10:14 - 19/01/2019
ئەحمەد تورك: نابێت كوردى پارچەكانى ديكە هەموو بار بخەنە سەر پشتى باكوور
ئەحمەد تورك، ئەو سیاسەتمەدارە كوردەیە كە هەڵكشانی تەمەن تەنگی پێهەڵنەچنیووە، هەرچەندە تەمەنی لە سەرووی ٧٦ ساڵیدا، بەڵام كە قسەی لەگەڵ دەكەیت وەكو ئەوەی پێشوەخت بزانێ چ پرسیارێكی لێدەكەیت، بە بیرێكی تیژ و بێ سێ و دوو یەكسەر وەڵامت دەداتەوە، وەكو ئەوەی بزانێ رۆژنامەنووس بەدوای چ وەڵامێكدا دەگەرێت، وەڵامێكی پڕ بەپێستی پرسیارەكە دەداتەوە. بەهیچ پرسیارێك هەڵناچێت، ئەگەر بەدڵیشی نەبێت. ئەوەی تورك لە سیاسیەكانی دیكەدا جیادەكاتەوە، واقیعیەتە. ئەو دەتوانێ لەگەڵ هەموو واقیعەكاندا خۆی بگونجێنێت. مێژووی سیاسی ئەم پیاوە ئاماژەیەكی روونە بەم راستیە.
ئەحمەد تورك لەم دیمانەیەدا دەربارەی رووداوەكانی ناوچەكە، ئەو بارودۆخەی خۆرئاوای كوردستان پێیدا تێپەڕدەبێت و هەڵبژاردنی داهاتووی شارەوانییه‌كانی توركیا وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) دەداتەوە.
په‌یسه‌ر پرێس: لە كۆتایی مانگی ئازاری داهاتوودا، هەڵبژاردنی شارەوانی لە توركیادا ئەنجام دەدرێت. وەكو هه‌ده‌په (پارتی دیموكراتی گەلان) تا چەند گەشبینن بە بەدەستهێنانی ئەنجامی باش؟
ئەحمەد تورك: ئەو سیاسەتەی ئەمڕۆ لەسەر گەلی كورد پەیڕەو دەكرێت، سیاسەتێكی دژ بە دیموكراسیە. هەموو دەزانن، قایوومیان لەسەر شارەوانییه‌كانی كوردستان سەپاندن. پێموایە گەل وەڵامی ئەم سیاسەتە لە هەڵبژاردن دەداتەوە كە حساب بۆ ئیرادەی گەل ناكات. هەڵبژاردنی شارەوانییەكان بە گوێرەی ویستی جەماوەر ئەنجام دەگرێت.
په‌یسه‌ر پرێس: پلان و ستراتیژی هه‌ده‌په بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو چیە؟ لەسەر چ بنەمایەك داڕێژراوە؟
ئەحمەد تورك: یەكەم: هەوڵ دەدەین، هەموو رەهەندەكانی ئەم سیاسەتەی لەسەر كورد پەیڕەو دەكرێت، بۆ خەڵك روون بكەینەوە و مەترسیەكان بخەینەڕوو. دووەم: ستراتیژی بەڕێوەبردنی خۆمان دەخەینەڕوو كە بریتیە لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریەكان لە رێگای نوێنەرانی گەل و ئیرادەی گەل. هەوڵ دەدەین ئەمانە روون بكەینەوە. كاتێك جەماوەر لەسەر سندوقی دەنگدان نوێنەری خۆی دیاردەكات، بەڵام دەوڵەت ئەو نوێنەرە قەبوڵ ناكات و لە جێگای ئەو قایووم و كەسێكی نەناسراو دادەنێت، پێموانییه گەل ئەمە قەبوڵ بكات. لە كەمپینی هەڵبژاردن هەوڵ دەدەین تیشك بخەینە سەر ئەم هەموو تەوەرانە. پێموایە گەل لە هەڵبژاردن پەیامی "ئەو سیاسەتی ئێوە پەیڕەوی دەكەن قەبوڵ ناكەین" دەداتە دەوڵەت و دەسەڵات. كەواتە سیاسەتی ئێمە پەیوەست بە شارەوانییه‌كان دوو لایەنی هەیە.
