26/06/2022
١. ئەگەر نەوت و گازی کوردستان ڕادەستی عيراق بکەينەوە، پێويستە بزانين عيراق چۆن و بە چ شێوەیەک مەمەڵە لەگەڵ نەوت و گازی خۆی دەکات؟
عيراق بە یەکێک لە گەندەڵترين دەوڵەتەکانی جيهان دادەنرێت، ئاشکرایە زیاد لە ٩٠٪ی داهاتی عيراق لە فڕۆشتنی نەوتەوە دێت، واتە گەندەڵترين کەرت لە عيراقدا کەرتی وزەیە و بە تايبەت نەوت. داتاکان ئاماژە بەوە دەکەن کە زیاد لە ٥٠٠ مليار دۆلار لە عيراق درزاوە لە ٢٠٠٣ تا ئەمرۆ، هەندێ داتا ئاماژە بە دزينی ٨٠٠ مليار دۆلار دەکەن. نزيکەی ٣٥٠ مليار دۆلار لە عيراقەوە ڕەوانەی دەرەوە کراوە لە لایەن حيزب و سياسيەکانی عيراقەوە. لە نێوان ٢٠٠٣-٢٠١٩ زیاد لە ٦ هەزار پڕۆژەی وەهمی لە عيراقدا هەبووە، کە تەنيا لەوەدا ١٧٨ مليار دۆلار بەهەدەر چووە. بە پێی قسەی ئەندام پەرلەمانێکی عيراق (علاء الربيعي) ١٥٠٠ قوتابخانە لە عيراق روخێنراوە بە مەبەستی درووستکردنی قوتابخانەی نوێ، بەڵام یەک قوتابخانە لەوانە درووست نەکراوە. گازی سروشتی کە عيراق بە فەرمانی ڕووسيا و ئێران زۆر مەبەستيەتی کۆنتڕۆڵی بکات لە هەرێمی کوردستان، بە قسەی وەزيری نەوتی پێشووی عيراق (جبار علي اللعيبي) تەنيا ئەو گازەی لە عيراق دەسووتێت و بە فيرۆ دەڕوات بایی ٥-٧ مليار دۆلارە ساڵانە. ئایا عيراق سەرەتا هەوڵبدات ئەو بە هەدەردانە چارەسەر بکات باشتر نييە لەوەی گازی کوردستان کۆنتڕۆڵ بکات کە جارێ لە هەنگاوی یەکەميش نييە؟ ئەمە ئەوە دەردەخات کە بێ گومان عيراق مەبەستی ئەوە نييە کە ڕێ لە گەندەڵی پارتی و یەکێتی بگرێت، بەڵكو مەبەستيەتی هەرێمی کوردستان بخەنکێنێت و هاوشێوەی شارە عيراقيەکانی باشوور و موسڵ و ئەنبار وێرانی بکات.
٢. کۆمپانيای سۆمۆ کە تايبەتە بە هەناردە کردنی نەوتی عيراق وهاوردەکردنی مووشتەقاتی نەوت بۆ عيراق، ئامرازی سەرەکی تاڵانیيە لە کەرتی وزەی عيراق. لە ڕووی لۆژيکيەوە، کە عيراق بە یەکێک لە گەندەڵترين وڵاتی جيهان دادەنرێت، دەبێت کەرتی وزە گەندەڵترين کەرت بێت لە عيراقدا، چونکە ئابووری عيراق تا ڕادەیەک بە تەواوی پشت بە نەوت دەبەستێت، مامەڵەکردنی بازرگانی بە نەوەتەوە تايبەت کراوە بە کۆمپانيای سۆمۆ، کەواتە گەندەڵترين کۆمپانيا لە عيراقدا سۆمۆیە. لێرەوەیە دەتوانرێت بوترێت سۆمۆ یەکێکە لە گەندەڵترين و دزترين کۆمپانياکانی جيهان. ئەندام پەرلەمان و سەرۆکی ليژنەی نەوت و وزە لە پەرلەمانی عيراق (هيبت الحلبوسي) چەندين جار باسی لە گەندەڵيەکانی سۆمۆ کردوە و داوای کردوە لێپرسينەوە لەگەڵ ئەو کۆمپانيایە بکرێت و سزا بدرێت. ئەندام پەرلەمانێکی تری عيراق کە ئەندامە لە ليژنەی نەوت و وزە لە پەرلەمانی عيراق (عدي عواد) دەڵێت عيراق بە هۆی گەندەڵيەکانی سۆمۆ ڕۆژانە ٨ مليۆن دۆلار زیان دەکات. بەڵام لەبەر ئەوەی سۆمۆ ئامرازی سەرەکی سياسی و حيزبەکانی عيراقە بۆ تاڵانی، تا ئێستاش ئەو کۆمپانيایە سزا نەدراوە و، نەک هەر ڕۆڵی کەم ناکرێتەوە لە فڕۆشتن و بە بازاڕکردنی نەوتی عيراق، بەڵکو دەيانەوێت نەوت و گازی هەرێمی کوردستانيش بدەنە ئەو مافيا گەورەیە کە ناوی لە خۆی ناوە کۆمپانيای سۆمۆ. جگە لەوەی سۆمۆ تۆمەتی ئەوەشی لەسەرە کە بە نهێنی نەوتی ئێرانی بە ناوی نەوتی عيراقەوە فڕۆشتووە، کە ئەم کەيسە دەکرێت ئەو کۆمپانيایە بخاتە ليستی ڕەشەوە لای ئەمريکا.
