20/12/2018
ئەم وتارە گفتوگۆ لەبارەی دیاردەیەكەوە دەكات كە زانایانی كۆمەڵناس ناویان لێناوە (شیزۆفرینیا- پەرت بوون)ی كۆمەڵایەتی(social schizophrenia) كە لە ئێستادا بووەتە شتێكی ئاسایی و گشتی لە نێو كۆمەڵگە عەرەبی و ئیسلامیەكاندا، دیاردەیەكە دەرخەری نەفامی و نەناسینی كرۆك و جەوهەری ئاینە ئاسمانییەكانە(holy ignorance) .
چەند ساڵێك بوو كە لەنێو یەكەیەكی كارگێری گەورەی میریدا كارم دەكرد كە هەزاران فەرمانبەر و كرێكاری هەبوو، رۆژی یەكەمی كاركردنم لەكاتێكدا من سەرقاڵی چارەسەركردنی نەخۆشێك بووم، دەرگای كلینیكەكەم كرایەوەو كەسێك لە پشتی دەرگاكەوە دەركەوت، خۆی بە (دكتۆر حسین) ناساند، دواتر بانگهێشتی كردم بۆ نوێژی نیوەڕۆ بە جەماعەت(كۆمەڵ)، منیش پۆزشم بۆ هێنایەوە كە تەواوبووم لە چارەسەری ئەو نەخۆشە نوێژەكەم دەكەم، لێرەو بوو بە گفتوگۆیەكی گەرم و گوڕ و خەریك بوو سەر بكێشێت بۆ دەنگ بەرزكردنەوە، لەبەر ئەوەی ئەو پێداگری لەسەر ئەوە دەكرد كە دەبێت واز لە نەخۆشەكەم بێنم و بچم نوێژ بكەم و مكوڕبوو لەسەر دواخستنی ئیشەكەم.
دواتر بۆم دەركەوت بیروبۆچوونەكانی دكتۆر حسین بڵاوەی كردووە بەناو سەرجەم كارمەندەكانی دەزگاكەدا، بۆیە دۆخی ئایندارییان زۆر بەتوندی وەریان گرتبوو، هەموو فەرمانبەرە مێینەكان موحەجەبە بوون، نیو كاتژمێری دەما بۆ نوێژی نیوەڕۆ هەموو فەرمانبەرەكان وازیان لە كارەكانیان دەهێنا، دەستیان دەكرد بە دەستنوێژ گرتن و راخستنی بەرماڵ و حەسیر لەنێو رێڕەو و قاوشەكاندا و خۆیان بۆ نوێژی بەكۆمەڵ ئامادە دەكرد، جگە لەوەش زۆرینەیان ساڵانە بەكۆمەڵ بەشدارییان لەگەشتی عومرەدا دەكرد.
ئەمانەی من باسم كرد بۆ ئەوە نییە من نیگەرانم بم لێیان، زۆر جوانە مرۆڤ ئایندار بێت، بەڵام ئەوەندەی نەبرد بۆم دەركەوت زۆرینەی ئەو فەرمانبەرانە جگە لەوەی كە نوێژەكانیان بە كۆمەڵ ئەنجام دەدا، كەچی لادانی فیزیكی و جەستەیی زۆریان هەبوو، لە خراپی مامەڵە كردن لەگەڵ هاوڵاتیانەوە بیگرە تا دەگاتە درۆ و دووڕوویی و ستەمكردن لە ژێر دەستەكانیان، وەرگرتنی بەرتیل و خواردنی ماڵی گشتیش با لەو لاوە بوەستێت.
نەك هەر ئەوەندە بەڵكو خودی دكتۆر حسین كە زۆر جەختی لەسەر ئامادەبوونی من دەكردەوە بچم بۆ نوێژی جەماعەت، دەركەوت كە دەستكاری وەسڵ دەكات و دەرمان بۆ خۆی دەفرۆشێت، دەمەوێت بڵێم ئەوەی كە روو دەدات لەو دەزگایەدا وێنەیەكی بچوككراوەی ئەم جیهانە گەورەو فراوانەی خۆمانە.
رواڵەتی ئاینداریی هەموو كونج و كەلەبەرێكی پڕكردووە، گەشتۆتە ئەو رادەیەی كە لە توێژینەوەیەكی نوێی پەیمانگای (جالوب)ی ئەمەریكی دا جیهانی عەرەبی بە ئاییندارترین گەلانی سەر زەوی دادەنرێت. لەهەمان كاتدا، بۆ گەندەڵی و بەرتیل و دەستدرێژی و گێچەڵی سێكسی و فێڵكردن و دزی و تەزویر، دووبارە یەكەمن.
لێرەدا پێویستی بە پرسیارێك هەیە: چۆن دەكرێت ئێمە زۆرترین ئاینداربین و زۆرترین لادانیشمان هەبێـت؟
ساڵی 1964 نوسەری گەورەی فەرەنسی (مولییر) شانۆگەرییەك دەنوسێـت بەناوی (تارتوف) لەو شانۆییەدا كار ئەكتەرێكی هیناوە، باس لە كەسێك دەكات كە ئایندارێكی گەندەڵە و ناوی (تارتوف)ە، ئەو هەمیشە كار بۆ تێركردنی ئارەزووە سێكسیەكانی دەكات و خۆیشی بە پیاوێكی ئایندارو لەخواترس نیشان دەدات. ئەمەش هانی كەنیسەی كاسۆلیكیدا كە بەتوندی بچنەوە بە گژ (مولییر)دا و شانۆگەری تارتوف یان قەدەغەكرد و نەیانهێشت بۆ ماوەی پێنج ساڵ نمایش بكرێت، سەرەڕای قەدەغەكردنەكە، شانۆیی تارتوف بوو بەیەكێك لە شانۆگەرییە كلاسیەكەكان، تا وای لێهات دەستەواژەی –تارتوف- خۆی خزاندنە نێو فەرهەنگی ئینگلیزی و فەرەنسی یەوەو لە ئێستادا بۆ پیاوانی ئاینی گەندەڵ و دوو ڕوو بەكاری ئایینن.
پرسیاری جدی ئەوەیە: ئایا لای خۆمان ملیۆنەها تارتوف مان نییە ؟
لەو باوەڕەدام گرفتەكە زۆر لەوە قوڵترە، ئێمە ئیماندارێكی راستەقینەین، بەڵام زۆرینەمان كاری لادەرانە ئەنجام دەدەین و هەست و هۆشی ئاینیمان ناپروكێتەوە، بێگومان ئەم دیاردەیە گشتگیر ناكرێت، زۆرێكیش لە ئایندارەكان بە ویژدانێكی زیندوەوە رەفتار لەگەڵ بەرامبەرەكانیان دەكەن، بەڵام سەدان گەنج دەبینین یەكەم رۆژی جەژنی رەمەزان گێچەڵی سێكسی بە كچان و ژنان دەكەن، كەچی تا دوێنی نوێژیان دەكردو بەرۆژوو دەبوون... ئەفسەری پۆلیسە ئەشكەنجەی خەڵكی بێ تاوان دەدات، سستەرە كەچی رەفتای ناشیرین و خراپە لەگەڵ نەخۆشی هەژار و بێدەسەڵات لەنێو نەخۆشخانە حكومیەكاندا، فەرمانبەری داماو و موچە بڕاوە كەچی تەزویری دەنگ بۆ حكومەتی گەندەڵ و چەوسێنەر دەكات، قوتابییەو خەریكی قۆپیەی بە كۆمەڵا، زۆرینەی ئەو كەسانەش ئایندارن و مكوڕن لەسەر ئەنجامدانی فەرزەكان.
كۆمەڵگەكان نەخۆش دەكەون، وەك چۆن مرۆڤەكان نەخۆش دەكەون.
كۆمەڵگەكانمان (بیروباوەڕ) و (رەفتار) لەیەك جیادەكەنەوە.
جیاكردنەوەی (ئایینداری) لە (ئەخلاق).
ئەم نەخۆشكەوتنە هۆكار گەلێكی هەیە:
یەكەمیان : رژێمە داپڵۆسێنەر و چەوسێنەرەكان بەدەست ئەنقەست دەیانەوێت (درۆ) و (فیڵ) و (دوو ڕوویی) بڵاوە بكات.
دووەم: خوێندنەوە ئاینییەكان شكڵی و ڕواڵەتین نەك مۆراڵی و ئەخلاقی. ئەمەش بەو مانایە ئاین وا پێشكەش ناكرێت كە هاوواتای (ئەخلاق) بێت، بەڵكو لە هەندێك دروشم و رواڵەت بازیدا قەتیسی دەكەن و تەنها بۆ ئەوەی وەك ئاییندارێك بكەوینە بەرچاو.
هەندێك پێیان وایە رواڵەت و عیبادەت(پەرستش)ەكان پایەوكۆڵەكەی گرنگی ئایینن، رێكاوڕێك وەك ئەخلاق، لەراستیشدا هەموو ئاینەكان بناغەیەكی گەورەیان داڕشتووە بۆ ئەوەی بەرگری لە بەها گەوەرەو پڕبایەخەكانی مرۆڤایەتی بكات ئەوانیش (راستی و دادپەروەری و ئازادیی)یە، هەموو شتەكانی دوای ئەمانە دەبنە شتی لاوەكی و بایەخیان لەوان كەمترە، ئەوەی جێگەی نیگەرانییە ئەوەیە فەرهەنگی ئیسلامی جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئەخلاق بەهێزترین پایەی ئایینە، بەڵام ئێمە لێی تێناگەین، یان راستتر ئەوەیە نمانەوێت تێ بگەین.
چیرۆكێكی بەناوبانگ هەیە لەبارەی پێغەمبەرەوە (د.خ) كاتێك پیاوێكی نوێژخوێنی( شەو رۆژیی) هەمیشە بەڕۆژووی نێو مزگەوت دەچێتە لای .. لێی دەپرسێت: كێ خەرجیت دەكێشێ؟
پیاوەكە دەڵێت: براكەم ئیش دەكات و مەسروفم دەكات.
