قووڵی برینی دارایی عێراق و چاوەڕوانی بەرپرسانی هەرێم لە بەغداد‌

پەیسەر

سەردەمانێك دارایی عێراق ئەوەندە لەگەشەكردندا بوو كە وڵاتی گەیاندبوویە لوتكە، بەجۆرێك لە وڵاتانی دونیاوە كۆمپانیاكانی وەبەرهێنان ڕوویان تێدەكرد، بازرگانی لەوپەری لووتكەدا بوو، كەرتی نەوت بەیەكێك لە كۆڵەكەكانی ئابووری وڵات دەهاتە ئەژمار، بەڵام بەهۆی هەندێك كاریگەریی نەوت بووە پشت و پەنای سەرەكی و بازرگانی و كشتوكاڵ و پیشەسازایی و كەرتی گەشتیاریی چوونە خانەی فەرامۆشی، لە كاتێكدا كە عێراق لەزاری وەزیریی دەرەوە بە گیروگاز هاتووە، كەچی حكومەتی هەرێم بۆجارێكی دی پەنای بۆ دەباتەوەو دەیەوێت كەم و كوڕییەكانی خۆی لەڕێگەی ئەوەوە تەواو بكات. سەرەڕای هەموو ئەوانەش بەرپرسانی ئەو وڵاتە هەموو كارێك دەكەن بۆ ئەوەی مووچەی فەرمانبەرانیان دابین بكەن.

 
وەزیری دارایی عێراق عەلی عەبدولئەمیر عەلاوی باس لە چۆنیەتی دەربازكردنی دۆخی خراپی دارایی وڵاتەكەی دەكات و ڕایدەگەیەنێت ئەگەر نرخی نەوت بەرز نەبێتەوە ئەوا دەبێت دوو ڕێگەی دیكە بگرینە بەر، لەبەر ئەوەی 97% ی بوودجەی عێراق پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت ، هەر بۆیە داهاتووی ئابووری ئەو وڵاتە جێگیر نیەو لە ئەگەری هەر گۆڕانكارییەكدا لە نرخی نەوت لەوانەیە كارەساتی دارایی بێتە ئاراوە، وەزیری نەوتی عێراق دوو ڕێگەی چارەی دیكەی دیوەتەوە كە لەوانەیە چارەسەرێكی خراپ نەبێت بۆدۆخی دارایی داتەپیوی ئێستای عێراق، ئەوانیش بریتین لە نەهێشتنی ئەو هەموو گەندەڵی و بەهەدەر دانی داهاتەی لەناو دامەزراوە فەرمییەكانی حكومەتدا بە یاسایی كراون و چارەسەركردنی داهاتی سنوورەكانە، بەپێی وتەی وەزیری دارایی ئەوەش بە گۆڕینی بەرپرسی سنوورەكان چارەسەر دەكرێت.

عەلی عەلاوی لە چاوپێكەوتنێكی تایبەتی لەگەڵ رۆژنامەی گاردیانی بەریتانی گوتوویەتی:  ئابووری عێراق ڕووبەڕووی گەندەڵییەكی گەورە بوەتەوە، بەجۆرێك ئەگەر بتەوێت ئاڵوگۆڕ لەبەرپرسێكی سنوورێكدا بكەیت زیاتر لە 100.000 دۆلار دەكەوێت،.لەبارەی چاكسازییە ناوخۆییەكانی حكومەتیشەوە عەلای بە گاردیانی ڕاگەیاندووە ئەو كارە ناتوانێت دەستكەوتی خێرامان بدات بەدەستەوە كە لەم دۆخە دەربازمان بكات، هەروەها باسی لەوەش كردووە دۆخی عێراق بەهیچ شتێك چارەسەر نابێت تا نرخی بەرمیلێك نەوت نەگاتە 70 دۆلار، ئەوەش بۆئێستا چاوەڕوان نەكراوە. هەروەها باسی لەوەش كردووە كەمكردنەوەی خەرجییەكانی حكومەت ئەو سەرچاوە گەورەیە نابێت لە ئێستادا، لێدوانەكەی عەلاوی لە كاتێكدایە كە نرخی نەوت لە ئێستادا كەمترە لە 50 دۆلار.

عەلاوی باسی لەوەش كردووە  ئەو داهاتەی كە لە سنوورەكانەوە دەگەڕێتەوە بۆحكومەت 8 ملیاردۆلاری ساڵانەیە، ئەوەش یەك لەسەر داهاتی ڕاستەقینەی سنوورەكانە، ئەمەش بە پێچەوانەی وڵاتی ئوردنەوەیە كە 97%ی داهاتی سنوورەكانی دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت.

وەزیری دارایی باس لەوەش دەكات سەرجەم فەرمانگە سنوورییەكان گەندەڵی تەنگی پێهەڵچنیوە، بەجۆرێك فەرمانبەرانی ئەو سنوورانە مامەڵەیان پێوە دەكرێت، بەجۆرێك فەرمانبەرێكی ئاسایی (نوسەرێك) نرخەكەی لە نێوان 50 بۆ 100 هەزاردۆلاردایە، بەپێی زانیارییەكانی رۆژنامە بەریتانیەكە هەندێكجار ئەو پارەیە زۆرلەوەش زیاترو چەند بەرامبەر دەبێتەوە.

عەلاوی دۆخی ئێستای عێراق بە وشكە ساڵی ناوبردووە، بەراوردی كردووە بە كیشوەری ئەفەریقا و كێشەی بێ ئاویی لەو كیشوەرەدا، بەشێوەیەك ماسییەكان لە بێ ئاویدا خەریكە دەخنكێن، ئەو بەرپرسە عێراقیە باس لەوەش دەكات كە زۆرینەی خەلك نازانن ڕێگە چارە لە كوێوەیە؟ عەلاوی باس لەوەش دەكات ئەگەر لە حاڵێكدا نرخی نەوتیش بەرزبێتەوە ئەوا دەبێت یەكێك لەم دوو ڕێككارە ئەنجام بدرێت . یان ئەوەیە دەبێت پەیڕەوی لە سیاسەتی فەنزویلایی بكەین و نەوت بەرەو ئیفلاس بوون پەلكێشمان بكات، یان ئەوەیە دەبێت پشتوێنەكانمان توندبكەینەوە.

وەزیری نەوت لە درێژەی گوتەكانیدا درێژەی پێداوە: هیچ یەكێك لە ئێمە بیرلەوە ناكاتەوە كە پەنا بۆ توندكردنەوەی پشتوێن ببات (بەمانای سك هەڵگوشیین)، لەگەڵ ئەوەشدا هەمووان كۆكین لەسەر ئەوەی دەبێت گۆڕانكاریی بكرێت، ئەوەی كە هەیە نابێت درێژە بكێشێت و رەوشی گشتی و دارایی گشتی بەو شێوەیە بەریوە ناچێت. هەروەها گوتوشیەتی: بریاری كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت لە لایەن ڕیكخراوی ئۆپێكەوە بە بێ رەچاوكردنی تایبەتمەندی وڵاتان بۆ بارودۆخی ئابووری و سیاسیی ئەندامانی ڕێكخراوەكەی بووەتە هۆكارێك كە هەندێك لەوڵاتانی ئەندام بەرگەی نەگرن، ئەو وەزیرە بە راشكاوانە دەڵێت جاری واهەیە بیر لەوە دەكەمەوە كە لەو ڕێكخراوە بكشێینەوە.

هەموو ئەو ڕاستییانە لە زاری وەزیری دارایی عێراقەوە ئەوە ڕوون دەكاتەوە كە چاوەڕوانی حكومەتی هەرێم لە بەغداد دەخاتە ژێرپرسیارەوە، بەجۆرێك ئەگەر هەموو هیواكانی هەرێمی لەسەر ناردنی پارە بێت لە عێراقەوەو عێراقیش چاوەڕێ بكات نرخی نەوت بەزببێتەوە، لە هەمان كاتیشدا خوازیاریی ئەوەبێت  سەرجەم سەرچاوەكانی هەرێم خۆی ڕادەستی ناوەند بكات، ئەوا نەك ناتوانرێت مووچە بە 60 رۆژ و بە لێبرینەوە بدرێت، بەڵكو شكستێكی بێ چەن و چوون چاوەڕێی حكومەت دەكات و بەوەش مووچە خۆرانی كوردستان باجی سەرەكی دەدەن و زیانەكەش بۆ هەموو لایەك دەگەڕێتەوە.

هەموو ئەوانەش لە كاتێكدایە كە ژمارەیەكی زۆر لە پسپۆڕانی دارایی و پەرلەمانتاران باس لەوە دەكەن ئەگەر حكومەتی هەرێم بیەوێت، دەتوانێت بە ئاسانی مووچەی فەرمانبەرانی دابین بكات، بە مەرجێك پلانێكی گونجاوی هەبێت و گەندەڵی بنەبڕبكات و بندیوارو چەند مووچەی نەهێڵیت و داهاتی نەوت و سنوورەكانیش بگەڕێنێتەوە بۆ قاسەی حكومەت، پرسیار ی زۆرینەی خەڵكیش ئەوەیە بۆچی ئەوە ناكرێت؟