یەكەم: بۆ خزمەتكردنی جەماوەر و كۆمەڵگایە. دووەم: پووچەڵكردنەوەی ئەم سیاسەتەیە كە بە زەبری هێز و دەسەڵات بە شێوەیەكی نا دیموكراسی پەیڕەو دەكرێت.
لە واقیعی ئەمڕۆی باكووری كوردستاندا نە مافی دیموكراسی، نە مافی سیاسەت و نە مافی مرۆڤ هیچیان نەماوە
په‌یسه‌ر پرێس: لەدوای ٢٢ تەمموزی ٢٠١٥، كە جارێكی دیكە شەڕ لە نێوان پەكەكە و سوپای توركیادا دەستی پێكردەوە، دوو هەڵبژاردن لە توركیا ئەنجامدراوە. بە گوێرەی ئەنجامەكان دەنگی هه‌ده‌په لە هەردوو هەڵبژاردنەكەدا كوورتی هێناوە و لە بەرامبەردا دەنگی ئاكەپە هەڵكشاوە. ئەمە چۆن دەخوێنەوە؟
ئەحمەد تورك: نەخێر، دەنگی هه‌ده‌په لە كورتی نەداوە. دەسەڵات فڕوفێڵ و چەندین رێگای سەختەكاری بەكارهێناوە، بۆ ئەوەی دەنگی خۆی زیاد بكات و بانگەشەی كوورتهێنانی دەنگی ئێمەش بكات. هەڕەشە، چاوسووركردنەوە لە میللەت دەكرێت. لە كەشێكی نا دیموكراسیدا ئەم هەڵبژاردنانە بەڕێوەدەچن. ئەمڕۆ بەهەمان شێوە دەستكاری تۆماری دەنگدەران دەكرێت، لە شوێنێك هەندێك كەس بۆ شوێنێكی دوور دەگوازنەوە، لەبەرامبەردا دەنگدەری خۆیان دیێنە شوێنی ئەوانەی گواستراونەتەوە دادەنێن. ئەگەر نا جەماوەر، خاوەندرایەتی دەكات لە دەستكەوتەكان، لە خەبات و قوربانیدان.
لە واقیعی ئەمڕۆی باكووری كوردستاندا نە مافی دیموكراسی، نە مافی سیاسەت و نە مافی مرۆڤ هیچیان نەماوە. بەهەموو شێوازێك هەوڵ دەدەن خەباتی گەلی كورد پووچەڵ بكەنەوە و تووشی شكستی بكەن.
په‌یسه‌ر پرێس: لە خۆرئاوای كوردستاندا چەندین گۆڕانكاری سیاسی روویداوە كە راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ پەیوەندیان بە باكووری كوردستانەوە هەیە. یەكێك لەو رووداوانە تویتەكەی دۆناڵد تره‌مپ بوو كە دەڵێت: هێزەكانمان لە سوریادا دەكێشینەوە". یەكەم جار كە زانیت تره‌مپ بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی لە خۆرئاوا داوە، چی بە مێشكدا تێپەڕی؟
ئەحمەد تورك: ناتوانین بە هەموو شێوەیەك پشت بە وڵاتانی ئیمپریالیست ببەستین. چونكە سیاسەتی ئەوانە رۆژانەیە و لەسەر بنەمای بەرژەوەندی بەڕێوەدەچێت. پێویستە گەل متمانە بەهێزی خۆی بكات. دوو مانگە تره‌مپ لەلایەك دەڵێت:" كورد دەپارێزم" لەلایەكەی دیكەش دەڵێت:" سوپاكەم دەكێشمەوە". سیاسەتێك بەڕێوەدەبات كە كەس لێی تێناگات. ئەوەی دیارە تره‌مپ سیاسەتێكی تەندروست و راستگۆیانە پەیڕەو ناكات. ئەوەی بە سیاسەتی نێودەوڵەتیەوە دیارە، بەدوای پاراستنی بەرژەوەندیەكانیان كەوتوون. فۆكس دەخەنە سەر شتێك، بەڵام مەبەستیان شتێكی دیكەیە.
