14/02/2019
تێبینی:
پێدەچێت بۆ خوێنەری كورد ئەم بابەتە زانیاری نوێی تێدا نەبێت، بەڵام گرنگیەكەی لەودایە نوسەرو ئەكادیمییەكی عەرەب بۆچوونەكانی زۆر لە واقیعەوە نزیكن و لە سایتی (الجزیرە)بڵاو بوەتەوە كە یەكێكە لە پڕخوێنەرترین وێبەكانی دونیا، لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا نووسەر نەیتوانیوە لە دونیا ئایدۆلۆژی و نەتەوەییەكەی خۆی بێتە دەرەوەو جوانتر وێنای دۆخەكە بكات و دێوەزمەی –ئیسرائیل- بەسەر نوسینەكەوە دیارە، هەرچۆنێك بێت لەچاو نوسەرە عەرەب و فارس و توركەكاندا باشتر و پەسەندتر بیری كردوەتەوەو نوسیویەتی.(پەیسەر پرێس)
ئەگەر بمانەوێت ئەو گەلانە سەرژمێر بكەین لەژێر ستەمی گەورەدان لە سەدەی بیست و یەكەمدا ، بەدڵنیاییەوە ناتوانین باس لە گەلی كورد نەكەین، چوون كوردەكان دەناڵێنن بەدەست چەوساندنەوەو كوشت و بڕ و شوێن پێهەڵگرتن و وێران بوونی هەموو خاكەكەیان.
ئەگەر ئێمە لافی ئەوە لێبدەین كە لایەنگری مافەكانی مرۆڤین، لەگەڵ یەكسانی و مافی گەلان و سەربەستی و سەربەخۆیی داین، هیچ رێگەو دەریچەیەكمان بۆ نامێنێتەوە ئەوەنەبێت لەگەڵ گەلی كورددا بین، چوون هەر كەسێك چی بۆخۆی خۆش بوێت دەبێت بۆ ئەوانی تریشی خۆش بوێت، ئەوەی بۆ خۆی نایەوێت دەبێت بۆ خەڵكیشی رەجوانەبنێت، ئەگەر وانەبێت ئەوا دەبێت بڵێین تووشی دوالیزمەی دەروونی (شیزۆفرینیا)بووین و سەرجەم بەها ئەخلاقییەكانمان لەدەست داوە.
گەلی كورد زۆر بەتوندی ستەمیان لێكراوە، زۆرینەی ئەو ستەمانەش لەلایەن ئەوانەوە لێیان كراوە كە دەبوو چاكەیان لەگەڵ بكەن و چاویان لێیان بێت و رەچاوی دراوسێیەتی باشیان لەگەڵ بكەن، ئەوانیش (عەرەب، تورك و ئێرانی)ەكانن، كوردەكان رووبەڕووی سوكایەتی و كوشتن و روخاندنی گوند و شارەكانیان دەبنەوە، ئەوان لە دێر زەمانەوە هیچ داوایەكیان نەبووە جگە لەسەربەخۆیی سیاسی.
هەر لەسەرەتاوە دەوڵەتە داگیركەرە براوەكانی (جەنگی جیهانی) دووەم ستەمیان لێكردووەو نەیانهێشتووە دەوڵەتی سەربەخۆیان هەبێت، كوردستانیان دابەشكردووە بۆ چەند بەشێك، پارچەیەك بۆ ئێران، عێراق، سوریاو توركیا و بەشێكی تریشی كەوتە بەر ئەرمینیا، بەو بۆنەیەوە گەلی كورد دابەش بوو بۆ چەند پارچەیەك و هەریەكەشیان لەژێردەستی وڵاتێكدان، لەگەڵ ئەوەشدا رووبەری كوردستان زیاترە لە 2 ملیۆن كیلۆمەتری چوارگۆشە، ژمارەی كوردەكانیش زیاترن لە 25 ملیۆن كەس.
ئەو رووبەرو دانیشتوانەی كە كورد هەیەتی لە زۆر وڵاتی تر زیاترە كە دەوڵەتیان هەیە، ژمارەی دانیشتوان و رووبەری كوردستان زۆر لەبارو گونجاون بۆ ئەوەی لە دوای جەنگی جیهانی دووەم ببونایەتە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ، بەڵام وا پیدەچێت كە داگیركارانی رۆژئاوایی بەرنامەیان بۆ دروستكردنی ئاریشە لەناوچەكە داڕشتووە، هەروەك ئەوەی بۆ فەلەستین ئەنجامیان دابوو، ئەوەش لە پێناوی بردنی سامانی گەلانی ئەو ناوچەیە. لە راستیشدا داگیركاران سەركەوتوو بوون، گەلی كوردیان هیلاك و ماندوو كرد بە هۆی ئەو هەموو شەڕەی لەدژی بەرپایان كردووە، هەر لەو رێگەیەوە سەرجەم تواناكانی عێراق و توركیا یان بە فیڕۆداوە، هەروەها سەركەوتوو بوون لە دروستكردنی رق و قین و دوژمنایەتی لە نێوان كوردەكان و ئەو گەلانەی تردا كەلەناوچەكەدا هەن وەك عەرەب و تورك و ئێرانیەكان.
