18/03/2019
كارە تیرۆرستیەكانی هەینی خوێناوی رابوردوو لە دژی نوێژخوێنانی دوو مزگەوتی نیوزلەندا بووە هۆی كوژرانی 49 كەس و بریندار بوونی زیاتر لە 42 كەسی تر، ئەم كارە بووە هۆی سەرنجڕاكێشانی رای گشتی ناوخۆیی و جیهانی و بەتایبەتی تریش جیهانی ئیسلامی لەبەرمبەر ئەو كارە وەحشی گەرانەیە، شوێنی روداوەكە وڵاتی نیوزلەندا بوو، هەرچەندە ناوچەیەكی ئارامە بۆ هاوڵاتیانی خۆی و ئەوانەی كە دانیشتووی ئەو وڵاتەن و هەڵگری ئاینی جۆراوجۆرن لە مەسیحیەت و بووزی و ئیسلامیش دا كەچی لەوێوە جیهان بەخەبەر هاتەوە.
سەرۆك وەزیرانی نیوزلەندا –جاسیدان ئەردرن- گوتی هێرشەكە پلانێكی وردو باشی بۆ دانراوە، هەروەها گوتیشی ناخۆشترین و تاڵترین رۆژی وڵاتەكەمانە، هەموو ئەوانە بوونەتە هۆی سەرهەڵدانی چەندین پرسیار كە دەبێت وەڵامیان بدرێـتەوە لەم چەند تەوەرەیەدا.
یەكەم: هەرچەندە تیرۆریستەكە خەڵكی ئوسترالیایەو لە دایك و باوكێكی بەریتانی یە، كەچی كارەكەی لە نیوزلەندا جێبەجێكردووە كەلە ئوسترالیاوە نزیكە، پرسیار ئەوەیە بۆچی ئوسترالیای هەڵنەبژاردووە؟ لەگەڵ ئەوەشدا لە ئوستورالیا رەوەندی موسڵمانەكان زۆرترن؟
زۆرینەی چاوەكان لەسەر ئەوەن لە رێگەی ئەو رەوەندانەوە بیروباوەڕی توندڕەوی بەرامبەر شوێنكەوتەی ئاینەكانی دیكە ئەنجام دەدرێت، بە لەبەرچاونەگرتنی رەنگی پێست و زمان و تەنانەت نەتەوەو بنەچەشیان، لەوانەیە هەڵبژاردنی نیوزلەندا پەیوەندی راستەوخۆی بە ئاسانی پلان دانان و ئامادەكاری و پشتیوانی لۆجستیەوە هەبێت، ئەمانە قۆناغەكانی پێش جێبەجێكردنی هەر چالاكیەكی لەو جۆرەن، ئەوەش لەو روانگەوە دەڵێین كەسێك بە هەموو پێداویستیە تەكنۆلۆژیەكانیەوە بۆ ماوەی 15 خولەك راستەوخۆ وێنەی كارەكەی بگرێت و بڵاوی بكاتەوە بە بێ پچڕان مانای ئەوەیە كاری تەواوی بۆكراوە، جگە لە هۆكارە ناوخۆیی و كەسیەكانی خودی تیرۆرستەكەش، لەمانەش بترازێت پەیوەندی بە زۆر شتی تریشەوە هەیە، وەك ئەوەی جێبەجێكارەكە ئەندامی كۆمەڵەیەكی راستڕەوی توندڕەوە، ئەوەش یەكلایی بوەتەوە بەشێكی زۆری ئەو كۆمەڵەیە راستەوخۆ بینەری ئەنجامدانی كردەوە تیرۆرسیتەكە بوون.
دووەم: ئەنجامدانی ئەو كارە دەرخستن و بەكرداركردنی گوتاری توندڕەوی و رق و كینەیە كە لە جیهانی رۆژئاوادا بڵاوەی كردووە، ئەو گوتارە پشت بە رەتكردنەوەی ئەوانی دیكە دەبەستێت، لەناو ئەوانەش دا هەڵوێست وەرگرتنە لە پەنابەران، بەتایبەتی لەداوی ئەو روداوانەی لەسەردەستی رێكخراوی تیرۆرستی داعش رویاندا لەنێو پایتەختەكانی وڵاتانی ئەوروپیدا، لە پاریس، برۆكسل، و لەندەن.
