01/05/2020
واشنتۆن و هاوپەیمانەكانی دەیانەوێت ئەم دۆخەی عێراق یارمەتیدەریان بێت بۆ جێبەجێكردنی ئەجێنداكانیان بۆ نارەحەتكردنی ئێران و توندكردنی گەمارۆكانی سەری، ئەنكەرە دەیەوێت سود لەوە ببینێت.
دوور لەگرنگیدانی میدیای جیهانی كە سەرقاڵی ڤایرۆسی كۆرۆنایە، باكوری عێراق پرۆسەی سەربازی ئاسمانی توركیا بەخۆیەوە دەبینێت كە پێگە و جوڵەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان دەكاتە ئامانج، لەشاخی قەندیل، وەك ئامادەكاریەك بۆ هێرشی ووشكانی بەم نزیكانە، بەهاوكاری و هەماهەنگی لەنێوان سوپای توركیا و پێشمەرگەكانی پارتی دیموکراتی کوردستان، ئەو هێزانە چەندین جار و لەقۆناغەكانی پێشوودا و لەسەرەتای نەوەدەكان ئەمەیان كردووە، كاتێك سوپای ئەمریكا چووە ئەو ناوچە كوردیە لەباكوری هێڵی 36، لەژێر ناوی هێزی چەكوش مانگی تەموزی 1991 هاتنە توركیا، ئەم هەماهەنگی و هاوكاریە ستراتیژیە، لەدوای شەڕی نێوان پێشمەرگەكانی بارزانی و تاڵەبانی دەستكەوتی هەبووە و بەهۆیەوە سوپای توركیا توانی بنكەی سەربازی لە زیاتر لە 10 شوێن لەباكوری عێراق جێگیر بكات، بەپشتیوانی پارتی دیموکراتی کوردستان و هێزی چەكوشی ئەمریكی كە لەدوای داگیركردنی عێراق لەساڵی 2003 توركیایان جێهێشت.
توركیا بەم هێزە سەربازییە سنوردارە نەوەستا و سوپای توركیا 27 جار تا ساڵی 2007 لەووشكانیەوە چووەتە باكوری عێراق، ئەوەش لەدوای واژۆكردنی رێككەوتنی نێوان ئەنكەرە و بەغداد لە ساڵی 1987، بەپێی رێككەوتنەكە سەدام حوسێن رێگەی بە سوپای توركیادا بەقوڵی 20 كیلۆمەتر بچێتە ناو خاكی عێراق بۆ راوەدوونانی چەكدارانی پارتی كرێكارانی كوردستان، ئەو كاتە عێراق سەرقاڵی شەڕ بوو لەگەڵ ئێران.
ئەنكەرە پشت بەو رێككەوتنە دەبەستێت و دەڵێت تائێستا كاری پێدەكرێت، هەروەها لەگەڵ سوریا پشت بەرێككەوتنی ئەدەنەی ساڵی 1998 دەبەستێت، كە بەپێی رێككەوتنەكە دیمەشق رێگەی بە ئەنكەرە داوە شەڕی چەكدارانی پارتی كرێكارانی كوردستان بكات لەباكوری سوریا.
توركیا لەماوەی رابردوودا و لەسەردەمی حكومەتەكانی پێشوودا هەرگیز ئەوەی لەبیر نەكردووە كە سود لەكارتی توركمانەكان وەربگرێت كە بەشێوەیەكی چڕ لەناوچەكانی باكوری عێراق هەن بەتایبەتیش لە موسڵ و كەركوك، ئەو ناوچانەش لەچوارچێوەی ئەو نەخشەیەدان كە پێی دەگوترێت میساقی نیشتمانی، ئەمەش بووە دەستەواژەیەكی گرنگ لە لێدوانەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا و حسابەتە تایبەتیەكانی لە سوریا و عێراق.
