرتی ئاودێری.
دوای ئەوەی ئێرانییەکان سەرجەم ده‌ستیان به‌سه‌ر سه‌رچاوه‌كانی ئاودا گرت و تورکیا 70%ی سه‌رچاوه ئاوییه‌كانی عێراقی گرته‌وه، نە سەقفی داهاتی گریمانەیی کە لە پلانەکەدا ئاماژەی پێکراوە و نە بڕی چوار ملیار ساڵانە بۆ پەرەپێدانی کەرتی ئاودێری ته‌رخاننه‌كرا.
بەردەوام بوون لەسەر پەسەندكردنی ئەم توێژینەوەیە بەبێ نوێكردنەوە یان قەبارەدانان دەبێتە هۆی پیسبوونی ئاوی هۆڕه‌كان بەهۆی نەبوونی ئاوی پێویست بۆ بوژاندنه‌وه‌یان و ئه‌وه‌ش ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی تا ساڵی 2035 به بیابانبوون بگاته سنووره‌كانی به‌غدا.
پێویستی بە وەستانێكی نیشتیمانی هەیە كە تیایدا پسپۆڕانی عێراق لە هەموو بواره‌كان كۆببنەوە بۆ شیكردنەوەی دۆخی ئاوی وڵات لە ژێر رۆشنایی كه‌مبونه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌كان و دانانی پلانی دەستبەجێ و ستراتیژی بۆ چارەسەركردن و هەوڵدان بۆ بەدیهێنانی له ژێرناونیشانی (ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ ئاو) .
ئەو قسانەی لەم ڕۆژانەدا ده‌كرێن سەبارەت بە گۆڕانی كەشوهەوا و خواستی گەیشتن بە ڕێككەوتن لەگەڵ توركیا و ئێرانییەكان، پاساوێكی بێ سودن و خۆڵكردنه چاوی خه‌ڵك بۆ تێكدانی هەوڵە نێودەوڵەتیه‌كان بۆ چارەسەركردنی مەترسییەكە (كەم ئاویەكە ) کە هەڕەشە لە داهاتووی عێراق دەکات بەو پێیەی مەترسیدارترە لە داعشی تاوانبار.
چالاككردنی پرۆژه‌ی به‌نداوه‌كانی پێشتر پلان بۆ داڕێژراون وه‌ك (به‌نداوی ته‌قته‌ق و به‌غدادی و مه‌نده‌وا و با‌كرمان) و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی كاركردن له‌سه‌ر پرۆژه وه‌ستاوه‌كانی به‌نداوه‌كانی (بێخمه و به‌نداوی بادوش) بۆ زیادكردنی توانای كۆكردنه‌وه و ڕێكخستنی 33 ملیار مه‌تر ئاو سێجا/ .
7- بیرکردنەوە لە بەکارهێنانی سیستەمی ساردکردنەوەی کراوە بۆ ئەو وێستگە هەڵمانەی کە ئێستا کاردەکەن، و گۆڕینیان بە سیستەمی ساردکردنەوەی خولی داخراو میکانیکی و دووركه‌وتنه‌وه لە بەکارهێنانی ئاوی ڕووبارەکان بۆ مەبەستی پیشەسازی.