بە گەڕانێك لە نێو تۆڕە كۆمەڵایتیەكان بۆمان دەردەكەوێت ئەنجامدانی ئەو كارانە پەیوەندی راستەوخۆی هەیە بە بوونی فیكرەو ئایدۆلۆژیایەكی توندڕەوەوە، ئەو كارەش كە ئەنجام دراوە دژبووە بە موسڵمانان بە تایبەتی و بەگشتیش لەدژی كۆچبەرەكان بووە، ئەو كارانە لەنێو كۆمەڵگەیەكی تەندروست و پاكوخاوێنی وەك ئەوروپاو نیوزلەنداو ئوستورالیادا بووە، نەك هەر ئەوەندە تیرۆریستەكە لەوەش زیاتر رۆشتوەو وردبوەتەوەو مێژووی دەوڵەتی عوسمانی و جەنگەكانی هێناوەتەوە بەرباس، عوسمانیە توركەكان جەنگیان لەگەڵ ئەوروپادا بەرپاكردووە لەسەدەی حەڤدەیەم دا. لەگەڵ ئەوەشدا كابرا ئاگای لە وردەكاریەكانی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی وڵاتە یەكگرتوەكانە كە چەندە دژی كۆچەریەكانە، پاشان پێشەنگی كارەكەی گەڕاندۆتەوە بۆ روداوێكی ساڵی 2011 لە نەرویج، ئەو روداوە دەرگای لەسەر بابەتێكی گرنگ كردۆتەوە كە پەیوەندی هەیە بە بڵاوبووەنەی راسیزم لە رۆژئاوادا و ئەو بۆچوونەش پەرەی سەندووە و چوەتە نێو سیاسەت و بڕیاری سیاسییەوە، لە رێگەی ئەو راستڕەوانەی دەستیان بە پۆستە سیاسیەكان گەشتووە، نەك دانەو دوان بەڵكو ئەوان ئەوەندە زۆربوون خەریكە بگوترێت جێگەیان بە میانڕەوەكان لێژكردووە، تەنانەت خەریك بوو ئەنگێلا مێركڵ لەهەڵبژاردنەكانی ئەڵمانیادا و لە بەرامبەر كۆچەریەكاندا بدۆڕێت، كە ئەمە جێگەی قبووڵ نیە لەلایەن راستڕەوی رۆژ ئاوەوە.
سێیەم: دەبێت بە وردی سەرنج لە كاتی روداوەكەو چۆنیەتیەكەی بدەین، كاتەكە نزیكە لە كۆتایی هاتنی رێكخراوی تیرۆرستی داعش لە سوریا، هەربۆیە گریمانەی ئەوە دەكرێت كاردانەوەیەك لەلایەن ئەو رێكخراوەوە هەبێت ، ئیدی ئەنجامدەر شانەی نهێنی و نوستوو بێت یان گورگی تەنها، لە هەرجێگەیەی جیهان دا، وەك ئەوروپا، یان باشووری رۆژئاوای كیشوەری ئاسیا، چوون باشووری رۆژئاوای ئاسیا گۆڕەپانێكی گەورەی ململانێ و بەریەك كەوتنی تیرۆرستەكانە، لەوێ زۆرینەی لایەنەكان بەرەو رووی یەك دەبنەوە.
چوارەم: پێدەچێت شانە نوستوەكانی داعش، یان كەسانێك كە هەڵگری ئەو جۆرە بیروباوەڕەبن هێرشێك لە تۆڵەی ئەو كارەدا ئەنجام بدەن كەلە نیوزلەندا رویدا، لەوانەیە هەڵبژاردنی كات و شوێنەكە جیاوازیی هەبێت، گریمانە دەكرێت هێرش بێت بۆ سەر كەنیسەیەكی مەسیحی، شەرتیش نیە كاردانەوەكە لە باشووری رۆژئاوای ئاسیا ئەنجام بدرێت، بەدوور نازانرێت لەیەكێك لە پایتەختەكانی ئەوروپادا رووبدات، بەتایبەتی كە رەوەندێكی زۆری موسڵمانیان تێدایەو بەدووریش نازانرێت داعشیەكان لەنێویاندا هەبن. یان لەوانەیە لە رێگەی ئەنجامدانی چەند كارێكی ترەوە لە لەندەن و پاریس و برۆكسڵ تۆڵە بكرێتەوە، هەروەك چۆن بە دوور نازانرێت لەتۆڵەی كوشتاری موسڵمانانی نێو ئەو مزگەوتەوە بیروباوەڕو بۆچوونی رق و توڕەیی لەنێو جەماوەرو خەڵكی جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا بڵاوبكرێتەوە و پاڵپشت بكرێت بە نموونەی ئەو كارە تیرۆرستییە.
