09:25 - 15/04/2021

مادەی هۆشبەر بڕستی لە گەنجەكانی عێراق بڕیوە‌

پەیسەر

نەخشەی سنوورەكانی عیراق دەریدەخات وڵاتی عێراق بووەتە بازاڕی مادەهۆشبەرەكان و لە هەموو كون و كەلەبەرێكەوە چاوی تێبڕاوە، بەجۆرێك ئەگەر بەرنامەی جدی بۆ دانەنرێت ئەوا ئەم وڵاتە لەسەر لێواری تیاچووندایەو دوور نیە ناوی بچێتە لیستی ئەو وڵاتانەوە كە بوون بەژێر لافاوی مادە هۆشبەرەكانەوەو لە چارەسەری سەرەكی دەرچوون.
بە پێی توێژینەوەكان دۆخی بێكاریی ، پەتای كۆرۆنا و دابەزینی ئاستی ئابووری وڵات بووەتە هۆی ئەوەی بازاڕی مادەی هۆشبەر بەرەو هەلكشان دەچێت و بە پێی ئامارەكان تادێت ژمارەی بەكاربەران زیاتر دەكات و ئەوانەشی كە خۆیان دەكوژن بەرەو هەڵكشان رۆشتووە.

لە كوێوە دێت؟
ئامارە فەرمییەكانی هێزە ئەمنیەكانی عێراق ئاماژە بەوە دەكەن كە تەنها لە ساڵی 2020 دا كە كەرەنتینەی تەواوی بووە بە هۆی پەتای كۆرۆناوە دەستگیراوە بەسەر 2 تەن مادەی هۆشبەردا، ئەمە سەرەڕای ئەوەی ئەوەی لەدەستی هێزە ئەمنیەكان دەربازییان بووە چەندە و ئەو ڕێژەیەش كە گەندەڵی تێداكراوەو شاردراوەتەوە چەندە.

عێراق لەدوای ساڵی 2003 ەوە بووتە ڕێگەی پەڕینەوەی بۆ وڵاتانی دیكەو ساغكردنەوەی مادە هۆشبەرەكان لەناوخۆدا، لەبەر ئەوەی حكومەتێكی تۆكمەی وا نەهاتووتە پێشەوە كە بتوانێت كۆنترۆڵی سنوورەكان بكات و ڕێگر بێت لە هاتنە ناوەوەی مادەی هۆشبەر بە هەموو جۆەركانیەوە.

بە پێی ڕاپۆرتی هێزە ئەمنیەكانی لە رۆژهەڵاتی عێراقەوە كە هاوسنوورە لەگەڵ ئیران هەردوو مەرزی (شەلەمچە و زەرباتیە) بە گەورەترین شوێنی هاتنە ناوەوەی مادەی هۆشبەر لەقەڵەم دەدرێن، ئەوە جگە لە ڕێگەی ئاویی شەتولعەرەب و دوورگەی ئوم ڕەساس كە دەكەوێتە سنووری قەزای فاوی سەر بە پارێزگای بەسرە، لە رۆژئاوای عێراقیش كە دەكەوێتە سنوورەكانی سوریا سنوورە دەشتییەكانی قەزای قائیم بە گەورەترین شوێنی قاچاخچێتی مادەی هۆشبەر دێتە ئەژمار، لە باكووریشەوە كە لەڕێگەی كەركووكەوە پەیوەندی هەیە لەگەڵ هەرێمی كوردستان وناوچەكانی تەلعەفەر و ناحیەی مەندەلی و قەزای خانەقین بوونەتە سەرەڕێی قاچاخچییەكانی مادەی هۆشبەر.

