02:42 - 02/02/2021

شەڕ لەسەر میزۆپۆتامیا؛ کەنداو جێگە بە تاران لێژ دەکات؟‌

پەیسەر

ماوەی چەند مانگێکە عێراق بە رووی وڵاتانی دراوسێ و کەنداوی عەرەبیدا کراوەتەوە، کرانەوەیەک کە بەر لە هەموان ئێرانییەکان نیگەران دەکات. بەغدا دەیەوێت لەژێر هەژموونی تاران دەربچێت و ئازادانە روو لە هەر پایتەختێک بکات لە بەرژەوەدنی عێراقییەکاندا بێت، بەڵام ئەم هەنگاوە بۆ عێراقێک کە نزیکەی ٢٠ ساڵە لەژێر کۆنترۆڵی ئێراندایە زەحمەت و پڕ کێشەیە. پرسیاری سەرەکی ئەوەیە؛ بەغدا دەتوانێت خۆی لە تاران رزگار بکات؟

پەیوەندی ستراتیژی
چاوپێکەوتنە بەردەوامەکانی چەند مانگی رابردووی بەرپرسانی باڵای عێراق لەگەڵ بەرپرسە باڵاکانی وڵاتانی دراوسێ و کەنداو، کردنەوەی چەند دەروازەیەکی سنوری و رێککەوتنەکان لە بواقری کارەبا و پیشەسازی لەگەڵ کەنداو ئاماژەی کرانەوەی عێراق و دەرچوونی رێژەیی بەغدان لەژێر هەژموونی تاران.

رۆژی دوو شەممە یەکی شوبات، نایف فەلاح حەجرەف سکرتێری گشتی ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو گەیشتە شاری بەغدا و لەگەڵ فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق کۆبووەوە. یەکێک لە رستە گرنگەکانی حەجرەف ئەوە بوو وتی، "پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و کەنداو ستراتیژین." ئەمەش پەیامێکی گرنگ بوو بۆ دۆست و دوژمنەکانی عێراق کە ئیتر کەنداو لە بەغدایە.

حەجرەف وتیشی، لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و هێنانەکایەی ئاسایش و سەقامگیری لەتەنیشتی عێراقدان، گفتوگۆ لەبارەی بەستنەوەی کارەبای عێراق بە وڵاتانی کەنداو و بەستنی کۆنگرەی سەرمایەدارانی هەردوولاش کراوە.

عێراق ئامانجەکەی گەورەیە
فوئاد حسێنیش باسی هاریکارییەکانی کرد و ئاماژەی بەوە کرد، باس لە هەڵبژاردنەکانی عێراق و پشتیوانی کەنداو بۆ ئەم هەڵبژاردنە کراوە.

سەردانەکەی حەجرەف گەرموگوڕی زیاتری خستە نێوان پەیوەدنییەکانی بەغدا و کەنداو. مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە پێشوازی حەجرەفدا وتی، عێراق هەوڵی بەهێزکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو دەدات، کاریش دەکەن تاکو لە بوارەکانی سیاسیی، رۆشبیری، ئابووری و بازرگانی پەیوەندییەکانیان پەرەپێبدەن، بەڵام پەیوەندییەکان تاکو ئێستا بەو ئاستە نەگەیشتوون کە ئامانجی عێراقە.

سعودیە و کوەیت؛ دەروازەی کەنداو
لە ساڵی رابردوودا عێراق بۆ هێنانی ٥٠٠ مێگاوات کارەبا، رێککەوتنێکی لەگەڵ ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو واژۆ کرد، ئەمەش بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی چەند ساڵەی کارەبا لە وڵاتدا.

لە چەند مانگی رابردوودا ئەمە دووەم جارە حسێن و حەجرەف کۆدەبنەوە. لە مانگی کانونی یەکەمی ساڵی رابردووش وەزیری دەرەوەی عێراق و سکرتێری ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو لە بەحرەین کۆبوونەوە. فوئاد حسێن لەو کۆبوونەوەیەدا باسی لەوە کرد، سعودیە و کوەیت دەروازەی عێراقن بۆ چوونە کەنداو، بۆیە پێویستە میکانیزمێک بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی بەغدا و کەنداو بدۆزرێتەوە.

