07/07/2019
ساڵانی پێش ڕاپەڕین ژیانی كوردانی باشوور لە دوو دیاردە یان دروستر بڵێم لە دوو دیمەندا خۆی مانیفێست كردبوو، یەكەمیان ژیان بوو بە مانا سادەكەی ، گوزەرانی خەڵكی ئەم هەرێمە بوو كە پڕپڕبوو لە سادەیی، دووەمیان ژیان بوو لە ژێر چەكمەی حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق .
حاڵەتی یەكەم تام و لەزەتی خستبووە ژیانه‌وه، ئامانجەكان دیار و ڕوون بوون، تواناكان جوامێرانەتر و ژیان ئاسۆیەكی پڕشنگداری لێوە دیاربوو. ئەوەی ئەم دیوە ڕەونەقداره‌ی ژیانی بێتام كردبوو، یان بە جۆرێكی تر بڵێم ئەو سادەییەی ژیانی لێ شێواندبووین، دیاردەی دووەم بوو كە ژیان بوو لە سایەی دیكتاتۆردا، بە جۆرێك بە هەمیشەیی لە تراكۆمیدیایەكدا بووین هەم پڕ بوو لە لە مانا و بەها هەم پڕ بوو لە بەدبەختی و سەرگەردانی.
نازانم تا چەندێك دروست بم، ئه‌گەر بۆ فیشاڵ و خۆهەڵكێشان نەبێت ئەندێشەی سیاسیەكانمان نەیتوانیوە بگاتە ئەو ئاستەی خەون بە ڕۆژگاری واوە ببینێت كە بگاتە حەقیقەتی ڕۆژگاری دوای ڕاپەڕین، بەڵام سەركێشییە پلان بۆ دانراوەكانی سەدام و گرتنی كوەیت و وەڵامی هێزی هاوپەیمانان و گەردەلولی بیابان، مەحاڵەكانی كردە گریمانه و خەون و ئایدیاكان بەرەو ئاسۆیەكی ڕوون و دەسپێكی ژیانێكی نوێ ڕۆیشتن .
نەوەی ئێمە، ئەركی ئەخلاقی و نیشتمانی و ئایینیمان بوو سوود لە ئەزموونی پێش ڕاپەرین وەربگرین و بە جۆرێك ڕەفتاربكەین كە رابردوو ببێتە ڕابردوو و وەك باسی مێژوویی بمێنێتەوە و خۆمان ببینە پاسەوان و ڕێبەری پاراستنی كەرامەتی مرۆڤ و ئایندەی نەوەكانمان، بە جۆرێك سوود لە نەوەی دوای ڕاپەڕین وەربگرین و میراتێكیان بۆ جێبهێڵین ببێتە سەرمایەیەكی مەعنەوی و لەسەرپێ وەستانی تاكی كۆمەڵگا و رابردووی پڕ نیگەرانی و شكست بكەینە هێزی بەرخۆدانی نەتەوەیی .
بە داخەوە زۆریش بە داخەوە، نە ئێمە توانیمان ئەوەی پێویست بوو بیكەین، نە نەوەی دوای ڕاپەڕینیش توانیان دونیایەكی تر بۆ خۆیان دروست بكەن كە بەرئەنجامی ژیانی ئێمە نەبێت، واتە دەست و پەنجە نەرمكردن بوو لەگەڵ ئەزموونێك كە بە كەڵكی كردەی سیاسی و ئیداریی ئێستامان نایەت .
لە نێوان هەردوو نەوەكەدا گەیشتینە بێهیوایی و نەمانتوانی ژیانێكی شایستە بە تاكی نەتەوەكەمان بەرهەمبهێنین، بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەم دیدگایە چەند توێژێك دەكەمە نمونە: ـ
1 ـ كاراكتەرە سیاسییەكان :
سیاسییەكانی ئێمە، بێجگە لە چەند كەسێك كە لە هەر چوار پارچەی كوردستانن، وەك كارێكی تەشریفی ڕەنگە دروست نەبێت ناویان بهێنم، ئه‌گەر نا ئەوانی تریان كاراكتەری سیاسی تیۆری نین، ئەم بەشە زۆرینه‌یه خەسڵەتی زۆر سەیریان هەیە، چونكە ئەوان كەسایەتی بگۆ نین و گوێگرتنیش بە پێویست نازانن، ئەم جۆرە سیاسیانە سایكۆلۆجیایەكی مه‌ترسیداریان هەیە و هەموو شتن بەڵام هیچیش نین، بە واتای ئەوەی كە هەموو شتن و وەك ئەمری واقیع هیچ نین، وەك بەرئه‌نجامە باشەكان. كارەساتی ئەم زاتانە ئەوەیە گۆڕانكاری و بەرئەنجامە سیاسییەكان ڕۆڵیان پێدەبینێت، بە جۆرێك گۆڕانكارییەكان لە كوێدا جوڵان ئەوانیش خاوەن بزاوتن، لە كوێشدا وەستان ئەوانیش دەوەستن، لەگەڵ ڕه‌هەندێكی كۆمەڵایەتی ئاوێزان دەبن و لەشكرێك لەگەڵ خۆیان هاوڕەنگ و هاوئاواز دەكەن .