هەوڵدان بۆ كۆنترۆڵكردن:
هەر لەسەرەتای گۆڕانكارییە سیاسیەكانی عێراق و نەمانی ڕژێمی پێشوو لەدەستدانی سەروەریی حكومەت و پەیدابوونی میلشیای چەكدار، حكومەتی عێراق هەستی بەو مەترسییە كردووە كە لەڕێگەی مادەی هۆشبەرەوە ڕووبەڕووی دەبێتەوە ، ساڵی 2004 نوسینگەی مادە هۆشەبەركانی كردەوەو لەهەموو پارێزگاكاندا بایەخی پێداو لە هەموو بنكەكانی پۆلیس دا بەشێكی بۆ ئەو مەبەستە تەرخانكرد، كاری ئەوان بەدواداچوونی هەواڵەكانی تایبەت بە مادەی هۆشبەر، بەدواداچوونی دۆسیەكان ، شوێنكەوتنی كەسانی گوماناوی و هەموو كارو چالاكی ئەو كەس و گروپانە بوو كە كاریان بووەتە مادەی هۆشبەر و بۆ ئەو مەبەستەش چەندین ڕێوشوێنیان گرتووەتەبەر. بەڵام ئەنجوومەنی نوێنەران لە ساڵی 2017 دا توانی یاسای (قانون المخدرات والمؤثرات العقلية رقم (50 لسنة 2017) دەربكات و تیایدا سزای بەكاربەران و بازرگانان و ئەوانەی كە گەشەی پێدەدەن دیاری كردووە، ئەگینا پێش لەو بەروارە بە مادەكانی تری یاسای سزاكانی عێراقی سزادراون.

ژمارەكان ڕوویان لە زیاد بوونە:
بە پێی ڕاپۆرتە رۆژنامەوانییەكان مادەكانی –كریستاڵ- و حەبی –كبیتاگۆن-  كە كاریگەریی زۆر لە سەر هۆش و ژیریی مرۆڤ دادەنێت لەنێو لاوان و تازەپێگەشتووانی عێراقیدا زۆر بووە، بەئاسانی بڵاوەی كردووە، بەئاسانی دەشاردرێنەوە، بەپێی ئامارەكانی لایەنی پەیوەندیدار زۆرترین ئەو دەرمانە قاچاخانەن كە هاتوونەتە عێراقەوەو بە شێوەی نایاسایش دەستاودەستیان پێدەكرێت و جگە لەوانەش جۆری دیكەیان زۆرە، لەوانەش: ام ڤیتامین، ئازارشكێنەكان و چەندین جۆری دی، ئەوەی زیاتر قوڕەكەی خەست كردووەتەوە مشتەری زۆری ئەو مادانەیەو هەبوونی دەرمانخانە بێ مۆڵەتەكان و نەبوونی چاودێریی ورد بەسەریانەوە بووەتە هۆی خێرا بڵاوبوونەوەیان.
بە پێی ڕاپۆرتێكی ئیندپێندنت كە ئەویش لە ئەفسەرێكی ئەمنی تایبەت بە مادەی هۆشبەر وەریگرتووە، ساڵی 2019 پارێزگای بەسرە لە پێشی هەمو پارێزگاكانی عێراقەوە بووەو تەنها 679 كەسی تووش بووی تێدا تۆمار كراوە، بەڵام دوای تەنها یەك ساڵ و لە ساڵی 2020 دا ئەو ژمارەیە گۆڕانكاریی گەورەی بەسەردا هاتووەو بووەتە 3551 كەس،  بەو پێیەش لەو پارێزگایەدا ڕێژەی تووش بوون 212.25% بووە، كە ئەوەش مەترسیدارییەكەی هەموو سنوورەكانی تێپەڕاندووە.
عەلی بەیاتی ، ئەندامی كۆمیسیۆنی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤی عێراق، ڕایگەیاندووە ژمارەی بازرگانان و بەكاربەرانی مادەی هۆشبەر لە ساڵی 2018 دا 9328 كەس بووە كە سزای یاساییان وەرگرتووە، بەڵام لە ساڵی 2019 دا بووەتە 6407 كەس و لە ساڵی 2020 یشدا بووەتە 5602 كەس، دابەزینی ژمارەكان ئەوە نیشان نادەن كە ژمارەی بازرگانان و بەكاربەرانی مادەی هۆشبەر كەمیان نەكردووە، بەڵكو بەهۆكاری جیاواز لە سزای یاسایی دوور كەوتوونەتەوەو ڕێگەی دیكەیان گرتووەتە بەر بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی تر كارەكانیان بەردەوامی پێبدەن. بەیاتی گوتوشیەتی ئەوانەی كە بەكاربەربوون و ڕاگیراون ژمارەیان 4554 كەسەو ئەوانەشی كە سزادراون 1048 كەسن، بازرگانانی گەورەو بچووكیش ژمارەیان 3892 كەس بوون، لەنێو ئەوانەی كە بەكاربەربوون 1478یان سزادراون  كە 39یان ژنن و 23 كەسیشیان منداڵ –الاحداث-ن.