سۆمۆ لەبەر ئەوەی جگە لە هەناردە کردن و بە بازاڕکردنی نەوتی عيراق، مووشتەقات و بەرهەمە نەوتيەکانيش هاوردەی عيراق دەکات. لەم ڕووەوە ئەم کۆمپانيایە بەوە تۆمەتبار کراوە کە ڕێ لە گەشەکردنی باڵاوگە نەوتيەکان دەگرێت لە ناوخۆی عيراق، چونکە بازرگانی و هاوردەکردنی بەرهەمە نەوتيەکانی تر بۆ عيراق قازانجێکی گەورەی هەیە بۆ سۆمۆ و مافياکانی وەزارەتی نەوتی عيراق و سياسيە حيزبييەکان. تەنيا بە هۆی ئەم بازرگانيە سۆمۆ تۆمەتبارکراوە بە هەدەردانی ٢٧ مليار دۆلاری عيراق ساڵانە. نموونەیەک لەو بارەیەوە پڕۆژەی درووستکردنی پاڵاوگەی کەربەلایە، کە دە ساڵە بڕيار دراوە درووست بکرێت، بە پێی خەمڵاندنەکان و ستانداردی جيهانی تێچوونی درووستکردنی ئەو پاڵاوگەیە ٤ مليار دۆلارە، بەڵام تا ئێستا ٦ مليار دۆلاری تيا خەرج کراوە و تەواوش نەبووە، کە دەبوو پێش چەند ساڵێک تەواو بێت. ئەوەی باسکرا تەنيا چەن نموونەیەکی کەمن لەو گەندەڵی و مافيایی و تاڵانیەیی لە کەرتی وزەی عيراقی کراوە و دەکرێت.
٣. گومانی تيا نييە کەرتی وزە لە هەرێمی کوردستانيش گەندەڵترين کەرتە و تاڵانيەکی بێ شوومار کراوە و دەکرێت. بەڵام چارەسەر ئەوە نييە وزەی کوردستان لە گەندەڵێکەوە بدەينە دەست گەندەڵتر. پێويستە لە نێوان بژاردەی تاڵانی وزەی کوردستان و ڕادەستکردنەوەی بە مافياکانی سۆمۆ و وەزارەتی نەوتی عيراق، بژاردەی سێهەم هەبێت. ئەويش فشار درووستکردن و ڕێ گرتنە لە تاڵانی نەوت لە هەرێمی کوردستان، بە هەر ڕێگایەک بێت. کە ئەوە نەکرا، ئەوە هەڵە و خيانەت و تاوانە تەنانەت یەک بەرميل نەوت ڕادەستی مافياکانی عيراق بکرێتەوە، چونکە جگە لەوەی دز و مافيان، داگيرکەر و دووژمنيشن. ئەگەر لە هەرێم هيوایەک هەبێت بۆ سنوردارکردنی تاڵانی نەوت، ئەوا ئەگەر ڕادەستی عيراق بکرێتەوە ئەو هيوایەش نامێنیت.
٤. ئاشکرایە ماوەی کەمتر لە ساڵێکە عيراق زۆر مەبەستيەتی کەرتی وزەی کوردستان کۆنتڕۆڵ بکات، ئەوەش پەيوەندی بە فشارەکانی ئێران بۆ پێکێهنانی حکومەتی عيراقی، هەر وەها پەيوەندی بە پرسی گاز و جەنگی ڕووسيا و ئۆکرانياوە هەیە. ئایا هەرێمی کوردستان دەتوانێت پارێزگاری لە پرسی وزە بکات و ڕادەستی عيراقی نەکاتەوە؟
ئاشکرا بە هۆی تاڵانيەکانی پارتی و یەکێتی پشتگيری ناوخۆ لە هەرێم لە نزمترين ئاستە بۆ پرسی وزە و ڕادەست نەکردنەوەی بە عيراق. لە ڕووی هێزەوە ئەوا ئێران وەک بە هەژموونترين دەوڵەت لە عيراق پشتگيری ئەو بڕيارەی عيراق دەکات کە خودی ئێران لە ڕێگەی دادگای فيدراڵەوە دەريکرد. هاوکات ڕووسياش لەگەڵ عيراق و ئێرانە لەو پرسەدا.