فوئاد حسێن ئاماژەی بەوە کرد، بەغدا لەسەر بنەمای هاوسەنگی پەیوەندییەکانی دادەڕێژێتەوە، بەرژەوەندییەکانی کارا دەکاتەوە و کار لەسەر رێزگرتنی هاوبەش دەکات. کاریش بۆ راکێشانی کۆمپانیاکانی کەنداو دەکات تاکو لە ئاوەدانکردنەوەی عێراقدا رۆڵیان هەبێت و وەبەرهێنان بکەن.

کردنەوەی قوفڵەکان
دوای ئەوەی عێراق و سعودییە لە چوارچێوەی کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی هاریکاری عێراقی – سعودی لە مانگی کانونی یەکەمی ساڵی رابردوو چەند رێککەوتنێکیان واژۆ کرد، پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییەکانی نێوان هەردوولا لە چارەکی کۆتایی ساڵی رابردوودا گەیشتە ئاستێکی زۆر بەرز.

ئەنجومەنە هاوبەشەکە کار بۆ بەهێزکردنی پەیوەندییە سیاسی، ئەمنی و ئابوورییەکانی نێوان هەردوولا دەکات، گرنگترین کاریشیان کردنەوەی دەروازەی سنوریی عەرعەر بوو لەنێوان سعودیە و عێراق کە ماوەی ٣٠ ساڵ بوو داخرابوو.

گەڕانەوە عێراق
دوای ئەوەی سعودیە لە ساڵی ١٩٩٠ پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراقدا بڕی، لە ساڵی ٢٠١٧وە گەڕایەوە عێراق، تاکو رێگا نەدات لەوە زیاتر دوور بێت و بازاڕە گەورەکەی عێراق بۆ تورکیا و ئێران بەجێبهێڵێت. ریاز ناتوانێت لەوە زیاتر تەماشای دوو رکابەرە سەرسەختەکەی بکات (ئێران و تورکیا) کە دەستیان بە سەر ئابووری و تەنانەت سیاسەتی عێراقیشدا گرتووە.

هەوڵەکانی مستەفا کازمی بۆ نزیکبوونەوە لە سعودیە، هەلێکی گەورە بوون بۆ ریاز تاکو بگەڕێتەوە گۆڕەپانی عێراق و جێگە بە تاران و ئەنقەرە لەق بکات، بەڵام رێگای گەڕانەوەی سعودیە پڕە لە دڕک و داڵ، بەر لە هەموانیش سعودییەکان خۆیان ئەمە دەزانن.

ئاڵوگۆڕی بازرگانی
بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی (مال)ی سعودی، لە ماوەی ١٩ ساڵی رابردوودا ئاڵۆگۆڕی بازرگانی لەنێوان سعودیە و عێراق گەشەیەکی خێرای کردووە، لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٠ تاکو ٢٠١٩ ئەم گەشەیە گەیشتووەتە ٤٠٪.

تەنها لە ساڵی ٢٠١٩ بڕی ئاڵۆگۆڕی بازرگانی لەنێوان هەردوو وڵات گەیشتووەتە ٢.٩٧ ملیار ریاڵی سعودی، لەو بڕەش ٢.٩٥ ملیار ریاڵی هەناردەی سعودیە بووە بۆ عێراق و ٢٦ ملیار ریاڵیش هەناردەی عێراق بووە بۆ سعودیە.

لە دوای هەنگاوەکانی نزیکبوونەوەی هەردوولا، چاوەڕوان دەکرێت ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکەی نێوان ریاز و بەغدا بەزتر ببێتەوە و زیاتر گەشە بکات، بەتایبەت دوای کردنەوەی دەروازەی عەرعەر لەنێوان سعودیە و عێراق، کە هەردوو وڵات بەیەکەوە دەبەستێتەوە.