پەتای كۆرۆنا و مادەی هۆشبەر:
بەیاتی باس لەوەش دەكات كە فشاری كۆمەڵایەتی، دەروونی ، بەتاڵەو لەدەستدانی كار، بوونەتە هۆی زۆرتربوونی بەكارهێنانی مادەی هۆشبەر، هەر ئەوانەش بوونەتە هۆی ئەوەی ژمارەیەكی زۆری لاوان بكەونە داوی بازرگانانی مادەی هۆشبەر و لەبەرامبەر پارەیەكدا مادەكان شوێنگۆڕكێ پێبكەن و بیگەیەنن بەدەستی مشتەرییەكانیان.
هۆكارەدەروونیەكانی دی:
بە پێی وتەی دكتۆر حەمید یونس پسپۆڕی دەروونی . بڵاوبوونەوەی مادەكانی كریستاڵ و كبتاگۆن، كە ئێستا دوو سەرچاوەی گەورەی مادەی هۆشبەرن، لە سوریا و عێراق بەكاردەهێنرێن، لەبەر ئەوەی كەلێنی ئەمنی و فشاری دەرونیی و توندوتیژیی زۆری تیایاندا بڵاوە، چەندین هۆكارو پاڵنەر هەیە لەناو چەكدارەكاندا لەوانەش، كەمكردنەوەی ئازاری دەروونی، پێدانی هەستی غیرەت و ئازایەتی، كەم خەوی و ماندوو نەبوون، لە هەمان كاتدا ئەو پسپۆڕە باسی لەوەش كردووە كە ئەوە هەر جەنگ و شەڕوشۆڕ نیە كە بووەتە هۆی بڵاوبوونەوەی زیاتری مادەی هۆشبەر، بەڵكو سروشتی نەوەی تازە پێگەشتوو بە كچ و كوڕەوە بووەتە هۆی زیاد بوون بەكارهێنانی مادەی هۆشبەر، لەبەر ئەوەی نەوەی نوێ داواكاریی و چاوەڕوانی زۆریان هەیەو كاتێكیش بەدی نایەن بۆ خۆدزیینەوە لەو دۆخە دەروونییە خراپەو نەهێشتنی دڵەڕاوكەی رۆژانەیان پەنا بۆ مادەی هۆشبەر دەبەن.

كافتریاكان جێگەی گومانن:
بەپێی ڕاپۆرتە نهێنیەكان و وتەی ئەفسەرێكی عێراق كە قسەی بۆئیندپێندنت كردووە و نەیویستووە ناوەكەی ئاشكرا بكرێت؛ لەنێو كافتریاو چاخانەو نێرگەلەخانەكاندا پەرە بە مادەی هۆشبەر دەدرێت كە زۆرترین لاوان سەردانیان دەكەن، لەبەر زۆری ژمارەیان لەنێو هەموو شارو شارۆچكەكاندا ناتوانرێت بە تەواوی كۆنترۆڵ بكرێن، بە پێی وتەی ئەو بەرپرسە ئەمنییە، نێرگەلەكانی نێو كافتریاكان بڕیك مادەی هۆشبەر بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی بەكاربەرانی بەردەوام سەردانیان بكەنەوەو لەكاتی بەكارهێنانیشدا هەست بەخۆشی و خۆشی بكەن و كاتێكیش لێی دوور بكەونەوە نەتوانن ، ئەوەش لەبەر پەیداكردنی پارەی زیاتر.