كوردستان دەكەوێتە سنورەكانی (ئێران ، توركیا، ئەرمینیا، سوریاو عێراق) پارچەی گەورەی كوردستان دەكەێتە باشووری رۆژهەڵاتی توركیا، ژمارەیان زیاترە لە 16 ملیۆن كەس، ژمارەی كوردەكانی پارچەكەی ئێران زیاترە لە 5 ملیۆن و ئەوانەی عێراقیش زیاترن لە 4 ملیۆن كەس و هەرچی بەشەكەی سوریاشە نزیك دەبنەوە لە دوو ملیۆن كەس، لەوڵاتەكانی تریش وەك ئازەربایجان و جۆرجیا و لوبنان و روسیا و وڵاتانی تریش هەن.
مێژوو نوسان باس لەوە دەكەن رەچەڵەك و رەگەزی كورد (ئاری)یە، هەربۆیە لە رووی رەچەڵەكەوە لە ئێرانیەكان نزیكترن تا لە عەرەب و تورك (كە سامین)، هەندێك لە سەرچاوەكانی تر باس لەوە دەكەن كە رەچەڵەكی كورد عەرەب بێت، بەڵام هێشتا ئەوە نەسەلمێنراوەو بەڵگەیەكی ئەوتۆ لەبەردەست دا نیە.
كوردەكان ئازاری زۆریان بە دەست (عەرەب، تورك و فارس)ەكانەوە چەشتووە، لەم دواییانەشدا لەسەر دەستی (داعش) ئازاری زۆریان چەشت و شارو گوندەكانیان لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا وێران كران، هێرشە ئاسمانی و زەمینەیەكانی توركیاش بۆ ئەو ناوچەیە هەر لەبەر ئەوە بوو دەوڵەتی كوردی لە باشووری رۆژهەڵاتی سوریا دانەمەزرێت.
كوردەكان لەژێر سیاسەتەكانی (مستەفاكەمال ئەتاتورك)دا كێشەی گەورەیان بۆ دروستكراوە، ئەو هەوڵی دەدا بە زەبری هێز نەتەوەو فەرهەنگەكەیان بگۆڕێت، بۆ ئەو مەبەستە ئەتاتورك هەموو كەسێكی دەكردە زیندانەوە كە بە كوردی قسەی بكردایە، ئەو كات دەبوو كوردەكان واز لە زمانی خۆیان و فەرهەنگ و كەلتووری خۆیان بهێنن و ببنە تورك، لە عێراقیش زۆرینەی هەرەزۆری كوردەكان سونی مەزهەبن، لەلایەن رژێمە یەك لەدوای یەكەكانەوە چەوسێنراونەتەوە، لە سادەترین مافی هاوڵاتی بوون و نەتەوەیی خۆیان بێبەش كراون كە یادكردنەوەی بۆنە نیشتیمانیەكانیانە، نەك هەر بەوە رازی نەبوون لێیان، بەڵكو بە چەكی كیمیاوی لێیی دان و بە هەزاران كەسی سڤیلیان لێكوشتن لە هەڵەبجە، هەرچەندە حكومەتی عێراق لە ساڵی 1970 مافی خۆبەڕێوەبردن(حوكمی زاتی) پێدابوون لەدوای ئەوەی كوشتارو كێشەی گەورەلە نێوانیاندا هەبوو، بەڵام نەچووە بواری جێبەجێكردنەوە، هەرچی ئێرانیەكانیشە بەردەوام لە رووی سەربازییەوە هێرشی كردوەتە سەر كوردەكان لە بەشی باكووری رۆژئاوای وڵاتەكەی.
تا ئێستەش سوپای توركیا لەسەر سنورەكانی سوریاو بەرامبەر ناوچە كوردیەكان چاوەڕێی ئەوەن بۆنی دروست بوونی دەوڵەتێكی كوردی بكەن لە بەشی باكووری رۆژهەڵاتی سوریا، ئەوەش ناشارێتەوە كە توركەكان هاوكاری زۆری –داعش-یان كردووە بۆ ئەوەی لەناوچە كوردیەكان رەگ دابكوتن و دەست بگرن بەسەر ئەو بەشەی كوردستان دا، هەرچەندە لایەنی توركی ئەو زانیاریانە رەت دەكاتەوە.
