28/12/2020
باڵیۆزخانە و نوێنەرایەتییەكانی عێراق لە دەرەوە لە گەندەڵییەوە تێوەگلاون.
بەپێی راپۆرتی شەفافییەتی نێودەوڵەتی، عێراق بە یەكێك لە گەندەڵترین وڵاتانی جیهان دەژمێردرێت. ئەم پەتایە نەك هەر تەواوی دامەزراوەكانی حكومەتی لە ناوەوەی وڵات گرتووەتەوە، بەڵكو باڵیۆزخانە و نوێنەرایەتییەكانیشی لە دەرەوە گرتووەتەوە.
نوێنەرایەتیش واتە دەزگایەكی حكومی كە نوێنەرایەتی وڵاتیك لە وڵاتێكی دیكەدا دەكات.
ھەرێم، حکومەت و دەوڵەتەکان لە رێگەی كردنەوەی نوێنەرایەتییەوە، هەوڵی پەرەدان بە پەیوەندییە دیپلۆماسی، ئابووریی و زانستییەكانیان لەگەڵ وڵاتان دەدەن و بەرژەوەندییەكانیان لە وڵاتانی دیکەدا دەپارێزن.
ئەركێكی دیکەی نوێنەرایەتییەكان، خزمەتكردنی هاووڵاتیانی خۆیانە لەو وڵاتانە و كارئاسانی بۆ ئیش و كارەكانیان، یەکێک لەو کارانەش ئاسانکارییە بۆ پێدانی ڤیزا بە هاووڵاتییانی وڵاتی خانەخوێ.
بە گشتیی وڵاتان نوێنەرایەتییان لەو وڵاتانەدا دەكەنەوە كە پەیوەندی ئابووریی توندوتڵلیان لەگەڵیاندا هەیە.
نوێنەرایەتییەكان خەرجییەكی ئێجگار زۆریان هەیە و نوێنەرەكان پلەكانیان لە پلەی وەزیر باڵاترە.
وا پێویستە باڵەخانەی نوێنەرایەتییەكان هەمیشە لە شوێنی زۆر گرانبەهادا بن، چونكە نوێنەر و شكۆی وڵاتەكانی خۆیانن.
ئەو وڵاتانەی كە رەهەندێكی زۆریان لە تاراوگە هەیە و دژبە حكومەتەكانی خۆیانن، لەلایەن پاسەوانێکی زۆرەوە دەپارێزرێت و بەدەر لە پاشكۆی ئابووریی و زانستی، پاشكۆی سەربازیی و ئەمنیان ھەیە.
عێراق 88 بارەگای نوێنەرایەتیی لە وڵاتاندا هەیە و گەندەڵیش زۆربەی نوێنەرایەتییەكانی عێراقی گرتووەتەوە. وەك چۆن لە ناوەوەی وڵات گەندەڵی زۆربەی هەرە زۆری دامودەزگاكانی وڵاتی گرتووەتەوە، لە دەرەوەش بەهەمان شێوە.
عێراق لە هەندێك وڵاتدا نوێنەرایەتیی هەیە كە هیچ پەیوەندییەكی ئابووریی لەگەڵیاندا نییە و هیچ هاووڵاتییەكی عیێراقی لەو وڵاتەدا نین، بۆ نموونە وڵاتێكی وەك كینیا. لەگەڵ ئەوەی عێراق لە كینیا نوێنەرایەتیی هەیە و 34 كارمەند لەوێ كاردەكەن، جگە لە باڵیۆزی عێراق، هیچ پەیوەندییەكی ئابووریی و زانستی ئەم دوو وڵاتە پێكەوە نابەستێتەوە، تەنها چوار هاووڵاتی عیراق لەو وڵاتەدا دەژین.
عێراق نوێنەرایەتیی لە رۆمای پایتەختی ئیتالیا و نوێنەرێكی ئیسلامیشی لە ڤاتیكان هەیە، كە تەنها چەند مەترێك لە یەكترییەوە دوورن.
یەكێكی دیكە لە کێشەکان دیاردەی گەندەڵییە لە نوێنەرایەتییەكان، كە بریتییە لەو كارمەندانەی لەوێ پلەی بەرزیان هەیە و بەبێ هیچ مەرجێكی دیپلۆماسی دانراون.
مەرجێك كە تێیاندایە پەیوەندیی خوێش و خزمایەتییە لەگەڵ سیاسییە گەورەكانی وڵات. بەشی هەرە زۆریان منداڵ و خێزانی سیاسییەكانن و هیچ ئەزموونێكیان لە بواری پەیوەندیی و دیپلۆماسییدا نییە.
چاكسازیی پێویستە سێكتەری دەرەوەش بگرێتەوە، لەكاتێكدا كە عێراق لە دۆخێكی ئابووریی سەختدایە و نەبوونی خزمەتگوزاریی و دامەزراندن هەزاران هاووڵاتی براوەتە سەر شەقامەكان، كە هەر ئەو گوشارەی شەقامیش بووە هۆی رووخانی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی.
بە گژداچوونەوەی گەندەڵیی.
یەكێك بوو لە بەڵێنەكانی كابینەكەی مستەفا كازمی، ئەوەش بەمەبەستی پڕكردنەوەی خەزێنەی حكومەت و چارەسەركردنی ئەو كورتهێنانەی كە ئابووریی وڵاتی گرتووەتەوە، بۆ ئەوەش چەند هەنگاوێك گیراوەتەبەر كە لە بەرژەوەندیی هاووڵاتیاندا نییە؛
یەكێك لەو رێوشوێنانە، بەرزكردنەوەی بەهای دۆلارە كە زیانێكی زۆر بە بازاڕی دراوی عێراق و كاڵای ناوخۆیی و گیرفانی هاووڵاتیان دەگەیەنێت.
رێگەیەكی دیکە، كەمكردنەوەی دەرماڵە و مووچەی فەرمانبەرانە لەگەڵ چەندین هەنگاوی دیکەدا.
بە بۆچوونی من، دەبێت كەمكردنەوەی نوێنەرایەتییەكان و چاكسازیی تیایاندا لە پێش هەموو هەنگاوەكانی دیکەوە بێت.
ئەگەر بێت و بەراوردێك لەنێوان عێراق و چەند وڵاتێكی پێشكەوتوودا بكەین، دەبینین كە بۆ پەرەدان بە ئابووریی و پەیوەندیی دیپلۆماسی وڵات، پێویست بە كردنەوەی ئەو هەموو نوێنەرایەتیی و باڵیۆزخانەیە ناكات.
نەمسا كە یەكێكە لە وڵاتە پێشكەوتووەكان و لە وڵاتە خۆشگوزەرانەكانە بۆ هاووڵاتییەكانی، تەنها 80 نوێنەرایەتیی هەیە.
دانیمارك تەنها 67 نوێنەرایەتیی و نەرویج 79 و سوید 88.
ئەم وڵاتانە داهاتی تاك تێیاندا بەرزە و ژیانی هاووڵاتی تێیاندا پارێزراوە.
حكومەتی عیراق دەبێت نوێنەرایەتییەكانی لەو وڵاتانەدا دابخات كە پەیوەندیی ئابووریی لەگەڵیاندا نییە، دەبێت كارمەندانی نوێنەرایەتییەكان كەم بكاتەوە و ئاڵوگۆڕیان بكات بە كەسانێك كە شایستەی نوێنەرایەتیكردنن.