ئەو نەخشەیە كە وێنەی سنوری دەوڵەتی توركیای كێشاوە لەساڵی 1920 باكوری سوریا لەئیدلیبەوە تا حەلەب و رەقە و لەعێراقیش ویلایەتی موسڵ لەخۆ دەگرێت كە شارەكانی موسڵ و هەولێر و سلێمانی و كەركوكە، ئەو ناوچانە دواتر بوونە بەشێك لە خاكی كۆماری عێراق ئەوەش دوای رێككەوتنی نێوان بەریتانیا و توركیا لە مانگی حوزەیرانی ساڵی 1926 و دوای ئەوەش لیوای ئەسكندەرون خرایە سەر توركیا ئەوەش دوای 12 ساڵ لەرێككەوتنی نێوان توركیا و فەرەنسا لە ساڵی 1938.
لەگەڵ ئەوەی نیوەی توركمانەكان سوننەن و نیوەكەی تریش شیعە، بەڵام ئەنكەرە بەردەوام بووە لەهەوڵەكانی بۆ ئەوەی وەك كارتی دانوستان بەكاریان بهێنێت، جارێك لەگەڵ بەغداد و جارێكی تر لەگەڵ كوردەكان و پاشانیش لەگەڵ ئەمریكیەكان لەدوای پرۆسەی داگیركردنی عێراق لە ساڵی 2003 ئەمەش گرنگیدانی ئەنكەرەی بە باكوری عێراق زیاتر كرد، سەرۆكی كۆچكردووی توركیا تورگوت ئۆزال ساڵی 1991 هەوڵیدا بیخاتە سەر توركیا.
ئەنكەرە ئەم ناوچەیەی لەقۆناغەكانی دواتردا پشتگوێ نەخست بەتایبەتیش دوای ئەوەی پارتی داد و گەشەپێدان دەسەڵاتی گرتە دەست لەكۆتایی ساڵی 2002، لەوەش گرنگتر دوای ئەوەی بە بەهاری عەرەبی ناونرا، پرسی ڕوبەڕووبونەوەی ئێران و شیعە لەعێراق بووە یەكێك لە ئامانجەكانی توركیا لەعێراق كە لەلایەن وڵاتانی كەنداوەوە پشتیوانی دەكرا، لەباكوری عێراقەوە، لەرێگەی مەسعود بارزانی و گروپە شیعیە عەشائیری و هێزە سوننیەكانەوە، گرنگترینیان تارق هاشمی جێگری پێشووی سەرۆك كۆمار و پارێزگاری پێشووی موسڵ ئەسیل نوجەیفی كە تۆمەتبارە بەرادەستكردنی شارەكەی بە رێكخراوی داعش لە حوزەیرانی 2014 دا.
رازی بوونی عێراق لەكۆتایی ساڵی 2015 دا بە چوونی سوپای توركیا تا باشیك لە رۆژهەڵاتی موسڵ، بەبیانوی شەری دژی داعش و یەكینەكانی پاراستنی گەلی كورد، گۆڕانكاریەكی گرنگ بوو لەحساباتی توركیا لەباكوری عێراق، لەگەڵ ئەو بۆشایە ئەمنیەی كە ئەو كاتە دروست بو بەهۆی داعش، موسڵ و ناوچەیەكی فراوانی لەعێراق داگیركرد.
هیچ بەرپرسێكی عێراقی مەترسی ئەوەی دروستنەكرد كە داوای رێكار بكات بۆ ناچاركردنی ئەنكەرە بۆ كشاندنەوەی سوپاكەی لەباكوری عێراق، بەهۆی ئەوەی دۆخی عەرەبی یارمەتیدەری بەغداد نەبوو لەوپرسە.
توركیا یەكێك لە سودمەندەكانی ئەم دۆخە بوو، لەگەڵ بەردەوامی مانەوەی سوپای ئەمریكا، بەهەموو ئەنجامە مەترسیدارەكانی لەسەر هاوكێشە سیاسی و ئەمنیەكانی لەناوخۆی عێراق،بەتایبەتیش دوای كوژرانی قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس لە 3ی كانونی دووەم لەلایەن ئەمریكیەكانەوە، و ئەو دەرئەنجامانەی دواتر لێی كەوتەوە لەجوڵاندنی شەقام بەبیانوی گەندەڵی، بووە هۆكارێك بۆ قەیرانی سیاسی كە ئەمریكا دەیەوێت لەپێناوی مانەوەی لەعێراق.
هەروەك واشنتۆن و هاوپەیمانەكانی دەیانەوێت دۆخی عێراق یارمەتیدەریان بێت بۆ جێبەجێكردنی ئەجنداكەیان و نارەحەتكردنی ئێران و توندكردنی گەمارۆی سەری، ئەنكەرە دەیەوێت سود لەوە وەربگرێت، لەگەڵ ئەوەی حساباتی واشنتۆن لە باكوری عێراق درێژكراوەی حساباتەكانیەتی لە رۆژهەڵاتی فورات، لەگەڵ پاڵپشتی ئەمریكا بۆ چەكدارانی یەكینەكانی پاراستنی گەل، كە بە باڵی سوریای پارتی كرێكارانی كوردستان دادەنرێت، وا پێدەچێت ئەنكەرە گرەو لەسەر كات بكات، پێی وایە مانەوەی دۆخەكە وەك ئێستا لە عێراق و سوریا، یارمەتی دەدات بۆ ئەوەی پرۆژەكانی لەسەر ئاستی دوورمەودا و مام ناوەند جێبەجێ بكات، لەگەڵ دوورخستنەوەی هەر بەرەوپێش چوونێك كە رێگری لەپرۆژەكانی بكات لەناوچەكە یان ئاستەنگی بۆ دروست بكات.
ئەنكەرە پێی وایە ئاماژەكانی هەردوو وڵات لەبەرژەوەندی خۆیەتی، سوپای توركیا لە سوریایە بەپشتیوانی ئۆپۆزسیۆنی ئیخوانی و گروپەچەكدارەكانی نزیك لەخۆی، لەعێراقیش عەشائیری سوننە و پێشمەرگەی بارزانی هەن لەگەڵ بەردەوامی ناكۆكی لەنێوان گروپە شیعیەكان لەناوخۆیاندا.
زانیاریەكان ئاماژە بە ئاڵۆزی مەترسیدار دەكەن لەنێوان هێزەكانی بارزانی و هێزەكانی سەر بە یەكێتی نیشتمانی كوردستان، لەگەڵ ئەوەی پەیوەندیەكانی ئەنكەرە و سلێمانی پشوویەكی داوە، سلێمانی بۆچوونەكانی میانرەوانەترە بەرامبەر دۆخی عێراق و سوریا و ناوچەكە ئەوەش لەلایەن بارزانیەوە بە خیانەت وەسف دەكرێت بۆ گروپەكەی تاڵەبانی، بەهۆی ئەوەی هاوكاری بەغدایان كرد بۆ شكست پێهێنانی ریفراندۆمەكەی كۆتایی ساڵی 2017.
پارتی دیموکراتی کوردستان بیریچۆتەوە كە ئەردۆغانی هاوپەیمانی ستراتیژی خۆی لایەنێكی گرنگی شكست پێهێنانی ئەو ریفراندۆمە بووە.
و پارتی كرێكارانی كوردستان بە كێبركێكاری جدی خۆی دەزانێت، ئەو كێبركێیەی بارزانی بۆ پارتی كرێكارانی كوردستان، رەنگە پاڵنەر بێت بۆ شەر دژی پەكەكە لەشاخی قەندیل بۆ ئەوەی جارێكی تر سۆزی ئەردۆغان بۆ خۆی رابكێشێت، دژی كێبركێكارە مێژووی و كلاسیكیەكەی كە لایەنگرانی تاڵەبانین، لەناویشاندا بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق و بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی و كوڕی سەرۆك تاڵەبانی، بارزانی هەوڵ دەدات لەرێگەی قوباد تاڵەبانی برایەوە ڕووبەڕووی بافڵ تاڵەبانی ببێتەوە، كە وەك جێگری سەرۆكی حكومەت لەكابینەكەی مەسرور بارزانی كوڕی مەسعود بارزانی دیاریكردووە، ئەوەی ڕوونە ئەوەیە كە ئەردۆغان سودمەندی گەورەی هەموو ئەو ئاماژە و دژیەكیانەیە، زۆر بەرژەوەندی مادی و سیاسی و عەقیدەی هەن كە پێیان وایە سەركەوتوودەبێت لەبەكارهێنانیان بۆ جێبەجێكردنی پلانەكانی لەباكوری عێراق، لەدۆخێكی قورس و ئاڵۆز ئەم جارە دوور لە دەستوەردانی ڤلادیمێر پۆتن.