گرفتێكی سەرەكی:
وەك ئەو ئەفسەرە ئەمنییە ڕوونی كردووەتەوە جگە لە زۆری ژمارەی كافتریاكان یەكێكی تر لە كێشەكانی بەردەم هێزە ئەمنیەكان و دادگاش نەبوونی ئامێری پێشكەوتووی پشكنینی مادەی هۆشبەرە بەخێرایی ئەنجامەكان بەدەستەوە بدات، ئەوەی كە هەیە بەكاربردنی ڕێگە كۆنەكانە بۆ دۆزینەوەی مادەی هۆشبەر و كەسانی بەكار بەر، ئەوەی كە گومانەكە زیاتر دەكات ئەوەیە كە ئەگەر عێراق مەبەستی بێت ئەو ئامێرانە پەیدا بكات پێناچێت هێندە قورس و گران بێت و دەتوانێت ژمارەیەكی پێویست بەدەست بخات، بەڵام وەك شارەزایان باسی دەكەن دەستێكی نهێنی هەیە ڕێگریی لە پەیداكردنی ئامێری نوێ و تەكنۆلۆژیای سەردەم دەگرێت.
چارەسەری ئالوودە بووان:
هەرچەندە لە هەموو ئەو وڵاتانەی كە مادەی هۆشبەر بە زۆری بڵاوە، ناوەندو شوێنی چارەسەریان داناوە، بەڵام هێشتا ئەم ناوەندە تایبەتانە لەعێراق بوونیان نییە، ئەوەی كە هەیە بۆ ئەوانەی كە چوونەتە حاڵەتی قورسەوە ئەویش لەنێو نەخۆشخانە گشتیەكاندا چارەسەریان بۆ دەكرێت، بەچڕیی دەخرێنە ژێرچاودێریی پزیشكی تایبەتەوەو بەماوەیەكی زۆر ئەو مادانەیان بۆ بەكاردەهێنن كە دەبێتە هۆی بیربردنەوەیان و دورخستنەوەیان لە مادەی هۆشبەر.
بەڵام ئەوەی كە زۆر گرنگە و لە عێراق هێشتا بایەخی زۆری پێنەدراوە ئەوەیە چارەسەری دەروونی و كۆمەڵایەتی بۆ ئالوودەبووان بكرێت، بۆ ئەوەی ئالوودە بوو تەنها ئەوەندە نەبێت كە كێشانی مادەی هۆشبەری پێ تەرك بكرێت بەڵكو لە ڕووی دەرونی و كۆمەڵایەتیشەوە بیانگێڕنەوە بۆ نێو كۆمەڵگەو باوەشی خێزانەكانیان، بە پێی بەدواداچوونەكان ئەم سەنتەر و شوێنە تایبەتانە لە عێراق زۆر كەمە، ئەوەی زانراوە لەنەخۆشخانەی (ابن رشد) لە بەغداد و یەكێكی دیكە لە نەخۆشخانەی گشتی بەسرە هەیە، ئەوەی كە دەمێنێتەوە ئەگەر بكرێت و بگونجێت دەنێردرێنە دەرەوە وڵات بەتایبەتی بۆ هەردوو وڵات ئەردەن و میسر، لەبەر ئەوەی لە وڵاتانی عەرەبیدا بە دوو وڵاتی پێشكەوتووی ئەو بوارە دادەنرێن.
هەر لەو بارەیەوە وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێمی كوردستان ڕایگەیاندووە لە هەرێمی كوردستانیش كێشەی دیاریكردنی ئالوودەبوون بە ئامێری پێشكەوتوو نیەو و ئەوەی كە هەیە زۆرینەی لە لایەن كەس و كار یان بە ئەزموونی پزیشكان دێتە پشكینن.