جیهان هەموو دەبینێ، ئەوەی باج و قوربانی هەرە گەورەی لەدژی چەتە و توندڕەوە ئیسلامیەكان داوە كوردە. لەبەرامبەر ئەو قوربانییه‌دا پێموایە جیهان وەكو ئەكتەرێكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەیری كورد دەكات.
كاتێك كوردی باشوور و كوردەكانی دیكە بێدەنگ بن، كوردی باكوور بەتەنیا ناتوانێت گۆڕانكاری لە سیاسەتدا ئەنجام بدات
په‌یسه‌ر پرێس: توركیا بەردەوامە لەسەر هەڕەشەكانی، جەخت لە هێڕشكردنە سەر خۆرئاوای كوردستان دەكاتەوە. بۆ راگرتنی هێڕشەكانی توركیا میللەتی كورد لە هەموو پارچەكانی كوردستاندا چاوی لەسەر باكووری كوردستانە بۆ ئەوەی بتوانێ رێگا لە هێڕشی توركیا بگرێت. ئێوە وەكو بزوتنەوەی كورد و هه‌ده‌په لە باكووری كوردستان چیتان لە دەستدێت بۆ ئه‌وه‌ی ئاستەنگ له‌به‌رده‌م هێرشه‌كانی توركیا درووست بكەن؟
ئەحمەد تورك: لە راستیدا هێز و توانای ئێمە بەرچاوە. سیاسەتێكی دەوڵەت هەیە، ئەو توانایەمان نییه بیر و هزری ئەوان بگۆڕین. بەڵام ناڕازیبوونی خۆمان دەردەبڕین. بە دەوڵەت و دەسەڵات دەڵێین، ئەوەی ئێوە بیری لێدەكەنەوە و دەیكەن نە راستە. دوژمنایەتكردنی كورد هیچ لە بەرژەوەندی كورد و تورك دانییه. بەڵام بە تەنیا ناتوانین ئەم هێڕشانە ئاستەنگ بكەین. دەبێت هەموو كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان و جیهان لەدژی ئەم سیاسەتە دەنگهەڵبڕن. تاقەتی باكوور بە تەنیا بەم بارە ناشكێت، كاتێك باشوور، خۆرئاوا و كوردەكانی دیكە بێدەنگی هەڵبژێرن، لە بواری دیپلۆماسیدا هەوڵەكانیان نەخەنەگەڕ، لەهەموو جیهاندا لەدژی ئەم هێڕشە نەوەستنەوە، بارەكە بخەنە سەر شانی كوردانی باكوور، شتێك بە شتێك نابێت و مەسەلەكە سەرەڕاست ناكاتەوە.
بۆ ئەم رۆژە بوو، كە هاواری سازدانی كۆنگرەی نەتەوەییمان دەكرد. بۆ ئەمە بوو كە داوای پەیڕەوكردنی سیاسەتێكی هاوبەشی كوردیمان دەكرد. كاتێك كوردی باشوور و كوردەكانی دیكە بێدەنگ بن، كوردی باكوور بەتەنیا ناتوانێت گۆڕانكاری لە سیاسەتدا ئەنجام بدات.