لەوانەیە توركیا بڵێت ئەوان زۆر سەرقاڵ نین بە كێشەی كوردەوە لە وڵاتەكەی خۆیان بەڵام هاوكاری سوپای سوریای كردووە بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ ناوچە كوردیەكان، لەگەڵ ئەوەشدا توركیا بەردەوام هێرش دەكاتە سەر كوردەكانی بندەستی خۆی، تا ئێستەش زۆر بە ناڕەحەتی نەبێت رێگەیان پێنادات حیزب دروست بكەن و لەمپەریان بۆ دروست دەكەن لە هەڵبژاردندا تانەگەنە پەرلەمان.
لەم دواییانەدا هەندێك گۆڕانكاری بەسەر سیاسەتی توركیادا هاتوە لەسەردەمی ئەكەپەدا، ئەوەش بووەتە هۆی بووژانەوەی جموجووڵی سیاسی كوردەكان لە توركیا، بەڵام تا ئێستەش بارودۆخی مرۆیی و رۆشنبیری و فەرهەنگی كوردەكان لە ژێر زوڵم و ستەمی توركەكاندا دەناڵێنێت، كوردەكان مافی خۆیانە بوونیان هەبێت، ئەوان گەلێكن خاوەنی رۆشنبیری و فەرهەنگی خۆیانن، وەك هەر گەلێكی دیكە، ئەوان مافی خۆیانە بوونی خۆیان بسەلمێنن، كاروباری خۆیان بەڕێوە ببەن، هەموو مافێكیان هەبێت وەك هەر گەلێكی تری دونیا، ئێمەی عەرەب هەمیشە باسمان لەوە كردووە كە گەلان مافی دیاریكردنی چارەنووسی خۆیان هەیە، هەمیشە دەستی دەرەكیمان رەت كردوەتەوەو رەخنەمان لێگرتووە، دەی ئەوەی بۆ خۆمان پێمان خۆشە دەبێت بۆ خەڵكی تریش پێمان خۆش بێت.
كوردەكان كەس و كاری ئێمەن، دراوسێمانن، بۆیە دەبێت رێز لە دراوسێكانمان بگرین، دەبێت رەوشتمان موسڵمانانە بێت كە لەسەر بنەمای (خۆشەویستی، پێكەوە ژیان، لێبوردن) دامەزراوە، نابێت رێگە بە هیچ لایەنێك بدەین لە جولەكەو ئەمەریكەكان كە چۆنیان بوێت وایان لێبكەن.
مافی عەرەب و فارس و تورك نیە كورد بچەوسێننەوە، بێبەشیان بكەن لەوەی كە خۆیان دەیانەوێت، تورك و عەرەب و فارسەكان هەمیشە باس لەو سەربەستی و ئازادی دەكەن و رەتی هەموو جۆرە داگیركارییەك دەكەنەوە و هەمیشە حەزیان بە سەربەخۆیی یە، رەوا نیە بۆ یان بە پێچەوانەی ئەو دروشمانەوە رەفتار بكەن كە لە میدیاكانەوە بانگەشەی بۆ دەكەن.
كوردەكان خاوەنی فەرهەنگ و رۆشنبیری خۆیانن، جێگە پەنجەی رۆشنبیری و شارستانیی و زانستییان بە سەر ناوچە عەرەبی و ئیسلامیەكانەوە دیارە، گەلێكن وە هەر گەلێكی تری دونیا، زۆر بە سادەیی دەبێت بڵێین نایانەوێت لەژێر سایەی دەسەڵاتی كەس دا بن، بەدوای ئەوەدا دەگەڕێن خۆیان بسەلمێنن، وزەو توانا رۆشنبیری و هزری و ئابووری و كەلتوریەكانی خۆیان بخەنە گەڕ، ئەوان بە دوای ژیانێكدا دەگەڕێن كە لەگەڵ گەلانی دیكەی دونیادا یەكسان بن.