بەرپرسانی هەرێم، بە تايبەت پارتی، پێيوایە کە تورکيا پشتگيری هەرێم دەکات لەوەدا. لە ڕاستيدا ئەو تێگەيشتنە لە زۆر ڕووەوە هەڵەیە. پێش هەموو شتێک، تورکيا هاوشێوەی عيراق و ئێران خوازيارە نەک تەنيا کورد نەتوانێت نەوت و گازی خۆی بفڕۆشێت، بەڵکو هەرێمی کوردستان هەر نەمێنیت. بەڵام لەبەر بەرژەوەندييەکانی خۆی و ململانێکانی لەگەڵ ئێران و ڕووسيا، دەيەوێت سەرچاوەیەکی هەرزان و نزيک و ئاسانی وزەی هەبێت، کە هەرێمی کوردستان لە ئێستادا ئەو سەرچاوەیەیە. عيراق ئەگەر بەڵێنی ئەوە بدات بە تورکيا ئەو وزەیەیی هەرێم دەينێرێت بۆ تورکيا، عيراق بە هەمان شێوە و نرخ دەينێرێت، ئەوا بێ گومان تورکيا بە خۆشحاڵيەوە پێێ باشە ئەو وزەیە لە عيراق بکڕێت نەک لە هەرێم. عيراق و ئێران ئەگەر نەتوانن بە ڕێگای یاسا و سەربازی و فشار ئەو کارە بکەن، ئەوا لە کۆتاييدا بە ئاسانی دەتوانن ئەو سازشە بۆ تورکيا بکەن و تورکياش بکەنە پشتيوانی خۆیان دژ بە هەرێم. لە دۆخێکی وادا تورکيا و ئێران و عيراق دژی فڕۆشتنی وزەی کوردستان بن، ڕووسياش وەک سەرەکيترين یاريکەری گاز لە جيهاندا پشتگيريان بکات لەوەدا و، لە ڕووی یاساییەوە، ئەوا یاسا لای دەوڵەتان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەوەیە کە عيراق دەيڵێت نەک کورد، لەم دۆخەدا ئەوا هەرێم بە ئەگەری زۆرەوە ناچار دەبێت کەيسی وزە ڕادەستی عيراق بکاتەوە.
٥. ئەوەی لەم پرسەدا ڕۆڵی سەرەکی دەبينێت بۆ مانەوەی سامانی سروشتی هەرێم بە دەست کوردەوە، ئەمريکایە. ئەمريکا دەزانێت ڕادەستکردنەوەی وزەی کوردستان بە عيراق، واتە ڕادەستکردنەوەی وزەی کوردستانە بە سوپای پاسداران و لە بەرژەوەندی ئێران و ڕووسيایە. هاوکات گازی کوردستان وەک سەرچاوەیەک باس دەکرێت بۆ ئەوروپا لە ئايندەیەکی مامناوەند بۆ یەکێک لە شوێنگرەوەکانی گازی ڕووسيا. لێرەوەیە پشتگيری ئەمريکا، تاکە هێزی هەرێمە بۆ ڕێگرتن لە داگيرکارييەکانی عيراق بۆ سەر سامانی سروشتی کوردستان. بەڵام پێويستە ئاگادار بين، پشتگيری ئەمريکا مسۆگەر نييە، چونکە کردنی گازی کوردستان بە سەرچاوەیەکی وزە بۆ ئەوروپا، لە ڕووی وەبەرهێنان و سياسی و ئەمنی و دبلۆماسی و یاساییەوە کاری زۆری دەوێت، جگە لەوەی بڕی گازەکە و کاتی پێويست بۆ گەيشتنی ئەو گازە بە ئەوروپا ڕوون نييە، بۆیە ئەمريکا دەکرێت وزەی کوردستان بەو گرنگيە نەبينێت کە شایەنی ئەو سەرئێشانە بێت. بە تايبەت ئەگەر ئەمريکا و ئێران سەرکەوتوو بوون لە مۆرکردنی ڕێککەوتنامەی ئەتۆمی، ئەوا یەکێک لە داواکارييەکانی ئێران دەکرێت ئەوە بێت کە ئەمريکا پشتگيری وزەی کوردستان نەکات، لەبەرامبەردا ئێران بەڵێن بدات کە ئامادەیە ببێتە شوێنگرەوەی گازی ڕووسی بۆ ئەوروپا، یا هەندێ بەڵێن و ڕێککەوتنامەی تر. واتە سەرکەوتنی ڕێککەوتنامەی ئەتۆمی زیانی گەورەی دەبێت بۆ کوردستان. تا ئێستاش هيوا ماوە بۆ مۆرکردنی ئەو ڕێککەوتنامەیە.
