12:27 - 20/04/2021
ئاسایشی عیراق لەنێوان ململانێ ناوخۆیی و دەرەكییەكاندا
پرسی ئاسایش و سەروەری
عیراق، لە دوای پڕۆسەی ئازادییەوە، یەکێک بووە لە پرسە گرنگ و کێشە لەسەرەکان،
بەڵام لەگەڵ تێپەڕبوونی کات و شەڕی تیرۆر ئاسایشی ئەو وڵاتە هێندەی بۆتە پرسێکی
سیاسی لە نێوان وڵاتانی رکابەر لە عیراق، نەبۆتە پەرۆشییەک بۆ بەهێزکردنی دۆخی ئەمنی
وڵاتەكە، هێندەی لە بیری ئەوەدا بوون خۆیان براوەبن لە بیری ئەوەدا نەبوون چۆن
وێرانیەكانی دوای جەنگەكانی كەنداو -
1980-1988، گەردەلوولی تۆڵە1991 ، پرۆسەی ئازادیی 2003 و دواجاریش پەیدابوونی داعش
لە 2014 چارەسەر بكەن و عێراق بكەنەوە بە عێراقەكەی جاران .
دۆخی ناجێگیریی عێراق
بووتە جێگەی سەرنجی هەمووان، پسپۆڕانی بواری ئەمنی لە عیراق، سێ هۆکار بە نا
جێگیری دۆخی ئەمنی ئەو وڵاتە دەزانن و پێیان وایە ئەم هۆكارانەی خوارەوە هۆكاری
سەرەكی نا سەقامگیریی وڵاتی عێراقن لە هەموو لایەكەوە:
1-شەڕی تیرۆر، بەو پێیەی كە عێراق ڕووبەڕووی دیاردەی پەیدابوونی گروپە تیرۆرستیەكان بووە، زۆرینەشیان باكگراوندی ئاینییان هەیەو دابەش بوون بەسەر هەردوو مەزهەب-ئاینزا-ی شیعەو سونەدا، یەكێك بووە لەو هۆكارانەی كە عێراق سەقامگیریی و ئاسایش بەخۆیەوە نەبینێت، بەو پێیەی تیرۆر هیچ كات بڕاوی بە گفت و گۆو لێكتێگەشتن نییەو تەنها زمانی پاكتاوكردن دەزانن و 100% لایەنی بەرامبەر ڕەت دەكەنەوە.
2-دروستبوونی گرووپی چەکداریی و میلشیایی ، كە ئەمەشیان لەدوای 2003 ەوە لەناوخۆی عێراقدا سەری هەڵداوەو بەهۆی ئەوەش كە عێراق نەیتوانیوە سەروەری خاكەكەی بپارێزێت، بووەتە هۆی ئەوەی هەرچەند كەسێك ڕاست ببنەوە و بە ئەجێندای جۆراوجۆر گروپ و دەستەی چەكداریی دروست بكەن، تەنانەت ئاسایی بێت بەلایانەوە لە پێناوی دەستكەوتی كەسی و حیزبیدا هەمووبەهاكانپێشێل بكەن و لەپێناوی گەرم بوونەوەی گیرفانی خۆیاندا وڵاتەكەش وێران بكەن، پەیدابوونی ئەو میلشیایانە نەك هەر ئاسایشی سیاسی و فیكری بەڵكو ئاسایشی كۆمەڵگەشی تێكداوەو یەكێك لە خراپترین دەرهاویشتەكانی پێشێلكردن و حساب نەكردنە بۆ یاسا كە كرۆكی دەسەڵاتی بەڕێوەبردنە.
3-ململانێی نێوان ئەمریکا و ئێران، پێش لە شۆڕشی 1979ی ئێران، ئەمریكا بە گەورەترین دۆستی ڕژێمی پێشوو دەهاتە ئەژمار، تا ئەو كاتەی كە رژێمی شاهەنشاهی سەرپێچی لێدەردەكەوت و دەیەویست بەپێچەوانەی شەپۆلەكانی سیاسەتی رۆژئاواوە مەلە بكات، ئیتر لەناوخۆو دەرەوەی وڵاتەكە هەلێك هاتەپێشەوە تا گۆڕانكاریی ڕووبدات و لە ساڵی 1979 شۆرشی ئیسلامی سەری گرت و هەر لەسەرەتاكانی شۆرشەوە دروشمی (نەشەرقی نەغەربی، جمهوری ئیسلامی) و (مەرگ بۆ ئەمریكا و ئیسرائیل) بوونە سەرمەشقی كارەكانی وڵات و ئیدی لەو رۆژانەوە تا ئێستا ئەم دوو وڵاتە لە هەموو بوارەكاندا بەریەك دەكەن و ساردو گەرمی دەكەوێتە نێوانیان، بەو پێیەش كە سنووری رۆژهەڵاتی عێراق بەتەواوی پەیوەستە بە ئێرانەوە(سنووری ئاوی و وشكانی) ئیتر دەستێوەردان بۆ ئێرانیەكان زۆر ئاسان بووە، ئەوە جگە لەوەی هەبوونی هاوبەشی زۆرلەنێوان ئەو دوو وڵاتەدا وەك: مێژوو، پێكهاتەی كۆمەڵایەتی، هۆكاری ئاینی و گەشتیاری و چەندین هۆكاری دی، بوونەتە پاڵنەرێكی گەورە كە هەر لەسەرەتای شۆڕشەوە داڵدەی نەیارەكانی عیراق بدات، چەكداریان بكات، ڕێكیان بخات و دوای 2003 و 2014 ش بەئاشكرا دەست لەكاروباری وڵات وەربدات و تەنانەت هەندێك جار شرۆڤەكاران باوەریان وابووە كە عێراق لە لایەن ئێرانەوە بەڕێوە دەبرێت نەك كەسی تر.
ئەمریكاش لەداوی ئەوەی بە هەموو هێزێكەوە كاری بۆ كۆتایی هێنان
بە ڕژێمی بەعس هێنا، زیانی مادی و مرۆیی زۆری لەو بوارەدا كرد، بە مافی خۆی دەزانی
ڕۆڵی سەرەكی هەبێت لەو وڵاتەدا و بۆ ئەو مەبەستەش لەسەرەتای گۆڕانكارییەكانی 2003
ەوە بۆ ماوەی نزیك بە ساڵێك پۆل بریمەر حاكمی كاتی عێراق بوو، بریمەر چەندین كاری
بنەڕەتی لە عێراق ئەنجام دا، یەكێك لەوانە هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق و
ڕیشەكێشكردنی بەعس بوو، ئەوە جگە لە گۆڕینی دراوی فەرمی وڵات.
بە پێی بۆچوونی
شرۆڤەكاران لەو كاتەوە تا ئێستا بەریەك كەوتنی ئێران و ئەمەریكا لە عێراق بووەتە
كاری رۆژانە، هەرچەندە ئێران خۆی لەوە دەدزێتەوە ڕاستەوخۆ ئەو شەڕە بكات، بەڵام
بوون و بەردەوامی جەنگەكە لەڕێگەی دەستی دووەوە (خاڵی دووەم) هەڕەشەیەكی تر بووە
بۆ سەر دۆخی ئاسایشی عیراق و بگرە ناسەقامگیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش.
وەنەبێت عێراق بێ ئاگا
بێت لە دۆخی خۆی و نەزانێت لەچ ئاست و دۆخێكی مەترسیداردایە، ۆ ئەمە چوار هێزی
سەرەکی دەیانەوێت بۆ پاراستنی عیراق ، رۆڵی خۆیان بگێڕن، بەڵام ئەم پرسە بۆتە
پرسێکی سیاسیی و لە پاڵیدا تیرۆر روو بە هێزبوونەوە دەکات.
1-هێزە بیانییەكان لە عیراقدا بوونیان هەیە، بەشێكیان فەرمین و لەسەر خواستی عێراق هاتوون و بەشێكی دیكەیان نافەرمین، ئەوەی جێگەی دەبێتەوە لەم ڕاپۆرتەدا بوونی ئەمریکا و ئێرانە كە دەیانەوێت رۆڵی خۆیان لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرو ئاسایشی عیراقدا بگێڕن.
2-هێزەکانی سەر بە حکومەتی عیراق، بەیەكێك لەو هۆكارانە دادەنرێت كە ئاسایشی عێراق بەرقەرار بكات، بەڵام هۆكارەكان زۆرن بۆ ئەوەی ئەم هێزە ڕۆڵی خۆی نەگێڕێت و نەتوانێت ببێتە سەری ڕمەكە بۆ گۆڕانكاریی و بگرە هەندێك جار خۆشی ببێتە بەشێك لە كێشەكان.
3-حەشدی شەعبی ، هەرچەندە لە كاتێكی دیاریكراوی نالەباری عێراقدا و لە ئەنجامی شكستی سوپای فەرمی و بە فەتوای مەرجەعی باڵای شیعەكان –عەلی سیستانی-وەك هێزی بەرگریی میللی دروست بوو، بەڵام دواجار لەبەر چەندین هۆكار بوونە هێزێكی گەورەی دانپێدانراو، تەنانەت لەنێو بودجەی عێراق و دامەزراوەكانی دیكەدا جێگەیان بۆ كرایەوەو دواجاریش بە فەرمی دانیان پیدا نرا و بەفەرمی كرانە بەشێك لە سیستەمی بەرگریی عێراق، هەرچەندە تا ئێستاش وەك كیانێكی سەربەخۆ كارەكانیان دەكەن و عیراقیش نەیتوانیوە دەستیان لە زەوی بدات.
4-گرووپە چەکدارەکانی دیکە، ئەمانەش ئەو گروپانەن كە تا ئێستاش بە هۆكاری دەستی دەرەكی و هێزی چەك خۆیان دەژییەنن و بە پێی توانای سیاسی و سەربازیی خۆیان پێگەیان هەیە، هەڕەشە دەكەن، چالاكی ئەنجام دەدەن، لەمپەر دروست دەكەن، مووچە دابین دەكەن و هەركاتیش بیانەوێت بەو جۆرە ڕەفتار دەكەن كە خۆیان دەیانەوێت.
هەموو ئەوانە بوونەتە دەمڕاستی ئاسایی
كردنەوەی دۆخی ئەمنی عێراق و لە ڕاستیشدا بەشێكن لە تێكدانی دۆخەكە، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئاخۆ لە گفتوگۆ ستراتیژییەكەی نێوان ئەمریكاو عێراق تا چەندە بایەخ بەم دۆسیەیە دەدرێت و لەمپەرەكان دەستنیشان دەكرێن و چارەسەریی یەكلاكەرەوەیان بۆ دیاری دەكرێت؟