وڵاتانی عەرەبی وەك میسر و ئەردەن و فەلەستینیش دانیان ناوە بە ئیسرائیل دا، كە زەوی عەرەبەكانیان داگیركردووە، رۆژانە كێشە بۆ فەلەستینیەكان دروست دەكات، بەڵام جووڵەیەك لەناوعەرەبەكاندا هەیە كە دەیانەوێت لەدژی ئەوەبن كورد داوای مافە یاسایی و شەرعیەكانی خۆی بكات، ئێمەی دانیشتوانی ئەم ناوچەیە كە عەرەب و موسڵمانی تێدایە لە هەموو كەس باشتر لەوە تێدەگەین كە كوردەكان چییان دەوێت، لەبەر ئەوەی بۆ ماوەیەكی زۆر كێشەی ئێمەش وەك كێشەی ئەوان بووە، لە كوشتن و بڕین و ماڵڕوخان و بێبەشبوون لە زێدی نیشتیمان. هەر بۆیە پێویستە لەسەرمان ستەملێكراوان سەربخەین و پشتیان بگرین وەك چۆن خۆمان داوا لە جیهانیان دەكەین هاوكاریمان بكەن تا سەربكەوین بەسەر ستەمكاران دا.
توركیا دەیەوێت لە سوریا دیموكراسی بەرقەرار بێت، بەڵام بۆچی لە وڵاتەكەی خۆیدا دیموكراسیەت لەبەرامبەر كوردەكاندا جێبەجێ ناكات و بەردەوامە لەسەر راوەدوونانیان؟ چۆن دەبێت پشتیوانی لە وڵاتێكی دیكە بكەن بۆ ئەوەی دیموكراسیەت جێبەجێ بكات لە هەمان كاتدا لەسەر خاكی خۆیدا هیچ رێزێك بۆ مافەكانی مافی مرۆڤ دانانێت؟ لە ئێرانیش باس هەر باسی ئازادكردنی خاكی فەلەستینە، بەڵام هیچ باسێكیان نیە لەبارەی كرودەكانی سنووری دەسەڵاتی خۆیانەوە، ئەوە عێراق و سوریاش باس مەكە چەندە نائەخلاقیانە سیاسەتی دووفاقی پەیڕەو دەكەن لەو بارەیەوە.
مافی گەلان شتێك نیە لەت لەت و پارچە پارچە بكرێت، مافێك نیە بە پێی میزاج و حەز وخولیای كەسێك لێك بدریـَتەوە، مافی گەلان بیروباوەڕە، دەبێت رێزی لێبگیرێت، خۆ ئەگەر رۆژئاواییەكان رێز لە بیروباوەڕەكانی خۆیان ناگرن كە بانگەشەی بۆ دەكەن، ئەوا دەبێت موسڵمانە راستەقینەكان یەكەم كەس بن رێز لەخۆیان بگرن لەبەر ئەوەی خۆیان بە خاوەنی پەیامێكی ئەخلاقی دەزانن بۆ سەرجەم گەلانی دونیا بێ جیاوازیی.
زوڵم و ستەمی عەرەب و فارس و تورك لە كوردەكان وای كردووە لە كوردەكان پەنا بۆ ئەمەریكاو جولەكەكان ببەن، ئیسرائیل لە رێگەی عێراق و ئێرانەوە هاتووەتە ناوچەكەوە زۆرترین زانیاری لەسەر ئەو دوو وڵاتە لایە، ئەگەر كوردەكان هەست بەوە بكەن كە دڵنیان لە ژیان و گوزەرانی خۆیان ، هەست بەوە بكەن لە وڵاتی خۆیاندان و رێزی پێویستیان لێدەگیرێت، هیچ پێویستیان بەوە نابێت رێكەوتنی سەربازییان لەگەڵ ئەنجام بدەن، ئەگەر عەرەبەكان خۆیان بوونەتە هۆكاری ئەو كارەی كوردەكان ئیتر بۆ لۆمەی كەس نەكەن خۆیان نەبێت.
هیچ پاساوو بیانوویەك نیە بۆ هاوكاری كردنی رۆژئاواو جوولەكە، بەڵام ئەوەی پاڵی بە كوردەكانەوە ناوە ئەوەیە كورد هەست دەكات عەرەب و تورك و فارس ماڵەكەی وێران دەكەن، دەیچەوسێننەوە، كێشەی بۆ دروست دەكەن و هیچ دەروازەیەكی لەبەر دەستدا نیە ئەوە نەبێت پەنا بۆ لایەكی دیكە بەرێت، دەیكات، ئەوانیش بەردەوام بەدوای هەلێكی لەوشێوەیەدا گەڕاون تا سوودی لێببینن.