دەروازەی عەرعەر
دەروازەی عەرعەر رووبەرەکەی ٦٦٧ هەزار مەتری چوارگۆشەیە، دوای ئەوەی عێراق هێرشی کردە سەر کوەیت ساڵی ١٩٩٠ دەروازەکە داخرا و تەنها لە کاتی وەرزی حەجکردندا دەکرایەوە، ئەم داخستنەش تاکو ساڵی ٢٠١٧ بەردەوام بوو.

ساڵی ٢٠١٨ سعودیە دەستی بە چاککردنەوە و نۆژەنکردنەوەی دەروازەی عەرعەر کرد و بڕیاریشیدا سەرجەم خەرجی تێچوونەکەی لەئەستۆ بگرێت کە ٢٥٩ ملیۆن ریاڵ بوو.

دوای ئەوەی ئەم دەروازەیە کرایەوە، تێچوونی شمەک و کەلوپەلی هێندراو بۆ عێراق کەمبووەوە، چونکە عێراق پێشتر ناچار بوو لە رێگەی وڵاتانی دراوسێوە بەرهەمی سعودی بهێنێت، بەڵام ئێستا دەتوانێت راستەوخۆ ئەم کارە بکات.

یەکێکی دیکە لە گرنگییەکانی ئەم دەروازەیە ئەوەیە کە ئیتر هاوڵاتییانی هەردوولا بە ئاسانی دەتوانن سەردانی یەکتر بکەن و هاتوچۆ بکەن، ئەمە لە کاتێکدا پێش کردنەوەی ئەم دەروازەیە هاوڵاتیانی هەردوولا ناچار بوون لە رێگەی وڵاتانی دیکەوە سەردانی یەکتر بکەن.

هاتنی سعودییەکان
سعودییە باش دەزانێت ئێران دەسەڵاتی یەکەمە لە عێراق و گروپە چەکدارەکانیش بەهێزن، بەڵام لە هەوڵی بەردەوامدایە تاکو پێگەی خۆی لە بەغدا بەهێز بکات و سەرەڕای هەموو ئاڵنگارییەکان روو لە عێراقی ژێر دەستی ئێران بکات.

ئەم هاتنەی سعودییە بۆ عێراق گەورەترین هەڕەشەیە بۆ سەر ئایندەی ئێران و گروپە چەکدارەکانیش، بۆیە لە هەرکاتێکدا ئەگەری تەقینەوەی ئەم ناکۆکییە هەیە، گروپە چەکدارەکانیش هەموو هەوڵی خۆیان دەدەن تاکو مەترسی بۆ سەر گیانی بازرگان و وەبەرهێنەرانی سعودی دروستبکەن و ناچاریان بکەن بگەڕێنەوە وڵاتەکەیان.

کردنەوەی دەروازەی عەرعەر بۆ هاوڵاتیانی عێراق گرنگە و پێناچێت رێگا بدەن هیچ هێزێک ئەم دەروازەیان لێبشێوێنێت و بیانگەڕێنێتەوە بۆ رۆژی نەهاتیی و سەختیی رابردوو.

کازمی بەرگری لە سعودیە دەکات
مستەفا کازمی ئەم هەڕەشەیەی رەتکردەوە و رایگەیاند، لێرەو لەوێ خەڵکانێک هەن برەو بە درۆی "داگیرکاری سعودی" دەدەن. ئەمە شورەییە و شورەییشە بۆ ئەوانەی باسی ئەوە دەکەن کە داگیرکاری هەیە.

مستەفا کازمی دەڵێت، عێراق سەرشۆڕی لە کەس قبوڵ ناکات و ناچێتە ژێر داگیرکاریی بیانیشەوە. دەشپرسێت؛ وەبەرهێنانی سعودی بوو بە داگیرکاری؟ بەدیهێنانی سەدان هەزار هەلی کار بۆ خەڵکی عێراق بووە بە داگیرکاری؟