٦. ئەگەر ئەمريکا پشتگيری عيراق نەکات لەو پرسەدا، ئەوا لە ڕووی واقعيەوە، بە پێی ژينگەی سياسی و سەربازی عيراق، پارتی و یەکێتی کە خاوەنی چەکدارن و کێلگەکانی نەوت و گاز لە کوردستانە و هەر بە خاکی کوردستانيشدا دەبێت تێپەربێت، ئەوا بە ئاسانی دەتوانن ڕێگری لە عيراق و مافياکانی سۆمۆ بکەن لە فڕۆشتنی وزەی کوردستان. هەر بە پێی واقعی عيراق، ئەوا عيراق ئەو کات ناچار دەبێت پارتی و یەکێتی بکاتە شەريک و بەشيان نەبڕێت. بەمەش تاڵانکردنی نەوتی کوردستان جگە لە حيزبە کوردييەکان، لە لایەن عيراقيشەوە ئەنجامدەدرێت. بە تايبەت دوای دابەشبوونی شيعەکانی عيراق، ئەوا هەموو حکومەتێکی عيراق پێويستی بە دەنگ و پشتگيری پارتی و یەکێتی دەبێت لە بەغدا. کەواتە تاکە چارەسەر بريتييە لەوەی کار بکرێت و فشار بکرێت بۆ سنوردارکردنی ئەو تاڵانی و هەڵە بەڕێوبردنە لە کەرتی وزەی کوردستان، نەک ڕادەستکردنەوەی بە عيراق. بە دڵنياییەوە هێز نييە بتوانێت نەوت وگازی کوردستان بفڕۆشێت ئەگەر بەشی گەورەی پارتی و یەکێتی تێدا نەبێت. ئەو کات نەک مووچە چارەسەر ناکرێت، بەڵکو لەگەڵ کێشەی مووچە چەندين قەيرانی جۆراوجۆری تر درووست دەبن. ئەو کات پارتی و یەکێتيش خۆیان بە بەرپرس نازانن و تەنيا عيراق دەکەنە بەرپرس.
٧. گلەیی و ڕەخنەکان لە حکومەتی هەرێم بەوەی کە بە خەراپترين شێوە مامەڵە لەگەڵ سامانی سروشتی کوردستان دەکات، ڕاست و درووستن. بەڵام چارەسەرەکە بۆ ئەو خەراپ مامەڵەیە، نەک چارەسەر نييە، بەڵکو قووڵکردنەوەی قەيرانەکە و زیادکردنی قەيڕانی ترە بۆ کوردستان. چونکە ناکرێت بڵێين عيراق بۆ بەرژەوەندی خەڵکی هەرێم دەيەوێت وزەی کوردستان کۆنتڕۆڵ بکات، چونکە عيراق کە بەرژەوەندی عەرەبی شيعەی باشوور و بەغدای بەلاوە گرنگ نييە، چۆن دەبێت کار بۆ بەرژەوەندی کوردستان بکات! عيراق خۆی رۆژانە زیاد لە چوار مليۆن بەرميل نەوت دەفڕۆشێت، چ پێويستی بە نەوتی کوردستانە؟ ساڵانە زیاد لە ٥ مليار دۆلار گازی سروشتی خۆی بە فيرۆ دەدات، ئێستا بۆ مەبەستيەتی گازی کوردستان بگرێتە دەست! کەواتە مەبەستی عيراق نە بەرژەوەندی مووچەخۆرانی کوردستانە، نە مەبەستی باش بەڕێوبردنی وزەی کوردستانە و نەپێويستی پێيەتی لە ڕووی ئابووريەوە، تەنيا مەبەستی سڕينەوە و کۆنتڕۆڵکردنی هەرێمی کوردستانە. ئاشکرایە بە بێ سامانی سروشتی هەرێمی کوردستان، ئەوا سەرەکيترين پایەیی هەرێمی کوردستان دادەروخێت. کە مەبەستی عيراق تەنيا ئەوەیە.