پێشنیازی چارەسەری:
بۆ ئەوەی ناوچەكە ئارامییەك بەخۆیەوە ببینێت و كێشەی كوردیش لە بنەڕەتەوە چارەسەر بكرێت و كوردیش نەبێتە داردەستی هێزەبیانیەكان، چەند رێگە چارەیەكمان لەبەردەستدایە:
1-تورك و فارس و عەرەب لە سایەی موسڵمانێتی و ئاڵای ئیسلام دا كۆ ببنەوە، دەوڵەتێكی ئیسلامی یەكگرتوو دروست بكەن و كوردستانیش بەشێكی چالاكی ئەو دەوڵەتە دەبێت، ئەم چارەسەرە مەنتیقی یە، بەڵام لە رووی واقیعییەوە پڕ لەكێشەیە، لەبەر ئەوەی ئێمەی عەرەب و تەنانەت فارس و توركەكانیش ئەوەندە نەتەوەی جیاكاری و دوورە پەرێزین ئەوەندە گەلی پێكەوە كاركەر و یەكگرتوویی نین، لە پاشخانی رۆشنبیری ئێمەدا ئەوەندەی كار لە سەر جیاكاری كراوە ئەوەندە كار لە پێكەوەیی نەكراوە، هەربۆیە پێویستمان بە داهێنانی زانستێكی نوێ هەیە باس لە جیاكاری و زیانەكانی بكات، بەڵكو ئەمە خوایە سەربكەوین بە سەر ئەو دەردە پیسەدا كە هەركەس بۆخۆیەتی.
2- پێدانی مافی خۆ بەڕێوەبەری فراوان(حوكمی زاتی) كە هەموو لایەك رەزامەند بن لەسەری بەتایبەتی عەرەب و تورك و ئێرانیەكان، دەبێت دەستپێشخەریەكەش لەلایەن ئەو وڵاتانەوە بێت كە رێژەی كوردەكانی زیاترە، ئەم كارە رێكخستێكی نێو خۆییەوە دەكرێت جێبەجێ بكرێت، ئەمەش بەو مانایە دێت هەر پارچەیەك لەو كوردستانانە لە سنووری دەوڵەتەكاندا دەمێنێتەوە، بەڵام داڕشتنی پلانەكە لەلایەن ئەو وڵاتانەوە ئەوەیە كە هەموویان ئاگاداربن لە چۆنیەتی پێدانی مافی خۆبەڕێوبەریەكە، بەمەرجێك لە سنووری وڵاتەكە جیانەبنەوە.
3-كوردەكان بەتەواوەتی سەربەخۆییان پێ بدرێت، بەشێوەیەك ئەو كوردانەی لەو وڵاتانەدا هەن هەموویان پێكەوە دەوڵەتێك دروست بكەن و دەسەڵاتی توركیا و ئێران و عێراق و سوریا یان بەسەرەوە نەمێنێت و هەموو دەسەڵاتەكان رادەستی كوردەكان خۆیان بكرێت، بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتە لەسەر بنەمای نەتەوەیی بونیات بنرێت و خاوەنی سەربەخۆیی سیاسی و یاسایی خۆی بێت، لە راستیشدا ئەمە باشترین رێگە چارەیە بۆ ئەوەی ناوچەكە لە شەڕی لابەلایی و ناوخۆیی دەربازی ببێت و خوێنڕێژی تێدا كەم ببێتەوە و ئارامی باڵ بكێشێت بەسەریدا و ئۆقرە بگرێت.
پێتان وانەبێت كوردەكان بێتاقەت و بێ هیوا دەبن لە هەوڵەكانیان بۆ دەستخستنی سەربەخۆییان، لەبری ئەوەی لێیان بدەن، بگەڕێن بەدوای چارەسەری زانستی دا ، پێویستە لەسەر هەموو ئەوانەی لە جیهانی ئیسلامیدان ئەزموون لەو سیاسەتەی داگیركاران وەربگرن كە كاتی خۆی پەیڕەویان دەكرد لەبەرامبەر گەلانی ناوچەكە، دواجاریش هەر ئەو گەلانە دەریان پەڕاندن.
بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە كوردەكان پابەند بن بەوەی هیچ پەیوەندییەكیان نەبێت لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل، بۆ ئەوەی گەلانی ناوچەكە نەكەنە نەیاری خۆیان، پێشتر سەركردایەتی كورد پەیوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل هەبووە چەكیان لێوەرگرتوون بۆ شەڕكردن لە گەڵ عێراق، لە ئێستەش دا گومانی بەهێز هەیە فڕۆكەخانەكانی كوردستان بخرێنە خزمەتی ئیسرائیل و ئەمەریكاوە بۆ لێدانی ئێران، ئەم جۆرە كارانە ئەو بۆچوونانە لاواز دەكات كە پشتیوانی لەگەلی كوردستان دەكات بۆ ئەوەی ببنە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ.