30/04/2019
بەتەواوەتی و دڵنیایەوە نازانرێت كە دانانی سوپای پاسدارانی ئێران بە سوپایەكی تیرۆریست، بنەما سەرەكیەكانی یارییەكە لە سەر گۆڕەپانی ناوچەكە دەگۆڕێت یان نە، لە هەمان كاتدا هێزەكانی ئەمەریكاو ئێرانیش لەیەك ناوچەدا لە نزیكی یەكەوە كارەكانیان بەڕێوە دەبەن، بەتایبەتی لە كەنداوی عەرەبی و دەریای عومان و بڵاوبونەوەی هێزەكانی هەردوولایان لەوشكانیەكانی عێراق و سوریا، بەڵام ئەمجارەیان لە تەنگەی هورمز كێشەكە بەجۆرێكی دیكەیەو زۆر جیایە، هەردوكیان ڕاستەوخۆ ڕوو بەڕووی یەك دەبنەوەو كارەكانیان ئەنجام دەدەن، ئەمە لە حاڵێكدایە لە ساڵی 1997 ەوە كاروباری كەنداوی عەرەبی لەڕووی سەربازییەوە لە دەستی سوپای پاسداران دایە نەك لایەنێكی دیكەی سەربازیی ئەو وڵاتە.
وەزیری دەرەوەی ئێران موحەمەد جەوادی زەریف ئاماژەی بەو ڕاستیە داوەو گوتویەتی: (ئەگەر ئەمەریكیەكان بیانەوێت لە تەنگەی هورمز بپەڕنەوە دەبێت داوای مۆڵەت لە سوپای پاسداران بكەن). لە ڕاستیدا زەریف هەندێك زیادەڕۆیی كردووە لە قسەكەیداو كارەكە بەو جۆرەش نیە، ئەوەی كە هەیە دەبێت هەماهەنگیەك هەبێت لەبارەی ئەو جموجووڵەی لە ناوچەكەدا هەیە بۆئەوەی بەریەك نەكەون.
دوێنێ ئاژانسی هەواڵی فارس كە وتەبێژی فەرمی سوپای پاسدارانە لەزاری موحەمەد باقری سوپا سالاری وڵاتەكەیەوە هەمان قسەی دووبارە كردووەتەوە، كە دەڵێت: ئەو گەلە كەشتیەی هاتوەتە دەوروبەری تەنگەی هورمز پێویستی بە وەڵامدانەوە هەیە یان دەبێت ڕوون كردنەوە بە پاسداران بدات، تا دوێنێش ئەمەریكیەكان بەردەوام بوون لە سەر كارەكانیان و ئێمە نەمانبینی هیچ گۆڕانكارییەك لە ڕەفتارەكانیاندا ڕوویدابێت.
لە نێو قسەی بەرپرسە ئێرانیەكاندا گرێدانی دەست ئەنقەست زۆرە لەبارەی تەنگەی هورمز، هەموو قسەی ئێرانیەكان بۆ ئەویە كە بڵێن ئەمەریكیەكان ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی ئێران دەگرێن، ئەوانیش لەبەرامبەر ئەو كارەدا ناچارن بە داخستنی تەنگەی هورمز و ئەوەش دەبێتە هۆی داخستنی ڕیگەی فرۆشتنی نەوتی هەموو ئەو وڵاتانەی دەكەونە سەر كەناراوەكانی كەنداوی عەرەبی.
حەسەنی رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران یەكەم كەس بوو كە ئەو دوو شتەی پێكەوە بەستەوەو گوتی: هیچ مانایەك نیە تەنگەی هورمز چالاكی فرۆشتنی نەوتی تێدا بكرێت و نەهێڵرێت ئێرانیش نەوتەكەی بنێرێتە دەرەوە. ئەم گوتەیە چەند مانگێك لەمەوبەر بوو، بەڵام دوێنێ موحەمەد باقری گوتویەتی: ئێمە نامانەوێت تەنگەی هورمز دابخەین مەگەر ڕەفتارە دوژمنكارانەكان وامان لێبكەن و ناچارمان بكەن، ئەگەر نەوتەكەمان نەڕوات نەوتی هیچ وڵاتێكی دیكەش لە تەنگەی هورمزەوە تێپەڕ نابێت.
لە ئێستەشدا هیچ كەس و لایەنێك ناتوانێت یەكلایی بكاتەوە یان بڕیاری لێبدات كە بڵێت ڕێگە لە ناردنەدەرەوەی نەوتی ئێران دەگیرێت بەمەرجێك تا ئەو كاتەی كڕیاری لە دەرەوە هەبیت. ئەوەی ئەمەریكا بەسەر ئێراندا سەپاندوویەتی (سزای ئابووریی)ە نەك (ئابڵۆقەی دەریایی و ئاسمانی)، ماناو مەبەستی سزاكە ڕوون و ئاشكرایە، ماناكەی ئەوەیە: (هەركەس و لایەنێك نەوتی ئێران بكڕێت ناتوانێت مامەڵەی بازرگانی لەگەڵ ئەمەریكادا بكات)، بەمانایەكی دیكە نەوت كڕەكان دەبێت یەكێگ لەو دوانە هەڵبژێرن( ئەمەریكا یان ئێران) و هیچ بوارێكیان بۆ بژاردەیەكی دیكە نەهێشتوەتەوە.
بەڵێ بارودۆخی ئێستە شتێكی دیكەیەو جیاوزیی هەیە لە ڕابوردوو، كاتێك ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا لە ساڵی 2007 (فەیلەقی قودس)ی خستە لیستی ڕەشی تیرۆرەوە بەڵام لە 2019 سوپای پاسدارانی بەگشتی خستۆتە لیستی ڕێكخراوە تیرۆریستیەكانەوە، ئەوەش بەمانای ئەوەنایەت كە ئەمەریكا لە ئیستەدا سوپای پاسدارانی بە ئامانج گرتبێت و هەمان ئەو ڕێگایانە بگرێتەوە بەر كە لەبەرامبەر ڕێكخراوە تیرۆرسیتەكانی تردا گرتویەتیە بەر، ئیدارەی ئەمەریكا بە ڕوونی و بێ پێچ و پەنا لە سەرزاری وەزیری دەرەوەی- مایك بومبیو- ڕایگەیاندووە: ئامانج لە كۆی هەموو فشارەكان گۆڕینی ڕفتاری رژێمی ئێرانە نەك خستنی.
نوێنەری تایبەتی وەزیری دەرەوە بۆ كاروباری ئێران و ڕاوێژكاری باڵای ئەو وەزراتە –براین هوك- دەڵێت: ئامانج لە دانانی سوپای پاسداران لە لیستی تیرۆر دا ئەوەیە كە سەرچاوە داراییەكانی ببڕین.
هەرچی لایەنی ئێرانیشە، سەرەڕای ئەو جەنگە دەروونیەی دەرهەقی دەكرێت لە ئێستەدا، تا ئێستەش بۆچوونی باو لە تاران بۆ ئەو گۆڕانكارییە ئەوەیە: ئەم كارانە پێشەكییە بۆ ناكۆكیی سەربازیی نێوان ئێران و ئەمەریكادا، بەڵام بۆچوونێكی دیكەی باوی تریش هەیە لەتاران كە پێی وایە دۆناڵد ترامپ نایەوێت كێشەی سەربازی لەخۆر هەڵاتی ناوەڕاستدا دروست بكات لەبەر ئەوەی بەنیازە بۆ جارێكی دیكە خۆی بەربژێری سەرۆكایەتی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا بكاتەوە.
ئێران باوەڕی وایە دانانی سوپای پاسداران لە ڕیزی ڕێكخراوە تیرۆرستیەكاندا بەو مانایە دێت كە ئەمەریكا كۆتا توانای خۆی لەدەرەوەی كردەی سەربازی ئەنجام داوە و نایەوێت كیشەكە بە سەربازی چارەسەر بكات.
ئەوە لە پێشەوە باسمان كرد، بە ئاشكرا ئەوە دەخاتە ڕوو كە هیچ لایەك نیەتی ئەوەی نیە مامەڵەی نەوت لە گەڵ ئێران كۆتایی پێبهێنێت و نەهێڵێت لە ڕێگەی تەنگەی هورمزەوە نەوتەكە بباتە دەرەوە، بەم تێگەشتنەوە دەكرێت بگوترێت هەڕەشەكانی ئێران ناوەڕۆكی پڕبایەخیان هەیە، لەبەر ئەوەی ئێران كاتێك دوو شتە پێكەوە گرێ دەداتەوە (داخستنی تەنگەی هورمز و گوزەر نەكردنی نەوتی ئێران) مانای هەڕەشە لەكەس نیە، بەڵام بۆچی تاران لە ڕێگەی گەورە بەرپرسەكانیەوە ئەو دوو شتە پێكەوە دەبەستنەوە، ئەگەر سەرنج لە قسەكانی (موحسین ڕەزایی) بدەین كە دەڵێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێتە ناوچەیەكی مەترسیدار بۆ هێزە ئەمەریكیەكان لەدوای ئەو بڕیارەوە كەمەبەستی دانانی سوپای پاسدارنە لە لیستی تیرۆردا. كەشتیە جەنگیەكانی ئەمەریكا دەكەونە مەترسییەوە ئەگەر نزیك بكەونەوە لە كەشتیە جەنگیەكانی سوپای پاسداران.
دەكرێت بە سانایی بگوترێت كە ئێران دەیەوێت كەشێكی پر هەڕەشە دروست بكات بەڵام نەچیتە بواری جیبەجێكردن و كردەییەوە، چوون هەڕەشە سودی بۆ ئێران زۆرە، ئیتر بۆ ئەوە بێت كاریگەری لەسەر بازاڕی نەوت دابنێت، یان بۆ ئەوەبێت گیانی بەرگری لەناوخۆدا بەرز بكاتەوەو بە هاوڵاتیەكانی بڵێت ڕژێمەكەی هیشتا بە هێزەو ململانێی هێزە نێودەوڵەتیەكان دەكات. هەرواش دەرچوو نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان دا بەرز بوویەوە، دۆخی دەرونی لەناوچەكە شێوا لە بارەی ئەو پشێویەی كەوتۆتە نێوان ئێران و ئەمەریكاوە، لەوەشدا ناتوانین ئینكاری لە سودبینینی ئێرانیەكان بكەین لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوتدا و داهاتەكانی چەندە دەباتە سەرەوە.
وەزیری نەوتی ئێران (بێژەن زەنگەنە) سەردانی مۆسكۆی كرد بۆ ئەوەی گفتوگۆ لەگەڵ سەرۆكی ڕوسیا بكات لەبارەی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، بەڵام تاران كەمێك بێ ئومێدی ڕووی تێكرد لەبارەی ئەو سەردانە بێ ئەنجامەوە لەبەر ئەوەی مۆسكۆ لەگەڵ ئەوەدا بوو سنورێك بۆ ئەو ڕێكەوتنە دابنرێت كە لەلایەن (گەورە بەرهەم هێنەرانی نەوت)ەوە واژۆ كراوە، ئەوەش بەو ئامانجەی كەنرخی نەوت بهێنرێتە خوارەوە، لێرەشدا بە دوور نازانرێت روسەكان ڕوو لە وڵاتی سعودیە بكەن لە مانگی تەمووزی داهاتوو دا بۆ ئەوەی بەرهەمی رۆژانەی بباتە سەرەوە لەمەشدا ئێران دەبێتە گەورەترین قوربانی ئەو دۆخە، بەمانایەكی تر ئەگەر نەوتی زۆرتر ئاراستەی بازاڕ بكرێت پێناچێت ئێران بتوانێت پشكی خۆی بپارێزێت لەو دۆخە ناهەموارەدا، تا ئێستەش توێژەران لەوباوەڕەدان سەردانەكەی زەنگەنە بۆ مۆسكۆ ئامانجی نەپێكاوە، ئەگەر روسیا بیەوێت نەوتی زیاتر ڕەوانەی بازاڕەكان بكات و گوێ بەوە نەدات ئێران لە چی دۆخێكی ناهەمواردایە. ئەوەش بەو مانایە دێت هەموو هەوڵەكانی ئێران ڕوو لە شكست و سەرنەگرتنە.
ئێران هیچ بەرژەوەندییەكی لەوەدا نیە ئاڵۆزیەكانی لەگەڵ ئەمەریكا بەرەو سەرەوە ببات، بەڵام سەركردەكانی ئێران بە لێدوانی جۆراوجۆر زیانی گەورە بە بەرژەوەندیەكانی وڵاتەكەیان دەگەیەنن، زیانی قوڵیان داوە لە هەست كردن بە ئاسایش و سەقامگیری ناوچەكە، بەداخەوە ئەم جۆر پەیامە هەڕەشە ئامێزانە كە هیچی تێناچێت و تەنها بار قورسی (یاسایی و سیاسی) دەخاتە سەر ئێران و هیچی تر، لەگەڵ ئەوەدا ئێران دەیتوانی لەیەكەم هەنگاودا لە ڕێگەی گفت و گۆوە لەگەڵ خۆرئاوا بە ئاسانی خۆی لەو تەنگەژانە دەرباز بكات، بەڵام ئەو بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە هیچ كات هەڕەشە قبووڵ ناكات و وەڵامی دەبێت بۆ هەر هەڕەشەیەكی گریمانەیی، بەڵام پێكەوە گرێدانی بابەتەكانی تەنگەی هورمز و یاریە جۆراوجۆرەكانی ئێران هۆكاری سەرەكین بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی جیهان رژێمی ئێران پەراوێزتر بكەوێت، لە ئێستەدا ئێران وڵاتێكی بێ هاوڕێ و دۆستە لەسەر ئاستی ناوچەكەو جیهانیش، بەداخەوە ئێران خۆی هەستی بەم ڕاستییە كردووە، بەڵام شرۆڤەو تێگەشتنی ئەوان ئەوەیە كە پێیان وایە (جیهان) خراپە نەك (ئێران) و ئەوەش ڕەوتی ئەو سیاسەتە خراپەیە كە ئێران پەیڕەوی دەكات.