په‌یسه‌ر پرێس: ئاكەپە – مەهەپە بەیەكەوە رێككەوتنیان هەیە و ئەوەی دیارە لە داهاتوویەكی مەوداكوورتدا ئەم رێككەوتنە هەڵناوەشێتەوە. لە سایەی ئەم بارودۆخەی ئەم رێككەوتنە دروستی كردووە، هیچ هیوایەكتان هەیە جارێكی دیكە پڕۆسەی چارەسەری دەست پێبكاتەوە؟
ئەحمەد تورك: لەم ساتەوەختدا ئەمەیان زۆر زەحمەتە. بەهۆی ئەوەی بەسەر كوردیان هێناوە، ئەو سیاسەتەی لەسەر كورد پەیڕەو كراوە، پێموانییه دەوڵەت و دەسەڵات توانای ئەوەی مابێت لە ئەمڕۆ بەدواوە كورد لە باوەش بگرێت و یان هەنگاوێكی ئەرێنی بنێت. بێگومان ئامانجی سیاسەتی ئێمە بەرقەراركردنی ئاشتیە، بەردەوام خوازیارین لەم ناوچەیەدا ئاشتی بێتەدی، هەموو لایەك بگاتە مافەكانی. بەڵام پێموانییه ئەم سیاسەتی ئەمڕۆ پەیڕەو دەكرێت، توانای بەرقەراركردنی ئاشتی هەبێت. لەو باوەڕەدانیم لە مەوداكوورتدا واز لەم سیاسەتە بێنن و سیاسەتێكی جیاوازتر بگرنەبەر. ناكرێت ئەمڕۆ سیاسەتێكی دیموكراتیانە پەیڕەو بكرێت.
ئەوانەی دەخوازن پڕۆسەی ئاشتی دەسپیێبكاتەوە، پێویست بە گوشاری جدی هەوڵەكانیان بخەنەگەڕ
په‌یسه‌ر پرێس: بە گوێرەی هەندێك لە شرۆڤەكارانی بواری سیاسەت، ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا ناخوازن توركیا هێڕش بكاتە سەر خۆرئاوای كوردستان. بۆ ئەوەی ئەم هێڕشە ئاستەنگ بكەن، گوشار لە توركیا و ئەردۆغان دەكەن بۆ ئەوەی لەناوخۆی توركیادا ئاشتی و چارەسەری بەدیبێت. پێتوایە گوشاری دەرەكی بتوانێ ئەردۆغان ملكەچی چارەسەری بكات لەناوخۆی توركیادا؟
ئەحمەد تورك: كاتێك گوشارێكی جدی هەبێت، بێگومان كاریگەری خۆی هەیە. بەڵام بە قسەیەك و لێدوانێك سیاسەتی ئەردۆغان ناگۆردرێت. ئەوانەی دەخوازن پڕۆسەی ئاشتی دەسپیێبكاتەوە، پێویست بە گوشاری جدی هەوڵەكانیان بخەنەگەڕ. ئاشتی و دیموكراسی ناوچەكە پێویستی بە هەوڵی جدی و نائاسایی هەیە.
په‌یسه‌ر پرێس: ئاكەپە – مەهەپە لە ئێستادا هاوپەیمانن، هیچ باكیان بە ئۆپۆزیسیۆنی توركیا نییه. پێتوایە بەبێ هەبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز و خاوەن ستراتیژ، گۆڕانكاری لە هاوسەنگی هێزدا دروست ببێت لە هەڵبژاردنی داهاتووی شارەوانییه‌كاندا؟