پێنجەم: ئەم كارە تیرۆرستیە پێمان دەڵێت دەبێت پێداچوونەوە بكەین بە چۆنیەتی رووبەڕوو بونەوەی تیرۆر و توندڕەوی و گوتاری توڕەو هیچ قبووڵ نەكەر، لە لایەن شوێنكەوتوانی هەر سێ ئاینە ئاسمانیەكە، مەسیحیەت و یەهودییەت و ئیسلام، ئەوەش دەبێت لە رێگەی چەند وێستگەیەكەوە ئەنجام بدرێت، گرنگترینیان :
یەك: سەرەڕای بوونی ئەو هەموو گفت و گۆ و رێكەوتن و هاوبەش كاركردنە لەبەرامبەر توندڕەوی و توڕەیی و كاركردن بە ڕق و كینە لەنێوان مەراجیعە ئاینەكانی هەر سێ ئاینەكەوە، كۆتاییەكەیان سەردانی پاپای ڤاتیكان بوو لەم دواییانەدا بۆ ئیمارات، دەبێت گوتارێكی هاوتەریب هەبێت كە پانتاییەكانی لێبوردن زیاتر بكات و بگاتە سنوەركانی تێگەیشتن و هاوكاری و كاری پێكەوەیی لەنێوان هەرسێ ئاینەكەدا و بڵاوكردنەوەی فەرهەنگێكی لەو جۆرە.
دوو: هەرچەندە لە بواری ئەمنی و ئاسایشی دا كاری زۆر كراوە لەسەر رووبەڕوو بوونەوەی زیادەڕەوی و توندڕەوی دا، بەڵام رووە راستیەكە ئەوەیە جیاوازی زۆر هەیە لەنێوان (توندڕەوی) و (تیرۆرستی)دا، كەواتە ئەو چارەسەرانەی دەزگا ئەمنیەكان دایان ناوە چارەسەی تەواوی كێشەكە ناكات، دەبێت هەموو لایەنە حكومی و ئەهلی و رێكخراوەكانیش پێكەوە كار لەسەر ئەو كەیسە بكەن، تا پێكەوە رووبەڕووی توندڕەوی ببنەوە، بەتایبەتی كاری هێزە ئەمنیەكان لە ئێستەدا بووەتە هەڵوەشاندنەوەو پووچەڵكردنەوەی كارە تیرۆرسیتیەكان، بەڵام دەبێت هەموان كار لەسەر قۆناغی پێش پلان دانان بكرێت و نەهێڵرێت بگاتە كاتی جێبەجێكردن.
سێ: ئەوەی كەگرنگە ئێمە بیزانین ئەوەیە توندڕەوەكان شارەزای باشیان لەوە هەیە چۆن دەتوانن نەیارەكانیان لە ئاینەكانی دیكەوە پەلكێش بكەن بۆ نێو گۆڕەپانی توندڕەوی و بڵاو كردنەوەی گوتاری رق و كینە، دەزانن چۆن ژینگەیەك ئامادە بكەن بۆ ئەوەی چالاكیەكانی خۆیان و پلانەكانیانی تێدا جێبەجێ بكەن، ئەوەی كە دەبێت ئێمە بیزانین مەترسیداری گەورەتر ئەوەیە ئەم كارە تیرۆرستییە چ جۆرە كاریگەرییەك دەكات لە گەش كردنەوەی گوتری راسیزم و شمولی و توندڕەوانە، كە ئەركی هەموو لایەكمانە رێگەی لێبگرین.