22/01/2019
بڕیارەكەی ترەمپ بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەسوریا رێگەخۆشكەر بوو بۆ ئەوەی دەسەڵاتەكانی ڤلادمێرپۆتین لە سوریادا ببێتە یەكەمی بێ ركابەر، گومانی تێدانیە كە ئێران (لە رێگەی حزب الله)وە و توركیاش بوونیان هەیە، بەڵام بایەخ و گرنگی زیاتر بۆ هێڵە سوورەكەی روسیایە كە كرملین دیاری دەكات.
لە ڕواڵەتدا روسیا خۆشحاڵیەكانی خۆی شاردەوەو تەنها پۆتین بەو بڕیارەی گوت: بڕیارێكی (دروست)ە، وتەبێژەكەی وەزارەتی دەرەوەی روسیا(ماریا زاخارۆفا)ش گوتی بڕیاری كشانەوەی ئەمەریكا لە سوریا ئاسۆیەكی نوێ بەڕوی (چارەسەری سیاسی)دا دەكاتەوە.
لەگەڵ ئەوانەشدا بەشار ئەسەد بە پشتیوانی سەربازی روس و ئێرانیەكان دەستی گرتۆتەوە بەسەر زۆرێك لەو ناوچانەدا، ئەمەش بوەتە هۆی ئەوەی سەرنجی نێو دەوڵەتی لە سوریا بەرەو (چارەسەری سیاسی)بچێت، بەڵام كاتێك ئەمەریكا شوێنەكان چۆڵ دەكات و ئەوەی دەمێنێتەوە رێژەیەكی كەمە لە سوریا ئیدی پرسیارەكە ئەوەیە: ئەو ستراتیژیەتە كامەیە كە روسیا دەیگرێتە بەر لەوێ؟
بۆئەوەی لەو دۆخە تێبگەین دەبێت بگەڕێینەوە بۆ رابوردووی شیشان، جەنگی شیشیانی دووەم دەكەوێتە نێوان (1999-2009) و ئەوەش رێڕەوی سیاسی پۆتینی دیاری كرد، كاتێك زنجیرەیەك تەقینەوەی توند زۆرێك لە شارەكانی راوەشاند لە مانگی ئەیلوولی 1999 دا روسیای هێنایە لەرزە، بە خێرایی پۆتین سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی روسیا تاوانەكەی خستە ئەستۆی شیشان و بڕیاری جەنگی لە دژی شیشان دا و هەندێك هەرچەندە رەهەندی نادیار هەبوو لەو بڕیارەدا بەڵام كەوتە بەردەم تیشكی سەرۆكایەتی.
چەند ساڵێك پێش لە ئێستە پۆتین چرای سەوزی بە ئەسەد بەخشی بۆ ئەوەی چەكی كیمیایی بەكاربهێنێت و بەشێكی زۆری شاری حەڵەب وێران بكات، پۆتین خۆی سەرپەرشتی هێرشی (زەوی سوتاو)ی دەكرد بۆ سەر شیشان و (گرۆزنی) پایتەختی لەگەڵ زەویدا تەخت كرد.
ئەگەر ئەو رابوردووە خوێناوییە لەبەرچاو بگرین،لەسوریا كرملین هەستاوە بە دروستكردنی سیناریۆی رێكەوتن لەگەڵ ئەو سەركردانەی كە لەلایەن كرملینەوە هاوكاری دەكران، ئەوەش بۆ هێوركردنەوەی –ئەنجومەنی پەرلەمانی ئەوروپا- كە داوای دەكرد دەبێت بە فەرمی كێشەكان لەرێگەی گفت و گۆوە چارەسەر بكرێت.