مادە یاساییەكان:
سەرەڕای گرفتاری زۆری مادەی هۆشبەر لە ڕووی دارایی، دەرونی ، كۆمەڵایەتی و تەندروستیش، مادە یاساییەكان كێشەی گەوەری بەدوای خۆیدا بۆ كەسانی بازرگان و بەكاربەرانی مادەی هۆشبەر دەهێنێت.
بە پێی مادەی 32 لە یاسای مادەهۆشبەرەكان و كاریگەرییە عەقڵییەكان ژمارە 50/2017 : زیندانیكردن كەمتر نەبێت لە ساڵێك و زیاتر نەبێت لە سێ ساڵ و پێبژاردنی كەمتر نەبێت لە پێنج ملیۆن دینار و زیاتر نەبێت لە دە ملیۆن دینار، بۆ هەركەسێك لەدەرەوەی وڵات مادەی هۆشبەر بهێنێت، یان بەرهەمی بهێنێت، یان كڕین و فرۆشی پێوە بكات، یان هەر مادەیەكی كیمیاوی كە كاریگەری لەسەر ژیریی مرۆڤ دابنێت، یاچاندنی ئەو ڕووەك و دارانەی كە مادەی هۆشبەریان لێدروست دەكرێت، بەمەبەستی فرۆشتن یان بەكارهێنانی كەسی بێت.
هەروەها مادەی 28 ی هەمان یاسا باس لەوە دەكات كە زیندانی كردنی هەمیشەیی ، یان دیاریكراو، هەروەها پێبژاردنی كەمتر نەبێت لە دەملیۆن دینارو زیاتر نەبێت لە 302 ملیۆن دینار بۆ ئەو كەسانەی سەرپەرشتی یان ئامادەكاریی یان شوێنێك ئامادە بكات بۆ بەكارهێنانی مادەی هۆشبەر.
لەمادەی 39 باس لەوە دەكات هەركەس بسەلمێنرێت كە ئالوودەی مادەی هۆشبەر بووە، بە پێی ڕاپۆرتی دامەزراوە پزیشكییە فەرمییەكان، دەبێت سەردانی شوێنی تایبەتی بە وازهێنان لە مادەی هۆشبەر بكات، پاش ئەوەی كە چاكدەبێتەوە پێویستە بە ڕاپۆرتێكی پزیشكی و پزیشكی دادوەری پشتڕاستی بكاتەوە و پاش ماوەیەكیش سەردانی پزیشكی پسپۆڕبكات بۆ ئەوەی دڵنیاببنەوە لە چارەسەرەكەی.
مادەی 40 ی ئەو یاسایە باس لەوە دەكات هەركەس خۆی بە دامەزراوە فەرمیەكان بناسێنێت و پێشدەستی بكات بۆ ئەوەی چارەسەر وەربگرێت هیچ داوایەكی یاسایی لە دژ ناجوڵینرێت.

گرفتەكان:
لەوانەیە یاسای ژمارە 50/2017 بەیەكێك لە یاسا باشەكانی عێراق بێتە ئەژمار، بەڵام ئەویش لە ڕوانگەی جێبەجێكردنەوە كێشەی گەورەی هەیە، بەو پێیەی وەزارەتی تەندروستی نەیتوانیوە ناوەندی تایبەت بە ئالوودەبووان پەرەپیبدات و زیادیان بكات، نەیتوانیوە پلانێكی تۆكمە دابڕێژێت بۆ ڕێگریی كردن لە هاتنە ناوەوەی دەرمانی قاچاخ، هەروەها وەزارەتی كاروكاوباری كۆمەڵایەتیش بەهەمان شێوە كەمتەرخەمی هەیە لە بەرامبەر مادەی 7/1 لەبەر ئەوەی ئەو مادەیە باس لەوە دەكات پێویستە لەسەر ئەو وەزارەتە ناوەندێك بكاتەوە بۆ ئەوانەی ئالوودە بوون تا بیانگێڕنەوە بۆ ناو كۆمەڵگە، بەڵام هیچ یەكێك لەو وەزارەتانە نەیانتوانیوە ئەو كارانەی یاساكە لەسەری داناون جێبەجێی بكەن، هەربۆیە دۆخی ئالوودەبوون لە عێراق بەرەو زیاتر چووە، ئەوەی تووش بووە بە ئالوودەیی ماوەتەوە، یان لە ڕێگەی كەس و كاری خۆیەوە چارەسەركراوە كە ئەمانە ژمارەیان زۆر نیە، یان ئەوەیە بەردەوامن لەسەر ئالوودە بوون و بەرەو قۆناغی مەترسیدارتر رۆشتوون.
سەبارەت بە بازرگانانی مادە هۆشبەرەكانیش جگە لەوەی لە ڕێگەی نایاساییەوە پارەیەكی زۆر بێشوماریان دەست دەكەوێت، یاساش وەك پێویست سەروەر نیەو لەڕێگەی پێدانی بەرتیل و گرتنی لایەنی پەیوەندیدارەوە كارەكانی خۆیان ئاسان كردووە، ئەگەر دەستگیریش بكرێن زیندانی تایبەتییان نیەو لەگەڵ زیندانی گشتیدا دادەنرێن ، ئەوەش مەترسییەكی تر دروست دەكات كە خەڵكانی دیكەش تووش بكات و لەوێوە زیندانیش ببێتە ناوەندێكی دیكە بۆ بڵاوبوونەوەی مادەی هۆشبەر.