كارایی ئەم سیاسیانە و هاوپێچی خەڵكێكی زۆر لەگەڵیان، كۆمەڵگه گەیشتووەتە سوڕی متبوون و لە باری دەروونیەوە ترسێك دروستبووە كە پێی دەوترێت ترس لە گۆڕان، ترس لە گواستنەوە لە خراپەوە بۆ خراپتر، ترس لە گواستنەوەی ئەزمونی ناوەڕاستی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان، دروست و ڕاستە پێكچوواندنی ئێرە له‌گه‌ڵ عێراق و سوریا ئاسایی نیە، بەڵام ئەگەر بتگەیەنێتە ئاستی قبوڵكردنی گەندەڵی سیاسیی، كارەساتە.
ئازیزان، بوونی سیاسەتمەدار واتە بوونی فەزای سیاسەتكردن، بەڵام بەداخەوە ژمارەی هاوڵاتی ئەم هەرێمە و ژمارەی سیاسییەكان و ژمارەی حیزبەكان و ژمارەی ڕیكخراوەكان ئەوەندە ناجۆرە مرۆڤ توشی نیگەرانی دەكات، لە كاتێكدا هەموو ئەم سیاسه‌تمه‌دار و حیزب و ڕێكخراوانە بوونی پاسیڤین و كومەڵگه نیگەران دەكەن .
كارایی ئەم سیاسیانە له‌وه‌دایه بزانن ژیان چەند سەختە، نیگەرانیی چەند فراوانە، كافربوون بە سیاسەت چەند زۆر بووە، متمانە لە نێوان توێژه‌كاندا چەنده كەمە؟ لە كاتێكدا سیاسییەكان بڕیار نەبوو بەو جۆرەبن، بڕیار نەبوو بەو ئاستەی ئێستا خودپەسەند و بەرژەوەندیكاربن، هیوادارم هاوپێچ لەگەڵ زانیارییەكانی خۆتان و ئەم چەند ڕستەیه دەلاقەیەك هەبێت بۆ بینین.
2 ـ دەستەبژێرەكان، واتە (ڕۆشنبیران، ئەكادیمستەكان، پیاوانی ئایینی .......هتد): ـ
گرێدانی ئەم چینانە كورتكردنەوەی ڕێگاكەیە لەپێناو سوودوەرگرتن لە چەند دالێك كە ڕۆڵی كارایان لە ژیانی كۆمەڵگه‌دا هەیە، ڕاستی ئەوەیە كە ئەم چینانە هەریەكەیان باس و خواستی تایبەت بەخۆی هەیە و هەوڵدەدەم كۆلكە هاوبەشەكانیان بكەمە چەپكێك و پێكەوە گرێیان دەم.
دیدگای ئەم چینە گرنگانەی جڤاتی كوردی سیستماتیك نین و لۆكاڵین، بەرژەوەندی و ناوچەگەرایی و پاوانخوازی دەیانجوڵێنێت، ناتوانن هێزی فشاربن، بوونیان ئەڕواتەوە سەر ئەو كاراكتەرە سیاسیانەی كە بەرئەنجامی خراپیان بۆ كۆمەڵگه‌كەمان بەرهەمهێناوە و وەڵامدەرەوەی خواست و ئامانجە هەنوكەییەكان نین. لە ئاست پرسیارەكان هەمان وەڵام هەیە كە سیاسەتی بەرجەستەكراو هەیەتی، وێنەی ئەم حاڵەتە ئەگاتە ئەو ئاستەی بە زۆرێكیان دەوترێت (سێبەر)، بە واتای ئەكادیمیست و ئایینی و ڕێكخراوی فۆتۆكۆپی كراو .
تەنانەت سیاسەت هێندە هێزە فشارەكانی خستووەتە ژێر ڕكێفی خۆیەوە سنورەكەی گەیشتوەتە ئاستی دەرەوەی هەرێم و پەیوەندییە نێودەوڵتیەكانیشی گرتووەتەوە. نمونەیەكی كۆمیدی دەگێڕمەوە، ساڵانی شەڕی براكوژی هەندێك لە ڕۆشنبیران هیمەتیان كرد كە نێوەندگیری لە نێوان شەڕكه‌ره‌كاندا بكەن، كۆتایی هەوڵەكەیان شكست بوو، یەكێك لەو برادەرانە گوتی: من سەرم سوڕئەما ئەمریكیەكانی ناو شاری سلێمانی وەك حاكمی سیاسی سلێمانی قسە و بۆچونیان هەبوو، ئەوانەی هەولێریش وەك حاكمی سیاسی هەولێر سەرنج و قسە و تێبینیان هەبوو، شكاندنی ئەم ڕیكۆردە زەنگێكی خەتەرناكە، دەردێكی
كوشندەیە. هێزی داهێنان و فشاری مەدەنی بوونیان نامێنێت و كێشەكان لە حاڵەتی چەق بەستن جێدەهێڵن و كێشەی قوڵتر و كارەساتی نالەبارتر ده‌هێننە ئاراوە .