روسیا خۆی سەرپەرشتی پرۆسەكەی دەكرد، رێگەی بە هیچ كەس و لایەنێك نەدا بەشداری لەو گفت و گۆیانەدا بكات، تەنها یەك بەرە نەبێت ئەویش ئەوەی كە دڵخوازی خۆیان بوو، لەهەمان كاتدا، بۆ لێدان و لەناوبردنی سەربازە شیشانیەكان كە كاریان بۆ سەربەخۆیی وڵاتەكەیان دەكرد، پۆتین هەموویانی پەراوێزخست، ئەوانەی كە میانڕەو و عەلمانین لەنێو ئەوانەشدا ئەسڵان ماسخادۆف كە سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەو وڵاتە بوو كەوتنە ریزی پەراوێزخراوەكان.
دوای هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆی سوریا، روسیا هەمان ستراتیژیەتی دووبارە كردەوە، كاری بۆ ئەوە دەكرد كە ئەوئۆپۆزسیۆنانەی (داوای رۆشتنی ئەسەد) یان دەكرد پشتگوێ بخرێن، لەمانگی حوزەیرانی 2012 دا واتە پێش سێ ساڵ لە دەستوەردانی سەربازی لە سوریادا، بەیاننامەی جنێف ئەو نەخشەرێگایەی خستە روو كەنەتەوەیەكگرتوەكان نەخشەی بۆ كێشاوە، ئەویش بۆ راوەستاندنی كارە توندوتیژەكان و دانانی ئەنجومەنێكی بەڕێوەبردنی كاتی بوو، لەسەر ئەو بنەمایە، مۆسكۆ بەشداری گفتوگۆكانی ئاشتی كرد، ئەڵبەتە تەنها لەگەڵ ئەوانەی كە داوای رۆشتنی ئەسەد یان نەدەكرد.
دوای تێپەڕبوونی چەند ساڵێك، بەشداری كرد بە هەندێك ئۆپۆزسیۆنی دەستكردی وەك (قەدری جەمیل- كەسایەتیەكی سیاسی سوری یە كە پشتیوانی لە مانەوەی رژێمەكەی ئەسەد دەكات) وە (رەندا قەسیس- سەرۆكی بزوتنەوەی كۆمەڵگەی فرەیی، كەبەئاشكرا پشتیوانی لە سیاسەتەكانی پۆتین دەكات لە سوریا) ئەمانە بەشدارییان پێكراوە لە دروستكردنی (ناوەندێك بۆ كاروباری رامیاری و دەرەكی) كە راستەوخۆ سەربە (كرملین)ن، هەرچی (خالد محامید)ە كە ئەندامێكی تری ئۆپۆزسیۆنی سوریایە، ئەو بەروونی و بێ پەردە پشتیوانی لە سیاسەتەكانی مۆسكۆ دەكات كە بریتی یە لە گەڕاندنەوەی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد بۆ سەرانسەری سوریا.
بەردەوام پۆتین كار بۆ ئەوە دەكات لەژێر پەردەی یاسا نێودەوڵەتیەكاندا بێت، ساڵی 2015 ئەنجومەنی ئاسایشی نێو دەوڵەتی بڕیاری ژمارە 2254 ی راگەیاند، كە باس لە گۆاستنەوەی پرۆسەی سیاسی دەكات لە سوریا، كرملین یش سەرپەرشتی هەندێك كۆبوونەوەی لەوبارەیەوە كردوە كە دیارترینیان رێكەوتەنەكانی (ئاستانە)و (سوتشی)یە، كە لە رواڵەتدا پشتیوانی بووە بۆ بڕیاری 2254، بەڵام گفت و گۆكان زۆر بەكەمی نەبێت هیچیان نەچوونە نێو بابەتە سەرەكی و جەوهەریەكانەوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەموو ئەو دەستەو گروپانەیان فەرامۆش كرد كە نزیك بوون لە وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكاوە، هەندێك جار هۆڵی كۆبوونەوەو دانوستانەكانی پڕدەكرد لەلایەنگرانی ئەسەد.
لەو كاتانەدا وا هەست دەكرا مەبەست و رۆحی بڕیاری 2254 بۆ ئەوەیە كە خەڵكی سوریا مافی ئەوەیان هەبێت بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن. ئەوەش بۆ مۆسكۆ كارەكەی ئەوەندەی تر ئاسان كرد كە سەرپۆشێكی یاسایی بدات بەسەر دۆخەكەدا، بۆ ئەو مەبەستە هەستاون بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی فریودەرانە تا لەو رێگەیەوە دەسەڵات و شەرعیەت بگێڕنەوە بۆ ئەسەد.
بەپێی یاسای هەڵبژاردنی سوریا بێت ئەوانەی كە دانیشتوی دەرەوەی وڵاتن مافی دەنگدانیان نیە لە هەڵبژاردنەكاندا، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی چەند ملیۆن خەڵكی سوریا مافی دەنگدانیان لێ بسەنرێتەوە-ئەوانەی كە بەزۆر كۆچیان پێكراوە- كە لە راستیدا ئەوانیش مافی ئەوەیان هەیە دەنگ بدەن و بەشداری هەڵبژاردنەكاندا بكەن، بۆ زانیاریشتان ئەوانەی كە چوونەتە دەرەوەی سوریا لە ئەنجامی خاپووركردنی شارو شارۆچكەكانیان بووە بە هۆی بەرمیلە بارووت و لەترسی چەكی كیمیاوی بووە، یان لە ترسی گروپەكانی مردن كە رەتی دەكەنەوەسەر بە رژێمی ئەسەد بن.
لەشیشان پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ زۆر بوون هاوشانی ئەوەش فەرامۆشكردنی ئەو دەنگە میانڕەوانەی كە مۆسكۆ وەك توند رەو نیشانیان دەدران، شیشان لە لایەن رەمەزان قادرۆڤ ەوە بەڕێوە دەچێت كە خودی پۆتین دایناوەو كار بۆ موسڵمان كردنی وڵاتەكەشی دەكات.
هیچ هێزێك ناتوانێت كە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە بگۆڕێتەوە بەو دڵەڕاوكێیەی كە باڵی كێشاوە بەسەر دۆخەكەدا لەپشتی ئەو بێدەنگی و خامۆشییە درۆزنەی كە هەیە. هێزی داپڵۆسین بەردەوام دەبێت تا كۆتایی هاتنیان.
بەڵام دۆخی سوریا زۆر ئاڵۆزترە لەشیشان، لەنێو ئەو هەموو لایەنە چالاكەی كە هەموویان بەداوی بەرژەوەندییە شاراوەكانی خۆیانەوەن و هەندێكجاریش دەچن بەگژی یەكتری دا، كەچی هێشتا سەركەوتنی پۆتین مسۆگەر نیە.
لە شیشان ئەو سەرۆكە دانرا كە كرملین دەیویست، بەڵام لە سوریا هێشتا ئەو كەسە دیاری نیە كە ببێتە جێگرەوەی كەسی پێشوو، لەهەردوو حاڵەتەكەدا، سیاسیە رۆژئاواییەكان لەو بڕوایەدان كە پەنابردن بۆ ئامانجی هاوبەش تا بگەنە رێكەوتنێكی راستەقینەو كۆتایی هێنان بە ناكۆكیەكانی سوریا، تەریبە لەگەڵ بەرژەوەندی و ئامانجەكەی مۆسكۆدا.
لەگەڵ ئەوەشدا واقیع -ئەوەی روودەدات- شتێكی ترە، پۆتین كە جەخت لەسەر سەپاندنی دەستووری سوریا دەكاتەوە لە مانگی نیسانی 2014 ەوە ، ئێستە گەشتۆتە ئەوەی كە نموونەكەی شیشان لە سوریا دووبارە بكاتەوە، بەدەر لە چارەسەری راستەقینەی دۆخەكە، مۆسكۆ دەتوانێت سەرۆكایەتی ململانێیەكی (چەقبەستوو)بكات كە دروستكراوی پێشینەی خۆیەتی، لەوانەیە بۆ چەند ساڵی داهاتوو مسۆگەرتر بێت لە ژێر ئیدارەو بەڕێوەبردنی پۆتین دا..
ئانا بورشفسكایا،مامۆستا لە پەیمانگای واشنتن