لەوكاتەدا پەیامبەر (د.خ)دەفەرموێت: براكەت لە تۆ خواناسترە.
ماناكانی ئەو وشە بچووكانەی سەرەوە زۆر گەورەن، ئەو كەسەی كاردەكات و ماڵ و مناڵ و كەس و كارەكەی بەخێو دەكات لای خوا لە كەسێك هەمیشە نوێژوو رۆژووی بێكار باشترە. تێگەیشتنی كورت بینانە لە ئایین هۆكاری سەرەكی ئەو روداوانەیە كە لە كۆمەڵگاكانماندا روو دەدەن، لەنێو مزگەوت و بازاڕ و میدیاكاندا ملیۆنەها لاپەڕە هەیە كە ژنەكان بۆ لەبەر كردنی حیجاب هان دەدەن، بیهێننە بەرچاوی خۆتان لەگەڵ بانگەشە بۆ پۆشینی حیجاب بانگەشەش بكرایە بۆ رەتكردنەوەی ستەم و زۆرداری فەرمانڕەواكان، یان بەرگری كردن لە زیندانییەكان، یاخود رێگری بكەیت لە ساختەی هەڵبژاردن... ئەگەر ئەمانە بكرایە ئەوە بە دڵنیایی ئێستا دیموكراسیەت بەرقەراربوو، مافەكانمان پێشێل نەدەكران و دەپارێزراین لە چەوساندنەوە.
فەزیڵەت لە دوو رێگەوە بەرجەستە دەبێت و سێیەمی نییە: ئایینداری راستەقینە كە هاوواتای ئەخلاق بێت، یان تەنها لە رێگەی ئەخلاقەوە و پەیوەستیش نەكرێت بە ئایینەوە.
با نمونەیەك بێنینەوە یاد، ساڵی 2007 بەمەبەستی جوانكردنی دەموچاوی رژێمی چەوسێنەری (لیبیا) لەبەر چاوی جیهانیان، خەڵاتێكی ئەدەبی جیهانییان دروستكردبوو كە ساڵانە ئەو خەڵاتە دەدرا بە نوسەرەكان بە بڕی (یەك ملیۆن دۆرلار)، ناویان نابوو (خەڵاتی قەزافی بۆ مافەكانی مرۆڤ).لیژنەیەكیان بۆ دروست كردبوو لە گەورە رۆشنبیرانی عەرەب بۆ ئەوەی ساڵانە نوسەرێكی جیهانی دەست نیشان بكەن تا ئەو خەڵاتەی بدەنێ.. ساڵی یەكەم لیژنەكە بڕیاری دا خەڵاتەكە بدرێت بە نوسەری گەورەی ئیسپانی (خوان گویتیسولو)ی تەمەن 78 ساڵ..
ئەوەی چاوەڕێ نەكراوبوو رویدا، (گویتیسولو) نامەیەكی ناردبوو بۆ لیژنەكەو و سوپاسی كردبوون كە ئەویان دەستنیشان كردووە بۆ ئەو خەڵاتە، بەڵام جەختی لەسەر ئەوە كردبوویەوە كە لە رووی ئەخلاقییەوە ناتوانێت خەڵاتی (مافی مرۆڤ) لە رژێمی قەززافی وەربگرێت، كە خۆی بە كودەتای سەربازی هاتۆەتە سەر دەسەڵات، خوێنی رشتووە، خەڵك دەگرێت و ئەشكەنجەی هەزاران كەسی نەیاری خۆی دەدات.
ئەو نوسەرە رەتی ئەو خەڵاتەی كردەوە كە بڕەكەی (یەك ملیۆن دۆلار – سەد دەفتەر)بوو تەنها لەبەر ئەوەی لەگەڵ ویژدان و مۆراڵی خۆیدا نەدەگونجا، هەق نییە لێرەدا بپرسین: هەر رۆشنبیرو مەلایەكی ئایینی لە وڵاتانی عەرەبی دا دەتوانن وەها خەڵاتێك رەت بكەنەوە؟ بەبڕوای ئێوە كامیان لە خواوە نزیكترن؟
ئایا ئەو نوسەرە بەشەرەفە من پێم وایە بەهیچ شێوەیەك گوێی لە ئیسلام نەبووە، نەهاتووە بە خەیاڵیدا كە وەك قارەمان خۆی نیشان بدات، یان ئەو دەیان ئایندارانەی كە لەگەڵ رژێمە خۆسەپێن و چەوسێنەرەكان كار دەكەن و نەزانانە ئەو تاوان و كارەساتانەی ئەو رژێمانە ئەنجامیان دەدەن لە دژی گەلەكەیان لە بیری خۆیانی دەبەنەوە..
بەراستی دەبێت ئایینداری راستەقینە لەگەڵ ئەخلاق جیانەكرێنەوە.
ئەگەر وانەبێت: ئەخلاقی بێ ئاین زۆرباشتر و چاكترە لە ئاینداری بێ ئەخلاق...