ئەحمەد تورك: ئۆپۆزسیۆنی توركیا دیموكراتخواز نییه و بەرگی لە دیموكراسی ناكات. ئەگەر ئۆپۆزسیۆن ئەوەندە سازشی لەگەڵ دەسەڵات نەبووایە، ئەمڕۆ تاكە كەسێك لە توركیا نەیدەتوانی بە ئارەزووی خۆی ئەوەی بخوازێت بیكات و بیڵێت. بۆیە ئۆپۆزسیۆنی گەورەی توركیا (مەبەستی جەهەپەیە) ئەمرۆ تاوانبارە. چونكە رێگای دیكتاتۆری كردەوە. بۆیە ئەگەر سیاسەتێك بە هزری دیموكراسیانە پەیڕەو نەكرێت، سیاسەت بەڕێوەناچێت. بۆ نموونە ئەمڕۆ ئێمە دەخوازین جەهەپە لە هەندێك شاری وەكو مێرسین، ئه‌ده‌نە و سامسۆنگ سەركەوتن بەدەست بێنێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا. لە بەرامبەر ئەمەدا جەهەپە دەخوازێ پەیوەندیەكانی لەگەڵ كورد بە نهێنی بێت و ئاشكرا نەبێت. ئەو كەسەی نەتوانێ بە كورد بڵێت چۆنی، نەتوانێ لە هەڵبژاردنەكان سیاسەتێكی هاوبەش لەگەڵ كورد بەڕێوەببات، چۆن دەتوانێ لە سیاسەتدا سەركەوتوو بێت. لە بەرامبەر ئەم شەپۆڵە بەهێزەی نەتەوەپەرستی چۆن دەتوانن گۆڕانكاری لە سیاسەتی دەوڵەتدا بكەن و سیاسەت بە دیموكراتی بكەن. راستە حكوومەت سیاسەتێكی دژ بە دیموكراسی بەڕێوەدەبات، بەڵام هۆكاری سەرەكی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئۆپۆزسیۆن خاوەنداریەتی لە دیموكراسیدا ناكات.
ئەو كەسەی نەتوانێ بە كورد بڵێت چۆنی چۆن دەتوانێ لە سیاسەتدا سەركەوتوو بێت؟
په‌یسه‌ر پرێس: محەمەد ئۆجالان، لە دوورگەی ئیمڕالی سەردانی عەبدولڵا ئۆجالانی برای كرد. چی لەم سەردانەدا دەخوێنیتەوە؟ ئایا لەمەودوا رێگا بە كەسوكاری ئۆجالان دەدرێت تا سەردانی بكەن؟
ئەحمەد تورك: ئامانج لە رێگەدان بە سەردانیكردنی ئۆجالان، تەنیا بۆ شكاندنی مانگرتن بوو، كە زیاتر لە دوو مانگە بۆ شكاندنی گۆشەگیری سەر ئۆجالان دەستپێكراوە. ئێمە خوازیارین رێگای دیموكراسی بكرێتەوە و گۆشەگیری نەمێنێت و ئۆجالان بتوانێ پارێزەرانی ببینێت. بێگومان ئەم سەردانەی محەمەد ئۆجالان بۆ نەمانی گۆشەگیری نەبووە، تەنیا بۆ شكاندنی مانگرتن بووە. سەردانێك نەبووە كە خزمەت بە ئاشتی و چارەسەری بكات.
په‌یسه‌ر پرێس: پەیامت بۆ خۆرئاوای كوردستان چیە پەیوەست بەو بارودۆخەی ئەم پارچەیە پێیدا تێپەڕدەبێت؟
ئەحمەد تورك: ئەمڕۆ سیاسەتێك بەڕێودەچێت لەسەر ئەم پارچەیە، كە خەڵكی خۆرئاوا لە هەموومان باشتر لێی تێدەگات. بەڵام ئەمڕۆ لەناو پارتە سیاسیەكانی خۆرئاوادا هەندێك گفتوگۆ هەیە، كە بە گوێرەی رۆحی ئەم سەردەمە نییه و كاتی بەسەرچووە. دەبێت بزانن كە لەسەر كورد سیاسەتێك بەڕێوەدەچێت، پێویستە بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم سیاسەتە و دابینكردنی پێویستیەكانی لەناوخۆیاندا دەست بە دانوستاندن بكەن و زۆر شت هەیە دەتوانن بە هاوبەشی ئەنجامی بدەن. چونكە بەبێ دیالۆگی كوردی – كوردی ناتوانرێت دەستكەوتەكان بپارێزرێنن، دەستكەوتی زیاتر بەدەست بێنن و كاریگەری لەسەر سیاسەتی جیهان دروست بكەن.