3 ـ شەقا و بازاڕ و بازاڕ سازی: سەرەتا گەندەڵی یان ڕوونتر بڵێم خراپەكاری لە بازاڕ و پێگە سادەكەی كۆمەڵگه، نە سنوورەكەی ئەوەندە فراوان بوو نە ئەوەندەش هارمۆنی بوو لەگەڵ سیاسەت و حیزبدا، سیستماتیك كردنی گەندەڵی شێرپەنجەیە لە پلە بەرزەكاندا .
كێشەی كۆمپانیاكان و هاوردەكردنی شمەك و ناسەقامگیری نرخ و خراپی كوالیتی و قۆرخكردنی بازاڕ بەجۆرێكە نمونەی نەبووە، خراپ بەكارهێنانی چەمكی بازاڕی ئازاد نەیهێشت لێپێچینەوە لە گەندەڵكاران بكرێت، ڕەوشەكە وایلێهاتووە ئەگەر كەسێك باسی نانی حەڵاڵ و ویژدان بكات وەك دێوانە و نا حاڵی و گێل سەیر دەكرێت. ڕێك ئەو بازاڕ و كۆمەڵگه‌یه وەك ڕۆژی حەشری لێهاتووە، هەركەسە و بۆخۆی مامەڵە و سەودا دەكات و داهات بۆخۆی كۆدەكاتەوە .
زۆرجار مامەڵە وەحشەتناكەكان لە هەرێمێكی پێنج ملیۆنیدا مرۆڤ دەتۆقێنێت، بۆ نمونە:
دەستبەسەرداگرتنی حەوت بارهەڵگر دەرمانی بەسەرچوو، دەستگرتن بەسەر 200 كیلۆگرام هیرۆین، دوو ملیۆن حه‌پی ترامادۆڵ سوتێنرا، لە سۆپەرماركێتەكاندا 500 تەن شمەكی بەسەرچوو كۆكرانەوە و سوتێنران...هتد. ڕاستی لەوەدایە ئەم لێپێچینەوانە زۆر باشن، بەڵام پەردەپۆشكردنیان و دووبارەبوونەوەیان و گەورەبوونی سنوورەكە مایەی دڵخۆشی نین و لە كۆمەڵگه‌كەی خۆمانمان نیگەران دەكات. ئەم چەند سامپڵە كردنەوەی چەن ئایكۆنێك بوو لەسەر شاشە گەورەكە، بەڵام ئەگەر ئێمە هەموو ئایكۆنەكان بكەینەوە بۆمان دەردەكەوێت لە چ ڕۆژگارێكداین. ئەگەر ساڵانی پێش راپەڕین وەك چیرۆك ئەم واقیعەی ئێستایان بۆ بگێڕانایه‌ته‌وه هەرگیزاوهەرگیز باوەڕمان نەدەكرد كە هێندە بەرژەوەندیكار و هێندە دەستەمۆی سیاسەت بین، باوەڕمان نەدەكرد داد و بێدادمان بێت لە دەسەڵاتی خۆبەخۆیی، باوەڕمان نەدەكرد گوێ لە هاوار و فوغانی یەكتر نەگرین .
ئێستا گەندەڵی بە تەنها لە كۆشك و تەلار و سیاسەت و دەسەڵاتداری و پەیوەندییەكان و میدیا و چۆنییەتی بەكارهێنانیدا نییە. ئێستا لافاوەكە گەیشتووەتە كۆڵاِنە بچووكەكان، بەهاكان لە بەرامبەر هەڕەشەدان و ئایندە سەری لە بێ متمانەییەوە دەردەچێت .
لە كۆبەندی ئەم خستنەڕووەی خراپی ژیان لەم هەرێمەدا، باوەڕم وایە ئەندێشە و خەیاڵ و ئاكارێك هەن خۆیان ناخه‌نه بەرئاراستەی شەپۆلەكان، ئەوان شەڕی دەستەویەخە دەكەن و بیردەكەنەوە، دەنووسن، چالاكیی دەكەن و هاواردەكەن و داد و بێدادیانە، لە پێناو بەرژەوەندییە باڵاكان گوێ بە بەرژەوەندییە تایبەتەكان نادەن و بە ڕوحێكی مرۆڤدۆستانەوە بێ پسانەوە ڕووبەڕووی كێشەكان دەبنەوە.